№ბს-610-603(კ-15) 11 თებერვალი, 2016 წელი
ქ. თბილისი
ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:
მ. ვაჩაძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
ნუგზარ სხირტლაძე, ვასილ როინიშვილი
საქმის განხილვის ფორმა _ ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი _ კ. ე-ი
მოწინააღმდეგე მხარე _ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრო
მესამე პირები - ლ., ვ., ი., ლ., ლუ. და მ. ფ-ები, ა., ი. და ლ. წ-ები
გასაჩივრებული განჩინება _ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 9 ივლისის განჩინება
დავის საგანი _ ბინიდან გამოსახლება და მოპასუხისათვის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის დავალება
ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:
2013 წლის 26 დეკემბერს კ. ე-მა სასარჩელო განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, მოპასუხის - საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს მიმართ.
მოსარჩელის განმარტებით, იგი წარმოადგენს ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრზე პირველ კორპუსში მდებარე ბინა #3-ის მესაკუთრეს, რომელშიც შეჭრილი არიან უცხო პირები და მესაკუთრის ნების გარეშე, კანონდარღვევით ცხოვრობენ იქ რამდენიმე წლის განმავლობაში.
2013 წლის 17 მაისს მოსარჩელემ განცხადებით მიმართა ისანი-სამგორის შს სამმართველოს საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის შესახებ და მისი კუთვნილი ბინიდან კანონდარღვევით მცხოვრებ პირთა გამოსახლება მოითხოვა. კ. ე-ს ქ. თბილისის ისანი-სამგორის სამმართველოს პოლიციის მე-6 განყოფილების 2013 წლის 9 ივლისის #1341114 და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2013 წლის 2 აგვისტოს #1534229 წერილებით ეცნობა, რომ საცხოვრებელ ბინაში შეჭრილი იყვნენ იძულებით გადაადგილებული პირები - დევნილები და შინაგან საქმეთა მინისტრის 2007 წლის 24 მაისის #747 ბრძანების პირველი მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროდან წერილობითი ფორმით შეთანხმების მიღებამდე საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის ღონისძიების აღსრულება შეჩერებული იყო. ქ. თბილისის ისანი-სამგორის შს სამმართველოს მე-6 განყოფილების 2013 წლის 22 ოქტომბრის #2093947 წერილით მოსარჩელეს ასევე ეცნობა, რომ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროდან მიღებული წერილის თანახმად, დადგინდა, რომ ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრზე მდებარე #1 კორპუსი - „...“ წარმოადგენდა დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტს, ხოლო ლ., ვ., ი., ლ. და ლუ. ფ-ები რეგისტრირებული იყვნენ აღნიშნულ მისამართზე. ამდენად, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრომ მიზანშეწონილად არ მიიჩნია მითითებული მისამართიდან მათი გამოსახლება.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელემ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროსთვის მის საკუთრებაში არსებული საცხოვრებელი ბინიდან ლ. ფ-ას და მასთან მცხოვრებ პირთა გამოსახლების შესახებ თანხმობის გაცემის ან მათი გამოსახლების თაობაზე შესაბამისი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის დავალება მოითხოვა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 20 მაისის საოქმო განჩინებით საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე საქმეში მესამე პირად ჩაება ლ. ფ-ა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 3 სექტემბრის საოქმო განჩინებით საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე საქმეში მესამე პირებად ჩაებნენ ასევე ვ., ი., ლ., ლუ. და მ. ფ-ები, ა., ი. და ლ. წ-ები.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 30 დეკემბრის გადაწყვეტილებით კ. ე-ის სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.
სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ საბურთალოს რაიონის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს აღმასკომის მიერ საცხოვრებელ სადგომზე გაცემული #013659 ორდერით ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრის პირველი კორპუსის პირველი სადარბაზოს პირველ სართულზე მდებარე ბინა #3, 1994 წელს სარგებლობაში გადაეცა გ. ე-ის სამსულიან ოჯახს. სამგორის რაიონის გამგეობის 2013 წლის 22 აპრილის #32 განკარგულებით მითითებულ მისამართზე კ. ე-ს უსასყიდლოდ, საკუთრების უფლებით გადაეცა სახელმწიფო საბინაო ფონდის საცხოვრებელი იზოლირებული ბინა. აღნიშნული აქტის საფუძველზე გაიცა #05 საკუთრების მოწმობა. 2013 წლის 26 აპრილის საჯარო რეესტრის ამონაწერით დადგენილია, რომ ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრზე, პირველი კორპუსის პირველი სადარბაზოს პირველ სართულზე მდებარე #3 ბინაზე რეგისტრირებულია კ. ე-ის საკუთრების უფლება.
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და ისანი-სამგორის სამმართველოს პოლიციის მე-6 განყოფილების წერილებით კ. ე-ს ეცნობა, რომ შინაგან საქმეთა მინისტრის 2007 წლის 24 მაისის #747 ბრძანების თანახმად, მის საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის (მდებარე ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრი, პირველი კორპუსის ბინა #3-ში) ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიება შეჩერებული იყო საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროდან წერილობითი ინფორმაციის მიღებამდე. მოგვიანებით განმცხადებელს ეცნობა, რომ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროდან მიღებული 2013 წლის 12 ოქტომბრის #02/01-11/47374 წერილის თანახმად, ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრზე მდებარე კორპუსი #1-„...ი“ წარმოადგენდა დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტს. ლ., ვ., ი., ლ. და ლუ. ფ-ები რეგისტრირებული იყვნენ აღნიშნულ მისამართზე. ამდენად, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრომ მიზანშეწონილად არ მიიჩნია მითითებული მისამართიდან მათი გამოსახლება.
ასევე დადგენილია, რომ ქ. თბილისის საკრებულოს ფიზიკური და კერძო სამართლის იურიდიული პირების მფლობელობაში (სარგებლობაში) არსებულ მიწის ნაკვეთებზე საკუთრების უფლების აღიარების კომისიის 2010 წლის 23 მარტის #187 ოქმით ლ. ფ-ას ეღიარა საკუთრების უფლება ... I შესახვევში (... ტერიტორიის მიმდებარედ) 696 კვ.მ. თვითნებურად დაკავებულ მიწის ნაკვეთზე, რაზეც გაიცა #5376 საკუთრების მოწმობა. აღნიშნულ გადაწყვეტილებას საფუძვლად დაედო განმცხადებლის განმარტება, რომ მიწის ნაკვეთს ფლობდა 2006 წლიდან, რომელზე განთავსებულ საცხოვრებელ სახლშიც ცხოვრობდა ცოლ-შვილით. 2011 წლის 8 აპრილის საჯარო რეესტრის ამონაწერის თანახმად, ლ. ფ-ას სახელზე ირიცხებოდა ქ. თბილისში, ... I შესახვევში 696 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული #1 შენობა-ნაგებობით.
