საქართველოს უზენაესი სასამართლო
გ ა ნ ჩ ი ნ ე ბ ა
საქართველოს სახელით
საქმე №ბს-705(კ-21) 3 მაისი, 2022 წელი
ქ.თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემადგენლობა
გოჩა აბუსერიძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მაია ვაჩაძე, ბიძინა სტურუა
საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი (მოპასუხე) - საქართველოს გენერალური პროკურატურა
პროცესუალური მოწინააღმდეგე (მოსარჩელე) - კ. ა-ი
მესამე პირი - საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო
გასაჩივრებული განჩინება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება
კასატორის მოთხოვნა - გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღება
დავის საგანი - მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურება
აღწერილობითი ნაწილი

კ. ა-იმა 2020 წლის 16 აპრილს სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, მოპასუხის - საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიმართ და მოითხოვა საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის მის სასარგებლოდ სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემისა და აღკვეთის ღონისძიების - პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების გამო მიყენებული მატერიალური ზიანის 10000 ლარის და მორალური ზიანის 50000 ლარის ოდენობით ანაზღაურება.
მოსარჩელის განმარტებით, ისანი-სამგორის რაიონის პროკურატურის 2018 წლის 31 ოქტომბრის დადგენილებით, ბრალი დაედო საქართველოს სსკ-ის 126-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის, კერძოდ, ოჯახის წევრის მიმართ ოჯახური ძალადობისათვის, რამაც გამოიწვია ფიზიკური ტკივილი. 2018 წლის 30 ოქტომბერს ის გამოძახებულ იქნა ისანი-სამგორის რაიონის განყოფილებაში დაკითხვაზე და ადგილზე იქნა დაკავებული. სასამართლო წარმოების პერიოდი (5 თვე) მან გაატარა საპატიმრო დაწესებულებაში. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის მიერ 2019 წლის 26 მარტს გამოტანილი განაჩენით კ. ა-ი ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ საქართველოს სსკ-ის 126-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ბ“ ქ/პუნქტით წარდგენილ ბრალდებაში, გაუქმდა მის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება და განთავისუფლდა სხდომის დარბაზიდან. აღნიშნული განაჩენი გასაჩივრდა თბილისის ისანი-სამგორის რაიონის პროკურორის მიერ ზემდგომ ინსტანციებში, თუმცა, საბოლოოდ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2020 წლის 29 იანვრის განჩინებით დაუშვებლად იქნა ცნობილი საკასაციო საჩივარი.
მოსარჩელის განმარტებით, დაპატიმრებამდე ის იყო თვითდასაქმებული პირი; ჰყავდა „...ის ტიპის“ ავტომანქანა და ეწეოდა ტურისტულ საქმიანობას, კერძოდ, ემსახურებოდა ტურისტებს საკუთარი ავტომანქანით, ასევე ასრულებდა გიდის მოვალეობას, საიდანაც მიღებული ყოველთვიური შემოსავალი შეადგენდა არანაკლებ 2000 ლარს და უზრუნველყოფილი ჰყავდა ოჯახი ყველა საჭირო საშუალებით. მისივე განმარტებით, უკანონო დაპატიმრების შემდეგ დაკარგა სამსახური, კერძოდ კავშირები მის მუდმივ ტურისტებთან, რომელთაც ემსახურებოდა ხოლმე, მისმა ყოფილმა მეუღლემ ნებართვის გარეშე გაასხვისა მის მიერ შეძენილი ავტომანქანა და საპატიმრო დაწესებულებიდან გამოსული დარჩა ყოველგვარი შემოსავლის გარეშე, მძიმე მატერიალურ მდგომარეობაში.
გარდა ამისა, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ დაპატიმრებით მიიღო მორალური ზიანი, რადგან საპატიმრო დაწესებულებაში ყოფნა იყო შიშის მომგვრელი, რაც იწვევდა სტრესს, სულიერ ტანჯვას და დიდ ტკივილს, აქედან გამომდინარე, მოსარჩელემ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და ამავე კოდექსის 408-ე, 413-ე მუხლების საფუძველზე მოითხოვა მატერიალური ზიანის სახით 10 000 (ათი ათასი) ლარის, ხოლო მორალური ზიანის სახით 50000 (ორმოცდაათი ათასი) ლარის მოპასუხისთვის დაკისრება.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 21 აპრილის განჩინებით, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-16 მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, საქმეში მესამე პირად ჩაება საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2021 წლის 09 მარტის გადაწყვეტილებით, კ. ა-ის სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა; საქართველოს გენერალურ პროკურატურას დაევალა მოსარჩელე კ. ა-ის სასარგებლოდ, როგორც რეაბილიტირებული პირისათვის, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემისა და აღკვეთის ღონისძიების - პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების გამო მიყენებული მატერიალური ზიანის 5000 ლარის და მორალური ზიანის 5000 ლარის ოდენობით ანაზღაურება; სარჩელი დანარჩენ ნაწილში არ დაკმაყოფილდა.
საქალაქო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ კ. ა-ი, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ისანი-სამგორის სამმართველოს მე-8 განყოფილების გამომძიებლის მიერ იქნა დაკავებული განყოფილების ადმინისტრაციულ შენობაში 2018 წლის 30 ოქტომბერს. 2018 წლის 31 ოქტომბერს მოსარჩელე კ. ა-ის წარედგინა ბრალდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის სავარაუდო ჩადენისათვის.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2018 წლის 31 ოქტომბრის განჩინებით, კ. ა-ის შეეფარდა აღკვეთი ღონისძიება - პატიმრობა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2019 წლის 26 მარტის განაჩენით, მოსარჩელე კ. ა-ი გამართლდა წარდგენილ ბრალდებაში და ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ. ამავე განაჩენით, კ. ა-ის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - პატიმრობა გაუქმდა და იგი დაუყოვნებლივ გათავისუფლდა სასამართლო სხდომის დარბაზიდან. აღნიშნული განაჩენი უცვლელად დარჩა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2019 წლის 11 ივნისის განაჩენით, ხოლო საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2020 წლის 29 იანვრის განჩინებით, დაუშვებლად იქნა ცნობილი თბილისის ისანი-სამგორის რაიონული პროკურატურის პროკურორის საკასაციო საჩივარი.
საქალაქო სასამართლომ მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტზე და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტზე და აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ორგანოს, მათ შორის, სისხლისსამართლებრივი დევნის განმახორციელებელი ორგანოს მიერ უკანონოდ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციით და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციით.
სასამართლომ გამოიყენა საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლი, სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი და აღნიშნა, რომ ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ქმედების არარსებობის გამო, სასამართლოს მიერ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა, გულისხმობს ასეთი დევნის უკანონობას, მის მართლსაწინააღმდეგო ხასიათს სისხლის სამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემული პირისათვის მიყენებულ ზიანთან დაკავშირებით, რადგან პირს, რომელსაც არ დაუდასტურდა ამა თუ იმ ქმედების ჩადენა, სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანოს ფორმალურად კანონშესაბამისი ქმედებებით ობიექტურად უსაფუძვლოდ მიადგა კონკრეტული ზიანი.
