ბს-833 (კ-19) 24 სექტემბერი, 2020წ.
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:
ნუგზარ სხირტლაძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი)
მოსამართლეები: მაია ვაჩაძე, ქეთევან ცინცაძე

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი - სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი (მოპასუხე)
მოწინააღმდეგე მხარე - მ. ნ-ე (მოსარჩელე)
მესამე პირები - სსიპ შემოსავლების სამსახური, სსიპ ... ფონდი
გასაჩივრებული განჩინება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 18.04.2019წ. განჩინება
დავის საგანი - საგრანტო თანხის საშემოსავლო გადახდით დაბეგვრა, საგადასახადო აგენტის პასუხისმგებლობა
ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:
მ. ნ-ემ 26.12.2017წ. სასარჩელო განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიმართ, არასწორად დაბეგრილი საშემოსავლო გადასახადის სახით, 7000 ლარის ოდენობით, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით.
მოსარჩელემ მიუთითა, რომ იგი ფინანსდებოდა საგრანტო პროექტით, როგორც გრანტის ხელმძღვანელი. 2014 წლის აპრილიდან 2017 წლის მარტამდე სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი მ. ნ-ის მიერ მიღებულ გრანტს არასწორად ბეგრავდა 20%-იანი საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთით, რაც მთლიანობაში შეადგენდა 7000 ლარს. მ. ნ-ემ განცხადებით მიმართა სსიპ შემოსავლების სამსახურს და მოითხოვა უკანონოდ დაბეგრილი თანხების მისთვის დაბრუნება, რაზეც სსიპ შემოსავლების სამსახურის 06.12.2017წ. წერილით უარი ეთქვა იმ მოტივით, რომ წარდგენილი დოკუმენტაციით საშემოსავლო გადასახადი წყაროსთან დაკავებულია არასწორად, შესაბამისად - ხარვეზის გასწორების ვალდებულება გააჩნია საგადასახადო აგენტს. სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს მ. ნ-ისთვის გადარიცხული თანხები აღრიცხული ჰქონდა, როგორც ხელფასი, რაც იწვევდა გაუგებრობას და გრანტის თანხა არასწორად იბეგრებოდა საშემოსავლო გადასახადით. აღნიშნული ეწინააღმდეგება საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის პირველი ნაწილის მოთხოვნებას, რომლითაც დადგენილია, რომ გრანტის მიმღები ფიზიკური პირი საშემოსავლო გადასახადით არ იბეგრება. მ. ნ-ის 06.12.2007წ. განცხადების პასუხად სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა უარი განაცხადა ზედმეტად დაბეგრილი საშემოსავლო თანხის მ. ნ-ისთვის დაბრუნებაზე, უნივერსიტეტი მხოლოდ მას შემდეგ აღარ ბეგრავს აღნიშნულ თანხას, რაც 02.03.2017წ. ბრძანებით ცვლილება განიცადა ტერმინოლოგიამ და ნაცვლად „ძირითადი პერსონალის შრომის ანაზღაურებისა“ გრანტის მიმღებთან მიმართებით მითითებული იქნა „საგრანტო დაფინანსება“. შესაბამისად, უნივერსიტეტის მიერ არასწორად მითითებული ტერმინის გამო მ. ნ-ეს მიადგა 7000 ლარის ოდენობით ზიანი, რაც საქართველოს კონსტიტუციის 42.9 მუხლის, სზაკ-ის 207-ე მუხლის, სკ-ის 412- და 1005-ე მუხლების მოთხოვნათა შესაბამისად უნივერსიტეტისთვის ზიანის ანაზაურების დავალების საფუძველს ქმნის.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის განჩინებით საქმეში მესამე პირებად იქნენ ჩაბმული სსიპ ... ფონდი და სსიპ შემოსავლების სამსახური.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 21.06.2018წ. გადაწყვეტილებით სარჩელი დაკმაყოფილდა, სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს დაეკისრა ზიანის ანაზღაურება მ. ნ-ის სასარგებლოდ 7 000 (შვიდი ათასი) ლარის ოდენობით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 31.07.2015წ. გადაწყვეტილებაზე მითითებით სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის 42.9 მუხლის უპირველეს მიზანს წარმოადგენს დაზარალებული პირის ინტერესების დაცვა მიყენებული ზარალის ანაზღაურების გზით. სახელმწიფო რესურსის მასშტაბის, მოცულობის და ბუნების გათვალისწინებით, სახელმწიფოს მხრიდან არამართლზომიერ ქმედებათა განხორციელება ხშირ შემთხვევაში გაცილებით მეტი საფრთხის შემცველია კერძო სუბიექტების მხრიდან განხორციელებულ ანალოგიური სახის ქმედებასთან შედარებით. მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაწესება ხელს უწყობს თვითნებობის და ძალაუფლების უკანონოდ გამოყენების პრევენციას. სზაკ-ის 207-ე და 208-ე მუხლებზე მითითებით, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ვინაიდან ადმინისტრაციული ორგანოს ზიანის მიმყენებელის ქმედება არსებითად არ განსხვავდება კერძო პირის ანალოგიური ქმედებისაგან, სზაკ-ის 207-ე მუხლით განსაზღვრულ იქნა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმებისა და პრინციპების გავრცელება სახელმწიფო პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, რაც გამოიხატა პასუხისმგებლობის სახეების დადგენით სამოქალაქო კოდექსზე მითითებით, იმ გამონაკლისის გარდა, რაც თავად ამ კოდექსით არის გათვალისწინებული. სკ-ის 1005-ე მუხლის თანახმად, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურეობრივ მოვალეობას სხვა პირის მიმართ, მაშინ სახელმწიფო ან ის ორგანო, რომელშიც ეს მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს დამდგარი ზიანი. სკ-ის 992-ე მუხლის თანახმად პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი. სკ-ის 412-ე მუხლის შესაბამისად, ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ის ზიანი, რომელიც მოვალისთვის წინასწარ იყო სავარაუდო და წარმოადგენს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისათვის სახეზე უნდა იყოს ზიანი, ზიანი მიყენებული უნდა იყოს მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული მოქმედებით, მართალსაწინააღმდეგო მოქმედებსა და ზიანს შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი. ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისათვის სახეზე უნდა იყოს მითითებული კომპონენტები ერთდროულად, რომელიმეს არარსებობა გამორიცხავს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას. ზიანის ანაზღაურების საფუძვლად მოსარჩელე მიუთითებს საკუთრების უფლების ხელყოფას, რაც გამოიხატება თსუ-ს მიერ თანხების არასწორად ჩამოჭრაში. საგადასახადო კოდექსის მე-80 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად რეზიდენტი ფიზიკური პირის საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია დასაბეგრი შემოსავალი, რომელიც განისაზღვრება, როგორც სხვაობა კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებულ ერთობლივ შემოსავალსა და ამ პერიოდისათვის ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების თანხებს შორის. ამავე კოდექსის 82-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს ფიზიკურ პირთა შემოსავლის სახეებს, რომლებიც საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან გათავისუფლებულია, ამ ნორმის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან გათავისუფლებულია ფიზიკურ პირთა მიერ მიღებული გრანტი. ამავე კოდექსის მე-20 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გადასახადის გადამხდელი არის პირი, რომელსაც აქვს ამ კოდექსით დადგენილი გადასახადის გადახდის ვალდებულება. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, საგადასახადო აგენტი არის პირი, რომელმაც ამ კოდექსით დადგენილ შემთხვევაში და დადგენილი წესით უნდა შეასრულოს გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო ვალდებულება. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილი განსაზღვრავს, რომ ამ კოდექსის მიზნებისათვის საგადასახადო აგენტი გათანაბრებულია გადასახადის გადამხდელთან. მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხე სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი მოქმედებდა, როგორც მ. ნ-ის საგადასახადო აგენტი, მისი საგადასახადო ვალდებულების შესრულების მიზნით. სასამართლომ მიუთითა, რომ განსახილველი დავის საგანია მ. ნ-ის მხრიდან საშემოსავლო გადასახადის გადახდის ვალდებულების არსებობა და საგადასახადო აგენტის მიერ გადასახადის დარიცხვის კანონიერება.
სასამართლომ მიუთითა „მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და მათი განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8, მე-14, მე-15 და 151 მუხლის შინაარსზე, აგრეთვე 29.03.2016წ. ცვლილებამდე მოქმედი რედაქციით „ფუნდამენტური კვლევებისათვის სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 16.02.2011წ. N84 დადგენილებაზე, რომლის მე-2 მუხლის „გ“ ქვეუნქტის თანახმად ტერმინი „გრანტის მიმღები“ განმარტებულია, როგორც: კონკურსში გამარჯვებული და დაფინანსებული პროექტის ძირითადი პერსონალი (მეცნიერთა ჯგუფი), წამყვანი ორგანიზაცია, თანამონაწილე ორგანიზაცია (ასეთის არსებობის შემთხვევაში). სასამართლომ მიუთითა აღნიშნულ დადგენილებაში 29.03.2016წ. შეტანილ ცვლილებაზე, რომლის თანახმად მითითებული ტერმინი განიმარტა, როგორც: კონკურსში გამოვლენილი გამარჯვებული, დასაფინანსებლად დამტკიცებული პროექტის წამყვანი ორგანიზაცია, თანამონაწილე ორგანიზაცია (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), პროექტის ხელმძღვანელი, პროექტის კოორდინატორი და ძირითადი პერსონალი. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქმის მასალების თანახმად მ. ნ-ე მიეკუთვნება სწორედ დაფინანსებული პროექტის ძირითად პერსონალს - მეცნიერთა ჯგუფს, ვინაიდან ის იყო სამეცნიერო ხელმძღვანელი. შესაბამისად, როგორც კანონმდებლობის, ისე - მხარეთა შორის გაფორმებული ხელშეკრულების თანახმად, მოსარჩელე იყო გრანტის მიმღები ფიზიკურ პირი. მ. ნ-ე არ მიეკუთვნებოდა დამხმარე პერსონალს, რომელიც დადგენილების მე-2 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ეხმარება ძირითად პერსონალს ტექნიკური პრობლემების მოგვარებაში. სასამართლოს მიერ უდავო გარემოებად იქნა მიჩნეული, რომ მ. ნ-ესთან ცალკე შრომითი ხელშეკრულება არ გაფორმებულა და იგი საგრანტო ხელშეკრულების მხარეა.
სასამართლომ მიუთითა დადგენილების მე-6 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტზე, რომელიც საგრანტო ხელშეკრულების გაფორმების დროისათვის პროექტის ბიუჯეტის მუხლებს/ხარჯვით კატეგორიებს შორის მოიხსენიებდა „ძირითადი პერსონალის შრომის ანაზღაურებას“. თუმცა, დადგენილების მითითებული პუნქტი ამ რედაქციით მოქმედებდა 29.03.2016წ. №148 დადგენილებით მიღებულ ცვლილებამდე. დადგენილებაში ცვლილება ამოქმედდა 31.03.2016წ., რომლის მიხედვით, მე-6 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით ხარჯვით კატეგორიებში მოხსენიებულია უკვე ძირითადი პერსონალის საგრანტო დაფინანსება. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 31.03.2016წ. შემდგომ სადავო პერიოდის განმავლობაში აღნიშნული რედაქცია მოქმედებდა. სასამართლომ მიუთითა, რომ მიუხედავად საქართველოს მთავრობის 16.02.2011წ. №84 დადგენილების მე-6 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტში 2016 წლის 31 მარტამდე არსებული ჩანაწერისა, დადგენილების შინაარსიდან ასევე ცალსახად გამომდინარეობს, რომ ძირითადი პერსონალი საგრანტო დაფინანსებას იღებს საგრანტო ხელშეკრულების, და არა - შრომის ხელშეკრულების საფუძველზე.
სასამართლომ მიიჩნია, რომ საგადასახადო მიზნებისთვის მ. ნ-ის მიერ მიღებული შემოსავალი არ შეიძლება ჩაითვალოს ხელფასად, სახეზეა საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფიზიკურ პირთა მიერ მიღებული გრანტი, რომელიც საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან გათავისუფლებულია. ამდენად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ მ. ნ-ის მიერ მიღებული გრანტის დაბეგვრა საშემოსავლო გადასახადით არ შეესაბამებოდა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ საგადასახადო ვალდებულებებს. შესაბამისად, სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის, როგორც საგადასახადო აგენტის ქმედება სადავო პერიოდში უნდა ჩაითვალოს მართლსაწინააღმდეგოდ, რამაც შედეგად გამოიწვია მოსარჩელის კუთვნილი თანხის - ჯამში 7000 ლარის უკანონოდ ჩარიცხვა სახელმწიფო ბიუჯეტში, რითიც მ. ნ-ეს მიადგა ქონებრივი ზიანი 7000 ლარის ოდენობით.
