¬







საქმე ბს-858(3კ-19) 22 ივნისი, 2020 წელი
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:
თავმჯდომარე: ნუგზარ სხირტლაძე (მომხსენებელი)
მოსამართლეები: ნინო ქადაგიძე, ქეთევან ცინცაძე

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე

კასატორები (მოპასუხეები) - საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო

მოწინააღმდეგე მხარე (მოსარჩელე) - გ. მ-ი

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 04.03.2019წ. გადაწყვეტილება

დავის საგანი - საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვა

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

გ. მ-მა 22.01.2018წ. სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას მოპასუხე საქართველოს პრეზიდენტის მიმართ საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულების ბათილად ცნობის მოთხოვნით. 09.03.2018წ. სასამართლოს მოსამზადებელ სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ გაზარდა სასარჩელო მოთხოვნა და დამატებით მოითხოვა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. დადგენილების ბათილად ცნობა, აღნიშნულ ნაწილში მოპასუხედ დასახელდა სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო. 26.04.2018წ. სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელის თანხმობით საქმეში მოპასუხედ ჩაბმულ იქნა აგრეთვე საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო აქტები გამოცემულ იქნა საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების შესწავლის გარეშე.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 31.05.2018წ. გადაწყვეტილებით გ. მ-ის სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარატმენტმა ,,საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე და 36-ე მუხლების შესაბამისად, განიხილა გ. მ-ის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საქმე და საკითხის წინასწარი განხილვით დაადგინა, რომ გ. მ-ი მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ დადგა საკონულო აღრიცხვაზე ორი წლის განმავლობაში, რითაც დაირღვა ,,საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლის ,,ბ“ პუნქტი. ამდენად, 02.07.2007წ. დასკვნით დეპარტამენტმა მიიჩნია, რომ არსებობდა გ.მ-ისათვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძველი. აღნიშნული დასკვნა დამტკიცდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. N24/1 დადგენილებით, ხოლო საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულებით, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლისა და 33-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, გ. მ-ს შეუწყდა საქართველოს მოქალაქეობა. სასამართლომ მიუთითა საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებულ „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვა-გადაწყვეტის წესის შესახებ“ დებულების მე-2, მე-3, მე-5, მე-7, 24-ე, 49-ე პუნქტებზე და აღნიშნა, რომ საქმის მასალებით დადასტურდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის დეპარტამენტში ადმინისტრაციული წარმოების ჩატარება გ. მ-ისათვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტასთან დაკავშირებით. აღნიშნული საკითხის განხილვის შედეგად დადგინდა, რომ გ. მ-ი მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ დადგა საკონსულო აღრიცხვაზე ორი წლის განმავლობაში, რის გამო დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნით მიზანშეწონილად იქნა მიჩნეული გ. მ-ისათვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტა. აღნიშნული დასკვნა დამტკიცდა მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის დადგენილებით, ხოლო შემდგომში საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. ბრძანებულებით გ. მ-ს შეუწყდა საქართველოს მოქალაქეობა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროდან გამოთხოვილ იქნა ინფორმაცია სადავო აქტების კანონიერების შესწავლის მიზნით, რომელიც საიდუმლოების შემცველობის გამო არ დაერთო საქმეს, თუმცა სასამართლოს მიერ მოხდა ინფორმაციის შესწავლა და შემოწმება, რის შედეგად სასამართლომ მიიჩნია, რომ გ. მ-ი მუდმივად ცხოვრობს სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ იყო დამდგარი საკონსულო აღრიცხვაზე, რაც „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32.2 