ამასთან, სასამართლომ განმარტა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ქმედების არარსებობის, წარდგენილი ბრალდების დაუდასტურებლობის გამო სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტა ან სასამართლოს მიერ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა იმთავითვე გულისხმობს პირის სამართლებრივ რეაბილიტაციას და წარმოშობს მის უფლებას, მოითხოვოს შესაბამისი კომპენსაცია.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ კ. ა-ის განმარტებით, უკანონო პატიმრობამდე იგი იყო თვითდასაქმებული, ეწეოდა ტურისტულ საქმიანობას და მის ყოველთვიურ შემოსავალს შეადგენდა 2000 ლარი. საქალაქო სასამართლომ განმარტა, რომ საქმიანობის საყოველთაო თავისუფლებიდან გამომდინარე, ადამიანის უფლება განახორციელოს კანონით აუკრძალავი საქმიანობა და გამოიმუშაოს თავისთვის და მისი ოჯახისათვის აუცილებელი საარსებო წყარო, გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციით და მთელი რიგი საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტებით. შესაბამისად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ მატერიალური ზიანის ფორმალურად დაუდასტურებლობა იმ პირობებში, როდესაც პირს აღკვეთილი აქვს თავისუფლება, არ შეიძლება გამხდარიყო მისთვის გონივრული ოდენობით მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დამაბრკოლებელი გარემოება, თუ იგი რეაბილიტირებულია.
საქალაქო სასამართლომ აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით მიუთითა „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტზე, რომლის თანახმად, ამ პაქტის მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შრომის უფლებას, რომელიც შეიცავს თითოეული ადამიანის უფლებას საარსებო სახსრები მოიპოვოს საკუთარი შრომით. ამავე პაქტის მე-7 მუხლის მიხედვით, სახელმწიფოები აღიარებენ, რომ თითოეულს ჰქონდეს შრომის სამართლიანი და ხელშემწყობი პირობები, მათ შორის, სამართლიანი ხელფასი. „ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის“ 23-ე მუხლის მიხედვით, ყოველ დასაქმებულს აქვს უფლება იღებდეს სამართლიან და დამაკმაყოფილებელ გასამრჯელოს, რაც უზრუნველყოფს ღირსეულ ადამიანურ არსებობას როგორც მისთვის, ასევე მისი ოჯახისათვის.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ ზიანის ანაზღაურების ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენა. იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება (სკ-ის 408.1 მუხ.), ამასთანავე, ზიანის ფულადი ანაზღაურება ხორციელდება იმ შემთხვევაში, როდესაც ზიანის ანაზღაურება პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენით შეუძლებელია ან ამისათვის საჭიროა არათანაზომიერად დიდი დანახარჯები (სკ-ის 409-ე მუხ.). განსახილველ შემთხვევაში, მართალია მოსარჩელე მხარე, მის მიერ ტურისტული საქმიანობის განხორციელების დამადასტურებელ დოკუმენტად მხოლოდ ფოტო-სურათებს ურთავს (იხ. ფოტო-სურათები, ს.ფ. 64-116), თუმცა, აღნიშნულის მიუხედავად, სასამართლომ უდავოდ მიიჩნია ის ფაქტი, რომ კ. ა-ის, უკანონო პატიმრობაში არ ყოფნის შემთხვევაში აუცილებლად მოუწევდა საარსებო წყაროს მოძიება, შესაბამისად, სასამართლოს მოსაზრებით, კონკრეტული ყოველთვიური შემოსავლის არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარუდგენლობა არ შეიძლება გამხდარიყო პირის მიერ მიუღებელი შემოსავლის სამართლიან ანაზღაურებაზე უარის თქმის საფუძველი. შესაბამისად სასამართლომ, სსკ-ის 412-ე მუხლის გათვალისწინებით, გონივრულად მიიჩნია მატერიალური ზიანის სახით 5000 ლარის მოპასუხისთვის დაკისრება.
მორალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით საქალაქო სასამართლომ განმარტა, რომ პირის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა ბუნებრივად იწვევს მის სტრესს, შიშს, უარყოფით ემოციებს, ლახავს მის პირად და საქმიან რეპუტაციას და ა.შ., თუმცა მორალური ზიანის და მისი ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრისათვის მნიშვნელოვანია ზემოთ აღნიშნული ფაქტორების ხარისხის, მასშტაბის განსაზღვრა, ასევე პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესში გამოყენებული ღონისძიებების (დაკავება, აღკვეთი ღონისძიებები და ა.შ.) მოცულობის მხედველობაში მიღება. მორალური ზიანის ანაზღაურება ვერ უზრუნველყოფს პირისათვის მიყენებული ფსიქო-ემოციური ზიანის სრულად აღმოფხვრას და პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენას, მაგრამ მის მიზანს შესაბამისი პირის ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაუმჯობესება და განცდილი სტრესით, შიშით, უარყოფითი ემოციებით მიღებული მდგომარეობის შემსუბუქება წარმოადგენს და ზიანის ოდენობას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, მთელი რიგი ფაქტორების გათვალისწინებით განსაზღვრავს სასამართლო. ამასთან, სასამართლომ აღნიშნა, რომ პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა სახელმწიფოს ერთ-ერთ სპეციფიკურ ფუნქციას წარმოადგენს და მისი შედეგის წინასწარ განჭვრეტა შეუძლებელია, რადგან იგი დამოკიდებულია წინასწარ უცნობ ფაქტობრივ თუ სამართლებრივ გარემოებებზე. შესაბამისად, სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველზე წარმოშობილი უარყოფითი ემოციების, განცდების თუ სხვა სამართლებრივი შედეგების გარკვეულ წილად თმენის ვალდებულება აქვს ყველას, რაც არ გამორიცხავს შემდგომ, უკანონო გამართლებული პირისათვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, თუმცა გავლენას ახდენს მორალური ზიანის ოდენობაზე.
სასამართლომ გაითვალისწინა მოსარჩელის მიმართ განხორციელებული იძულების ფორმების სიმძიმე, კერძოდ, კ. ა-ის 2018 წლის 30 ოქტომბერს დაკავება, მისთვის 2018 წლის 31 ოქტომბერს ბრალის წარდგენა და 2018 წლის 31 ოქტომბრის განჩინებით კ. ა-ისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით - პატიმრობის შეფარდება, ასევე ის ფაქტი, რომ 2019 წლის 26 მარტის განაჩენით კ. ა-ი უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი და მითითებული გარემოებების ერთობლივად შეფასების შედეგად, მიიჩნია, რომ მის მიერ განცდილი სტრესის, შიშის და უარყოფითი ემოციების ხარისხის გათვალისწინებით, მორალური ზიანის ანაზღაურებისათვის მოთხოვნილი 50 000 ლარი არ წარმოადგენდა ადეკვატურ ოდენობას, რის გამოც სარჩელი ამ ნაწილში ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა და საქართველოს გენერალურ პროკურატურას მოსარჩელის სასარგებლოდ დაევალა მორალური ზიანის ანაზღაურება 5000 ლარის ოდენობით.
აღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა როგორც საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, ასევე კ. ა-იმა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინებით, კ. ა-ისა და საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივრები არ დაკმაყოფილდა, უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2021 წლის 09 მარტის გადაწყვეტილება.
სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს შეფასებები და დასკვნები სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით, მიუთითა მათზე და სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე მითითებით აღნიშნა, რომ კ. ა-ის მარეაბილიტირებელი გარემოება დადგენილი იყო კანონიერ ძალაში შესული თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2019 წლის 26 მარტის გამამართლებელი განაჩენით, ამდენად, მას უნდა მისცემოდა შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისათვის. მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით, პალატა დაეთანხმა საქალაქო სასამართლოს მსჯელობას მიუღებელი შემოსავლის სახით 5000 ლარის ოდენობით ანაზღაურებასთან დაკავშირებით როგორც მხარისთვის მიყენებული ის მატერიალური ზიანი, რომლის არსებობა სააპელაციო პალატამ დადასტურებულად მიიჩნია საქმეში არსებული ფოტოსურათებით და განმარტა, რომ, მართალია, პირის დასაქმება მრავალ ფაქტორზე იყო დამოკიდებული, თუმცა შრომითი საქმიანობის საყოველთაო თავისუფლებიდან გამომდინარე, თვითდასაქმების შესაძლებლობა, რათა ადამიანმა გამოიმუშაოს თავისთვის და მისი ოჯახისათვის აუცილებელი საარსებო წყარო, კანონმდებლობით შეზღუდული არ იყო. პალატის მოსაზრებით, საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებები, ფოტოსურათების სახით, უდავოდ ადასტურებდა წელიწადის სხვადასხვა პერიოდში, მიუხედავად სეზონისა, მოსარჩელის დასაქმების ფაქტს ტურისტული მომსახურების სფეროში, რაც, თავის მხრივ, იყო სასყიდლიანი, შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ თვითდასაქმებიდან გამომდინარე მიუღებელი ხელფასი, მოცემულ შემთხვევაში, განხილული უნდა ყოფილიყო როგორც მატერიალური ზიანი, ვინაიდან რომ არა მისი პატიმრობაში ყოფნის ფაქტი, მას აღნიშნული დანაკარგი არ წარმოეშობოდა.
რაც შეეხება მორალური ზიანის ანაზღაურების საკითხს, სააპელაციო პალატამ ყურადღება გაამახვილა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, მიუთითა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 30.11.2017წ. ადმინისტრაციულ საქმეზე ბს-509-506(2კ-17) ჩამოყალიბებულ განმარტებაზე და აღნიშნა, რომ „მორალური ზიანი გულისხმობს ფიზიკურ და ზნეობრივ-ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, რასაც პირი განიცდის ამა თუ იმ სიკეთის, უმეტესწილად არამატერიალურ ფასეულობათა ხელყოფით და მის ანაზღაურებას აკისრია სამი ფუნქცია: დააკმაყოფილოს დაზარალებული, ზემოქმედება მოახდინოს ზიანის მიმყენებელზე და თავიდან აიცილოს პიროვნული უფლების ხელყოფა სხვა პირების მიერ. მორალური ზიანის შეფასებისას სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს დაზარალებულების სუბიექტური დამოკიდებულება ასეთი ზიანის სიმძიმის მიმართ, ასევე, ობიექტური გარემოებები, რითაც შეიძლება, მისი ამ კუთხით შეფასება. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება დადგინდეს მორალური ზიანის არსებობა და მისი გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმები“. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ კ. ა-ის დაკავება, მის მიერ საპატიმროში გატარებული პერიოდი, გამამართლებელი განაჩენი ერთობლიობაში ქმნიდა მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძველს. ამასთან სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს შეფასება მორალური ზიანის ოდენობასთან დაკავშირებით.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება საკასაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც მოითხოვა გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა. აღსანიშნავია, რომ სააპელაციო სასამართლოს განჩინება სააპელაციო საჩივრის უარყოფის ნაწილში კ. ა-ის არ გაუსაჩივრებია.
კასატორი - საქართველოს გენერალური პროკურატურა საკასაციო საჩივარში მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე და 208-ე მუხლებზე, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, 992-ე და 1005-ე მუხლებზე და აღნიშნავს, რომ არ არსებობს პროკურატურისათვის მორალური და მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრების საფუძველი, რადგან არ დასტურდება პროკურატურის მხრიდან მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედების ჩადენა, რომელმაც გამოიწვია ზიანი.
კასატორის მითითებით, ზიანის ანაზღაურებისათვის სახეზე უნდა იყოს მოხელის უკანონო ქმედება, რომელიც პირისთვის ზიანის მიყენების საფუძველი გახდა. მოცემულ შემთხვევაში კი, საქართველოს გენერალური პროკურატურის მხრიდან ამგვარ ქმედებებს ადგილი არ ჰქონია. კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარება ეფუძნებოდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 32-ე, 33-ე, 166-ე, 187-ე მუხლებს და ამავე კოდექსის მე-3, ასევე მე-19 მუხლებს და კანონის საფუძველზე მიღებულ საპროცესო დოკუმენტებს. საჩივრის მიხედვით, 2018 წლის 30 ოქტომბერს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ქ. თბილისის პოლიციის დეპარტამენტის ისანი-სამგორის სამმართველოს პოლიციის მე-... განყოფილების ადმინისტრაციულ შენობაში, ოჯახში ძალადობის ბრალდებით დაკავებულ იქნა კ. ა-ი, შესაბამისად, მის მიმართ დაკავებიდან გამომდინარე, საქართველოს სსკ-ის 187-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, დაიწყო სისხლისსამართლებრივი დევნა, რაც არ უკავშირდება საქართველოს პროკურატურის მიერ განხორციელებულ კონკრეტულ ქმედებას.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2018 წლის 31 ოქტომბრის განჩინებით, კ. ა-ის აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა და ვადის ათვლა დაეწყო ფაქტობრივი დაკავების მომენტიდან - 2018 წლის 30 ოქტომბრის 13:55 საათიდან.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2019 წლის 26 მარტის განაჩენით, კ. ა-ი უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი და გამართლდა საქართველოს სსკ-ის 1261 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებაში, რაც უცვლელად იქნა დატოვებული ზემდგომი სასამართლო ინსტანციების მიერ.
კასატორის განმარტებით, მორალური ზიანის ანაზღაურების თითოეული შემთხვევა ინდივიდუალურია, დამოკიდებულია მრავალ სხვადასხვა პირობაზე. მოსარჩელე უფლებამოსილია სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც ის ითხოვს მორალური ზიანის საკომპენსაციოდ, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა მთლიანად სასამართლოს გონივრული განსჯისათვის არის მინდობილი. ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოება, რომ კომპენსაციის ოდენობა ვერ აღუდგენს დაზარალებულს ხელყოფამდე არსებულ მდგომარეობას, შესაბამისად, ოდენობა უნდა გამომდინარეობდეს გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმებიდან, აუცილებელია შეფასდეს როგორც კონკრეტული პიროვნება და მისი სუბიექტური დამოკიდებულება ზიანის სიმძიმის მიმართ, ასევე ობიექტური გარემოებები. სწორედ აქედან გამომდინარე, კანონმდებელმა, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლში არსებული ჩანაწერის შეფასება - „მორალური ზიანი უნდა ანაზღაურდეს გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით“, მიანდო სასამართლოს. კასატორის მოსაზრებით, კ. ა-ის მიერ თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში გატარებული დროის გათვალისწინებით, მორალური ზიანის საკომპენსაციოდ მიკუთვნებული 5000 ლარი არაგონივრულად მაღალ ოდენობას წარმოადგენდა და არ შეესაბამებოდა მსგავს საკითხებზე ეროვნული და ევროპული სასამართლოების მიერ დადგენილ პრაქტიკას.