სასამართლომ მიუთითა, რომ თუკი საგადასახადო აგენტმა დაუშვა შეცდომა, მას საგადასახადო კოდექსის 69-ე მუხლი აძლევს საგადასახადო დეკლარაციაში შესწორების შეტანის უფლებას, რაც მ. ნ-ის წერილობითი მიმართვის მიუხედავად მოპასუხეს არ განუხორციელებია. სასამართლომ მიიჩნია, რომ დადასტურებულია ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისათვის აუცილებელი ყველა წინაპირობის არსებობა, რაც სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველს ქმნის.
გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 18.04.2019წ. განჩინებით არ დაკმაყოფილდა სააპელაციო საჩივარი, უცვლელად დარჩა გასაჩივრებული გადაწყვეტილება. სააპელაციო პალატამ არ გაიზიარა აპელანტის მოსაზრებები გასაჩივრებული გადაწყვეტილების უსწორობის თაობაზე, მართებულად იქნა მიჩნეული პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებები და შესაბამისი სამართლებრივი დასკვნები. სააპელაციო სასამართლოს მიერ არ იქნა გაზიარებული აპელანტის მოსაზრება არასათანადო მოპასუხედ სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დასახელების თაობაზე. სასამართლომ მიუთითა, რომ მ. ნ-ისთვის ყოველთვიურად გასაცემ საგრანტო თანხას საგადასახადო აგენტი, სსიპ ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერისტეტი არიცხავდა საშემოსავლო გადასახადს, რომელმაც საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 69-ე მუხლის შესაბამისად საგადასახადო დეკლარაციაში ცვლილების შეტანის შესაძლებლობის მიუხედავად, შესწორება არ შეუტანია დეკლარაციებში, აღნიშნული მართებულად იქნა მიჩნეული ზიანის ანაზღაურების საფუძველად.
განჩინება საკასაციო წესით გასაჩივრდა სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ, რომელიც ითხოვს გასაჩივრებული განჩინების გაუქმების გზით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე ახალი გადაწყვეტილების მიღებას. კასატორი აღნიშნავს, რომ საქმეზე სათანადო მოპასუხეა სსიპ შემოსავლების სამსახური, ვინაიდან საგადასახადო დეკლარაციაში ცვლილების შეტანა შესაძლებელია 3 წლიან ვადაში, რომლის გაშვების შემთხვევაში სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ვეღარ შეიტანს ცვლილებას დეკლარაციებში და თავად იქნება ვალდებული მიუღებელი საშემოსავლო გადასახადის თანხა აუნაზღაუროს მ. ნ-ეს, რაც ეწინააღმდეგება სამართლიანობის პრინციპს, ვინაიდან საშემოსავლო გადასახადის მ. ნ-ისთვის დაკავებით სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს არ მიუღია სარგებელი. აღნიშნული თანხა სრულად ჩაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში. საგადასახადო ორგანოს მოპასუხედ მითითების შემთხვევაში საგადასახადო ორგანო არ არის შეზღუდული 3 წლიანი ხანდაზმულობის ვადით. აღნიშნული საკითხის თაობაზე არსებობს უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკა (სუს ბს-528-521 (კ-15) 22.12.2015წ. განჩინება), რომლითაც სათანადო მოპასუხედ მიჩნეულია საგადასახადო ორგანო და არა საგადასახადო აგენტი. სააპელაციო სასამართლოს მიერ არასწორად იქნა დადგენილი, რომ მ. ნ-ესთან ცალკე ხელშეკრულება არ გაფორმებულა.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო პალატა საქმის მასალების და საკასაციო საჩივრის საფუძვლების შესწავლის შედეგად თვლის, რომ საკასაციო საჩივარი ნაწილობრივ უნდა დაკმაყოფილდეს, უნდა გაუქმდეს სააპელაციო პალატის გასაჩივრებული განჩინება და საქმე ხელახალი განხილვისთვის დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს შემდეგ გარემოებათა გამო:
„მეცნიერების, ტექნოლოგიებისა და მათი განვითარების შესახებ" კანონის 8.1 მუხლის "გ" ქვეპუნქტის თანახმად, მეცნიერს უფლება აქვს სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობის განხორციელებასთან ერთად მონაწილეობა მიიღოს საგრანტო დაფინანსების მოსაპოვებელ კონკურსში, აგრეთვე ისარგებლოს ინდივიდუალური გრანტის/გრანტების დაფინანსებით და მიიღოს დამატებითი დაფინანსება. "გრანტის შესახებ" კანონის 5.1 მუხლის თანახმად, გრანტის გაცემის სამართლებრივი საფუძველია წერილობითი ხელშეკრულება გრანტის გამცემსა (დონორსა) და გრანტის მიმღებს შორის. საქართველოს მთავრობის 16.02.2011წ. N84 დადგენილებით დამტკიცებული "ფუნდამენტური კვლევებისათვის სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების შესახებ" დებულების მე-2 მუხლის "ბ" ქვეპუნქტის თანახმად, გრანტის მიმღები არის კონკურსში გამოვლენილი გამარჯვებული, დასაფინანსებლად დამტკიცებული პროექტის წამყვანი ორგანიზაცია, თანამონაწილე ორგანიზაცია (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) და ძირითადი პერსონალი. საქართველოს მთავრობის 16.02.11წ. N84 დადგენილებით დამტკიცებული დებულების 5.5 მუხლი ასხვავებს ძირითადი პერსონალის ყოველთვიურ საგრანტო დაფინანსებასა და დამხმარე პერსონალის ყოველთვიურ შრომის ანაზღაურებას. მე-2 მუხლის "ქ" ქვეპუნქტის თანახმად ძირითადი პერსონალი არის გრანტის მიმღები საქართველოს ან უცხო ქვეყნის მოქალაქე ფიზიკური პირი, რომელიც ასრულებს პროექტით დაგეგმილ ძირითად ამოცანებს, ძირითადი პერსონალი შეიძლება იყოს დოქტორის, მაგისტრის ან მათთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხის მქონე პირი. მ. ნ-ე განეკუთვნება არა დამხმარე პერსონალს, რომელიც ეხმარება ძირითად პერსონალს ტექნიკური პრობლემების მოგვარებაში (დადგენილების მე-2 მუხლის "ვ" ქვ.პ.), არამედ ძირითად პერსონალს. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ მ. ნ-ე იყო გრანტის მიმღები პირი, კერძოდ, 31.03.2014წ. გრანტის გამცემს - სსიპ ,,... ფონდს'' და სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს (როგორც გრანტის მიმღებ, წამყვან ორგანიზაციას) და ასევე გრანტის მიმღებ ფიზიკურ პირებს, მათ შორის - მ. ნ-ეს შორის გაფორმდა საგრანტო ხელშეკრულება. აღნიშნულ ხელშეკრულებაში მ. ნ-ე მოხსენიებულია, როგორც გრანტის მიმღები ფიზიკური პირი - სამეცნიერო ხელმძღვანელი. საქმის მასალებით დასტურდება სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ, 2014 წლის აპრილიდან 2017 წლის მარტამდე, მ. ნ-ის კუთვნილი გრანტის თანხის დაბეგვრა საშემოსავლო გადასახადით, რამაც შეადგინა 7000 ლარი.