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძველს ქმნიდა. სასამართლომ მიიჩნია, რომ გ. მ-მა ვერ შეძლო თავის სასარჩელო მოთხოვნათა საფუძვლიანობის დამდგენი მტკიცებულებების წარდგენა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 31.05.2018წ. გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გასაჩივრდა გ. მ-ის მიერ. აპელანტმა აღნიშნა, რომ საკითხის გადაწყვეტა მოხდა საქმის გარემოებათა გამოკვლევის გარეშე, სასამართლოს მიერ გამოთხოვილი დოკუმენტაცია არ ქმნიდა სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველს. დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნა გასაჩივრებული იყო, შესაბამისად მისი კანონიერების შემოწმებაც უნდა მომხდარიყო. პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულება ეყრდნობა არამართლზომიერ დასკვნასა და დადგენილებას.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 04.03.2019წ. გადაწყვეტილებით გ. მ-ის სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 31.05.2018წ. გადაწყვეტილება და მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც გ. მ-ის სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, ბათილად იქნა ცნობილი საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციიის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. N24/1 დადგენილება და საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულება, სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ბათილად იქნა ცნობილი საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტს დაევალა საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების გამოკვლევისა და შეფასების შემდეგ ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა. პალატამ აღნიშნა, რომ სადავო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების გამოცემის სამართლებრივი საფუძველია 25.03.1993წ. ,,საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონი, რომლითაც მოქალაქეობა განმარტებულია, როგორც პირის პოლიტიკურ-სამართლებრივი კავშირი საქართველოს სახელმწიფოსთან, რაც გამოიხატება ურთიერთსანაცვლო უფლება-მოვალეობათა ერთიანობით, ემყარება ადამიანის ღირსების პატივისცემას, მისი უფლებებისა და თავისუფლებების აღიარებას. ამავე ორგანული კანონის მე-5 მუხლის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეებს გარანტირებული აქვთ საქართველოს კანონმდებლობით და საერთაშორისო სამართლით აღიარებული პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური, აგრეთვე პირადი უფლებები და თავისუფლებები, მე-10 მუხლის „ა“ პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების ერთ-ერთი საფუძველია დაბადება, ხოლო 30-ე მუხლის „ბ“ პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის ერთ-ერთი საფუძველია საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვა. მითითებული ორგანული კანონის სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის 32-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ამ კანონის შესაბამისად, პირი დაკარგავს საქართველოს მოქალაქეობას, თუ პირი მუდმივად ცხოვრობს სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ დადგა საკონსულო აღრიცხვაზე 2 წლის განმავლობაში. 33-ე მუხლის „დ“ პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილია საქართველოს პრეზიდენტი. 36.1 მუხლის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის საკითხებზე განცხადებასა და წარდგინებას წინასწარ განიხილავს და მასალებს ამზადებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, მოქალაქეობის საკითხთა წინასწარი განხილვის თაობაზე დასკვნას ამტკიცებს იუსტიციის მინისტრი, 36.2 მუხლის თანახმად, თუ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსათვის ამ კანონის 35-ე მუხლში მითითებულ უწყებათა წარდგინების გარეშე ცნობილი გახდება პირის მიერ საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძვლების არსებობა, იგი ამ მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი წესით განიხილავს მოქალაქეობის დაკარგვის საკითხს და მასალებს წარუდგენს საქართველოს პრეზიდენტს. 