კასატორი ასევე აღნიშნავს, რომ არასწორად დაეკისრა კ. ა-ის სასარგებლოდ მიუღებელი შემოსავლის ანაზღაურება, ვინაიდან სასამართლო პრაქტიკით დადგენილია, რომ „მიუღებელი შემოსავალი წარმოადგენს სავარაუდო შემოსავალს, განაცდურ მოგებას, რომელიც შესაძლოა მიღებულიყო სამოქალაქო ბრუნვის ნორმალური განვითარების შემთხვევაში და რომლის ანაზღაურებაც მოსარჩელის კომერციულ ინტერესში შედის. იმისთვის, რომ შემოსავალი მიუღებლად ჩაითვალოს, მას პირდაპირი და უშუალო კავშირი უნდა ჰქონდეს ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელი პირის მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასთან. პირდაპირ კავშირში იგულისხმება მოვლენების ისეთი ლოგიკური ბმა, რომელიც არ ტოვებს შემოსავლის მიღების რეალურ შესაძლებლობასთან დაკავშირებულ ეჭვის საფუძველს. აღსანიშნავია, რომ მტკიცების ტვირთის ობიექტური და სამართლიანი განაწილება, ზიანის მიყენების ფაქტის, ასევე განცდილი ზიანის ოდენობის მტკიცების ტვირთი მოსარჩელეს აკისრია. ამასთან, ზიანი ობიექტური მოცემულობით უნდა შეფასდეს და არა სუბიექტური დამოკიდებულებით“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეს უნდა წარმოედგინა მისთვის მიყენებული ზიანისა და მისი მოცულობის დამადასტურებელი უტყუარი მტკიცებულებები, ვინაიდან, სამოქალაქო კოდექსის 411-ე მუხლი მხოლოდ იმ შემოსავლის ანაზღაურების ვალდებულებას აკისრებს მხარეს, რომელიც ობიექტური მოცულობითაა ნაკარნახევი და არა პირის სუბიექტური შეფასებით (სუსგ Nას-406-383-2014, 17.04.2015წ.). მოსარჩელეს იმგვარი მტკიცებულებები უნდა წარმოედგინა, რომლებიც შექმნიდა შემოსავლების მიღებასთან დაკავშირებით ობიექტურ, რეალურ სურათს და არა ვარაუდს, ალბათობას შემოსავლის მიღების თაობაზე (სუსგ საქმეზე Nბს-740-736(კ-17))
კასატორის განმარტებით, თბილისის სააპელაციო სასამართლო მიუღებელი შემოსავლის ანაზღაურების საკითხის გადაწყვეტისას დაეყრდნო მხოლოდ მოსარჩელის წარმომადგენლის ურთიერთგამომრიცხავ ზეპირსიტყვიერ განმარტებას, რომ კ. ა-ი იყო თვითდასაქმებული და ეწეოდა ტურისტულ საქმიანობას, საიდანაც მას ჰქონდა ყოველთვიური შემოსავალი. სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა ქვედა ინსტანციის სასამართლოს მსჯელობა და უდავოდ მიიჩნია, რომ „კ. ა-ის, უკანონო პატიმრობაში არყოფნის შემთხვევაში აუცილებლად მოუწევდა საარსებო წყაროს მოძიება“ და ფოტოსურათებზე დაყრდნობით მიიჩნია, რომ მოსარჩელეს ჰქონდა შემოსავალი, ეწეოდა ტურისტულ საქმიანობას, რაც კასატორის მოსაზრებით ყოველგვარ ფაქტობრივ და სამართლებრივ საფუძვლებს მოკლებულია, რადგან, საქმეში არ ყოფილა წარმოდგენილი არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ მოსარჩელე სისხლის სამართლის საქმეზე დევნის მიმდინარეობამდე მუშაობდა და იღებდა გარკვეული სახის შემოსავალს და აღნიშნული გარემოების გამო მან ვერ მიიღო შემოსავალი. შესაბამისად, კასატორი მიიჩნევს, რომ მიუღებელი შემოსავლის საკითხი სასამართლომ დააფუძნა მოსაზრებებს და აბსტრაქტულ გარემოებებს, იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე, 105-ე მუხლების მოთხოვნათა გათვალისწინებით, სასამართლოს მიერ არ მომხდარა მტკიცებულებათა შეფასება მათი სარწმუნოობისა თუ არასარწმუნოობის მიხედვით, ასევე არ განხილულა საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე რომელ ფაქტს ადასტურებდა ესა თუ ის მტკიცებულება. სასამართლოს მიერ არ ყოფილა მტკიცებულებები შეფასებული როგორც ინდივიდუალურად, ასევე ერთობლიობაში.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორი ითხოვს გასაჩივრებული განჩინების გაუქმებას და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სასარჩელო მოთხოვნის უარყოფას.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 21 სექტემბრის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

საკასაციო სასამართლო საქმის მასალების გაცნობის, საკასაციო საჩივრის საფუძვლების შესწავლისა და გასაჩივრებული განჩინების კანონიერება-დასაბუთებულობის შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ; კერძოდ, უნდა გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება მოპასუხეზე მატერიალური ზიანის დაკისრების ნაწილში და ამ ნაწილში საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს, შემდეგ გარემოებათა გამო:
საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ გასაჩივრებული განჩინება მოპასუხეზე მატერიალური ზიანის დაკისრების ნაწილში დაუსაბუთებელია, არ ეფუძნება ფაქტობრივი გარემოებების სრულ და ყოველმხრივ გამოკვლევას, რაც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 394-ე მუხლის „ე1“ ქვეპუნქტის თანახმად, ამ ნაწილში გასაჩივრებული განჩინების გაუქმებისა და საქმის ხელახლა განსახილველად იმავე სასამართლოში დაბრუნების საფუძველს წარმოადგენს.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოცემულ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენს მოსარჩელის მიმართ სასამართლოს გამამართლებელი განაჩენის გამოტანიდან გამომდინარე, საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის მორალური და მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრების საფუძვლიანობა და დაკისრებული თანხის ოდენობის გონივრულობა. ამასთანავე, ვინაიდან თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება არ არის გასაჩივრებული კ. ა-ის მიერ, სასამართლო ვერ იმსჯელებს სადავო განჩინების კანონიერებაზე სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში.
საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, რომლის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან.
მითითებული კონსტიტუციური დებულებების შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლის მიხედვით პირს უფლება აქვს მოითხოვოს მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლით განისაზღვრა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმების, პრინციპებისა და საფუძვლების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, გარდა იმ გამონაკლისებისა, რომლებიც ამავე კოდექსით არის დადგენილი. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის ან გაუსვლელობის ხელწერილის უკანონოდ გამოყენების, პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება სახელმწიფოს მიერ მოკვლევის, წინასწარი გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად.
მნიშვნელოვანია, რომ პირს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაეკისრება მხოლოდ მაშინ, თუ არსებობს ზიანის მიყენებისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების შემდეგი პირობები: 1. უნდა არსებობდეს სახელმწიფოს, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა სახელით მოქმედი პირის ქმედებით პირისათვის ზიანის მიყენების ფაქტი; 2. ხსენებულ პირთა ქმედების უკანონო ხასიათი დადგენილი უნდა იყოს სათანადო წესით; 3. პირისათვის მიყენებული ზიანი გამოწვეული უნდა იყოს უკანონო ქმედებით და უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი უკანონო ქმედებასა და დამდგარ ზიანს შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე №2/3/630 „საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). აღსანიშნავია, რომ ნორმაში მოცემული პირობები კუმულაციური სახით არის წარმოდგენილი და აღნიშნულ ელემენტთაგან თუნდაც ერთ-ერთის არარსებობა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნაზე უარის თქმის საფუძველია. რაც შეეხება მართლსაწინააღმდეგო ქმედების განმახორციელებელი პირის ბრალეულობას, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ მიყენებული ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ვინაიდან არ დაიშვება ნორმის იმგვარად განმარტება, რომ პირს არ მიეცეს უფლების აღდგენის ეფექტური, ქმედითი შესაძლებლობა (ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-13 მუხლი), საწინააღმდეგო ინტერპრეტაცია არ თავსდება საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ ადამიანის და მისი უფლებების, როგორც უმაღლესი ფასეულობის პრიორიტეტულობასა და პატივისცემასთან. პალატა აღნიშნავს, რომ ქმედების მართლწინააღმდეგობა ობიექტური ნიშანია, იგი არ არის დამოკიდებული ზიანის მიმყენებლის ცნობიერებასა და მის სამართლებრივ შეფასებაზე. ასეთი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. ამდენად, პირს, რომლის მიმართაც გამოტანილია გამამართლებელი განაჩენი, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ზემოაღნიშნული ნორმის მიზანია დაზარალებულის დაცვა და გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების კომპენსირება.