„გრანტის შესახებ" კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გრანტის დაბეგვრის წესი განისაზღვრება საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 80.1 მუხლის თანახმად, რეზიდენტი ფიზიკური პირის საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია დასაბეგრი შემოსავალი, რომელიც განისაზღვრება, როგორც სხვაობა კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებულ ერთობლივ შემოსავალსა და ამ პერიოდისათვის ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების თანხებს შორის. ამავე კოდექსის 81.1 მუხლის თანახმად, ფიზიკური პირის დასაბეგრი შემოსავალი იბეგრება 20 პროცენტით, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული, ხოლო კოდექსის 82-ე მუხლი განსაზღვრავს გადასახადისაგან გათავისუფლების საფუძვლებს. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდება ფიზიკურ პირთა შემოსავლების ერთ-ერთი სახე - გრანტი. ამდენად, დგინდება, რომ საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან თავისუფლდება გრანტის მიმღები ფიზიკური პირი.
საქართველოში გრანტის გაცემის, მიღებისა და გამოყენების საერთო პრინციპებს განსაზღვრავს "გრანტის შესახებ" კანონი, რომლის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, გრანტი არის გრანტის გამცემის (დონორის) მიერ გრანტის მიმღებისათვის უსასყიდლოდ გადაცემული მიზნობრივი სახსრები ფულადი ან ნატურალური ფორმით, რომლებიც გამოიყენება კონკრეტული ჰუმანური, საგანმანათლებლო, სამეცნიერო-კვლევითი, ჯანმრთელობის დაცვის, კულტურული, სპორტული, ეკოლოგიური, სასოფლო-სამეურნეო განვითარებისა და სოციალური პროექტების, აგრეთვე სახელმწიფოებრივი ან საზოგადოებრივი მნიშვნელობის პროგრამების განხორციელებისათვის. ამავე კანონის მე-4 მუხლის "ვ" პუნქტის თანახმად, გრანტის მიმღები შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე, ხოლო მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, გრანტის გაცემის სამართლებრივი საფუძველია წერილობითი ხელშეკრულება გრანტის გამცემსა (დონორსა) და გრანტის მიმღებს შორის. ამავე კანონის მე-7 მუხლის თანახმად, გრანტის დაბეგვრის წესი განისაზღვრება საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით.
31.03.2014წ. საგრანტო ხელშეკრულების ტექსტის თანახმად მ. ნ-ე განეკუთვნება გრანტის მიმღები ძირითადი პერსონალის კატეგორიას, რომელსაც ხელშეკრულების საფუძველზე უშუალოდ წარმოეშვა გრანტის მიღების უფლება. მ. ნ-ე უშუალოდ იღებდა გრანტს და არა წამყვან ორგანიზაციასთან შრომით-სამართლებრივი ურთიერთობის საფუძველზე, ძირითადი პერსონალი საგრანტო დაფინანსებას იღებდა არა შრომის ხელშეკრულების, არამედ საგრანტო ხელშეკრულების საფუძველზე. საქართველოს მთავრობის 16.02.11წ. N84 დადგენილებით დამტკიცებული დებულების მე-6 მუხლის "ა" ქვეპუნქტში საქართველოს მთავრობის 29.03.16წ. N148 დადგენილებით შეტანილ ცვლილებამდე (ხელშეკრულების დადების პერიოდში მოქმედი რედაქცია) ხარჯვით კატეგორიებს შორის ნორმა მოიხსენიებდა "ძირითადი პერსონალის შრომის ანაზღაურებას", ხოლო 29.03.16წ. N148 დადგენილებით შეტანილი ცვლილებების შედეგად ნორმა ხარჯვით კატეგორიაში მოხსენიებულია არა როგორც შრომის ანაზღაურება, არამედ როგორც "ძირითადი პერსონალის საგრანტო დაფინანსება". შესაბამისად მ. ნ-ის მიმართვასთან დაკავშირებით 19.12.2017წ. წერილში თსუ-ს ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი აღნიშნავს, რომ საგრანტო ხელშეკრულების N2 დანართით გათვალისწინებული ბიუჯეტის მუხლის სახელწოდება იყო "ძირითადი პერსონალის შრომის ანაზღაურება", ხსენებული ცვლილების შემდეგ ხელშეკრულების შესაბამისი მუხლის სახელწოდებაც (სსიპ ... ფონდის მიერ გაფორმებული ზოგიერთ საგრანტო ხელშეკრულებაში ცვლილებების შესახებ ფონდის გენდირექტორის 02.03.2017წ. N12 ბრძანებით) შეიცვალა და მას ძირითადი პერსონალის შრომის ანაზღაურების ნაცვლად ეწოდა "ძირითადი პერსონალის საგრანტო დაფინანსება". საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ ხსენებული ცვლილებების მიუხედავად საგადასახადო მიზნებისათვის მ. ნ-ის მიერ მიღებული შემოსავალი იმთავითვე იყო საგადასახადო კოდექსის 82.1 მუხლის "ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფიზიკური პირის მიერ მიღებული გრანტი, რომელიც საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრისაგან განთავისუფლებულია. საკასაციო პალატა იზიარებს მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ხელშეკრულების დანართის და მთავრობის დადგენილების ერთ-ერთ პუნქტში "შრომის ანაზღაურების" მითითება არ ცვლის შემოსავლის სახეს, მის ბუნებას და დანიშნულებას, თუმცა დაუსაბუთებელია სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მოპასუხე მხარედ სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიჩნევის ნაწილში.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოსარჩელე მხარის უფლება დაასახელოს მოპასუხე არ გულისხმობს აღნიშნული უფლების მართებულად განხორციელების გადამოწმების შეუძლებლობას სასამართლოს მიერ. სამოქალაქო პროცესში მოქმედი დისპოზიციურობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპები არ გულისხმობს მოსარჩელის მიერ დასახელებული მოპასუხის შეუცვლელობას. სათანადო საფუძვლების არსებობისას, კერძოდ, უკეთუ მოსარჩელის მიერ არასწორად იქნა მითითებული სარჩელზე პასუხისმგებელი პირი, საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს სასამართლოს ვალდებულებას მოსარჩელეს შესთავაზოს არასათანადო მოპასუხის შეცვლა სათანადო მოპასუხით. კერძოდ, თუ საქმის განხილვისას სასამართლო დაადგენს, რომ სარჩელი აღძრულია არა იმ პირის წინააღმდეგ, რომელმაც პასუხი უნდა აგოს სარჩელზე, მას შეუძლია მოსარჩელის თანხმობით შეცვალოს თავდაპირველი მოპასუხე სათანადო მოპასუხით. თუ მოსარჩელე არ არის თანახმა თავდაპირველი მოპასუხის სათანადო მოპასუხით შეცვლაზე, სასამართლო თავისი გადაწყვეტილებით უარს ეტყვის მოსარჩელეს სარჩელის დაკმაყოფილებაზე (სსკ-ის 85-ე მუხ.).
