საქმე Nბს-1143-1137(2კ-17) 2 ოქტომბერი, 2018 წელი
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობა:
ვასილ როინიშვილი (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მაია ვაჩაძე, ნუგზარ სხირტლაძე

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო (მოპასუხე)
მოწინააღმდეგე მხარეები: ე. გ-ე, მ. ნ-ი (მოსარჩელეები)
მოსარჩელეები: ი. მ-ი, ე. მ-ი-ჯ-ი, კ. ჩ-ე, ვ. ქ-ი, ნ. ფ-ე, ბ. კ-ე, ა. მ-ი, გ. მ-ი, მ. ნ-ი, ა. გ-ე
მოპასუხე - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი
გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილება
კასატორის მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღება
დავის საგანი - მორალური ზიანის ანაზღაურება
ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :

მ. ნ-მა, ა. გ-ემ, ბ. კ-ემ, ი. მ-მა, ე. მ-ი-ჯ-მა, ა. მ-მა, კ. ჩ-ემ, გ. მ-მა, ვ. ქ-მა და ნ. ფ-ემ 2015 წლის 3 დეკემბერს სარჩელი აღძრეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიაში მოპასუხეების - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის მიმართ. მოსარჩელეებმა მოპასუხეებისათვის უკანონო დაკავებით მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით კ. ჩ-ის, ი. მ-ის, ვ. ქ-ის, ა. გ-ის, ბ. კ-ის, გ. მ-ის სასარგებლოდ, თითოეულისათვის 3000 ლარის გადახდისა და მ. ნ-ის, ნ. ფ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ისა და ა. მ-ის სასარგებლოდ თითოეულისათვის 1500 ლარის გადახდის დაკისრება მოითხოვეს.
მოსარჩელეები აღნიშნავდნენ, რომ 2015 წლის 19 ივლისს, თბილისში საკრებულოს შენობის წინ ტარდებოდა აქცია, „არა პანორამას“ აქციის გამართვა განაპირობა 2015 წლის 16 ივლისს გავრცელებულმა ინფორმაციამ, რომლის თანახმადაც სსიპ ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტომ „პანორამა თბილისის“ პროექტზე მშენებლობის ნებართვა გასცა. აქციის მონაწილეებს ეკავათ სხვადასხვა სახის პლაკატები, რომელიც გამოხატავდა პროტესტს დაგეგმილ მშენებლობასთან დაკავშირებით. აქციის ერთ-ერთ მონაწილეს (გ. მ-ს) სხვა პლაკატთან ერთად, ასევე ეკავა ფურცელი, რომელზე გამოსახული წარწერითაც პანორამა შედარებული იყო მამაკაცის სასქესო ორგანოს. სწორედ აღნიშნული წარწერის გამო პოლიციის თანამშრომლებმა მოახდინეს გ. მ-ის დაკავება. რაც აქციის სხვა მონაწილეებმა იმავე წარწერით დაწერილი ფურცლებით გააპროტესტეს. შედეგად, პოლიციამ დააკავა აქციის 10 მონაწილე. რვა დაკავებულის მიმართ შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი 166-ე მუხლის საფუძველზე, ხოლო 2 პირთან, მათ შორის, ი. მ-თან მიმართებით 166-ე მუხლთან ერთად სამართალდარღვევის ოქმი შედგა 173-ე მუხლის საფუძველზეც. თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, საჩივრის წარმომდგენი პირები ჩაითვალნენ სამართალდამრღვევებად ადმინისტარციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედებისთვის და შეეფარდათ ჯარიმა 100 ლარის ოდენობით. ი. მ-ის მიმართ დაწყებული საქმის წარმოება 173-ე მულით გათვალისწინებული ქმედების ნაწილში შეწყდა, სამართალდარღვევის ქმედების არარსებობის გამო. სამართალდარღვევის არარსებობის საფუძვლით საქმის წარმოება შეწყდა მ. ნ-ის, ბ. კ-ისა და ა. გ-ის მიმართ. შინაგანს საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლების მიერ ათივე მათგანი დაკავებულ იქნა ადმინისტრაციული წესით. მათგან 4 (ე. მ-ი-ჯ-ი, ნ. ფ-ე, მ. ნ-ი, ა. მ-ი) გათავისუფლდა დაკავებიდან დაახლოებით 3 საათის შემდგომ, ხოლო დანარჩენი დაკავებულები გადაყვანილ იქნენ დროებითი მოთავსების იზოლატორში. მათი გათავისუფლება მოხდა მეორე დღეს, 20 ივლისს სასამართლო პროცესის შემდგომ.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილებით მოსარჩელეების - მ. ნ-ის, ა. გ-ის, ბ. კ-ის, ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, ა. მ-ის, კ. ჩ-ის, გ. მ-ის, ვ. ქ-ისა და ნ. ფ-ის სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. აღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით მოსარჩელეებმა გაასაჩივრეს.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 13 თებერვლის განჩინებით ბ. კ-ის, ა. მ-ისა და გ. მ-ის სააპელაციო საჩივარი თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილებაზე დარჩა განუხილველად.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილებით მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სარჩელის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში და ამ ნაწილში მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება; მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს მ. ნ-ის სასარგებლოდ დაეკისრათ 500 ლარის გადახდა; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს ა. გ-ის სასარგებლოდ დაეკისრათ 1 000 ლარის გადახდა; ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, კ. ჩ-ის, ნ. ფ-ის, ვ. ქ-ის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, კ. ჩ-ის, ნ. ფ-ისა და ვ. ქ-ის სასარჩელო მოთხოვნების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში დარჩა უცვლელად.
სააპელაციო სასამართლომ სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების სამართლებრივ საფუვლად მიუთითა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე და 208-ე მუხლებზე, სამოქალაქო კოდექსის 317-ე და 1005-ე მუხლებზე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლზე, მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტზე.
სააპელაციო პალატამ განმარტა, რომ სამართალდარღვევის ფაქტის არარსებობის დადგენა და საქმის წარმოების შეწყვეტა, თავისთავად გულისხმობს დაკავების არაკანონიერების დადასტურებას. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლადარღვევათა კოდექსის 232-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება არ შეიძლება დაიწყოს, ხოლო დაწყებული საქმე უნდა შეწყდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო. ამავე კოდექსის 246-ე მუხლის ,,ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავება შეუძლიათ შინაგან საქმეთა ორგანოებს – წვრილმანი ხულიგნობის შემთხვევებში. ხოლო 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, პირი, რომელმაც ჩაიდინა წვრილმანი ხულიგნობა, შეიძლება დაკავებულ იქნეს კანონით დადგენილ ვადაში მოსამართლის ან შინაგან საქმეთა ორგანოს უფროსის (უფროსის მოადგილის) მიერ საქმის განხილვამდე. აღნიშნული ნორმებიდან გამომდინარე სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ ადმინისტრაციული დაკავება მოცემულ შემთხვევაში შეიძლება გახორციელებულიყო თუ დადასტურდებოდა სამართალდარღვევის ჩადენა, კერძოდ, 166-ე მუხლით განსაზღვრული წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენა. საქმის მასალების შესაბამისად, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილებით დადასტურებულია, რომ ა. გ-ეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, ხოლო მ. ნ-ს საქართველოს ადმინისტრაციული სამართლადარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, ამდენად სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ მისი დაკავების საფუძველი არ არსებობდა.
საკასაციო პალატამ მიუთითა, რომ 244-ე მუხლით გათვალისწინებული ჩარევა თავისუფლების ძირითად უფლებაში ემსახურება ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორიცაა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღკვეთა, საქმის დროული და სწორი განხილვა და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეებზე მიღებული დადგენილების აღსრულება. აღსანიშნავია ისიც, რომ პირის ადმინისტრაციულ დაკავებას კანონი მხოლოდ მას შემდეგ ითვალისწინებს, როცა ამოიწურება ზემოქმედების სხვა ზომები. ამდენად, პირის ადმინისტრაციული დაკავება არის ოქმის შემდგენისთვის მინიჭებული შესაძლებლობა, კანონით დადგენილ შემთხვევაში და წესით მოახდინოს პირის დაკავება სამართალდარღვევის აღსაკვეთად, სამართალდარღვევაზე რეაგირების მოსახდენად მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ზემოქმედების სხვა ზომები ამოწურულია.