როგორც უკვე აღინიშნა, პირის რეაბილიტაციის უმთავრესი იურიდიული საფუძველი გამამართლებელი განაჩენია. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 270-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გამამართლებელი განაჩენი ნიშნავს ბრალდებულისთვის წაყენებული ბრალის დაუდასტურებლობას. ამავე კოდექსის 276-ე მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, გამამართლებელი განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილში აღინიშნება გამართლებულის უფლება, აუნაზღაურდეს მიყენებული ზიანი. განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელის მიმართ დამდგარია გამამართლებელი განაჩენი, შესაბამისად, სახეზეა მარეაბილიტირებელი გარემოება.
პალატა მიუთითებს „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის“ ევროპული კონვენციის 1984 წლის 22 ნოემბრის N7 ოქმის (რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 23.02.2000წ. N155-IIს დადგენილებით) მე-3 მუხლზე, რომლის თანახმად, „თუ საბოლოო გადაწყვეტილებით პირი მსჯავრდებულია სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის და შემდგომში მისი ეს მსჯავრდება გაუქმდა, ან სასჯელის მოხდისაგან ის გათავისუფლდა, რადგან ახალმა ან ახლად გამოვლენილმა გარემოებებმა ცხადყო, რომ მართლმსაჯულება არაჯეროვნად განხორციელდა, ამგვარი მსჯავრდების გამო შეფარდებული სასჯელისათვის მას მიეკუთვნება კომპენსაცია შესაბამის სახელმწიფოში მოქმედი კანონის ან დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით“.
საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაკავშირებულია არაქონებრივი უფლებების დარღვევასთან, ხოლო ქონებრივი უფლებების უკანონო შეზღუდვა იწვევს მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას.
მორალური ზიანის ანაზღაურების თაობაზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (Case of Poghosyan and Baghdasaryan v. Armenia, 12.09.2012წ., განაცხადი N22999/06) განმარტა, რომ ზემოაღნიშნული N7 ოქმის მე-3 მუხლის მიზანი არ არის მხოლოდ იმ ფინანსური ზიანის ანაზღაურება, რომელიც პირს მიადგა არასწორი მსჯავრდებით, არამედ უსწორო მართლმსაჯულების პირობებში მსჯავრდებული პირისთვის ისეთი მორალური ზიანის ანაზღაურება, როგორიცაა მწუხარება, ნერვული აშლილობა, უხერხულობა და სიცოცხლით ტკბობის დაკარგვა. ამდენად, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ განსახილველ შემთხვევაში მართლსაწინააღმდეგო შედეგის არსებობა (დადასტურებული უკანონო მსჯავრდება/ბრალდება, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ შეფარდება) განაპირობებს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობას, რადგან პირს, რომლის მიმართაც გამოტანილია გამამართლებელი განაჩენი, უნდა მიეცეს გონივრული ფულადი საზღაური სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ზემოაღნიშნული ნორმის მიზანია დაზარალებულის დაცვა და გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების კომპენსირება.
საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2019 წლის 26 მარტის განაჩენი უდავოდ წარმოადგენს მოსარჩელის რეაბილიტაციის საფუძველს, ვინაიდან უტყუარად დგინდება მოსარჩელის მიმართ წაყენებული ბრალის დაუდასტურებლობა, რა გარემოებაც მოსარჩელეს ანიჭებს მორალური ზიანის ანაზღაურებაზე მოთხოვნის უფლებას.
მორალური ზიანის ოდენობასთან დაკავშირებით, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ უკანონო ბრალდების/პატიმრობის ან მსჯავრდების საქმეებთან მიმართებაში სასამართლოს მიერ არამატერიალური ზიანის თანხის ოდენობის განსაზღვრა ხორციელდება თითოეულ საქმეში ინდივიდუალურად, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით. მორალური ზიანის ანაზღაურების უმთავრეს მიზანს არ წარმოადგენს უფლებების სრულყოფილი რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია და შეუძლებელია მისი სრული კომპენსაცია. ძალიან ხშირად დამდგარი შედეგების გამოსწორება შეუქცევადი მოვლენაა და როგორი დიდიც არ უნდა იყოს კომპენსაცია, იგი მაინც ვერ აღუდგენს დაზარალებულს ხელყოფამდე არსებულ სულიერ მდგომარეობას, რის გამოც კომპენსაციის ოდენობა უსაზღვროდ არ უნდა იყოს გაზრდილი და რეალობასთან შეუსაბამო. იგი უნდა განისაზღვროს გონივრულად და სამართლიანად.
მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია: დამდგარი ზიანის სიმძიმე, შელახული უფლების მნიშვნელობა, დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება მორალური ზიანის მიმართ, განცდების ინტენსივობა, საპატიმრო დაწესებულებაში პირის ყოფნის დრო და სხვა. აღსანიშნავია, რომ პირის უკანონო ბრალდება/პატიმრობა ნეგატიურ გავლენას ახდენს პირის რეპუტაციაზე, წარმოქმნის უარყოფით განცდას და მათი თმენის ვალდებულება შესაძლებელია დაეკისროს მხოლოდ იმ პირს, რომლის მიმართაც კანონიერად იქნა გამოყენებული ამ სახის იძულებითი საპროცესო ღონისძიება.
საკასაციო პალატა მორალური ზიანის მოპასუხეზე დაკისრების ნაწილში მართებულად მიიჩნევს სააპელაციო პალატის შეფასებას იმის შესახებ, რომ კ. ა-ის პატიმრობაში გატარებული დროისა და იმ განცდების გათვალისწინებით, რაც თან ახლავს უკანონო მსჯავრდებას, მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად მოპასუხისათვის 5000 ლარის დაკისრება მიყენებული არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების მიზნების პროპორციულია და ექცევა გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმებში, შესაბამისად, ამ ნაწილში საკასაციო საჩივარი დაუსაბუთებელია და არ ექვემდებარება დაკმაყოფილებას.
რაც შეეხება მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურების საკითხს, საკასაციო პალატა არ ეთანხმება სააპელაციო სასამართლოს (შესაბამისად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს) გასაჩივრებულ განჩინებაში განვითარებულ მსჯელობას მტკიცებულებათა არარსებობის მიუხედავად ზიანის ანაზღაურების აბსტრაქტულ საფუძვლებზე აპელირებით და მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის პირველი ნაწილის დანაწესზე, რომლის თანახმად, ზიანის მიმყენებელი ვალდებულია აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება.