სასამართლოს მიერ სარჩელის წარმატებულობის საკითხის კვლევისას, უპირველესად პასუხი უნდა გაეცეს კითხვებს: ვინ, ვისგან, რას და რის საფუძველზე მოითხოვს? პირველი ორი კითხვა იძლევა პასუხს მხარის სათანადოობის შესახებ, რომლის შემოწმებაც (ისევე, როგორც შემდგომი საკითხები: მოთხოვნა და მისი სამართლებრივი საფუძველი) სასამართლოს უფლებამოსილებათა რიგს განეკუთვნება. აღნიშნული საკითხები ჯერ კიდევ საქმის მომზადების ეტაპზე უნდა დაისვას/გადაწყდეს, რათა სამართალწარმოების შემდგომი ეტაპი (სასამართლოს მთავარი სხდომა) სათანადო მხარეთა შორის შედავებული იმ იურიდიული მნიშვნელობის მქონე ფაქტების სწორად დადგენას მიეძღვნას, რომლებიც მტკიცების საგანში შედის და მიღწეულ იქნას მართლმსაჯულების მიზანი - კანონიერი და დასაბუთებული გადაწყვეტილებით აღიკვეთოს მხარეთა სადავოდ ქცეული უფლების დარღვევა (იხ. სუსგ 10.05.2017წ. საქმე №ას-1085-1042-2016). ამასთანავე, სსკ-ის 85-ე მუხლით გათვალისწინებული არასათანადო მოპასუხის შეცვლის ვალდებულება მიზნად ისახავს აგრეთვე არასათანადო მოპასუხის დაცვას, რათა დავაში ჩაბმული არ აღმოჩნდეს და მოპასუხის საპროცესო მოვალეობანი არ დაეკისროს არავალდებულ პირს.
საგადასახადო კოდექსის 51-ე მუხლის 1 ნაწილის "ვ" ქვეპუნქტის თანახმად, საგადასახადო ორგანოები ვალდებული არიან თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში გადასახადის გადამხდელს დაუბრუნონ ზედმეტად გადახდილი თანხა საგადასახადო კოდექსით დადგენილი წესით. ამავე კოდექსის 63.1 მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად, თუ გადასახადის გადამხდელის მიერ გადახდილი გადასახადების ან/და სანქციების თანხა აღემატება დარიცხული გადასახადების ან/და სანქციების თანხას, საგადასახადო ორგანო გადასახადის გადამხდელის მოთხოვნის საფუძველზე, ამ მოთხოვნის წარდგენიდან არაუგვიანეს 3 თვისა უბრუნებს გადასახადის გადამხდელს ზედმეტად გადახდილ თანხას. ამავე მუხლის მე-8 ნაწილის შესაბამისად, გადასახადის გადამხდელის ზედმეტად გადახდილი თანხის დაბრუნებისათვის თანხების აკუმულირებისა და დაბრუნების წესს განსაზღვრავს საქართველოს ფინანსთა მინისტრი. ზედმეტად გადახდილი თანხის დაბრუნებას ითვალისწინებს აგრეთვე საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 30.12.2009წ. N916 ბრძანებით დამტკიცებული "ბიუჯეტების შემოსულობების აღრიცხვა-ანგარიშგებისა და ანგარიშსწორების განხორციელებისა და ბიუჯეტში ზედმეტად ან შეცდომით გადახდილი შემოსულობის თანხის დაბრუნების, აღრიცხვისა და ანგარიშგების შესახებ" ინსტრუქცია. ხსენებული ინსტრუქციის მე-11 მუხლის თანახმად, ზედმეტად გადახდილი გადასახადის დაბრუნება საგადასახადო კანონმდებლობის შესაბამისად წარმოებს ხაზინის ერთიანი ანგარიშის გადასახადის ზედმეტად გადახდილი თანხის დაბრუნების ქვეანგარიშიდან შემოსავლების სამსახურის უფლებამოსილი ტერიტორიული ორგანოს მიერ სახელმწიფო ხაზინაში წარდგენილი საგადასახადო დავალების საფუძველზე. 12.4 მუხლის შესაბამისად, საგადასახადო დავალებას თან უნდა ახლდეს თანხის დაბრუნების მოთხოვნის თაობაზე შემოსავლების სამსახურის ტერიტორიული ორგანოსათვის წარდგენილი იმ გადამხდელის წერილის ასლი, რომლის სასარგებლოდაც ხდება გადასახადის ზედმეტად გადახდილი თანხის დაბრუნება, აგრეთვე შემოსავლების სამსახურის უფროსის წერილობითი მიმართვა. თუ საქართველოში შემოსავლის გაცემის წყაროსთან ფიზიკური პირის საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრა განხორციელდა საგადასახადო შეღავათების გაუთვალისწინებლად, ინსტრუქცია ითვალისწინებდა ფიზიკური პირის უფლებას გადასახადის თანხის გაანგარიშებისა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადის თანხის დაბრუნების მიზნით წარუდგინოს საგადასახადო ორგანოს დეკლარაცია და გადასახადის გადამხდელის მითხოვნა. საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 31.12.2010წ. N996 ბრძანებით დამტკიცებული "გადასახადების ადმინისტრირების შესახებ" ინსტრუქციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულია გადასახადის გადამხდელის მოთხოვნის ფორმა. ნორმატიული აქტებით დადგენილი წესი უზრუნველყოფს ზედმეტად გადახდილი თანხის სრულად დაბრუნებას კანონით დადგენილ ვადაში.