პალატამ განმარტა, რომ ადმინისტრაციული დაკავება ემსახურება კონკრეტულ მიზნებს - მართლწესრიგის დაცვას, სამართალდარღვევის აღკვეთას, სამართალდამრღვევი პირის მიმართ შესაბამისი სანქციის შეფარდების შესაძლებლობის განხორციელებას. საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები, რომლებიც აღჭურვილნი არიან სამართალდარღვევის აღკვეთისთვის საჭირო ფართო უფლებამოსილებებით, განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მიუდგნენ პირის მიმართ ზემოქმედების ისეთი ზომების გამოყენებას, რომლებიც იწვევს პირისთვის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის შეზღუდვას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საჯარო წესრიგის დაცვა შეუძლებელი იქნება და მოხდება პირთა კანონით დაცული ინტერესების შელახვა. ამასთან, ადმინისტრაციული დაკავებისას არსებული ფაქტობრივი გარემოებები შესაძლებელია, რომ პოლიციის თანამშრომლებს უქმნიდეს დასაბუთებულ ეჭვს, რომ პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა და აუცილებელია მისი დაკავება, მაგრამ საქმის განხილვისას და სასამართლო დადგენილებით უნდა დადგინდეს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას ადგილი არ ჰქონია. სასამართლომ მიუთითა, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლით განსაზღვრული ზიანის ანაზღაურებისთვის პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებად უპირობოდ უნდა იქნეს მიჩნეული მის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილების მიღება, ვინაიდან ამგვარი აქტი ადასტურებს, რომ გამართლებულ პირს სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს მის უფლებებში აღდგენას - მის რეაბილიტაციას. რაც შეეხება აღნიშნული მუხლის მეორე კომპონენტს - ქმედების უკანონობას, ქმედების უკანონობა არ უნდა შეფასდეს მხოლოდ კონკრეტული საპროცესო თუ მატერიალური ნორმის დარღვევის დადგენით, გამართლებულ პირს უნდა მიეცეს უფლებების აღდგენის ეფექტური შესაძლებლობა. პირის ადმინისტრაციული დაკავება ემსახურება სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს - საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვას. ამასთან, უფლებამოსილი ორგანო წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის შედეგს, ვინაიდან მტკიცებულებათა შეფასება შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანისთვის საკმარისობის კუთხით წარმოადგენს სასამართლოს კომპეტენციას, თუმცა, პირს, რომლის ქმედებაშიც სამართალდარღვევის ნიშნების არსებობა არ დადასტურდა, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მისი უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული მარეაბილიტირებლი გარემოება და აქედან გამომდინარე, ქმედების უკანონობაც, რაც მოცემული მუხლის მიზნებისთვის არ უნდა იქნეს გაიგივებული მხარის მიერ დაკავების გასაჩივრების აუცილებლობასთან. პირის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შეწყვეტით დასტურდება, რომ პირს არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა, რომლის აღკვეთის ან რომელზეც სათანადო რეაგირების მოხდენის მიზანსაც ემსახურება ადმინისტრაციული დაკავება. სწორედ ამიტომ, აღნიშნული გარემოებების არსებობა საკმარისია პირისთვის ზიანის ანაზღაურებისთვის და აუცილებელი არ არის, პირს გასაჩივრებული ჰქონდეს ადმინისტრაციული დაკავება ან დაკავება უკანონოდ იქნეს აღიარებული შესაბამისი ორგანოს მიერ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პირს არ ექნებოდა ზიანის ანაზღაურების რეალური შესაძლებლობა.
პალატა, ასევე, მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე, რომელმაც დაადგინა ფუნდამენტური განსხვავება კონვენციის მე-5 მუხლიდან გამომდინარე თავისუფლების აღკვეთასა და გადაადგილების თავისუფლებას შორის. თავისუფლების აღკვეთასა და პირის გადაადგილების თავისუფლების აღკვეთას შორის განსხვავება ინტენსიურობისა და ხარისხის საკითხი უფროა, ვიდრე მისი ბუნების ან არსის (იხ. ,,გუზარდი იტალიის წინააღმდეგ“ (1980). შეიძლება გაკეთდეს მცირე განზოგადება და ყოველი საქმისათვის დამახასიათებელი გარემოებები გამოკვლეულ იქნეს დეტალურად. ყველა კრიტერიუმი, როგორიცაა ტიპი, ხანგრძლივობა, სადავო ღონისძიების განხორციელების ფორმა და მისი შედეგები, მთლიანობაში უნდა იქნეს განხილული. ამდენად, ადმინისტრაციულ დაკავებასა და ადმინისტრაციულ პატიმრობას შორის განსხვავება არის მის ინტენსივობასა და ხარისხში, ამასთან, ადმინისტრაციული დაკავება არის უზრუნველყოფის ღონისძიება, ხოლო ადმინისტრაციული პატიმრობა წარმოადგენს ადმინისტრაციული სახდელის სახეს, თუმცა თავისი არსით, პირისთვის კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების - თავისუფალი მიმოსვლის უფლების შეზღუდვა და დამდგარი ნეგატიური შედეგებით, რაც გამოიხატება კონკრეტულ დაწესებულებაში გარკვეული დროით მოთავსებაში, პირის რეპუტაციაზე გავლენის მოხდენაში, უარყოფითი განცდების წარმოქმნაში, ისინი ერთმანეთს ჰგვანან. სწორედ ამიტომ, სასამართლომ არ გაიზიარა მოპასუხის მითითება იმის თაობაზე, რომ ადმინისტრაციული დაკავება არ ექცევა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემადგენლობაში. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილია, რომ სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც.
პალატამ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-2 ნაწილზე მითითებით განმარტა, რომ კანონით ერთმნიშვნელოვნადაა დადგენილი მორალური ზიანის ანაზღაურება პატივის, ღირსების, პირადი ცხოვრების საიდუმლოების, პირადი ხელშეუხებლობის ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისას, ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენებისას. ამდენად, პირის კანონით დაცული სხვა უფლებების შეზღუდვა არ წარმოშობს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, რაც გამოწვეულია მორალური ზიანის სპეციფიკით, რამეთუ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლით განსაზღვრული სიკეთის ხელყოფისას პირი განსაკუთრებულად განიცდის სულიერ თუ ფიზიკურ ტანჯვას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების მიხედვით, ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია. დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება.
კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს. ღირსება ადამიანს აქვს იქიდან გამომდინარე, რომ ის ადამიანია და ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ გააჩნია საზოგადოების შეხედულებას მასზე, ან მის სუბიექტურ თვითშეფასებას. ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, მისი ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავებით მოხდა ზემოაღნიშნულ კონსტიტუციურ უფლებათა შელახვა, რაც წარმოადგენს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების საფუძველს პირის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის პირობებში, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილიდან გამომდინარე. სასამართლომ ყურადღება მიაქცია საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტს და მიუთითა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ადმინისტრაციული დაკავება განახორციელეს სწორედ საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებმა, შესაბამისად, დამდგარი ზიანი სწორედ მათი ქმედების პირდაპირი და გარდაუვალი შედეგია და ზიანის მიმყენებლებს წარმოადგენს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი, ე. ბ-ე და ი. კ-ე. სასამართლო მიუთითებს, რომ სამოქალაქო კოდექსი სახელმწიფო მოსამსახურეთათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრებას ითვალისწინებს მხოლოდ მათი ბრალეულობის დადგენის შემთხვევაში, ამასთან უხეში გაუფრთხილებლობის ნორმატიული შინაარსი სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი არ არის. სასამართლომ მიიჩნია, რომ უხეში გაუფრთხილებლობა წარმოადგენს შეფასებით კატეგორიას, რომელიც უნდა გადაწყდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის, პიროვნების, მისი სუბიექტური დამოკიდებულებისა და ობიექტური გარემოებების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. უხეში გაუფრთხილებლობა გამოიხატება იმ ნორმათა და მითითებათა გაუთვალისწინებლობასა და დარღვევაში, რომლებიც უნდა იცოდეს შესაბამისი ქმედების განმახორციელებელმა პირმა. განსახილველ შემთხვევაში, სასამართლო ითვალისწინებს იმ ფაქტს, რომ სახეზეა პატრულ-ინსპექტორთა მიერ ადმინისტრაციული დაკავების განხორციელება, ხოლო მათთვის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლება-მოვალეობების განსაკუთრებული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, სავალდებულოა, რომ ისინი თითოეულ შემთხვევაში განსაკუთრებით ფრთხილად მოქმედებდნენ ისეთი ქმედითი მექანიზმების გამოყენებისას, რომლებიც მათ სპეციალურ უფლებამოსილებას მიეკუთვნება და იწვევს პირის კონსტიტუციით დაცული უფლებების შეზღუდვას, ადმინისტრაციული დაკავება უნდა იყოს უკიდურესი ზომა, რომლის გამოყენების გარეშეც შეუძლებელი იქნება კანონით დადგენილი მოთხოვნების დაცვა და დაკისრებული უფლებამოსილების შესრულება, განსახილველ შემთხვევაში კი, დაკავების ოქმში მითითებული მოტივების, სასამართლო სხდომაზე გამოცხადებულ პირთა ახსნა-განმარტებების მოსმენის, სამართალდარღვევის საქმეთა შეწყვეტის გათვალისწინებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ე. ბ-ისა და ი. კ-ის მხრიდან ადგილი ჰქონდა აუცილებელი ყურადღებიანობის მოთხოვნათა დარღვევას და მათ ვერ უზრუნველყვეს ბრალის არარსებობის დადასტურება, რაც მათთვის ზიანის ანაზღაურების სოლიდარულად დაკისრების საფუძველს წარმოადგენს.