აღნიშნული ნორმა შესაძლებელს ხდის დაზარალებული პირის უფლებების აღდგენას პირვანდელ მდგომარეობაში (restitutio in integrum). ქონებრივი ზიანის შემთხვევაში მისი დადგენისა და გამოთვლისას გამოიყენება ე.წ. დიფერენციის ჰიპოთეზა, ანუ სხვაობა „უნდა ყოფილიყო“ და „არის მდგომარეობას“ შორის. დიფერენციის ჰიპოთეზის თანახმად, ზიანი არის ნეგატიური სხვაობა არსებულ ქონებრივ მდგომარეობასა და იმ მდგომარეობას შორის, რომელიც ზიანის გამომწვევი მოვლენის გარეშე იარსებებდა. ზიანის გამოთვლისას გასათვალისწინებელია არა მხოლოდ ქონების რეალურად შემცირებული ღირებულება, არამედ - მიუღებელი შემოსავალიც (lucrum cessans), რაც გათვალისწინებულია იმავე კოდექსის 411-ე მუხლით. (გ.ბათლიძე, ავტორთა კოლექტივი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი; წიგნი III, გვ. 689, ვალდებულებითი სამართლის ზოგადი ნაწილი, თბილისი, 2019 წ.).
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მითითებული მუხლის თანახმად, უნდა ანაზღაურდეს არა მხოლოდ ფაქტობრივად დამდგარი ქონებრივი დანაკლისი, არამედ მიუღებელი შემოსავალიც. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი მატერიალურ ზიანად აკვალიფიცირებს ფაქტობრივად მიყენებულ (რეალურ) ზიანს და მიუღებელ შემოსავალს. მიუღებელი შემოსავალი თავისი ბუნებით გულისხმობს ეკონომიკურ დანაკარგს, რომელიც მხარემ განიცადა და რომელიც არ დადგებოდა, რომ არა ზიანის მიმყენებლის მართლსაწინააღმდეგო ქმედება. საკასაციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში განმარტა სკ-ის 411-ე მუხლის შინაარსში ნაგულისხმევი ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებულების არსი და აღნიშნა, რომ დასახელებული ნორმა მხოლოდ იმ შემოსავლის ანაზღაურების ვალდებულებას აკისრებს ხელშემკვრელ მხარეს, რომელიც ობიექტური მოცემულობითაა ნაკარნახევი და არა კრედიტორის სუბიექტური შეფასებით. მიუღებელი შემოსავალი ეს არის ანაცდენი სარგებელი (მოგება), რომელიც არ გულისხმობს ერთობლივ შემოსავალს ყოველგვარი ხარჯების გამოქვითვების გარეშე და რომელსაც დაზარალებული ობიექტურად მიიღებდა სამოქალაქო ბრუნვის ნორმალური განვითარების შედეგად (სუსგ №ას-218-210-2013, 10.03.2014წ.; სუსგ №ას-406-383-2014, 17.04. 2015წ.). „საგულისხმოა უშუალოდ ტერმინი „მიუღებელი შემოსავალი“, სახელდობრ შინაარსი, რომელიც მის მიღმა დგას. მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილების წესიდან გამომდინარე, მოსარჩელე ვალდებულია, დაამტკიცოს ზიანის არსებობა და მისი მოცულობა (იხ. სუსგ. №ას-153-2019, 08.05.2019 წ.).
,,მიუღებელი შემოსავლის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს ობიექტური, დადასტურებადი გარემოებებით, რათა არ მოხდეს დაზარალებულის უსაფუძვლოდ გამდიდრება (სუსგ №ბს-19-18(კ-17), 29.06.2017წ). ამდენად, სამოქალაქო კოდექსის 411-ე მუხლი მხოლოდ იმ შემოსავლის ანაზღაურების ვალდებულებას აკისრებს მხარეს, რომელიც ობიექტური მოცემულობითაა ნაკარნახევი და არა პირის სუბიექტური შეფასებით“ (სუსგ №ას-406-383-2014, 17.04.2015წ.).
,,მიუღებელი შემოსავალი სავარაუდო შემოსავალია. ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რამდენად მოსალოდნელი იყო მისი მიღება. მიუღებელი შემოსავალი თავისი ბუნებით გულისხმობს „წმინდა ეკონომიკურ დანაკარგს“ (pure economic loss), რომელიც ხელშეკრულების მხარემ განიცადა და რომელსაც ადგილი არ ექნებოდა, ხელშეკრულება ჯეროვნად რომ შესრულებულიყო. იმისათვის, რომ შემოსავალი მიუღებლად ჩაითვალოს, მას პირდაპირი და უშუალო კავშირი უნდა ჰქონდეს მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევასთან. პირდაპირ კავშირში იგულისხმება მოვლენების, მოქმედებისა და დამდგარი შედეგის ის ლოგიკური ბმა, რომელიც არ ტოვებს შემოსავლის მიღების რეალურ შესაძლებლობასთან დაკავშირებული ეჭვის საფუძველს. მიუღებელი შემოსავლის ანაზღაურების საკითხის გადაწყვეტისას, ზიანის ანაზღაურება უნდა განისაზღვროს მხოლოდ ობიექტური კრიტერიუმებით, ისე, რომ ამას არ მოჰყვეს დაზარალებულის უსაფუძვლო გამდიდრება“ (სუსგ-ები №ას-945-895-2015, 14.03.2016 წ., №ას-307-291-2011, 24.10.2011 წ., №ას-899-845-2012, 22.11.2012 წ.).
ზიანის ოდენობის განსაზღვრა იმ განცდილი ზიანის კომპენსირებაში მდგომარეობს, რომელიც მოსარჩელეს მიადგა მოპასუხის ქმედებით. განცდილი ზიანის ოდენობა კი, განეკუთვნება არა სამართლის, არამედ ფაქტის საკითხს; ფაქტობრივ გარემოებებზე მითითება და რელევანტური მტკიცებულებების წარდგენა კი, მოსარჩელის საპროცესო ვალდებულებაა.
ზემოაღნიშნული მსჯელობებიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ მიუღებელი შემოსავლის თაობაზე კანონმდებლობით გათვალისწინებული სასარჩელო მოთხოვნის არსებობისას მტკიცების ტვირთი მოსარჩელის მხარეზეა. სწორედ მოსარჩელეს ევალება შემოსავლების მიღებასთან დაკავშირებული ობიექტური, რეალური სურათის ამსახველი და არა ვარაუდზე ან ალბათობაზე დაფუძნებული შემოსავლის მიღების დამადასტურებელი მტკიცებულების წარმოდგენა.
საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ მხარეთა მტკიცების სტანდარტი განაპირობებს იმას, რომ სათანადო მტკიცებულებებისა და გარემოებების კომპლექსურად შეფასებით მიუღებელი შემოსავლის აბსტრაქტულად არსებული შინაარსის მოთხოვნა იქცეს რეალურად არსებულ ზიანად. იმისათვის, რომ შემოსავალი რეალურად მიუღებლად ჩაითვალოს, მას პირდაპირი და უშუალო კავშირი უნდა ჰქონდეს ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელი პირის მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასთან. ზიანის ანაზღაურების (როგორც ფაქტობრივად დამდგარი დანაკლისის, ასევე მიუღებელი შემოსავლის) მოვალეობის დაკისრების უმთავრესი წინაპირობა მიზეზობრივი კავშირია მოვალის ქმედებასა და ქმედების შედეგად დამდგარ ზიანს შორის, რაც დგინდება ე.წ. ეკვივალენტურობის თეორიის საფუძველზე, რომლის თანახმად, ნებისმიერი პირობა მიზეზობრივ კავშირშია შედეგთან და შედეგისთვის თანაბარმნიშვნელოვანს წარმოადგენს (,,ეკვივალენტურს“'), თუკი დადგინდება, რომ ამ პირობის გარეშე შედეგი თავისი კონკრეტული ფორმით არ დადგებოდა (condicio sine qua non). მიზეზობრივი კავშირის ჯაჭვი შეიძლება აერთიანებდეს ერთ ან რამდენიმე, შემთხვევით ან მოსალოდნელ, პირდაპირ ან არაპირდაპირ მიზეზს. პალატა აღნიშნავს, რომ მიზეზშედეგობრივი კავშირისას უმნიშვნელოვანესია მიზეზებისა და დამდგარი შედეგის ფაქტობრივი ურთიერთკავშირის დადგენა. ამ მიზნით, დაზარალებული პირი ვალდებულია დაამტკიცოს როგორც ზიანის არსებობა, აგრეთვე მიზეზობრივი კავშირი მოვალის ქმედებასა და დამდგარ ზიანს შორის. მოსარჩელემ უნდა დაამტკიცოს ზიანის არსებობა და მიზეზობრივი კავშირი, ხოლო მოპასუხემ უნდა ამტკიცოს ქმედების მართლზომიერება და ბრალის გამომრიცხავი გარემოებები. ზიანის მიყენების ფაქტის დასადასტურებლად იმ პირმა ვისაც ზიანი მიადგა, უნდა წარადგინოს შესაბამისი დოკუმენტები, რათა დაამტკიცოს, შესაძლებლობის ფარგლებში, ზიანის არა მარტო არსებობა, არამედ მისი რაოდენობა და ღირებულებაც. იმ შემთხვევაში თუ შეუძლებელია რეალური ზიანის ზუსტი გამოანგარიშება, სასამართლო გამოანგარიშებას განახორციელებს მის ხელთ არსებული ფაქტების საფუძველზე.
ამრიგად, პალატა მიუთითებს, რომ მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილებას არსებითი მნიშვნელობა აქვს დავის მართებულად გადაწყვეტისთვის, რაც განპირობებულია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული დანაწესით, რომლის თანახმად, მოსარჩელე ვალდებულია დაასაბუთოს სარჩელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები, მოპასუხე ვალდებულია წარადგინოს წერილობითი პასუხი (შესაგებელი) და შესაბამისი მტკიცებულებები.
ამრიგად, მხარე ვალდებულია უზრუნველყოს მისი მოთხოვნების თუ შესაგებლის ფაქტობრივი (და არა იურიდიული) დასაბუთება (გამართლება) სათანადო მტკიცებულებების წარდგენის გზით. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული საქმის განხილვისას მხარეები სარგებლობენ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლით მინიჭებული უფლება-მოვალეობებით, ამასთან, სასამართლო უფლებამოსილია თავისი ინიციატივით მიიღოს გადაწყვეტილება დამატებითი ინფორმაციის ან მტკიცებულების წარმოსადგენად. ამავე კოდექსის მე-19 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 103-ე მუხლით მინიჭებული უფლებამოსილების გარდა, სასამართლო უფლებამოსილია საკუთარი ინიციატივითაც შეაგროვოს ფაქტობრივი გარემოებები და მტკიცებულებები.
საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, სასამართლო აფასებს მტკიცებულებებს თავისი შინაგანი რწმენით, რომელიც უნდა ემყარებოდეს მათ ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ განხილვას, რის შედეგადაც მას გამოაქვს დასკვნა საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების არსებობის ან არარსებობის შესახებ.
განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე მატერიალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით სასარჩელო მოთხოვნას აფუძნებდა იმ გარემოებაზე, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებამდე იყო თვითდასაქმებული, ეწეოდა ტურისტულ საქმიანობას და თავისივე კუთვნილი ავტომანქანით ემსახურებოდა ტურისტებს, შესაბამისად, ყოველთვიურად იღებდა შემოსავალს 2000 ლარის ოდენობით. დაპატიმრების შემდეგ მეუღლემ მისი ნებართვის გარეშე გაასხვისა მანქანა, რის გამოც, საპატიმროდან გამოსულმა დაკარგა როგორც კონტაქტი მუდმივ დამკვეთებთან, ასევე - შემოსავლის წყარო. მითითებული გარემოებების დასადასტურებლად კ. ა-იმა სასამართლოს წარუდგინა ფოტოსურათები და ახსნა-განმარტება.
სააპელაციო პალატამ წარმოდგენილ ფოტოსურათებზე დაყრდნობით მიიჩნია, რომ დადასტურებული იყო მოსარჩელის მიერ ტურისტული საქმიანობა, სისხლისამართლებრივი დევნის გამო აღნიშნული საქმიანობიდან შემოსავლის დაკარგვა და შედეგად მატერიალური ზიანის მიყენება, რა დასკვნაც საკასაციო პალატის მოსაზრებით, საკმარისად დასაბუთებული არ არის.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 657-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ტურიზმის ხელშეკრულებით მოგზაურობის მომწყობი (ტურისტული საწარმო) მოვალეა გაუწიოს ტურისტს (მოგზაურს) შეთანხმებული მომსახურება. ტურისტი მოვალეა მოგზაურობის მომწყობს გადაუხადოს შეპირებული ანაზღაურება გაწეული მომსახურებისათვის.
„ტურიზმისა და კურორტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-20 პუნქტის მიხედვით, ტუროპერატორი არის იურიდიული პირი ან ინდივიდუალური მეწარმე, რომელიც ახორციელებს ტურისტული პროდუქტის ფორმირებასა და რეალიზაციას.
მოცემულ საქმეზე მოსარჩელე მიუთითებდა, რომ ემსახურებოდა ტურისტებს და იღებდა შესაბამის ანაზღაურებას, თუმცა აღნიშნული ფაქტის დასადასტურებლად საქმეში არ არის წარმოდგენილი სათანადო მტკიცებულებები საგადასახადო ორგანოს მიმართ არსებული ვალდებულებების შესრულების (გადასახადის გადამხდელად აღრიცხვა, მიღებული შემოსავლის დაბეგვრა) და მომსახურების საფასურის მიღების თაობაზე. რაც შეეხება ფოტოსურათებს, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ მხოლოდ ფოტოსურათები ვერ მიიჩნევა სარჩელის ფაქტობრივი დასაბუთების საკმარის მტკიცებულებად, იმის გათვალისწინებით, რომ ფოტოსურათები არ შეიცავს სისხლისამართლებრივი დევნის დაწყებამდე არსებულ მოსარჩელის ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ მონაცემებს.
პალატის მოსაზრებით გაურკვეველია, რომელ მტკიცებულებაზე დაყრდნობით დაადგინა სააპელაციო პალატამ, რომ მარეაბილიტირებელი გარემოების არარსებობის შემთხვევაში, კ. ა-ი მიიღებდა შემოსავალს, მით უფრო იმ პირობებში, როდესაც სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ კ. ა-ი არ იხდიდა საშემოსავლო გადასახადს, რაც ეკონომიკური საქმიანობიდან გამომდინარე (ტურისტული მომსახურების მიზნით მომსახურების გაწევა, მისი სასყიდლიანობის გათვალისწინებით), უპირობო ვალდებულებას წარმოადგენს სახელმწიფო ბიუჯეტის მიმართ. საკასაციო პალატა არ ეთანხმება სააპელაციო პალატის მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ კ. ა-ის უკანონო პატიმრობაში არყოფნის შემთხვევაში აუცილებლად მოუწევდა საარსებო წყაროს მოძიება, რამდენადაც აღნიშნული პოზიცია ემყარება აბსტრაქტულ შესაძლებლობებს.