საქმეში წარმოდგენილი საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს 2013 წლის 13 დეკემბრის წერილის მიხედვით, ქ. თბილისში, ... მე-13 კილომეტრზე, სამინისტროს მონაცემთა ბაზის თანახმად, რეგისტრირებულია დევნილთა კომპაქტურად განსახლების სტატუსის მქონე ობიექტი - „...“, სადაც რეგისტრირებულია 18 დევნილი ოჯახი. ქ. თბილისის მერიის სამგორის რაიონის გამგეობის 2013 წლის 20 ნოემბრის წერილის თანახმად, აღნიშნულ მისამართზე არსებულ #1 კორპუსში არის 33 ბინა, სადაც 22 ერთეული პრივატიზებულია, ხოლო 11 არაპრივატიზებული.
სასამართლომ არ გიზიარა მოსარჩელის მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ მესამე პირები სადავო ბინაში უნებართვოდ შეიჭრნენ. მხარეს არ წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულება იმისა, რომ ბინის უნებართვოდ დაკავების თაობაზე განცხადებით მიმართა სათანადო ორგანოს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ დევნილი ოჯახი 1996 წლის განცხადება-ანკეტის მიხედვით შესახლდა ... მე-13 კილომეტრზე მდებარე #1 „...“. საქმის მასალებმა დაადასტურა, რომ აღნიშნული იყო კორპუსის და არა საცხოვრებელი ერთეულის ნომერი, ვინაიდან დევნილთა შესახლებისას, იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფო სისტემაში არც შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა და არც შესაბამისი სამინისტრო არ არსებობდა, შეუძლებელი იყო ასიათასობით დევნილი პირის მიმართ სახელმწიფოს ინდივიდუალურად გამოეცა წერილობითი ნებართვა მათი კონკრეტულ ტერიტორიაზე განსახლების თაობაზე.
სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, მესაკუთრე უფლებამოსილია მიმართოს სამინისტროს და შესაბამის ორგანოს მის საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონებაში რეგისტრირებული ან/და ფაქტობრივად მცხოვრები დევნილის გამოსახლების თაობაზე. ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, თუ მესაკუთრე ისარგებლებს ამ მუხლის მე-4 პუნქტით განსაზღვრული უფლებით, იგი ვალდებულია, გაითვალისწინოს ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნები. აღნიშნული ნორმა ადგენს, რომ ამ კანონის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული მიზეზის აღმოფხვრამდე ან დევნილის გრძელვადიანი საცხოვრებლით უზრუნველყოფამდე, დევნილს არ ასახლებენ მის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებული საცხოვრებელი ფართობიდან, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც: ა) დევნილთან ფორმდება წერილობითი შეთანხმება მის მიერ დაკავებული ფართობის სანაცვლოდ მისი სათანადო ფულადი ან სხვა სახის დახმარებით უზრუნველყოფის თაობაზე; ბ) დევნილს გამოეყოფა შესაბამისი საცხოვრებელი ფართობი, რომლითაც არ გაუარესდება მისი საყოფაცხოვრებო პირობები; გ) ხდება სტიქიური ან სხვა მოვლენა, რომელიც ითვალისწინებს კომპენსაციას და რეგულირდება საერთო წესით.
სასამართლოს მითითებით, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2007 წლის 24 მაისის #747 ბრძანებით დამტკიცებული „საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის წესის“ მე-2 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებებს ახორციელებს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით განსაზღვრული უფლებამოსილი პირი/ორგანო. ამავე წესის პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა მიმართ, საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებები უნდა განხორციელდეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროსთან შეთანხმებით. აღნიშნული შეთანხმების წერილობითი ფორმით მიღებამდე კი უნდა შეჩერდეს საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებების აღსრულება.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ სასარჩელო მოთხოვნა უსაფუძვლო იყო იმ ნაწილში, რომლითაც მოპასუხეს სადავო უძრავი ქონებიდან მესამე პირების გამოსახლების თაობაზე შესაბამისი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი უნდა გამოეცა. ამგვარ წესს მოქმედი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა. რაც შეეხება მოპასუხის ვალდებულებას, გაეცა თანხმობა გამოსახლების თაობაზე, მითითებული ნორმების ანალიზმა ცხადყო, რომ აღნიშნული დასაშვები იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სახეზე იქნებოდა აღნიშნული საკანონმდებლო აქტის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული რომელიმე შემთხვევა ან ამავე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული გარემოება.
სასამართლოს განმარტებით, სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველს ასევე არ წარმოადგენდა ის გარემოება, რომ ლ. ფ-ას დღეისათვის საკუთრებაში აქვს უძრავი ქონება, მდებარე ქ. თბილისში, ... I შესახვევში 696 კვ.მ. მასზე განთავსებული #1 შენობა-ნაგებობით, ვინაიდან საჯარო რეესტრში შენობის რეგისტრაცია არ ასახავს მის მდგომარეობას. საქმეში წარმოდგენილი ფოტომასალის თანახმად, მითითებულ მისამართზე განთავსებული შენობა არ არის მოყვანილი საცხოვრებლად ვარგის მდგომარეობაში.
საქალაქო სასამართლომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ასევე განმარტა, რომ მესაკუთრეს შეუძლია, კანონისმიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს და სარგებლობდეს ქონებით (ნივთით), არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ანდა, თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას. იმავე კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით კი, მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება. აღნიშნულ სამართლებრივ ნორმებზე დაყრდნობით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. ის შეიძლება შეიზღუდოს კანონისმიერი ან სახელშეკრულებო შებოჭვით. მოცემულ შემთხვევაში კ. ე-ის საკუთრების უფლება წარმოიშვა 2013 წლის 23 აპრილს სამგორის რაიონის გამგეობის განკარგულებით. კანონისმიერი შებოჭვის ფარგლებს ადგენს საქართველოს კანონი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა-დევნილთა შესახებ“. კერძოდ, მითითებული კანონის სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის წარმოშობის დროს მოქმედი კანონის 53-ე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე საქართველოს იურისდიქციის აღდგენამდე არ ხდება დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტებიდან დევნილების გამოსახლება, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. ამრიგად, მართალია, უდავოდ დადგენილ გარემოებას წარმოადგენს სადავო უძრავ ქონებაზე მოსარჩელე კ. ე-ის საკუთრების უფლების არსებობა, მაგრამ აღნიშნული ნორმების შინაარსიდან გამომდინარე, მისი საკუთრების უფლება მოცემულ შემთხვევაში არ არის აბსოლუტური ხასიათის და შეზღუდულია კანონისმიერი შებოჭვით.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 30 დეკემბრის გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა კ. ე-მა, რომელმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილება მოითხოვა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 9 ივლისის განჩინებით არ დაკმაყოფილდა კ. ე-ის სააპელაციო საჩივარი; უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 30 დეკემბრის გადაწყვეტილება.