სასამართლომ გაითვალისწინა, რომ მოსარჩელეები, რამდენიმე საათის განმავლობაში იყვნენ დაკავებულნი, რა დროსაც შეიზღუდა მათი თავისუფალი მიმოსვლის უფლება, შეილახა პირის ღირსება და მიიჩნია, რომ მორალური ზიანის სახით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს მ. ნ-ის სასარგებლოდ უნდა დაეკისრებოდათ 500 ლარის გადახდა. ასევე საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს ა. გ-ის სასარგებლოდ უნდა დაეკისრებოდათ 1 000 ლარის გადახდა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრეს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, ი. მ-მა, ე. მ-ი-ჯ-მა, კ. ჩ-ემ, ვ. ქ-მა და ნ. ფ-ემ.
კასატორმა - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და საკასაციო სასამართლოს მიერ ახალი გადაწყვეტილების მიღებით მოსარჩელეებისათვის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა.
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ აღნიშნა, რომ სააპელაციო პალატის მხრიდან აპელანტების მ. ნ-ისა და ა. გ-ის მოთხოვნის დაკმაყოფილება არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების თაობაზე იმ მოტივით, რომ ისინი უკანონოდ იქნენ ადმინისტრაციული წესით დაკავებული საპატრულო პოლიციის თანამშრომლების მიერ, ვინაიდან მათ მიმართ სამართალდარღვევის საქმეზე საქმის წარმოება შეწყდა, სამართლებრივად დაუსაბუთებელია. ვინაიდან ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრება არ განხორციელებულა, აღნიშნული ნათლად ადასტურებს, რომ სააპელაციო სასამართლომ გადაწყვეტილების მიღებისას ადმინისტრაციული პატიმრობა გააიგივა ადმინისტრაციულ დაკავებასთან. სამინისტრო სასამართლოს მსგავს მიდგომას არ ეთანხმება და მიიჩნევს, რომ გადაწყვეტილება არ არის საკმარისად დასაბუთებული. აღნიშნული ორი ინსტიტუცი ცალსახად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. კერძოდ, ადმინისტრაციულ სამართლდარღვევათა კოდექსის 24-ე მუხლის შესაბამისად ადმინისტრაციული პატიმრობა არის ადმინისტრაციული სახდელი სახე ანუ სამართლებრივი შედეგი. რაც შეეხება ადმინისტრაციულ დაკავებას აღნიშნული წარმოადგენს უზრუნველყოფის ღონისძიებას, რომელიც უნდა იქნეს გამოყენებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღსაკვეთად, როცა ამოწურულია ზემოქმედების სხვა ზომები, პიროვნების დასადგენად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შესადგენად, თუ ოქმის შედგენა აუცილებელია, მაგრამ მისი ადგილზე შედგენა შეუძლებელია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად.
კასატორის მოსაზრებით ადმინისტრაციული დაკავება თავისი არსით არის უზრუნველყოფის ღონისძიება და არა საბოლოო შედეგი. მოცემულ შემთხვევაში თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში მითითებული მუხლი - საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ითვალისწინებს ადმინისტრაციული პატიმრობის შემთხვევაში რეაბილიტირების შესაძლებლობას და არა ადმინისტრაციული დაკავების დროს. ადმინისტრაციული დაკავება თავისი არსით იმდენად მცირე ჩარევაა ადამიანის თავისუფალი გადაადგილების უფლებაში, რომ იგი კონსტიტუციის 18-ე მუხლით გათვალისწინებული დაპატიმრების რეგულაციის სფეროშიც არ ხვდება. კერძოდ, კონსტიტუციის მე-18 მუხლისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის შესაბამისად, დაკავების - დაპატიმრებად ანუ თავისუფლების შეზღუდვად მიჩნევისათვის ამოსავალ წერტილად კონკრეტული ვითარება უნდა იქცეს, როგორიცაა გამოყენებული ზომის სახე, ხანგრძლივობა, შედეგები და საშუალება. დაკავება არ არის პატიმრობა და არ შეიძლება იქნეს ანალოგიის საქმით გამოყენებული ვინაიდან ადმინისტრაციული დაკავება თავისი მიზნისა და ამოცანის, განხორციელებული ჩარევის სამართლებრივი შედეგისა და მისი ინტენსივობის თვალსაზრით, იმდენად მცირედია რომ კონსტიტუცია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე უშვებს. ვინაიდან ადმინისტრაციული დაკავების ვადა არ აღემატება 12 საათს, ნაკლები ინტენსივობით ხასიათდება იგი ვერ იქნება მიჩნეული კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვის იმგვარ ფორმად, რომელიც სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 პუნქტის დეფინიციის გამოყენების საშუალებას მოგვცემდა. „თუ პირს თავისუფლება ხანგრძლივი დროით (72 საათის ფარგლებში) ეზღუდება. თავისუფლების შეზღუდვის სწორედ ამგვარ შემთხვევაზე ვრცელდება მე-18 მუხლის მოთხოვნა და ავტომატურად სამოქალაქო კოდექსის დანაწესი. ადმინისტრაციული დაკავება ეს არის უზრუნველყოფის ღონისძიება, ანუ პირის დაკავება მისი ბრალეულად ცნობის გარეშე.
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს პოზიციით, პოლიციელის მიერ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალადრღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული დაკავება არის ნაკლები ინტენსივობის ჩარევა უფლებაში და აღნიშნული ანალოგიის სახით ვერ გვაძლევს ადმინისტრაციული პატიმრობის შემადგდენლობას. ადმინისტრაციული დაკავება წარმოადგენს დანაშაულის პრევენციის, მისი დროული აღკვეთისა და გამოვლენის, მასზე რეაგირების მექანიზმს, რისი მთავარი მიზანიც არის საბოლოო ჯამში მართლმსაჯულების განხორციელება. ადმინისტრაციული დაკავებისათვის პოლიციის შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად არსებობს პოლიციელის გადაწყვეტილების კონტროლის ტესტი, ე.წ. „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“. „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის ტერმინთა განმარტების თანახმად: „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის – ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად.“ აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკანონმდებლო რეგულაციები იძლევა იმის საშუალებას, რომ ვარაუდი იქცეს საფუძვლად, თუმცა არ გულისხმობს ვარაუდის ჭეშმარიტებას. მსგავსი მიდგომა აქვს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს საქმეში ფოქსი, ქემბელი და ჰართლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (სერია A #128, გვ.16, პუნქტი 32), სადაც აღნიშნავს, რომ იმ ეჭვის საფუძვლიანობა, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს დაკავება, წარმოადგენს არსებით ნაწილს უკანონო დაკავებისა და პატიმრობის წინააღმდეგ არსებული გარანტიისა,რომელიც გათვალისწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლის 1(c) პუნქტით. „საფუძვლიანი ეჭვის ქონა გულისხმობს წინასწარ ისეთი ფაქტების ან ინფორმაციის არსებობას, რომელიც დაარწმუნებდა ობიექტურ მეთვალყურეს იმაში, რომ შესაბამის პირს შეეძლო ჩაედინა დანაშაული. თუმცა ეჭვის გამომწვევ ფაქტებს არ უნდა ჰქონდეს ისეთივე ხარისხი, როგორც იმ ფაქტებს, რომლებიც აუცილებელია სისხსლისამართლებრივი გამოძიების უფრო გვიან სტადიაზე მსჯავრდების, ან თუნდაც ბრალის წაყენების გასამართლებლად.