სააპელაციო პალატამ დავა გადაწყვიტა საგადასახადო კოდექსის ნორმების დანაწესების გათვალისწინების გარეშე. თსუ-ს სათანადო მოპასუხედ მიჩნევას ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ საფუძვლად დაედო სადავო ურთიერთობის დელიქტურ ურთიერთობად მიჩნევა. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ მოსარჩელე ითხოვს საშემოსავლო გადასახადის თანხის დაბრუნებას, სარჩელის მოთხოვნა თავისი არსით ეხება არა ზიანის, არამედ უსაფუძვლო გამდიდრებით მიღებული თანხის დაბრუნებას. ზოგადი წესის მიხედვით ზიანი სრულად უნდა აანაზღაუროს მისმა მიმყენებელმა, მან უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება. მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელე მოთხოვნას ამყარებს დელიქტურ ნორმებზე (სზაკ-ის 207-ე, 208-ე, სკ-ის 408-ე, 412-ე, 414-ე მუხ.), მოთხოვნის საფუძველი ეხება კუთვნილი მიუღებელი თანხის ანაზღაურებას, რომლის გაცემის ვალდებულება კანონმდებლობის მიხედვით საგადასახადო ორგანოებს ეკისრება. პირი, რომელმაც უსაფუძვლოდ შეიძინა ან დაზოგა ქონება სხვა კრედიტორების ხარჯზე, ვალდებულია დაუბრუნოს უკანასკნელს უსაფუძვლოდ შეძენილი ან დაზოგილი. სამოქალაქო კოდექსის 979.3 მუხლის თანახმად არარსებობს ანაზღურების მოვალეობა, თუ მიმღები მოხმარების, სხვისთვის გადაცემის ან სხვა საფუძვლის გამო არ გამდიდრებულა. მოსარჩელე სასარჩელო განცხადებაში აღნიშნავს, რომ 2014-2017 წლებში უნივერსიტეტთან ერთად იყო სსიპ ... ფონდის მიერ დაფინანსებული პროექტის გრანტის მიმღები, 35 თვის მანძილზე საგრანტო დაფინანსების ფარგლებში ყოველთვიური ასაღები 1000 ლარიდან უნივერსიტეტი საშემოსავლო გადასახადის სახით უქვითავდა 200 ლარს (20 %), სულ დაექვითა 7000 ლარი. საქმეზე დადგენილად არის ცნობილი და დავას არ იწვევს, რომ მოპასუხის - სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ანგარიშზე თანხა არ ჩარიცხულა, დაკავებული თანხები ირიცხებოდა სახელმწიფო ბიუჯეტში, ზედმეტად გადახდილი გადასახადი ჩარიცხულია შემოსავლების სამსახურის ანგარიშზე. ამდენად, მოსარჩელის მოთხოვნა ეხება უსაფუძვლოდ შეძენილ ქონებას და არა ზიანს, რადგან ზიანის მიმყენებლის პასუხისმგებლობის მოცულობა გაცილებით დიდია, ვიდრე კონდიქციურ ვალდებულებაში, რომლის დროს, დელიქტური ვალდებულებისგან გასხვავებით, პასუხისმგებლობა არ ცდება უსაფუძვლოდ შეძენილის ღირებულებას. ამდენად, საფუძველს არის მოკლებული ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მითითებები დელიქტურ ვალდებულებაზე, ზიანის ანაზღაურების მომწესრიგებელ სამოქალაქო კოდექსის ნორმებზე. პირი, რომელმაც უსაფუძვლოდ შეიძინა ან დაზოგა ქონება და შესაბამისად გამდიდრდა არის საგადასახადო ორგანო, როგორც გადასახადების სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი და გადასახადების აკრეფაზე უფლებამოსილი ორგანო. უსაფუძვლოდ გამდიდრების შედეგად წარმოშობილი ვალდებულებების უპირველესი ფუნქციაა პირის ადრინდელ ქონებრივ მდგომარეობაში აღდგენის სამართლებრივი უზრუნველყოფა. შესაბამისად ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზე, თუ რა დარჩა მიმღებს, რა შეიძინა ან დაზოგა მან, პასუხისმგებლობის საკითხი უნდა გადაწყდეს ურთიერთობის საბოლოო შედეგის მიხედვით. საქმეში ჩაბმულ მოპასუხეს რაიმე სარგებელი არ მიუღია. მოცემულ შემთხვევაში თსუ-ს ქმედებაში არის ბრალეულობის ნიშნები გაუფრთხილებლობის სახით, რის შედეგადაც ვერ იქნა აღქმული ქმედებაში სამართლებრივი ხარვეზების არსებობა, თუმცა მიუხედავად ამისა თსუ-ს პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება, რადგან ადგილი არ აქვს მის გამდიდრებას, რაც სკ-ის 984-ე მუხლის თანახმად პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების საფუძველია. ამდენად, მოპასუხის სათანადოობის საკითხის გადაწყვეტაში სააპელაციო პალატას უნდა ეხელმძღვანელა საგადასახადო კოდექსის ნორმების დანაწესებით.