პალატის მოსაზრებით, იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელე უთითებდა კანონით მკაცრად მოწესრიგებული საქმიანობიდან გამომდინარე შემოსავლის მიღებაზე, უფრო მეტი გულისხმიერებით გააჩნდა ამ საქმიანობის დადასტურების ვალდებულება. საკასაციო პალატისთვის გაუგებარია არა მარტო მოსარჩელის მიერ მითითებული ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელების დასასაბუთებლად წარდგენილი მტკიცებულებების რელევანტურობა, არამედ - სასამართლოს მიერ მოპასუხეზე დაკისრებული თანხის დაანგარიშების მეთოდიკა, ასევე გაურკვეველია, ითვალისწინებს თუ არა აღნიშნული თანხა სავალდებულო საგადასახადო გადასახდელებს თუ წარმოადგენს ე.წ. წმინდა მოგებას დანახარჯების გარეშე. ამდენად საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ ქვედა ინსტანციის სასამართლოებმა მატერიალური ზიანის მოთხოვნის ნაწილში სრულყოფილად არ გამოიკვლიეს და დაადგინეს საქმის ფაქტობრივი გარემოებები, ამ საკითხის მართებულად გადაწყვეტისთვის კი მხოლოდ მოსარჩელის ახსნა - განმარტება და ფოტოსურათები არ იძლევა სათანადო დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არაერთ გადაწყვეტილებაში უთითებს, რომ ეროვნული სასამართლოს გადაწყვეტილება უნდა პასუხობდეს მხარის მიერ სამართლებრივ და პროცედურულ საკითხებთან დაკავშირებით წარმოდგენილი არგუმენტების ძირითად ასპექტებს (იხ., გადაწყვეტილება საქმეზე Ruiz Torija v. Spain, §§ 29-30). შესაბამისად, უფლება მოსმენაზე მოიცავს არა მხოლოდ სასამართლოს წინაშე არგუმენტების წარდგენის შესაძლებლობას, არამედ, სასამართლოს ვალდებულებას, გადაწყვეტილების დასაბუთებაში მიუთითოს მიზეზები, რომელთა საფუძველზეც გაიზიარა ან უარყო შესაბამისი არგუმენტები. სასამართლომ შეიძლება აუცილებლად არ მიიჩნიოს იმგვარ არგუმენტებზე პასუხის გაცემა, რომლებიც აშკარად არარელევანტური, დაუსაბუთებელი ან სხვაგვარად დაუშვებელია მსგავსი არგუმენტების მიმართ არსებული სამართლებრივი დებულებების ან მყარად დადგენილი სასამართლო პრაქტიკის საფუძველზე, თუმცა, ყველა გადაწყვეტილება უნდა იყოს ნათელი და საქმეში მონაწილე მხარეებს შესაძლებლობას უნდა აძლევდეს გაიგონ, თუ რატომ გაითვალისწინა სასამართლომ მხოლოდ კონკრეტული გარემოებები და მტკიცებულებები (იხ., გადაწყვეტილება საქმეზე Seryavin and Others v. Ukraine §§55-62). სასამართლოს აქვს ვალდებულება, სათანადოდ იმსჯელოს მხარეთა მიერ წარდგენილ დოკუმენტებზე, არგუმენტებსა და მტკიცებულებებზე (იხ. Kraska v. Switzerland, § 30; Van de Hurk v. the Netherlands, §59; Perez v. France, §80). ამასთან, მხარეებს უნდა ჰქონდეთ არა მხოლოდ იმის შესაძლებლობა, რომ იცოდნენ იმ მტკიცებულებათა შესახებ, რომლებიც მათ სჭირდებათ თავიანთი სარჩელის წარმატებისათვის, არამედ, ჰქონდეთ კომენტარის გაკეთების საშუალება ყველა იმ მტკიცებულებასთან და მოსაზრებასთან დაკავშირებით, რომლებიც წარდგენილია სასამართლოს აზრის ფორმირებაზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით (იხ. Milatova and others v. The Czech republic §59; Niderost-huber v. Switzerland, § 24; K.S. v. finland § 21; ).
საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლო ამოწმებს გადაწყვეტილებას სააპელაციო საჩივრის ფარგლებში ფაქტობრივი და სამართლებრივი თვალსაზრისით. ამდენად, სააპელაციო პალატა არა მარტო უფლებამოსილია შეამოწმებს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მტკიცებულებათა გამოკვლევასთან მიმართებით დარღვევების არსებობა და პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტების შესახებ მსჯელობა, არამედ თავად გამოიკვლიოს და შეაფასოს მტკიცებულებები, რომელიც აუცილებელია საქმის გარემოებების სრულყოფილად გამოკვლევისთვის. სააპელაციო სასამართლოსაგან განსხვავებით, საკასაციო სასამართლოს მიერ ფაქტობრივი გარემოებების დადგენასთან დაკავშირებული პროცესუალური საქმიანობა გამოიხატება არა ფაქტების დადგენაში, არამედ დასადგენ ფაქტებზე მითითებაში. პროცესუალური დანაწესებიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო აფასებს არა მტკიცებულებებს, არამედ ამ მტკიცებულებათა სააპელაციო სასამართლოს მიერ შეფასების მართებულობას (სუსგ საქმეზე №ბს-985(კ-20), 2021 წლის 24.11.2021 წ.).
მოცემულ შემთხვევაში, პირველი ინსტანციის სასამართლო შემოიფარგლა კ. ა-ის სარჩელთან დაკავშირებით მის მიერ წარდგენილი არასაკმარისი მასალების შეფასებით, ისე რომ დამატებითი მტკიცებულების წარდგენა სასამართლოს არც მოსარჩელისთვის დაუვალებია და არც ადმინისტრაციული ორგანოებიდან გამოუთხოვია. ამდენად, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ გასაჩივრებული განჩინება არ არის დასაბუთებული, საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა, დავის გადაჭრისათვის საჭირო ყველა ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, მათი სამართლებრივი ანალიზისა და მიღებული დასკვნების საფუძველზე დავის გადაწყვეტა, სსკ-ის 377-ე მუხლის მოთხოვნათა დაცვით პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სააპელაციო საჩივრების ფარგლებში ფაქტობრივი და სამართლებრივი თვალსაზრისით სრულყოფილი შემოწმება. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სადავო საკითხთან დაკავშირებით სააპელაციო სასამართლოს განჩინება მოკლებულია სათანადო ფაქტობრივ და პროცესუალურ წინამძღვრებს, სახეზეა სსკ-ის 394-ე მუხლის „ე1“ ქვეპუნქტის აბსოლუტური საფუძველი - გადაწყვეტილება იმდენად არასრულია, რომ მისი სამართლებრივი საფუძვლიანობის შემოწმება შეუძლებელია, რაც, თავის მხრივ, არის სსკ-ის 412-ე მუხლის საფუძველზე გასაჩივრებული განჩინების გაუქმების და საქმის სააპელაციო სასამართლოსათვის ხელახალი განხილვისათვის დაბრუნების საფუძველი.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 1-ლი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 390-ე, 399-ე, 412-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ;
2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება მოსარჩელე კ. ა-ის სასარგებლოდ, საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის მატერიალური ზიანის 5000 ლარის დაკისრების ნაწილში და ამ ნაწილში საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს;
3. დანარჩენ ნაწილში თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 31 მაისის განჩინება დარჩეს უცვლელი;
4. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


მოსამართლეები: გ. აბუსერიძე


მ. ვაჩაძე


ბ. სტურუა