კასატორის მოსაზრებით აღნიშნული განმარტება ანალოგიით უნდა მიუსადაგოთ ადმინისტრაციული დაკავებისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საქმეებს. ნათელია, რომ სამართალდარღვევის საქმეზე დამდგარი შედეგი, ვერ აბათილებს იმ სტანდარტს, რომელიც კონსტიტუციით, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და ადმიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით არის დადგენილი დაკავების შემთხვევაში და ავტომატურად გამორიცხავს ადმინისტრაციული დაკავების სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის დეფინიციის ქვეშ მოქცევას. ასევე აღსანიშნავია, რომ „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის“ მე-5 მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების ანალიზისას, ცალსახად იკვეთება, რომ ყველას აქვს თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც პირის დაკავება ან დაპატიმრება ხდება კანონით გათვალისწინებულ ვალდებულებათა შესრულების უზრუნველსაყოფად და იმავდროულად პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ხდება კანონმდებლობით დადგენილი სამართალდარღვევის ეჭვის არსებობისას. ხსენებული ნორმის დისპოზიციას თუ ჩავუღრმავდებით, პირის დაკავება შესაძლოა მოხდეს „ეჭვის“ საფუძველზეც, ეს დათქმა კი აშკარას ხდის კონკრეტულ პირთა მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების არამართებულობას, ვინაიდან ეჭვის არსებობა, არ გულისხმობს ფაქტის დადასტურებას და მტკიცებულებათა გამოკვლევა სასამართლოს კომპეტენციაა და ნებისმიერ პირს რომლის მიმართაც არსებობს საფუძველი, რომ მან ჩაიდინა სამართალდარღვევა, თუმცა შემდგომ სასამართლოს მიერ მის მიმართ საქმის წარმოება შეწყდა, არ იძლევა საფუძველს იმისა, რომ მოითხოვოს სახელმწიფო ორგანოთა მხრიდან ზიანის ანაზღაურება.
სასამართლო გადაწყვეტილებაში განხორციელებული მიდგომის სასამართლო პრაქტიკად დადგენა, ერთობ ზიანის მომტანი იქნება საჯარო ინტერესებისათვის. ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა, როგორც საჯარო და კერძო ინტერესების და უფლებების ბალანსის დამცველი სასამართლო, ვალდებულია გაითვალისწინოს თუ რა უარყოფითი შედეგის მოტანა შეუძლია მოცემულ მიდგომას. პოლიციელის საქმიანობასთან დაკავშირებით საინტერესოა საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთი გადაწყვეტილება (იზორია და სხვები პარლამენტის წინააღმდეგ), სადაც საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ: „შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე პირი - პოლიციელი გადაწყვეტილებას შექმნილი ვითარებისა და ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საფუძველზე იღებს. შესაძლო დანაშაულთან დაკავშირებული გარემოებების შეფასებას, პოლიციელს საკუთარი ინტუიცია, გამოცდილება და სამართლებრივი ნორმები კარნახობს. ეს გადაწყვეტილება პოლიციელის ინდივიდუალურ გამოცდილებას, მის ცოდნას ეფუძნება. შესაბამისად, სავარაუდო დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული ეჭვის წარმოშობა დაკავშირებულია ობიექტური გარემოებების სუბიექტურ შეფასებასთან. ამავე დროს დაუშვებელია, რომ პირის თავისუფლებაში ჩარევა ეფუძნებოდეს მხოლოდ სუბიექტურ განცდას, წინათგრძნობას ან ინტუიციას. პირის მიერ შესაძლო დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული ეჭვის წარმოქმნა ისეთ ფაქტს, გარემოებას ან მათ ერთობლიობას უნდა ემყარებოდეს, რომელიც ობიექტურ დამკვირვებელს ეჭვის წარმოქმნის საფუძვლიანობაში დაარწმუნებს“. აღნიშნული ნათლად მეტყველებს იმაზე, რომ დაკავების უკანონობის მიბმა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმესთან ერთი, რომ პოლიციელისათვის აწესებს ფაქტობრივად საქმის გადაწყვეტისათვის სამოსამართლეო სტანდარტს და მეორე, პოლიციელის საქმიანობა ხდება არაეფექტური. ამგვარი პრაქტიკით პოლიციელი ყოველ ჯერზე ვალდებული იქნება განსაზღვროს თუ რა შედეგი დადგება სასამართლოს მიერ სამართალდარღვევის საქმეზე და მხოლოდ ამის შემდეგ იღებს გადაწყვეტილებას დაკავების თაობაზე, ეს კი დაკავებას, როგორც უზრუნველყოფის საშუალებას გამოუსადეგარს ხდის. ასევე ეწინააღმდეგება სამართალდარღვევის საქმეზე არსებულ საპროცესო შეჯიბრებითობის პრინციპს. მსგავსი მიდგომა ნორმას აქცევს არაეფერქტურს, რაც ეწინააღმდეგება საჯარო ინტერესებს.
კასატორი არ ეთანხმება იმ მოსაზრებას, რომ დაკავების ინსტიტუტი და დაკავების თაობაზე ქმედება სასამართლო კონტროლს მიღმა დარჩეს. სასამართლომ დაკავების კანონიერება არ უნდა მიაბას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეს და დაკავების კანონიერებაზე უნდა იმსჯელოს დამოუკიდებლად, თანახმად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე და 244-ე მუხლებით გათვალისწინებული საფუძვლების შესაბამისად. დამატებით პრაქტიკული თვალსაზრისით საინტერესოა ფაქტი, როდესაც პოლიცია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ფაქტზე რეაგირებს. ნათლია, რომ მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო მას სამართალდამრღვევად ვერ ცნობს და შეწყდება სამართალდარღვევის საქმე, თუმცა ეს ავტომატურად ბუნებრივია ვერ აქცევს დაკავებას უკანონოდ, ვინაიდან ნამდვილად არსებობდა ის ნიშნები, რომელიც პოლიციელს სამართალდარღვევის ეჭვს უჩენდა. შეუძლებელია პოლიციელს დამოუკიდებლად მოეპოვებინა ინფორმაცია კონკრეტული პირის მიმართ, ხომ არ იყო ექიმის რეცეპტი გაცემული. აღნიშნული მაგალითი ცხადყოფს, რომ შესაძლოა დაკავება იყოს კანონიერი, მაგრამ სამართალდარღვევის საქმეზე საქმის წარმოება შეწყდეს. დაკავების საფუძვლების ანალიზისას ნათელია, რომ იმისათვის, რათა იმოქმედოს პოლიციელმა, სახეზე უნდა იყოს „საფრთხე“. საფრთხის ცნებას კი განსაზღვრავს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მე-2 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით ,,საფრთხე არის-ვითარება, როდესაც არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ მოვლენათა მოსალოდნელი განვითარების შეუფერხებელი მსვლელობის შემთხვევაში დიდი ალბათობით ზიანი მიადგება პოლიციის მიერ დასაცავ სიკეთეს“. მნიშვნელოვანია განვსაზღვროთ, თუ რა არის ის სტანდარტი, რომლის არსებობის შემთხვევაშიც პოლიციელმა უნდა ივარაუდოს, რომ არსებობს საფრთხე. ეს არის საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის. თვითონ საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, არის ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად.