სააპელაციო სასამართლომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 390-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სრულად გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს შეფასებები და დასკვნები გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ფაქტობრივ და სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების დასაბუთებისას მიუთითა მათზე და დამატებით განმარტა, რომ „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ კანონის (ამოქმედდა 01.03.2014 წ.) მე-14 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მესაკუთრე უფლებამოსილი იყო მიემართა სამინისტროსათვის და შესაბამისი ორგანოსათვის მის საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონებაში რეგისტრირებული ან/და ფაქტობრივად მცხოვრები დევნილის გამოსახლების თაობაზე. იმავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, თუ მესაკუთრე ისარგებლებდა ამ მუხლის მე-4 პუნქტით განსაზღვრული უფლებით, იგი ვალდებული იყო გაეთვალისწინებინა ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნები. ეს უკანასკნელი ნორმა ადგენდა, რომ ამ კანონის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული მიზეზის აღმოფხვრამდე ან დევნილის გრძელვადიანი საცხოვრებლით უზრუნველყოფამდე დევნილს არ ასახლებენ მის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებული საცხოვრებელი ფართობიდან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც: ა) დევნილთან ფორმდებოდა წერილობითი შეთანხმება მის მიერ დაკავებული ფართობის სანაცვლოდ მისი სათანადო ფულადი ან სხვა სახის დახმარებით უზრუნველყოფის თაობაზე; ბ) დევნილს გამოეყოფოდა შესაბამისი საცხოვრებელი ფართობი, რომლითაც არ გაუარესდება მისი საყოფაცხოვრებო პირობები; გ) ხდებოდა სტიქიური ან სხვა მოვლენა, რომელიც ითვალისწინებდა კომპენსაციას და რეგულირდებოდა საერთო წესით. „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა – დევნილთა შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტების მოთხოვნები არ ვრცელდებოდა იმ დევნილზე/დევნილ ოჯახზე, რომელიც არ იყო განსახლებული სახელმწიფოს მიერ და რომელმაც საკუთარი ძალებითა თუ საშუალებებით იპოვა საცხოვრებელი (რეგისტრირებულია ან/და ცხოვრობს ნაქირავებ, ნათხოვარ ან საკუთარ სახლში ან მასპინძელ ოჯახთან ერთად და სხვა), რომელშიც სამინისტრო სახელმწიფო ბიუჯეტის შესაბამისად ყოველწლიურად არ ანაზღაურებდა ადმინისტრაციის, საყოფაცხოვრებო და კომუნალური (მათ შორის, მოხმარებული ელექტროენერგიის) მომსახურების ხარჯებს. იმავე მუხლის მე-8 პუნქტის მიხედვით, ამ მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული დევნილის/დევნილი ოჯახის გამოსახლება შეიძლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მესაკუთრემ სამინისტროს მიმართა განცხადებით მის საკუთრებაში არსებულ საცხოვრებელ ფართობზე რეგისტრირებული დევნილის რეგისტრაციის გაუქმების თაობაზე. ამ შემთხვევაში დევნილს/დევნილ ოჯახს ასახლებდნენ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. იმავე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში სამინისტრო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილ ვადაში იძლეოდა თანხმობას დევნილის მიმართ საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებების განხორციელებაზე.
სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, ზემოაღნიშნული ნორმების შინაარსიდან გამომდინარე, საქალაქო სასამართლომ სწორად მიიჩნია, რომ უსაფუძვლო იყო სასარჩელო მოთხოვნა იმ ნაწილში, რომლითაც მოპასუხეს უნდა დავალებოდა სადავო უძრავი ქონებიდან მესამე პირების გამოსახლების შესახებ შესაბამისი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა. ამგვარ წესს მოქმედი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა (აღნიშნულს ასევე არ ითვალისწინებდა სარჩელის აღძვრისას მოქმედი კანონი „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა – დევნილთა შესახებ“). რაც შეეხება მოპასუხის ვალდებულებას, გაეცა თანხმობა გამოსახლების თაობაზე, სააპელაციო პალატის მოსაზრებითაც, მოხმობილი ნორმების ანალიზი ცხადყოფდა, რომ აღნიშნული დასაშვები იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სახეზე იქნებოდა დასახელებული საკანონმდებლო აქტის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული რომელიმე შემთხვევა (რაც მოცემულ შემთხვევაში სადავო არ ყოფილა) ან იმავე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული გარემოება. აღნიშნული გადაწყვეტილებით დადგენილია ის გარემოება, რომ სადავო ბინაში დევნილი ოჯახი შესახლებული იყო სამინისტროს მიერ, რაზეც გამოხატული იყო კონკლუდენტური თანხმობა. მოპასუხის განმარტებით დადგენილია, რომ წლების მანძილზე სამინისტრო ფარავდა აღნიშნული ოჯახის კომუნალურ ხარჯებს, კერძოდ, აღნიშნული ოჯახი იღებდა კომუნალურ სუბსიდიას. სააპელაციო პალატაც მიიჩნევს, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველს ასევე არ წარმოადგენდა ის გარემოება, რომ ლ. ფ-ას დღეისათვის საკუთრებაში აქვს უძრავი ქონება, მდებარე ქ. თბილისი, ... I შეს. (... ტერიტორიის მიმდებ.) 696 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი, მასზე განთავსებული №1 შენობა-ნაგებობით, ვინაიდან საჯარო რეესტრში შენობის რეგისტრაცია არ ასახავდა მის მდგომარეობას. საქმეში წარმოდგენილი ფოტომასალის თანახმად, დადგენილია, რომ მითითებულ მისამართზე განთავსებული შენობა არ იყო მოყვანილი საცხოვრებლად ვარგის მდგომარეობაში.
სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლის პირველ პუნქტზე, რომლის შესაბამისად, მესაკუთრეს შეეძლო კანონიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ესარგებლა ქონებით (ნივთით), არ დაეშვა სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განეკარგა იგი, თუკი ამით არ ილახებოდა მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ან თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენდა უფლების ბოროტად გამოყენებას. ამავე კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კი, მესაკუთრეს შეეძლო მფლობელისათვის მოეთხოვა ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება.