იმ შემთხვევაში, როდესაც გამიჯნულია გადასახადის გადახდის ვალდებულება და მისი შესრულება, ამ შესრულებას საგადასახადო კოდექსი ავალებს საგადასახადო აგენტს. საგადასახადო აგენტის და გადასახადის გადამხდელის გათანაბრებაში იგულისხმება საგადასახადო აგენტისათვის იმ უფლებების მინიჭება და ვალდებულებების დაკისრება, რომლებიც კოდექსის საფუძველზე გადასახადის გადამხდელს აქვს, თუმცა გათანაბრება არ გულისხმობს საგადასახადო აგენტის უფლება-მოვალეობების გადასახადის გადამხდელისათვის გადაცემას. უნივერსიტეტი, საგადასახადო კოდექსის 154-ე მუხლის თანახმად, წარმოადგენს საგადასახადო აგენტს, რომელიც ახდენს საშემოსავლო გადასახადის გამოანგარიშებას გადამხდელისათვის, მის დაკავებას და გადასახადის თანხის ბიუჯეტში გადარიცხვას. მოსარჩელისათვის ზედმეტად დაბეგრილი საშემოსავლო გადასახადის თანხა უნივერსიტეტის ანგარიშზე არ ჩარიცხულა. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს, როგორც საგადასახადო აგენტს, ეკისრებოდა ვალდებულება სწორად, დროულად გამოეანგარიშებინა და დაეკავებინა გადასახადი. საგადასახადო კოდექსის მიზნებისათვის საგადასახადო აგენტი გათანაბრებულია გადასახადის გადამხდელთან (20.3 მუხ.). კოდექსის 154-ე მუხლის თანახმად, გადასახადის დაკისრებისა და ბიუჯეტში მისი გადარიცხვისათვის პასუხისმგებლობა ეკისრება შემოსავლის გადამხდელს. ამდენად საგადასახადო აგენტს გადასახადის დაკავებისა და ბიუჯეტში მისი გადარიცხვის ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის დაეკისრება საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილი გადამხდელისათვის გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა. თუ საგადასახადო აგენტმა გაცემული ხელფასიდან მუშაკს არ დაუკავა საშემოსავლო გადასახადი, სახელმწიფო ვერ მოსთხოვს მუშაკს საშემოსავლო გადასახადის გადახდას. თანხის დაბრუნების მიზნით საგადასახადო აგენტს შეუძლია გამოიყენოს სამოქალაქო კოდექსის უსაფუძვლო გამდიდრების შესაბამისი ნორმები, მაგრამ არა საგადასახადო კოდექსის ნორმები. რაც შეეხება გადასახადის გადამხდელს, მას ზედმეტად გადახდიული თანხის დაბრუნების მოთხოვნა (სწორედ ეს მოთხოვნა აქვს მოსარჩელეს) შეუძლია საგადასახადო კოდექსის ნორმებზე დაყრდნობით. საგადასახადო აგენტის ვალდებულება გადახდის წყაროსთან გადასახადების დაკავებასა და ბიუჯეტში მათ გადარიცხვაზე არ გულისხმობს ზედმეტად გადახდილი გადასახადის დაბრუნების მოთხოვნის შესრულების მისთვის დაკისრებას. ამგვარი დასკვნა ეწინააღმდეგება საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 51-ე მუხლს, ამდენად, საგადასახადო აგენტი წარმოადგენს რა შემოსავლის გამცემ წყაროს, საგადასახადო კანონმდებლობით განსაზღვრულ შემთხვევაში საგადასახადო-სამართლებრივი ურთიერთობის ფარგლებში შეიძლება იყოს მხოლოდ შუამავალი გადასახადის გადამხდელსა და საგადასახადო ორგანოს შორის, საწინააღმდეგო ფაქტიურად გამოიწვევს ზედმეტად გადახდილი თანხის დაბრუნებას არა ბიუჯეტიდან, არამედ საგადასახადო აგენტისგან, საგადასახადო აგენტი არ არის გადასახადის ამკრეფი. ამასთანავე, გადასახადის უკანონოდ დარიცხვის, ანუ კანონიერი საფუძვლის გარეშე პირის დაბეგვრის შემთხვევაშიც გამოიყენება საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 63-ე მუხლის პირველი ნაწილი და გადასახადის უკანონოდ დაბეგრილი თანხის დაბრუნება ეკისრება შესაბამის საგადასახადო ორგანოს (სუსგ 22.12.2015წ. ბს-528-521(კ-15)). საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ მოსარჩელე მოითხოვს უკვე დაბეგრილი/დაქვითული თანხის უკან დაბრუნებას, დავის საგანი არ ეხება უნივერსიტეტისათვის ქმედების განხორციელებისაგან თავის შეკავების, კერძოდ საგრანტო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე საგრანტო თანხის საშემოსავლო გადასახადით დაბეგვრა/დაქვითვისაგან თავის შეკავებას, აკრძალვას, ამდენად სათანადო მოპასუხე მოცემულ დავაში ვერ იქნება საგადასახადო აგენტი.
მოსარჩელის მიერ მოპასუხედ უნივერსიტეტის დასახელება განპირობებული იყო იმით, რომ მის მიმართვებზე პასუხებში შემოსავლების სამსახური უთითებდა საგადასახადო აგენტის მიერ შეცდომის გასწორების ვალდებულებაზე. განსახილველ დავაში საგადასახადო ორგანოს სათანადო მოპასუხეობას არ უარყოფს ის გარემოება, რომ თანხის უკან დაბრუნების მოთხოვნით მ. ნ-ეს სსიპ შემოსავლების სამსახურისათვის მიმართული აქვს, რაზედაც სსიპ შემოსავლების სამსახურის წერილით განმცხადებელს უარი ეთქვა მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე იმ მოტივით, რომ საშემოსავლო გადასახადი წყაროსთან დაკავებულია საგადასახადო აგენტის მიერ, რომელსაც ხარვეზის გამოსწორების ვალდებულება აკისრია. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოპასუხის დასახელების უფლებამოსილება და მოვალეობაც მოსარჩელეს აქვს (სსკ-ის 85-ე მუხ.), თუმცა მოპასუხის სათანადოობა წყდება არა მოსარჩელის ნება-სურვილის მიხედვით. პირის არასათანადო მხარედ მიჩნევა შესაძლოა მრავალი მიზეზის გამო - საქმის ფაქტობრივი გარემოებების სირთულე, მატერიალური სამართალურთიერთობის სტრუქტურის სირთულე, ნორმათა არაერთგვაროვანი განმარტების შესაძლებლობა და სხვ.
მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი თანხების საგადასახადო აგენტისათვის დაკისრების მართებულობას არ ადასტურებს სააპელაციო პალატის მითითება იმ გარემოებაზე, რომ მოსარჩელის წერილობითი მიმართვის მიუხედავად სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს შესწორება არ განუხორციელებია. საგადასახადო კოდექსის 69-ე მუხლის თანახმად, შესწორებული საგადასახადო დეკლარაცია ჩაითვლება თავდაპირველად წარდგენილად, თუ იგი საგადასახადო ორგანოში წარდგენილია ამ საგადასახადო დეკლარაციის წარდგენის ვადის გასვლამდე. საგადასახადო კოდექსის მე-4 მუხლის მიხედვით, გადასახადის გადამხდელისათვის საგადასახადო მოთხოვნის წარდგენის სამწლიანი ხანდაზმულობის ვადაა დადგენილი. გადასახადის უკანონოდ დარიცხვის, ანუ კანონიერი საფუძვლის გარეშე პირის დაბეგვრის შემთხვევაშიც, გამოიყენება საგადასახადო კოდექსის 63-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი და გადასახადის უკანონოდ დაბეგრილი თანხის დაბრუნება ეკისრება შესაბამის საგადასახადო ორგანოს. მოსარჩელის მოთხოვნა თავისი არსით არის არა ზიანის ანაზღაურების, არამედ უკანონოდ დაბეგრილის უკან დაბრუნება. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 22.03.2018წ. განჩინებით სსიპ შემოსავლების სამსახური, სსიპ ... ფონდთან ერთად, სასკ-ის 16.2 მუხლის საფუძველზე საქმეში ჩაბმულია მესამე პირად.
განსახილველ შემთხვევაში დადგენილი პრაქტიკის საწინააღმდეგოდ სააპელაციო პალატის მიერ სათანადო მოპასუხედ მიჩნეული იქნა საგადასახადო აგენტი - ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ხოლო საგადასახადო ორგანო საქმეში ჩაბმულია არა მოპასუხედ, არამედ მესამე პირად.
საკასაციო პალატა იზიარებს კასატორის მოსაზრებას მასზედ, რომ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი საქმეში არასათანადო მოპასუხეა. არასათანადო მოპასუხეობის საკითხი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს დასმული ჰქონდა სააპელაციო საჩივარშიც. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება აღნიშნული მოსაზრების უარყოფის ნაწილში დაუსაბუთებელია. მოსარჩელისათვის ზედმეტად დარიცხული საშემოსავლო გადასახადი კასატორის ანგარიშზე არ ჩარიცხულა და მას რაიმე ფინანსური სარგებელი არ მიუღია, საშემოსავლო გადასახადის მთლიანი სადავო თანხა ჩაირიცხა ბიუჯეტში. მითითებული გარემოებები ადასტურებს გასაჩივრებული განჩინების გაუქმების საფუძვლების არსებობას (სუსგ 09.07.2009წ. ბს-364-349(კ-09); 22.12.2010წ. ბს-1037-1008 (კ-10)).
საკასაციო პალატა მიუთითებს მსგავს საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგენილ მყარ სასამართლო პრაქტიკაზე, რომლითაც სათანადო მოპასუხედ დადგინდა არა საგადასახადო აგენტი, არამედ საგადასახადო ორგანო (იხ. სუსგ 22.12.2015წ. ბს-528-521 (კ-15); 22.12.2010წ. ბს-1037-1008 (კ-10); 09.07.2010წ. ბს-364-349 (კ-09); 13.12.2018წ. ბს-1072 (კ-18) და სხვ.). ამდენად, სააპელაციო სასამართლომ არასწორად შეაფასა ზემოაღნიშნული გარემოებები და არასწორად მიიჩნია, რომ გადასახადის დაბრუნებაზე პასუხისმგებელია საგადასახადო აგენტი.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ გასაჩივრებული განჩინება არ არის დასაბუთებული, საქმეზე საჭიროა სათანადო მოპასუხით შეცვლის შეთავაზება მოსარჩელისთვის, სათანადო მოპასუხის საქმეში შესაბამისი სტატუსით ჩაბმის შემთხვევაში დავის გადაჭრისათვის საჭირო ყველა ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, მათი სამართლებრივი ანალიზისა და მიღებული დასკვნების საფუძველზე დავის გადაწყვეტა. საკასაციო სასამართლოში საქმის განხილვის თავისებურებათა გათვალისწინებით საკასაციო პალატა მოკლებულია შესაძლებლობას არასათანადო მოპასუხე შეცვალოს სათანადო მოპასუხით, საპროცესო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს საქმის საკასაციო სასამართლოში განხილვისას არასათანადო მოპასუხის სათანადო მოპასუხით შეცვლის შესაძლებლობას. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ შემოსავლების სამსახური საქმეში ჩაბმულია არა მოპასუხედ, არამედ მე-3 პირად, სასკ-ის მე-16 მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე. სასკ-ის მე-16 მუხლის მე-5 ნაწილით განსაზღვრული მესამე პირი მართალია სარგებლობს მოსარჩელის (მოპასუხის) ყველა უფლებით, თუმცა მას ეკისრება მოსარჩელის (და არა მოპასუხის) ყველა მოვალეობა. ამდენად, სარჩელზე სათანადო მოპასუხის ჩაბმა საკასაციო ინსტანციაში არ არის შესაძლებელი. ამდენად, საკასაციო პალატა თვლის, რომ სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მოკლებულია სათანადო პროცესუალურ წინამძღვრებს, სახეზეა სსკ-ის 394-ე მუხლის „ე1“ ქვეპუნქტის აბსოლუტური საფუძველი, რაც სსკ-ის 412-ე მუხლის საფუძველზე გასაჩივრებული განჩინების გაუქმების და საქმის სააპელაციო სასამართლოსათვის ხელახალი განხილვისათვის დაბრუნების საფუძველს ქმნის.
სასამართლო ხარჯები მხარეთა შორის უნდა განაწილდეს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისას სსკ-ის 53-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 1-ლი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 390, 399-ე, 412-ე მუხლებით და
დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. სსიპ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ, გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 18.04.2019წ. განჩინება და საქმე ხელახალი განხილვისთვის დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს;
2. სასამართლო ხარჯები განაწილდეს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების დადგენისას;
3. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


თავმჯდომარე ნ. სხირტლაძე


მოსამართლეები: მ. ვაჩაძე


ქ. ცინცაძე