კასატორის მოსაზრებით კონკრეტულ შემთხვევაში სახეზეა ზემოაღნიშნული სტანდარტი, რაზეც მეტყველებს დაკავების ოქმში ასახული ინფორმაცია, კერძოდ: დაკავებული პირები აშკარად არღვევდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს, ისინი საპატრულო პოლიციის მიმართ განაგრძობდნენ უხეშ დამოკიდებულებას და არ ემორჩილებოდნენ კანონიერ მოთხოვნას, გარკვეულ სიტყვიერ წინააღმდეგობას უწევდნენ სამართალდამცავებს, უცენზურო ქმედებებით შეურაცხყოფდნენ საზოგადოების წევრთა ღირსებასა და პატივს. მათი მხრიდან ასეთმა მოქმედებებმა, საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები მიიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ ეფიქრათ, საფრთხის შესახებ და ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად საჭირო იყო მიეღოთ შესაბამისი ზომები, რის შედეგადაც მოხდა ხსენებულ სუბიექტთა დაკავება. პირის ადმინისტრაციული დაკავება ემსახურება სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს, საზოგადოებისა და მასში არსებულ პირთა უსაფრთხოების დაცვას, რათა თავიდან იქნეს აცილებული არაკანონიერი ქმედებანი და მოქალაქეს ჰქონდეს განცდა სამართლებრივ სახელმწიფოში ცხოვრების. ვერც ერთი უფლებამოსილი ორგანო წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის საბოლოო შედეგს, ვინაიდან აღნიშნული სცილდება მისი კომპეტენციის ფარგლებს და ამის პრიორიტეტი აქვს მხოლოდ სასამართლოს, კერძოდ, მტკიცებულებათა შეფასება საბოლოო გადაწყვეტილების გამოსატანად სასამართლოს უფლებამოსილებაა და ნებისმიერი პირის ქმედებაში სამართალდარღვევათა ნიშნების არარსებობა თავის თავში არ გულისხმობს დაკავების არაკანონიერების დადასტურებას, ვინაიდან სამინისტროს თანამშრომლებს მართებთ რეაგირების მოხდენა არაკანონიერ მოქმედებათა მიმართ, რათა თავიდან იქნეს აცილებული სამართლებრივად მნიშვნელოვანი სიკეთის ხელყოფა, რასაც კონკრეტულ შემთხვევაში წარმოადგენს საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვა.
კასატორი აღნიშნავს, რომ პოლიციელთა მხრიდან ყოველი ქმედება სრულდებოდა კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით, ა. გ-ისა და მ. ნ-ის დაკავება ემსახურებოდა კანონიერების პრინციპის განუხრელ აღსრულებას, რათა აპრიორი პოლიციელის საქმიანობისა, რასაც წარმოადგენს საზოგადოებრივი უსაფრთხოება ყოფილიყო დაცული და გარანტირებული. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა საქმეში (№ბს-648-623(2კ-13) 10.04.2014წ.) განმარტავს, რომ ,,მორალური ზიანი ანაზღაურდება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ანაზღაურებას ექვემდებარება არა ყოველგვარი მორალური ზიანი (სულიერი ტანჯვა), თუნდაც ეჭვს არ იწვევდეს მისი ანაზღაურება, არამედ მხოლოდ ისეთი რომლის ანაზღაურებასაც პირდაპირ ითვალისწინებს მოქმედი კანონმდებლობა“. ჰარმონიზაციის პრინციპზე დაყრდნობით, მოცემულ შემთხვევაში სააპელაციო პალატას მართებდა გაეთვალისწინებინა არსებული კანონმდებლობის სწორი ინტერპრეტაცია და კონკრეტულ პირთა მიმართ ზიანის ანაზღაურება არ დაეკისრებინა შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტისათვის, მაშინ როცა ადგილი არ აქვს კანონდარღვევას სამართალდამცავთა მხრიდან და დაკავება ემსახურებოდა ლეგიტიმური მიზნის აღსრულებას. მნიშვნელოვანია ასევე ხაზგასმა გაკეთდეს თანაზომიერების პრინციპზე, რომლითაც ხელმძღვანელობს სახელმწიფო მოსამსახურე. კონკრეტულ პირთა მიმართ თითოეული შემზღუდველი ღონისძიება უნდა იყოს თანაზომიერი ქმედებისა და ემსახურებოდეს სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპს, რომლის თანახმადაც ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე რომელიმე მხარის უფლების შეზღუდვა იმდენად არის დასაშვები, რამდენადაც ის საჯარო ინტერესების დაცვისათვის გარდაუვალი საშუალებაა. თანაზომიერების პრინციპი მოიცავს შემდეგი სახის ელემენტებს, კერძოდ: მიზეზშედეგობრივ კავშირს ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის, შესაფერისობის დადგენას, აუცილებლობასა და პროპორციულობის განსაზღვრას. მოცემულ შემთხვევაში სამინისტრო მიიჩნევს, რომ პირთა დაკავება მოხდა თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით და პრიორიტეტი მიენიჭა საზოგადოებაში არსებულ სუბიექტთა უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვას. ამის დასტურს წარმოადგენს თავად მოსარჩელე მხარის მიერ ადმინისტრაციული დაკავების არ გასაჩივრება, თანახმად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის, რომლის დისპოზიციაშიც იმპერატიული დათქმა კეთდება იმ პირთა ინტერესების დაცვაზე, ვინც მიიჩნევს, რომ მისი დაკავება მოხდა კანონის ნორმათა დარღვევით, ხოლო სააპელაციო სასამართლოს მხრიდან ხსენებული უგულებელყოფა და სამინისტროსათვის არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების დაკისრება ყოველგვარ საფუძველსაა მოკლებული, ვინაიდან თუ არ არსებობს მიზეზობრივი კავშირი ქმედებასა და უშუალოდ დამდგარ შედეგს შორის, გაურკვეველი და დაუსაბუთებელია, რის საფუძველზე იქნა გამოტანილი მითითებული გადაწყვეტილება.
კასატორი ასევე მიუთითებს საერთაშორისო სტანდარტებზე, სადაც პირდაპირი დათქმა კეთდება პირთა უფლებებზე და დგინდება ის ჩარჩო, რაც ნებისმიერ სუბიექტს აქვს განსაზღვრული საკუთარი უფლებამოსილების ფარგლების გამოყენების ნაწილში, კერძოდ, „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის“ მე-5 მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების ანალიზისას, ცალსახად იკვეთება, რომ ყველას აქვს თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც პირის დაკავება ან დაპატიმრება ხდება კანონით გათვალისწინებულ ვალდებულებათა შესრულების უზრუნველსაყოფად და იმავდროულად პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება ხდება კანონმდებლობით დადგენილი სამართალდარღვევის ეჭვის არსებობისას. პირის დაკავება შესაძლოა მოხდეს „ეჭვის“ საფუძველზეც, ეს დათქმა კი აშკარას ხდის კონკრეტულ პირთა მიმართ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების არამართებულობას, ვინაიდან ეჭვის არსებობა, არ გულისხმობს ფაქტის დადასტურებას და მტკიცებულებათა გამოკვლევა სასამართლოს კომპეტენციაა და ნებისმიერ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძველი, რომ მან ჩაიდინა სამართალდარღვევა, თუმცა შემდგომ სასამართლოს მიერ მის მიმართ შეწყდება საქმისწარმოება, არ აძლევს საფუძველს იმისა, რომ მოითხოვოს სახელმწიფო ორგანოთა მხრიდან ზიანის ანაზღაურება, მაშინ როცა მათ ქმედებებში აშკარად ვლინდება კანონდარღვევა და სამართალდამცავებს ღონისძიება მოცემულ შემთხვევაში არც განზრახვის და არც უხეში გაუფრთხილებლობით არ განუხორციელებიათ, არამედ მათი მოქმედება განპირობებული იყო საზოგადოებრივი ინტერესით, რათა დაცული ყოფილიყო მოქალაქეთა უფლებები და თავისუფლებები. ამავე კონვენციის მე-10 მუხლის მეორე ნაწილში პირდაპირაა მითითებული, რომ გამოხატვის თავისუფლება შესაძლოა შეიზღუდოს, ვინაიდან მისი თანმდევი ელემენტებია ვალდებულება და პასუხისმგებლობა, რაც თავის მხრივ, ექვემდებარება წესებს, პირობებს, შეზღუდვებსა და სანქციებს, რომელიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობისა თუ დანაშაულის აღსაკვეთად, ჯანმრთელობის ან მორალის დაცვის მიზნით, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებების დასაცავად. ცხადია, პოლიციის მიერ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოყენებულ იქნა სანქციები, რათა განუხრელად შესრულებულიყო, ის ვალდებულება, რაც პოლიციელს აკისრია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.