აღნიშნულ სამართლებრივ ნორმებზე დაყრდნობით, სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ საკუთრების უფლება არ იყო აბსოლუტური უფლება. ის შეიძლება შეზღუდულიყო კანონისმიერი ან სახელშეკრულებო შებოჭვით. მოცემულ შემთხვევაში კანონისმიერი შებოჭვის ფარგლებს ადგენდა საქართველოს კანონი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“, კერძოდ, მითითებული კანონის სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის წარმოშობის დროს მოქმედი კანონის 53-ე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე საქართველოს იურისდიქციის აღდგენამდე არ ხდებოდა დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტებიდან დევნილების გამოსახლება, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.
სააპელაციო პალატამ ასევე გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს მსჯელობა დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით, რომ ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრი, პირველი კორპუსის №3 ბინა იყო ვ. ფ-ას ოჯახისათვის მართლზომიერად გადაცემული (ორგანიზებულად (კომპაქტურად) ჩასახლების) ობიექტი. „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ საქართველოს კანონის (ამოქმედდა 01.03.2014 წ.) მე-4 მუხლის „პ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მართლზომიერ მფლობელობაში გადაცემული საცხოვრებელი ფართობი იყო საცხოვრებელი ფართობი, სადაც დევნილი/დევნილი ოჯახი მესაკუთრის თანხმობის საფუძველზე, მონაცემთა ბაზის მიხედვით რეგისტრირებული იყო ან რეგისტრაციის გარეშე ფაქტობრივად ცხოვრობდა.
სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ „საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ საქართველოს კანონის (ძალადაკარგულია 06.02.2014 წ. კანონით) 11-ლი მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის თანახმად, დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტი იყო დევნილთა დროებითი საცხოვრებელი ადგილი, სადაც ისინი ორგანიზებულად იქნენ განსახლებულნი, ამ ობიექტში საცხოვრებელი ფართობების დევნილი ოჯახებისათვის საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად საკუთრებაში გადაცემის ღონისძიებების დაწყებამდე/შესაბამისი სამართლებრივი აქტის გამოცემამდე. მხარეები ადასტურებდნენ, რომ დევნილი ოჯახი ცხოვრობდა ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრი, პირველი კორპუსის, №3 ბინაში. მოსარჩელემ სადავოდ გახადა ის გარემოება, რომ აღნიშნული ოჯახი თავდაპირველად სამინისტრომ შეასახლა ამავე კორპუსში მდებარე ერთოთახიან ბინაში, ხოლო სადავო ბინა თავად ოჯახმა მოგვიანებით თვითნებურად 1998 წელს დაიკავა. სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, ის გარემოება, რომ მესამე პირები თავდაპირველად შესახლებული იყვნენ №1 ბინაში და შემდეგ გადავიდნენ №3 ბინაში, არსებითად ვერ შეცვლიდა დავის არსს, ვინაიდან მთელ კორპუსს ჰქონდა მინიჭებული დევნილთა კომპაქტურად ჩასახლების სტატუსი და მნიშვნელობა არა ჰქონდა იმას, თუ კონკრეტულად რომელ ბინაში იყვნენ შესახლებული დევნილები. მნიშვნელოვანი იყო ის გარემოება, რომ მათი გამოსახლება ვერ მოხდებოდა მათ მიმართ კანონით დადგენილი მოთხოვნების დაკმაყოფილებამდე.
სააპელაციო სასამართლოს მითითებით, საქალაქო სასამართლომ ასევე სწორად მიიჩნია დადგენილად, რომ ლუ. და ვ. ფ-ები, შვილებით - მ., ე., ემ. და ლ. ფ-ები 1996 წელს რეგისტრირებულ იქნენ ორგანიზებული ჩასახლების ობიექტში მდებარე, ..., მე-13 კმ. „...“ №1 კორპუსში. 2003 წელს ამავე მისამართზე რეგისტრირებულ იქნა ი. წ-ა (დაბადებული 12.04.03 წ.) და ლ. ფ-ა (დაბადებული 25.07.06 წ.). დადგენილია, რომ დღეისათვის ვ. ფ-ა, ლუ. ფ-ა, მ. ფ-ა, ა. წ-ა, ი. წ-ა და ლ. წ-ა არიან აფხაზეთიდან იძულებით გადაადგილებული პირები - დევნილები, რომელთა დროებითი საცხოვრებელი ადგილია ქ. თბილისი, ..., მე-13 კილომეტრი, განსახლების ფორმა - ორგანიზებული, ობიექტის დასახელება - „...ი”. ამასთან, ლ. ფ-ა, ი. ფ-ა და ლ. ფ-ა არიან აფხაზეთიდან იძულებით გადაადგილებული პირები - დევნილები, რომელთა დროებითი საცხოვრებელი ადგილია თბილისი, ..., მე-13 კილომეტრი, განსახლების ფორმა - კერძო.
ზემოაღნიშნულის საფუძველზე, სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს მოსაზრება მასზედ, რომ იმ ვითარებაში, როდესაც დევნილები უზრუნველყოფილნი არ იყვნენ შესაბამისი საცხოვრებელი ფართით ან ფართის სანაცვლო კანონით გათვალისწინებული კომპენსაციით, სახეზე არ იყო მოსარჩელის მოთხოვნის დაკმაყოფილების ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძველი.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 9 ივლისის განჩინება საკასაციო წესით გაასაჩივრა კ. ე-მა, რომელმაც გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და სარჩელის დაკმაყოფილება მოითხოვა.
კასატორის განმარტებით, გასაჩივრებული განჩინება მიღებულია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის, ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის #1 დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის დარღვევით, რაც მას კანონსაწინააღმდეგოდ უზღუდავს საკუთარი ქონებით სარგებლობის უფლებას. საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებების თანახმად, 1994 წლიდან 2013 წლამდე სადავო ფართის ერთადერთ მართლზომიერ მფლობელს კასატორი წარმოადგენდა. აქვე საყურადღებოა, რომ მითითებული ბინა ჯერ კიდევ 1994 წლიდან იდენტიფიცირდებოდა კონკრეტული მისამართით: ქ. თბილისი, ..., მე-13 კილომეტრი, პირველი კორპუსი, პირველი სადარბაზო, პირველი სართული, ბინა #3. აღსანიშნავია, რომ ეს კონკრეტული მისამართი არ არის ნახსენები საქმეში წარმოდგენილ არც ერთ დოკუმენტში, რომელიც შეეხება რომელიმე დევნილ პირს. მნიშვნელოვანია ასევე ის, რომ ვ. ფ-ას ოჯახი სადავო ბინაში თვითნებურად შეიჭრა 1998 წელს და ამ დღიდან კანონდარღვევით, მესაკუთრის თანხმობისა და სახელმწიფოს ნებართვის გარეშე ცხოვრობს იქ.