კასატორებმა - ი. მ-მა, ე. მ-ი-ჯ-მა, კ. ჩ-ემ, ვ. ქ-მა და ნ. ფ-ემ იმავე სამართლებრივ საფუძვლებზე მითითებით, რომლებზეც მიუთითებდნენ სააპელაციო საჩივარში გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და მათი სარჩელის სრულად დაკმაყოფილება მოითხოვეს.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 13 თებერვლის განჩინებით ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, კ. ჩ-ის, ვ. ქ-ისა და ნ. ფ-ის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დაუშვებლად; ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, კ. ჩ-ის, ვ. ქ-ისა და ნ. ფ-ის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში უცვლელად დარჩა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილება; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკასაციო საჩივრის განხილვა დაინიშნა ზეპირი მოსმენის გარეშე.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლო საქმის შესწავლის, საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მიიჩნევს, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს შემდეგ გარემოებათა გამო:
საკასაციო პალატა პირველყოვლისა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 13 თებერვლის განჩინებით მოსარჩელეების - ი. მ-ის, ე. მ-ი-ჯ-ის, კ. ჩ-ის, ვ. ქ-ისა და ნ. ფ-ის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დაუშვებლად. შესაბამისად, მათი სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში კანონიერ ძალაშია შესული თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილება. ამდენად, მოცემულ საქმეზე საკასაციო სასამართლოს მსჯელობის საგანია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკასაციო საჩივარი მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების, მოპასუხეებისათვის მ. ნ-ის სასარგებლოდ 500 ლარის გადახდისა და ა. გ-ის სასარგებლოდ 1 000 ლარის გადახდის დაკისრების ნაწილში.
საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლომ სწორად დაადგინა განსახილველ საქმეზე ფაქტობრივი გარემოებები, თუმცა სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში გამოიყენა კანონი, რომელიც არ უნდა გამოეყენებინა და არასწორი სამართლებრივი შეფასება მისცა საქმეზე მის მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს.
ა. გ-ე და მ. ნ-ი სარჩელით ითხოვდნენ მოპასუხებისათვის საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტისათვის მათ მიმართ 2015 წლის 19 ივლისს შედგენილი N000000556 და N000008260 დაკავების ოქმებით გათვალისწინებული ღონისძიების გამოყენების შედეგად მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით ა. გ-ის სასარგებლოდ - 3000 ლარისა და მ. ნ-ის სასარგერბლოდ - 1500 ლარის გადახდის დაკისრებას. ოქმებში აღწერილი გარემოებების თანახმად: ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისათვის 2015 წლის 19 ივლისს 18:40 სთ. დააკავეს ა. გ-ე იმ მოტივით, რომ თბილისში, თავისუფლების მოედანზე საკრებულოს ადმინისტრაციული შენობის წინ საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილზე საუბრობდა ხმამაღლა და იქცეოდა აგრესიულად. საპატრულო პოლიციის კანონიერი არაერთგზის მოთხოვნისა რომ დამშვიდებულიყო, შეეწყვიტა თავისი აგრესიული ქმედება და დაეცვა საზოგადოებრივი წესრიგი იგი კვლავ განაგრძობდა ხმამაღლა ყვირილს, გამოხატავდა აშკარა უპატივცემულობას და ბოროტად არ ემორჩილებოდა საპატრულო პოლიციის მოთხოვნას შეეწყვიტა აღნიშნული ქმედება პოლიციის მიმართ. ასევე ხელს უშლიდა პოლიციელებს სხვა სამართალდამრღვევთა დაკავებაში. ა. გ-ის მიმართ 2015 წლის 20 ივლისს შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის N000000555 ოქმი; ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისათვის 2015 წლის 19 ივლისს 17:55 სთ. დააკავეს მ. ნ-ი იმ მოტივით, რომ თბილისში, თავისუფლების მოედანზე საკრებულოს ადმინისტრაციული შენობის მიმდებარედ მან ჩაიდინა წვრილმანი ხულიგნობა, ე.ი. ქმედება, რითაც უხეშად დაირღვა საზოგადოებრივი წესრიგი და საზოგადოებრივი სიმშვიდე, კერძოდ უცენზურო სიტყვებით, ხმამაღლა იგინებოდა. მ. ნ-ის მიმართ 2015 წლის 20 ივლისს შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის N000000129 ოქმი .
სააპელაციო სასამართლოს მიერ ა. გ-ისა და მ. ნ-ის სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების ფაქტობრივი საფუძველი გახდა ის გარემოება, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილებით (საქმე N4/4710-15) ა. გ-ის მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით აღძრული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა. ამასთან, მ. ნ-ის მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით აღძრული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა, რის გამოც სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ მოსარჩელეთა მიმართ განხორციელდა ადმინისტრაციული წესით უკანონოდ დაკავება.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს.
საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული კანონის საფუძველზე და კანონით განსაზღვრული წესით თავისუფლების შეზღუდვას და დაცულ სფეროში ჩარევას ჰქონდა თუ არა ადგილი, აღნიშნულის შეფასების საშუალებას არ იძლევა მოცემულ საქმეზე აღძრული სასარჩელო მოთხოვნა. რამდენადაც, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია, ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით, თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე, ხოლო მე-3 ნაწილის მიხედვით, ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა. თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა განთავისუფლდეს. ამავე ნორმის მე-7 ნაწილის შესაბამისად, ამ მუხლის მოთხოვნათა დარღვევა ისჯება კანონით. უკანონოდ დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების და თვითმმართველობის ორგანოთა და მოსამსახურეთაგან უკანონოდ მიყენებული ზარალის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან.
ამასთან, სახელმწიფო ორგანოთა და მოსამსახურეთა მიერ უკანონოდ მიყენებული ზიანის სახელმწიფო სახსრებიდან ანაზღაურების უფლება აღიარებული და გარანტირებულია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციით, აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლით - „თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება“, რომლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა ამ მუხლში ჩამოთვლილი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად. ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, ყველას, ვინც ამ მუხლის მოთხოვნათა დარღვევით არის დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება.
საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ მოსარჩელეების მიმართ განხორციელებული შეზღუდვა შეესაბამება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი ნაწილის „ც“ ქვეპუნქტს, რამდენადაც იმის დადგენისას „შეეზღუდა თუ არა თავისუფლება“ რომელიმე ადამიანს მე-5 მუხლის პირველი ნაწილის მნიშვნელობით, ამოსავალ წერტილად კონკრეტული ვითარება უნდა იქცეს, ასევე გასათვალისწინებელია მთელი რიგი კრიტერიუმები, როგორიცაა გამოყენებული ზომის სახე, ხანგრძლივობა, შედეგები და საშუალება. მე-5 მუხლის ინტერპრეტაცია არ უნდა მოხდეს იმგვარად, რომ პოლიციისთვის საკუთარი მოვალეობების შესრულება, როგორიცაა წესრიგისა და მოსახლეობის დაცვა, შეუძლებელი გახდეს იმ პირობით, რომ გაითვალისწინებენ მე-5 მუხლის ფუძემდებელ პრინციპებს, რომელიც ადამიანს თვითნებობისგან იცავს. ოპერატიული გადაწყვეტილებების მიღებისას, პოლიცია დისკრეციის მაღალი ხარისხით უნდა სარგებლობდეს. მსგავსი გადაწყვეტილებების მიღება ხშირად რთულია და პოლიცია, რომელიც ფართო საზოგადოებისთვის მიუწვდომელ ინფორმაციასა და დაზვერვის მასალებს ფლობს, ზემოთ აღნიშნული გადაწყვეტილებების მიღებისას, როგორც წესი უკეთეს მდგომარეობაშია. ამასთან, სასამართლო არ თვლის, რომ თავისუფლების შეზღუდვის ცალკეული ფაქტი, რომელთა ხანგრძლივობა ვითარებიდან გამომდინარე ხელისუფლების ნებაზე არაა დამოკიდებული და სერიოზული დაზიანებებისა და რეალური საფრთხის ასაცილებლადაა საჭირო, მე-5 მუხლის 1-ლი ნაწილის მნიშვნელობით „თავისუფლების შეზღუდვად“ შეფასდეს (იხ. 15.03.12წ. №39692/09, 40713/09, 41008/09 საჩივრებზე დიდი პალატის გადაწეყვეტილება „ოსტინი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ §§56, 57, 59).