კასატორის მითითებით, სააპელაციო პალატამ არასწორად მიიჩნია, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველს არ წარმოადგენდა ის გარემოება, რომ ლ. ფ-ას საკუთრებაში ჰქონდა ქ. თბილისში, ... I შესახვევში მდებარე უძრავი ქონება, მასზე განთავსებული #1 შენობა-ნაგებობით. საქმეში წარმოდგენილია წერილობითი მტკიცებულება, სადაც ლ. ფ-ა თავად აღიარებს, რომ 2006 წელს ... I შესახვევში ააშენა სახლი და მისი ოჯახი დღემდე ცხოვრობს აღნიშნულ მისამართზე.
სააპელაციო სასამართლო ასევე არასწორად აღნიშნავს, რომ მთელ კორპუსს მინიჭებული ჰქონდა დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტის სტატუსი, ვინაიდან საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს 2013 წლის 15 ოქტომბრის წერილიდან ირკვევა, რომ სამინისტროს მონაცემთა ბაზის მიხედვით, რეგისტრირებულია კომპაქტურად განსახლების სტატუსის მქონე ობიექტი „...“, სადაც რეგისტრირებულია 18 დევნილი ოჯახი, ხოლო ...მე-13 კილომეტრზე მდებარე „...“ არსებობს 33 ბინა.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 5 ოქტომბრის განჩინებით საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, დასაშვებობის შესამოწმებლად წარმოებაში იქნა მიღებული კ. ე-ის საკასაციო საჩივარი.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 3 დეკემბრის განჩინებით კ. ე-ის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და მისი განხილვა დაინიშნა მხარეთა დასწრების გარეშე.
ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :
საკასაციო სასამართლო გაეცნო საქმის მასალებს, შეამოწმა გასაჩივრებული განჩინების კანონიერება-დასაბუთებულობა, წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრის საფუძვლიანობა და მიაჩნია, რომ კ. ე-ის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს შემდეგ გარემოებათა გამო:
საკასაციო სასამართლო თავდაპირველად განმარტავს, რომ მოცემულ საქმეზე სასამართლოს მსჯელობის საგანს წარმოადგენს ორი უმნიშვნელოვანესი და საყოველთაოდ აღიარებული უფლება: საკუთრების უფლება და იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა თავშესაფრის უფლება, ამდენად, მოცემული დავის სწორად გადაწყვეტისათვის არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება სადავო ფაქტობრივი გარემოებების სწორად დადგენას და მათთვის შესაბამისი სამართლებრივი შეფასების მიცემას.
საკასაციო სასამართლო მოცემულ საქმეში წარმოდგენილი მასალებით უდავოდ დადგენილად მიიჩნევს იმ გარემოებას, რომ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს მონაცემთა ბაზის მიხედვით ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრი, კორპუსი #1 – „...“ წარმოადგენს დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტს. ვ., ლუ., ლ., ლ. და ი. ფ-ები, როგორც აფხაზეთიდან იძულებით გადაადგილებული პირები, 1996 წლიდან რეგსიტრირებული არიან აღნიშნულ მისამართზე, სადაც დღემდე ცხოვრობენ.
საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის მოსაზრებას იმ საკითხთან დაკავშირებით, რომ ვ. ფ-ა და მისი ოჯახის წევრები საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტრომ თავდაპირველად შეასახლა ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრის #1 კორპუსის ერთოთახიან ბინაში, ხოლო სადავო ბინა თავად ოჯახმა მოგვიანებით თვითნებურად 1998 წელს დაიკავა.
საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ დევნილი ოჯახი 1996 წელს განცხადება-ანკეტის მიხედვით შესახლდა ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრის, #1 კორპუსში. საქმის მასალები ცხადყოფს, რომ მითითებული მისამართი წარმოადგენს კორპუსის და არა საცხოვრებელი ერთეულის (ბინის) ნომერს. მართალია, დღემდე დევნილთა სარეგისტრაციო ბაზებში კონკრეტულად არ არის მითითებული ოჯახის მიერ დაკავებული ბინის ნომერი, ასევე არ არსებობს სადავო ბინაში მათი შესვლის წერილობითი ნებართვა, მაგრამ დევნილთა შესახლებისას, 1993-1996 წლებში საქართველოში განვითარებული მოვლენების შედეგად, იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფო სისტემაში არც შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა და არც შესაბამისი სამინისტრო არ არსებობდა, შეუძლებელი იყო ასიათასობით დევნილი პირის მიმართ სახელმწიფოს ინდივიდუალურად გამოეცა წერილობითი ნებართვა მათი კონკრეტულ ტერიტორიაზე განსახლების თაობაზე. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში ექსტრემალური და საგანგებო ვითარებიდან გამომდინარე, საკმარისი იყო სახელმწიფოს მხრიდან გამოხატული ზეპირი თანხმობაც. მსგავსი განმარტება გაკეთდა, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის 27 მაისის გადაწყვეტილებაში (საქმეზე ს-ე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ), სადაც აღინიშნა, რომ ასიათასობით ადამიანის დევნილად ქცევის პირობებში შეუძლებელი იყო ყველა ფორმალობის დაცვა ბინების გამოყოფის საკითხთან დაკავშირებით. ამასთან, საერთაშორისო სამართალში აღიარებული პრინციპებიდან გამომდინარე, ადამიანის უფლებათა მასობრივი დარღვევის გამო იძულებით გადაადგილებულ პირებს, სახელმწიფო უზრუნველყოფდა ინდივიდუალური ან კოლექტიური რეგისტრაციით, საცხოვრებლითა და სხვა აუცილებელი დახმარებით ზედმეტი ფორმალობის გარეშე, მინიმალური და მარტივი პროცედურებით, წერილობითი საბუთებით ან მათ გარეშე.
საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, თუნდაც დადასტურდეს ის ფაქტი, რომ მესამე პირები თავდაპირველად შესახლდნენ #1 ბინაში და შემდეგ გადავიდნენ #3 ბინაში, არსებითად ვერ შეცვლის დავის არსს, ვინაიდან მთელ კორპუსს მინიჭებული აქვს დევნილთა კომპაქტურად ჩასახლების სტატუსი და არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს იმას, კონკრეტულად რომელ ბინაში არიან შესახლებული დევნილები. მოცემულ შემთხვევაში ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმ გარემოებაზე, რომ დევნილთა გამოსახლება ვერ მოხდება მათ მიმართ კანონით დადგენილი მოთხოვნების დაკმაყოფილებამდე. საგულისხმოა ასევე ის გარემოება, რომ სადავო ბინაში დევნილი ოჯახი შესახლებულია სამინისტროს მიერ, რაზეც გამოხატულია თანხმობა. დადგენილია, რომ წლების მანძილზე სამინისტრო ფარავდა დევნილი ოჯახის კომუნალურ ხარჯებს, კერძოდ, აღნიშნული ოჯახი იღებდა კომუნალურ სუბსიდიას. საკასაციო სასამართლო ყურადღებას მიაქცევს ასევე იმ ფაქტს, რომ კასატორს არ წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულება იმისა, რომ ბინის უნებართვოდ დაკავების თაობაზე განცხადებით მიემართოს სამინისტროს ან სათანადო ორგანოსათვის.