ქართულ კანონმდებლობაში ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების რესტიტუციის შესაძლებლობას იძლევა „პოლიციის შესახებ“ კანონის 59-ე მუხლის მე-5 ქვეპუნქტის მითითება, რომ სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას პოლიციელის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისათვის პასუხისმგებლობის საკითხი წესრიგდება საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIV თავით დადგენილი ნორმებით. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლის თანახმად, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი. 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. ადმინისტრაციული ორგანოს ზიანის მიმყენებელი ქმედება არსებითად არ განსხვავდება კერძო პირის ანალოგიური ქმედებისაგან, შესაბამისად, კოდექსის 207-ე მუხლით განსაზღვრულ იქნა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმებისა და პრინციპების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, რაც გამოიხატა პასუხისმგებლობის სახეების დადგენით სამოქალაქო კოდექსზე მითითებით, იმ გამონაკლისის გარდა, რაც თავად ამ კოდექსით არის გათვალისწინებული.
მოსარჩელეები მიუთითებენ მათთვის არაქონებრივი ზიანის მიყენების ფაქტზე და სადავოდ ხდიან მათ მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის პირველი მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის ამოცანების შესასრულებლად, „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საკმარისი საფუძვლიანი ვარაუდის საფუძველზე გამოყენებული, ამავე კოდექსით დადგენილი რეპრესიული ღონისძიებით გამოწვეული შეზღუდვის - ადმინისტრაციული დაკავების შესაბამისობას კანონმდებლობასთან. სასარჩელო მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი. სააპელაციო სასამართლოს მიერ სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების საფუძველი გახდა სწორედ სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რასაც საკასაციო პალატა ვერ გაიზიარებს. რამდენადაც, მითითებული ნორმის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი რეაბილიტირებული პირისათვის თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად ზიანის ანაზღაურებისათვის ითვალისწინებს კონკრეტული შემთხვევების ჩამონათვალს, მათ შორის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 24-ე მუხლის პირველი ნაწილის მხოლოდ „ვ“ და „ზ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ძირითადი ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას. აღნიშნული მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელების - გამასწორებელი სამუშაოს და ადმინისტრაციული პატიმრობის დაკისრების წესს ადგენს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 31-ე და 32-ე მუხლები. აღნიშნული მუხლებით გამასწორებელ სამუშაოს და ადმინისტრაციულ პატიმრობას შეუფარდებს შესაბამისი რაიონის (ქალაქის) სასამართლოს მოსამართლე, რასაც მოსარჩელეების - მ. ნ-ისა და ა. გ-ის მიმართ არ ქონია ადგილი, რადგან თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილებით მათ მიმართ აღძრული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების საფუძვლად არასწორად მიუთითა სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე. ამასთან, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლით არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც.
მოცემულ შემთხვევაში არაქონებრივი ზიანის მოთხოვნის ფაქტობრივ საფუძველს წარმოადგენს მოსარჩელეთა მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიების გამოყენება - ადმინისტრაციული დაკავება, რომლის ხანგრძლივობამ ა. გ-ის მიმართ დაახლოებით 16 საათი და მ. ნ-ის მიმართ დაახლოებით 3 საათი გასტანა, რაც არ აღემატებოდა ამავე კოდექსის 247-ე მუხლით გათვალისწინებულ ვადას. ასევე, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავების დღე - 2015 წლის 19 ივლისი ემთხვეოდა არასამუშაო დროს - კვირა დღეს. სადავო პერიოდში მოქმედი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის ადმინისტრაციულმა დაკავებამ არ უნდა გასტანოს თორმეტ საათზე მეტ ხანს. გამონაკლის შემთხვევებში, განსაკუთრებული აუცილებლობის გამო, საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით შეიძლება დაწესდეს ადმინისტრაციული დაკავების სხვა ვადები. ამავე ნორმის მე-2 ნაწილით, პირი, რომელმაც ჩაიდინა წვრილმანი ხულიგნობა, შეიძლება დაკავებულ იქნეს კანონით დადგენილ ვადაში მოსამართლის ან შინაგან საქმეთა ორგანოს უფროსის (უფროსის მოადგილის) მიერ საქმის განხილვამდე, ხოლო მე-3 ნაწილის მიხედვით, პირი, რომლის დაკავების ვადა ემთხვევა არასამუშაო დროს, შეიძლება დაკავებულ იქნეს და მოთავსდეს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წინასწარი დაკავების საკანში საქმის განმხილველი ორგანოს მიერ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე.
საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ ზიანის ანაზღაურების საფუძვლის არსებობისათვის მნიშვნელობა არ აქვს დაკავებულ პირთა მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტის არსებობას, რამდენადაც სამოქალაქო კოდეექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილით ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის საფუძველს წარმოადგენს სახელმწიფო მოსამსახურის - პოლიციელის მიერ თავისი სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევის ფაქტის არსებობა, რაც უნდა შეფასდეს პოლიცელის უფლებამოსილების განმსაზღვრელი კანონმდებლობით დადგენილი წესით. საქართველოს პოლიციის საქმიანობის ძირითად პრინციპებს, პოლიციის ორგანიზაციული მოწყობის სამართლებრივ საფუძვლებს, პოლიციის ფუნქციებს, საპოლიციო ღონისძიებებსა და პოლიციის მიერ საკუთარი უფლებამოსილებების განხორციელების სამართლებრივ ფორმებს, პოლიციაში სამსახურის გავლის წესს, პოლიციელის სამართლებრივი და სოციალური დაცვის გარანტიებს, პოლიციის საქმიანობის კონტროლს განსაზღვრავს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი.
„პოლიციის შესახებ“ კანონის მეორე თავით გათვალისწინებულია პოლიციის საქმიანობის ძირითადი პრინციპები: პოლიციის საქმიანობის ძირითად სახელმძღვანელო პრინციპები, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვისა და პატივისცემის პრინციპი, კანონიერების პრინციპი, თანაზომიერების პრინციპი, დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელების პრინციპი. მოცემულ შემთხვევაში დასტურდება, რომ აღნიშნული პრინციპების დაცვით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლით განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის - პოლიციელის მიერ „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული ფუნქციის შესრულების მიზნით, ამავე კანონის მე-13, მე-17 და მე-18 მუხლებით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება საპოლიციო ღონისძიების გამოყენების - მოსარჩელეთა მიმართ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 244-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული დაკავების გამოყენების შესახებ, რაც განხორციელდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლით გათვალისწინებული დაკავებისა და დაკავების ოქმის შედგენის პროცედურის დაცვით.
საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ პოლიციელის საქმიანობის კონტროლის წესი დადგენილია „პოლიციის შესახებ“ კანონის IX თავით. აღნიშნული კანონის 56-ე მუხლი ითვალისწინებს პოლიციელის ქმედების გასაჩივრების პროცედურას, რომლის პირველი ქვეპუნქტით პირს, რომელიც მიიჩნევს, რომ პოლიციელის ქმედებით დაირღვა მისი უფლებები და თავისუფლებები, უფლება აქვს, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს ეს ქმედება ზემდგომ თანამდებობის პირთან, პროკურატურაში ან სასამართლოში. იმავე მუხლის მე-3 ქვეპუნქტით საპოლიციო ღონისძიება, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ან სისხლის სამართლის ნორმების საფუძველზე ხორციელდება, საჩივრდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. შესაბამისად, სამართლადარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლი ითვალისწინებს ადმინისტრაციული დაკავების, პირადი გასინჯვის, ნივთებისა და დოკუმენტების ჩამორთმევის გასაჩივრების შესაძლებლობას დაინტერესებული პირის მიერ ზემდგომ ორგანოებში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურატურაში.
განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელეებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსითა და „პოლიციის შესახებ“ კანონით დადგენილი წესით,ზემდგომ ორგანოებში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან, სადავოდ არ გაუხდიათ, არ გაუსაჩივრებიათ უფლებამოსილი პირების მიერ 2015 წლის 19 ივლისს შედგენილი დაკავების ოქმები, კერძოდ: ა. გ-ის ადმინისტრაციული დაკავების N000000556 ოქმი, მ. ნ-ის ადმინისტრაციული დაკავების N000008260 ოქმი. ამდენად, კანონმდებლობით დადგენილი წესით სადავოდ არ არის გამხდარი მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული წესით დაკავების შესაბამისობა მოქმედ კანონმდებლობასთან. შესაბამისად, მოპასუხე ადმინისტრაცულ ორგანოთა უფლებამოსილი პირების მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით დადგენილი წესით მოსარჩელეების - ა. გ-ისა და მ. ნ-ის ადმინისტრაციული დაკავების ლეგიტიმურობა არ გამხდარა სადავო, რის გამოც არ არსებობს პოლიციელის მიერ განხორციელებული რეპრესიული ღონისძიების - მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავების კანონშეუსაბამოდ მიჩნევის საფუძველი, რამდენადაც მოსარჩელეების მიერ არ არის წარმოდგენილი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ განსახილველ შემთხვევაში მოპასუხე ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილი პირების მხრიდან მოსარჩელეთა ადმინსიტრაციული წესით დაკავებისას დაცული არ იყო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლით გათვალისწინებული პროცედურა და 247-ე მუხლით დადგენილი ადმინისტრაციული დაკავების ვადა.
საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილი პირადი არაქონებრივი უფლებების მატერიალური სახით ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების რეალიზების საშუალებას იძლევა მხოლოდ ბრალეული მოქმედებით მიყენებული ზიანის შემთხვევაში. ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ის ზიანი, რომელიც წარმოადგენს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგს, ანუ უნდა არსებობდეს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ განხორციელებულ ქმედებასა (მოქმედება ან უმოქმედობა) და დამდგარ შედეგს (ზიანი) შორის პირდაპირი და უშუალო მიზეზობრივი კავშირი. ამასთანავე, ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედება, რომელმაც პირისათვის ზიანის მიყენება გამოიწვია, უნდა გამომდინარეობდეს ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებიდან და არსებობდეს ბრალეული, განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებელი ბრალის სახით, რაც გამოიხატება ადმინისტრაციული ორგანოს მიზანმიმართულ უმოქმედობაში, ან უხეშ გაუფრთხილებლობაში, ანუ ადმინისტრაციული ორგანო შეგნებულად უნდა უშვებდეს პირისათვის ზიანის მიმყენებელი გარემოების დადგომას ან/და არ ახორციელებდეს მისთვის კანონით დაკისრებულ ვალდებულებებს ზიანის თავიდან აცილების მიზნით. ამდენად, მორალური ზიანი ანაზღაურდება მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ანაზღაურებას ექვემდებარება არა ყოველგვარი მორალური ზიანი (სულიერი ტანჯვა), თუნდაც ეჭვს არ იწვევდეს მისი ანაზღაურება, არამედ მხოლოდ ისეთი, რომლის ანაზღაურებასაც პირდაპირ ითვალისწინებს მოქმედი კანონმდებლობა. ამასთან, ზიანი ანაზღაურდება რეალურად არსებული, დამდგარი საზიანო შედეგისათვის, აუცილებელია პირდაპირი ზიანის არსებობის კონკრეტულ ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის არსებობის დადგენა ანუ ქმედება უშუალო წინაპირობას უნდა წარმოადგენდეს დამდგარი შედეგისათვის (სუს. საქმე №ბს-648-623(2კ-13), 10.04.2014წ. გადაწყვეტილება).
საკასაციო პალატა მნიშვნელოვნად მიიჩნევს იმ გარემოებაზე მითითებას, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსითა და „პოლიციის შესახებ“ კანონით დადგენილია სახელმწიფო მოსამსახურის - პოლიციელის მიერ მოვალეობის დარღვევის შესახებ ფაქტის დადგენის შესაძლებლობა, ქმედების გასაჩივრების წესი და პროცედურა. აღნიშნული წესით პოლიციელის მიერ განხორციელებული ქმედებისა და მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შედეგად მიღებული გადაწყვეტილება შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ზიანის ანაზღაურების შესახებ მოთხოვნის დაკმაყოფილებას. საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლზე, რომლის შესაბამისად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. ამ გარემოებათა დამტკიცება შეიძლება თვით მხარეთა (მესამე პირთა) ახსნა-განმარტებით, მოწმეთა ჩვენებით, ფაქტების კონსტატაციის მასალებით, წერილობითი თუ ნივთიერი მტკიცებულებებითა და ექსპერტთა დასკვნებით. საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად, უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით. საკასაციო პალატა ასევე მიუთითებს მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილების ინსტიტუტზე, რომელსაც აქვს არა მარტო საპროცესო სამართლებრივი, არამედ მატერიალურ სამართლებრივი მნიშვნელობაც, რაც მდგომარეობს იმაში, რომ ფაქტის დაუმტკიცებლობის არახელსაყრელი შედეგები უნდა დაეკისროს იმ მხარეს, რომელსაც ამ ფაქტის დამტკიცება ევალებოდა. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი აგებულია შეჯიბრებითობის პრინციპზე, რაც ოფიციალობის პრინციპის გათვალისწინებით სრულად, გამოიყენება ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში (სასკ. მუხლი 17.1). მითითებული პრინციპის შესაბამისად, მხარეები თავად განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები (ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლები). ამასთან, სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება აღმოცენდეს, განვითარდეს ან შეწყდეს მხოლოდ იურიდიული ფაქტის საფუძველზე. ფაქტის დადასტურებას აქვს არა მარტო საპროცესო, არამედ მატერიალურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა. მოცემულ შემთხვევაში ა. გ-ისა და მ. ნ-ის სასარჩელო მოთხოვნაზე საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული მტკიცებულება არის მოსარჩელეთა მიმართ განხორციელებული პოლიციური ღონისძიების - ადმინისტრაციული დაკავების კანონით დადგენილი წესით გასაჩივრების შედეგად გამოტანილი გადაწყვეტილება, რომელზეც შესაძლებელი იყო ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების შემოწმება და იმ ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს დელიქტური ვალდებულებიდან გამომდინარე ზიანის ანაზღაურების შესახებ სარჩელის დაკმაყოფიელბას. რამდენადაც, როგორც ზემოთ აღინიშნა სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილით საჯარო მოსამსახურეთა მიერ მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებლობის მაკვალიფიცირებელია საჯარო მოსამსახურის (პოლიციელის) მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევის ფაქტის დადგენა, რომლის ზიანის ანაზღაურების შესახებ მოთხოვნით აღძრულ სარჩელზე დადგენის კანონით გათვალისწინებული შესაძლებლობა არ გააჩნია სასამართლოს. შესაბამისად, საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ განსახილველ შემთხვევაში არ დასტურდება მოპასუხეთა მიერ განხორციელებულ ქმედებასა (ადმინისტრაციული დაკავება) და დამდგარ შედეგს (მორალური ზიანი) შორის პირდაპირი, უშუალო მიზეზობრივი კავშირი, აგრეთვე არ დასტურდება ბრალეული, განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებელი ბრალის სახით არსებობა. ამდენად, საკასაციო პალატის მოსაზრებით, არ არსებობს მოსარჩელეების - ა. გ-ისა და მ. ნ-ის სარჩელის დაკმაყოფილების სამართლებრივი საფუძველი.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის პირველი ნაწილით, 411-ე მუხლით და

გ ა დ ა წ ყ ვ ი ტ ა:

1. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საკასაციო საჩივრი დაკმაყოფილდეს;
2. მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სააპელაციო საჩივრის დაკმაყოფილების ნაწილში გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილება და ამ ნაწილში მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება;
3. მ. ნ-ისა და ა. გ-ის სარჩელი არ დაკმაყოფილდეს;
4. მ. ნ-სა და ა. გ-ეს სოლიდარულად დაეკისროთ საკასაციო ინსტანციის სასამართლოში გადასახდელი სახელმწიფო ბაჟის - 300 ლარის გადახდა სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ, შემდეგ ანგარიშზე: ქ. თბილისი, სახელმწიფო ხაზინა, ბანკის კოდი TRESGE22, მიმღების ანგარიშის №200122900, სახაზინო კოდი №300773150;
5. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.



თავმჯდომარე ვ. როინიშვილი




მოსამართლეები: მ. ვაჩაძე




ნ. სხირტლაძე