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ დევნილთა ბინადრობის სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენდა: საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭოს დეკრეტი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა სტატუსის შესახებ“, საქართველოს 1992 წლის მოწვევის პარლამენტის დადგენილება საქართველოს ლტოლვილთა და განსახლების კომიტეტის შექმნის შესახებ, საქართველოს მინისტრთა კაბინეტის 1992 წლის 7 დეკემბრის №1124 დადგენილება „საქართველოს რესპუბლიკის ლტოლვილთა და განსახლების კომიტეტის შესახებ“, საქართველოს სახელმწიფო მეთაურის 1992 წლის 30 დეკემბრის განკარგულება საქართველოს რესპუბლიკის ზოგიერთი რეგიონიდან კონფლიქტური სიტუაციების და სტიქიის შედეგად, აგრეთვე რესპუბლიკის ფარგლებს გარედან ლტოლვილთა სოციალური დაცვისა და უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესების შესახებ, ასევე საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის 1993 წლის 5 ივლისის №535 დადგენილება „საქართველოს რესპუბლიკის ლტოლვილთა და განსახლების კომიტეტის დებულებისა და სტრუქტურის დამტკიცების შესახებ“ და სხვა. დასახელებული დოკუმენტებით სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება, უზრუნველეყო დევნილთა განსაკუთრებული და უპირველესი მოთხოვნა – თავშესაფრის უფლება.
საკასაციო სასამართლოს მითითებით, ის გარემოება, რომ ვ., ლუ., მ. ე., ემ. და ლ. ფ-ები სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებულ ქონებაში, სწორედ სახელმწიფოს ნებართვით განსახლდნენ, დადასტურდა სახელმწიფოს მხრიდან შემდგომ წლებში განხორციელებული მოქმედებით, კერძოდ, 1996 წელს მას შემდეგ, რაც გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის მხარდაჭერით შესაძლებელი გახდა დევნილთა საყოველთაო აღწერა, დევნილთა განსახლების სხვადასხვა ობიექტებს, მათ შორის, ქ. თბილისში, ...მე-13 კილომეტრზე მდებარე #1 კორპუსს - „...“, სამინისტროს მონაცემთა ბაზის მიხედვით, იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა კომპაქტური განსახლების ობიექტის სტატუსი მიენიჭა და დადგინდა, რომ მასში 18 დევნილი იყო განსახლებული, მათ შორის, მესამე პირებიც.
საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით, ის ფაქტი, რომ მესამე პირები - ლ., ლ., ი., ვ., ლუ., მ. ფ-ები, ლ., ი. და ა. წ-ები სადავო უძრავ ქონებაზე მართლზომიერ მფლობელობას ახორციელებდნენ, დასტურდება: საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს 2013 წლის 15 ოქტომბრის #05/01-14/47861, 2013 წლის 13 დეკემბრის #05/02-12/53552 წერილებით, ამავე სამინისტროს დევნილთა საკითხების დეპარტამენტის უფროსის 2014 წლის 1 სექტემბრის #05/01-11/11442 სამსახურებრივი ბარათით, საქართველოს შს სამინისტროს ისანი-სამგორის სამმართველოს პოლიციის მე-6 განყოფილების 2013 წლის 22 ოქტომბრის #2093947 წერილით და სხვა დოკუმენტაციით.
საკასაციო სასამართლო ასევე დადგენილად მიიჩნევს იმ გარემოებას, რომ საქმეზე წარმოდგენილი საბურთალოს რიონის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს აღმასკომის მიერ 1994 წელს საცხოვრებელ სადგომზე გაცემული #013659 ორდერით ქ. თბილისში, ...პირველი კორპუსის, პირველი სადარბაზოს, პირველ სართულზე მდებარე ბინა #3 სარგებლობაში გადაეცა გ. ე-ის სამსულიან ოჯახს. სამგორის რაიონის გამგეობის 2013 წლის 22 აპრილის #32 განკარგულებით კ. ე-ს უსასყიდლოდ, საკუთრების უფლებით გადაეცა სახელმწიფო საბინაო ფონდის საცხოვრებელი იზოლირებული ბინა #3 (საერთო ფართი 82,77 კვ.მ.) მდებარე: ..., მე-13 კილომეტრი კორპუსი #1. აღნიშნული აქტის საფუძველზე გაიცა #05 საკუთრების მოწმობა. 2013 წლის 26 აპრილს მომზადებული საჯარო რეესტრიდან ამონაწერით დადგენილია, რომ ქ. თბილისში, ..., მე-13 კილომეტრი, პირველი კორპუსის, პირველი სადარბაზოს, #3 ბინაზე რეგისტრირებულია კ. ე-ის საკუთრების უფლება (უფლების რეგისტრაციის თარიღი 2013 წლის 26 აპრილი; უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტი - საკუთრების უფლების მოწმობა #05).
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს მსჯელობის საგანს წარმოადგენს სწორედ ის გარემოება, არსებულ ვითარებაში რამდენად არის დასაშვები სადავო უძრავი ქონებიდან მესამე პირების გამოსახლება.
საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2007 წლის 24 მაისის №747 ბრძანებით დამტკიცებული „საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის წესის“ პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა – დევნილთა მიმართ, საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებები უნდა განხორციელდეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროსთან შეთანხმებით. აღნიშნული შეთანხმების წერილობითი ფორმით მიღებამდე კი უნდა შეჩერდეს საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიების აღსრულება.
სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის წარმოშობის დროს მოქმედი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლი განსაზღვრავს დევნილთა უფლებებსა და მათი უზრუნველყოფის საკითხებს დროებით საცხოვრებელ ადგილზე. მითითებული მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მესაკუთრე უფლებამოსილია მიმართოს სამინისტროს და შესაბამის ორგანოს მის საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონებაში რეგისტრირებული ან/და ფაქტობრივად მცხოვრები დევნილის გამოსახლების თაობაზე. იმავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, თუ მესაკუთრე ისარგებლებს ამ მუხლის მე-4 პუნქტით განსაზღვრული უფლებით, იგი ვალდებულა გაითვალისწინოს ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნები. ეს უკანასკნელი ნორმა ადგენს, რომ ამ კანონის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული მიზეზის აღმოფხვრამდე ან დევნილის გრძელვადიანი საცხოვრებლით უზრუნველყოფამდე დევნილს არ ასახლებენ მის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებული საცხოვრებელი ფართობიდან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც: ა) დევნილთან ფორმდება წერილობითი შეთანხმება მის მიერ დაკავებული ფართობის სანაცვლოდ მისი სათანადო ფულადი ან სხვა სახის დახმარებით უზრუნველყოფის თაობაზე; ბ) დევნილს გამოეყოფა შესაბამისი საცხოვრებელი ფართობი, რომლითაც არ გაუარესდება მისი საყოფაცხოვრებო პირობები; გ) ხდება სტიქიური ან სხვა მოვლენა, რომელიც ითვალისწინებს კომპენსაციას და რეგულირდება საერთო წესით. მითითებული კანონის მე-14 მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტების მოთხოვნები არ ვრცელდება იმ დევნილზე/დევნილ ოჯახზე, რომელიც არ არის განსახლებული სახელმწიფოს მიერ და რომელმაც საკუთარი ძალებითა თუ საშუალებებით იპოვა საცხოვრებელი (რეგისტრირებულია ან/და ცხოვრობს ნაქირავებ, ნათხოვარ ან საკუთარ სახლში ან მასპინძელ ოჯახთან ერთად და სხვა), რომელშიც სამინისტრო სახელმწიფო ბიუჯეტის შესაბამისად ყოველწლიურად არ ანაზღაურებს ადმინისტრაციის, საყოფაცხოვრებო და კომუნალური (მათ შორის, მოხმარებული ელექტროენერგიის) მომსახურების ხარჯებს. იმავე მუხლის მე-8 პუნქტის მიხედვით, „ამ მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული დევნილის/დევნილი ოჯახის გამოსახლება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მესაკუთრემ სამინისტროს მიმართა განცხადებით მის საკუთრებაში არსებულ საცხოვრებელ ფართობზე რეგისტრირებული დევნილის რეგისტრაციის გაუქმების თაობაზე“. ამ შემთხვევაში დევნილს/დევნილ ოჯახს ასახლებენ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. იმავე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში სამინისტრო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილ ვადაში იძლევა თანხმობას დევნილის მიმართ საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთის ღონისძიებების განხორციელებაზე.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლის პირველ პუნქტზე, რომლის შესაბამისად, მესაკუთრეს შეუძლია კანონიერი ან სხვაგვარი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შებოჭვის ფარგლებში თავისუფლად ფლობდეს სარგებლობდეს ქონებით (ნივთით), არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ ამ ქონებით სარგებლობა, განკარგოს იგი, თუკი ამით არ ილახება მეზობლების ან სხვა მესამე პირთა უფლებები, ან თუ ეს მოქმედება არ წარმოადგენს უფლების ბოროტად გამოყენებას. ამავე კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კი, მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მფლობელს აქვს ამ ნივთის ფლობის უფლება.
ამდენად, საკასაციო სასამართლო განსაკუთრებულ ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ მართალია, სასამართლო უდავოდ აღიარებს სადავო უძრავ ქონებაზე კ. ე-ის საკუთრების უფლებას, რომელიც წარმოიშვა 2013 წლის 23 აპრილის სამგორის რაიონის გამგეობის განკარგულებით, მაგრამ საკასაციო სასამართლო ზემოაღნიშნული ნორმების შინაარსიდან გამომდინარე განმარტავს, რომ საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. ის შეიძლება შეიზღუდოს კანონისმიერი ან სახელშეკრულებო შებოჭვით. მოცემულ შემთხვევაში კანონისმიერი შებოჭვის ფარგლებს ადგენს საქართველოს კანონი „იძულებით გადაადგილებულ პირთა-დევნილთა შესახებ“, რომლის მე-4 მუხლის „პ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მართლზომიერ მფლობელობაში გადაცემული საცხოვრებელი ფართობი არის საცხოვრებელი ფართობი, სადაც დევნილი/დევნილი ოჯახი მესაკუთრის თანხმობის საფუძველზე, მონაცემთა ბაზის მიხედვით რეგისტირებულია ან რეგისტრაციის გარეშე ფაქტობრივად ცხოვრობს. ამავე კანონის მე-14 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, დევნილის/დევნილი ოჯახის მართლზომიერ მფლობელობაში არსებული საცხოვრებელი ფართობი, ამ კანონის მე-4 მუხლის „პ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულის გარდა, არის ის საცხოვრებელი ფართობი, სადაც ამ კანონის ამოქმედებამდე დევნილი განასახლა სახელმწიფომ, რომელიც მონაცემთა ბაზაში აღრიცხული იყო, როგორც დევნილთა კომპაქტურად (ორგანიზებულად) განსახლების ობიექტი, რომელშიც სამინისტროს ყოველწლიური სახელმწიფო ბიუჯეტის შესაბამისად, ანაზღაურებდა ადმინისტრაციის, საყოფაცხოვრებო და კომუნალური (მათ შორის მოხმარებული ელექტროენერგიის) მომსახურების ხარჯებს და რომელიც სახელმწიფო ან კერძო საკუთრება იყო. „იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ საქართველოს კანონის (ძალადაკარგულია 06.02.2014წ. კანონით) პირველი პრიმა მუხლის „ი“ ქვეპუნქტი კი განმარტავს დევნილის კომპაქტურად განსახლების ცნებას. კერძოდ, დევნილთა კომპაქტურად განსახლების ობიექტი არის დევნილთა დროებითი საცხოვრებელი ადგილი, სადაც ისინი ორგანიზებულად იქნენ განსახლებულნი, ამ ობიექტში საცხოვრებელი ფართობების დევნილი ოჯახებისათვის საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად საკუთრებაში გადაცემის ღონისძიებების დაწყებამდე/შესაბამისი სამართლებრივი აქტის გამოცემამდე.
საკასაციო სასამართლო ზემოაღნიშნული ნორმებისა და ფაქტების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე განმარტავს, რომ იმ პირობებში როდესაც სადავო უძრავ ქონებაში დევნილთა განსახლება 1996 წელს განხორციელდა და სადავო უძრავ ქონებას დევნილთა კომპაქტური განსახლების ობიექტის სტატუსი აქვს მინიჭებული, აღნიშნული ობიექტიდან დევნილთა გამოსახლება, დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ა) დევნილთან იდება წერილობითი შეთანხმება, ბ) გამოიყოფა შესაბამისი საცხოვრებელი ფართობი, რომლითაც არ გაუარესდება დევნილის საყოფაცხოვრებო პირობები; გ) ხდება სტიქიური ან სხვა მოვლენები, რაც ითვალიწინებს განსაზღვრულ კომპეტენციებს და რეგულირდება საერთო წესით; დ) დევნილს ფართობი დაკავებული აქვს თვითნებურად, კანონის დარღვევით.
ამდენად, იმ ვითარებაში, როდესაც დევნილები უზრუნველყოფილნი არ არიან შესაბამისი საცხოვრებელი ფართით ან ფართის სანაცვლო კანონით გათვალისწინებული კომპენსაციით, სახეზე არ არის კასატორის მოთხოვნის დაკმაყოფილების ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძველი. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-5 მუხლის შესაბამისად, ადმინისტრაციულ ორგანოს - საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს - უფლება არა აქვს კანონმდებლობის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ განახორციელოს რაიმე ქმედება. შესაბამისად, უსაფუძლოა კასატორის მოთხოვნა იმ ნაწილში, რომლითაც მოწინააღმდეგე მხარეს უნდა დაევალოს მესამე პირების - ვ. ფ-ასა და მისი ოჯახის წევრების ბინიდან გამოსახლების შესახებ შესაბამისი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა. რაც შეეხება მოპასუხის დავალდებულებას, გასცეს თანხმობა გამოსახლების თაობაზე, ზემოაღნიშნული სამართლებრივი ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ აღნიშნული დასაშვებია მხოლოდ „საქართველოს ოკუპირეული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტებით გათვალისწინებული გარემოებების არსებობისას.
საკასაციო სასამართლო დამატებით მიუთითებს იმ გარემოებაზეც, რომ დევნილთა გრძელვადიანი საცხოვრებელი ფართით უზრუნველყოფის წესის, კრიტერიუმებისა და დევნილთა საკითხების შემსწავლელი კომისიის დებულების დამტკიცების შესახებ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა მინისტრის 2013 წლის 9 აგვისტოს #320 ბრძანების შესაბამისად, დაიწო საცხოვრებელი ფართის მიღების თაობაზე განაცხადების შევსება, დევნილთა გრძელვადიანი საცხოვრებელი ფართით უზრუნველყოფის მიზნით. განაცხადების (აპლიკაციების) შევსების შემდეგ, განაცხადისა და საცხოვრებელი ფართის მიღების თაობაზე შევსებული კითხვარის შედეგების გათვალისწინებით, განმცხადებლებს მიენიჭებათ შესაბამისი ქულები, რასაც განიხილავს კომისია შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების მიზნით. ამდენად, დევნილი ოჯახები, რომლებიც ამ ეტაპისთვის არ არიან დაკმაყოფილებული საცხოვრებელი ფართით, მათი განსახლების ადგილების შესაბამისად, შეავსებენ საცხოვრებელი ფართის მიღების შესახებ განაცხადებსა და კითხვარებს, რასაც მოჰყვება შესაბამისი რეაგირება.
საკასაციო სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ მართალია, არსებულ ვითარებაში (იმ პირობებში, როდესაც დევნილები უზრუნველყოფილნი არ არიან შესაბამისი საცხოვრებელი ფართით ან სათანადო კომპენსაციით) კ. ე-ის კერძო საკუთრებიდან დევნილთა გამოსახლება შეუძლებელია, მაგრამ აუცილებელია იმ გარემოების გათვალისწინებაც, რომ ყოვლად დაუშვებელია მესაკუთრისათვის მუდმივად მიუწვდომელი და შეუძლებელი იყოს საკუთრებით სათანადოდ სარგებლობა. ერთი უფლების დაცვამ არ შეიძლება გამოიწვიოს მეორე უფლების მუდმივი, თუნდაც დასაბუთებული ხელყოფა. ამდენად, ადმინისტრაციულ ორგანოებს, მათ შორის, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს ეკისრებათ ვალდებულება შექმნან შესაბამისი პირობები, რათა დაუსრულებელი ხასიათი არ ჰქონდეს მესაკუთრის მიერ საკუთრებით სარგებლობის შეუძლებლობას და შესაბამისად, საყოველთაოდ აღიარებული საკუთრების უფლების დარღვევას.
საკასაციო სასამართლო ასევე ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ 2015 წლის 29 დეკემბერს ცვლილებები შევიდა რიგ საკანონმდებლო აქტებში, რომლებითაც გაუქმდა უძრავი ნივთების უკანონო/არამართლზომიერი მფლობელების გამოსახლების შესაძლებლობა სასამართლოსათვის მიმართვის გარეშე. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ითვალისწინებდა მესაკუთრის უფლებას, უძრავ ნივთზე საკუთრების ხელყოფის ან სხვაგვარი ხელშეშლის შემთხვევაში, მოეთხოვა ხელის შემშლელისაგან ამგვარი მოქმედების აღკვეთა, ხოლო ხელშეშლის კვლავ გაგრძელების შემთხვევაში, მიემართა შესაბამისი სამართალდამცავი ორგანოსათვის სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე. სამართალდამცავი ორგანო კი, თავის მხრივ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, პირის მიერ კანონით დადგენილი საკუთრების დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის შემთხვევაში, სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე, უზრუნველყოფდა ამ პირის საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან მისი გამოყენების სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთას. ამგვარად, იმ პირობებში, თუნდაც არსებობდეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს თანხმობა პირთა გამოსახლების თაობაზე, ზემოაღნიშნულ ნორმათა გაუქმების გამო სამართალდამცავ ორგანოს/პოლიციას ერთმევა უძრავი ნივთების სავარაუდო ხელმყოფის გამოსახლების უფლება. ამდენად, მესაკუთრეს შეუძლია მის საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის ხელყოფის ან სხვაგვარად ხელშეშლის აღკვეთა მოითხოვოს სასამართლოსათვის მიმართვით, შესაბამისი სამოქალაქო სამართალწარმოების გზით.
რაც შეეხება კასატორის მოსაზრებას, რომ ლ. ფ-ას საკუთრებაში ჰქონდა ქ. თბილისში, ... I შესახვევში 696 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი, მასზე განთავსებული საცხოვრებელი სახლით, სადაც დღემდე ცხოვრობს თავისი ოჯახით, რაც სადავო ბინიდან მათი გამოსახლების საფუძველს წარმოადგენს, აღნიშნულს საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს. ამასთან დაკავშირებით როგორც საქალაქო, ისე სააპელაციო საამართლომ მართებულად განმარტა, რომ საქმეში წარმოდგენილი ფოტომასალის თანახმად, მითითებულ მისამართზე განთავსებული შენობა არ არის მოყვანილი სახოვრებლად ვარგის მდგომარეობაში.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ კ. ე-ის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს და უცვლელად უნდა დარჩეს გასაჩივრებული განჩინება.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :
საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლით და
დ ა ა დ გ ი ნ ა :
1. კ. ე-ის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;
2. უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 9 ივლისის განჩინება;
3. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.
თავმჯდომარე მ. ვაჩაძე
მოსამართლეები: ნ. სხირტლაძე
ვ. როინიშვილი