37-ე მუხლის თანახმად კი, საქართველოს მოქალაქეობის შეძენის, მოქალაქეობის შეწყვეტისა და მოქალაქეობის აღდგენის შესახებ განცხადების და წარდგინების დაკმაყოფილების შემთხვევაში საქართველოს პრეზიდენტი გამოსცემს ბრძანებულებას. მოცემულ შემთხვევაში, ზემოაღნიშნული პროცედურის გავლით, საკითხის განხილვაზე უფლებამოსილმა ორგანოებმა დადგენილად მიიჩნიეს, რომ გ. მ-ი - დაბადებით საქართველოს მოქალაქე, მუდმივად ცხოვრებდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ დადგა საკონსულო აღრიცხვაზე ორი წლის განმავლობაში, რის გამო გ. მ-ს, 25.03.1993წ. ,,საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, შეუწყდა საქართველოს მოქალაქეობა. პალატამ მიუთითა 10.12.1948წ. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაზე (ძალაშია საქართველოს უზენაესი საბჭოს 15.09.1991წ. დადგენილებით), რომელიც აღიარებს ყოველი ადამიანის მოქალაქეობის უფლებას. არავის არ შეიძლება თვითნებურად ჩამოერთვას მოქალაქეობა ან თავისი მოქალაქეობის შეცვლის უფლება (მე-15 მუხლი). აღნიშნული უფლება ემყარება პიროვნებასა და სახელმწიფოს შორის არსებულ უტყუარ და ეფექტურ სამართლებრივ კავშირს, იგი არამხოლოდ თვითიდენტიფიცირების საშუალებაა, არამედ პირს ანიჭებს სახელმწიფოს მხრიდან დაცვის უფლებას, ასევე სხვა მრავალ სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებას. მოქალაქეობის ინსტიტუტი კონკრეტული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის რეალიზაციის ერთ-ერთ მნიშვნელოვანი ფორმაა. საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულია საქართველოს მოქალაქის უფლებათა დაცვის უზრუნველყოფა, როგორც ქვეყანაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. ამასთანავე, მოქალაქეობის უფლება განმტკიცებულია მრავალი საერთაშორისო-სამართლებრივი ნორმით, რაც მოწმობს მოქალაქეობის ინსტიტუტის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე და არ შემოიფარგლება კონკრეტულ სახელმწიფოთა საზღვრებით. პალატამ მიუთითა, რომ მართალია, ეროვნული კანონმდებლობა დასაშვებად მიიჩნევს მოქალაქეობის დაკარგვის შესაძლებლობას, კანონში მითითებული კონკრეტული საფუძვლების გამოვლენის შემთხვევაში, თუმცა ვინაიდან საქართველოს ორგანული კანონი „მოქალაქეობის შესახებ“ ემყარება ადამიანის ღირსების პატივისცემას, მისი უფლებებისა და თავისუფლებების აღიარებას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია საქართველოს მოქალაქისათვის მოქალაქეობის შეწყვეტის საკითხი გადაწყვიტოს გარემოებათა სათანადოდ გამოკვლევის შედეგად. სააპელაციო პალატამ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ ერთი მხრივ, გ. მ-ის მიმართ გამოცემულ სადავო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტებში მითითებულია მისთვის მოქალაქეობის შეწყვეტის კონკრეტული სამართლებრივი საფუძველი (25.03.1993წ. ,,საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი), ხოლო მეორე მხრივ, საქმის სასამართლოში განხილვისას გამოვლინდა, რომ სადავო საკითხის გადაწყვეტისას გათვალისწინებულ იქნა იუსტიციის სამინისტროში დაცული საიდუმლო ინფორმაცია. სააპელაციო პალატამ, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროდან გამოთხოვილი საიდუმლო ინფორმაციის შემცველი დოკუმენტაციის გაცნობის შემდგომ მიიჩნია, რომ აღნიშნული ინფორმაციის არსებობა არ გამორიცხავდა ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულებას, ადმინისტრაციული წარმოებისას გამოეკვლია საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ყველა გარემოება და გადაწყვეტილება მიეღო ამ გარემოებათა შეფასებისა და ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. პალატამ ასევე მიუთითა საქმეშ დაცული რუსეთის ფედერაციის სამედიცინო დაწესებულების მიერ გაცემულ დოკუმენტზე - „მსჯავრდებულის სამედიცინო დასტურის შესახებ“ სპეციალური სამედიცინო კომისიის დასკვნაზე (ფორმა N035-1-У/И), რომლის მიხედვით, გ. მ-ი გასამართლებულია 27.05.2015წ., ქ. მოსკოვის შერბინკის რაიონული სასამართლოს მიერ, 161.2 მუხლით (სასჯელის ვადა - 5 წელი, სასჯელის ვადის დასრულების თარიღი - 13.03.2019წ.). დასკვნის შესაბამისად, გ. მ-ის დიაგნოზია ღვიძლის ციროზი, ვირუსული B, C ეთიოლოგია, კლასი ჩაილდპიუს მიხედვით, დეკომპენსაციის სტადიაში. პორტალური ჰიპერტენზიის სინდრომი, ასციტი, ჰეპატოსპლენომეგალია, ჰიპერსპლენიზმის სინდრომი, საყლაპავის ქვედა ნაწილის ვენების ვარიკოზული გაგანიერება, მეორე სტ., ქრონიკული კლკულეზური ქოლეცისტიტი, გართულების გარეშე, მარჯვენა თირკმელის კონკრემენტი, ორივე თვალის უჯრედის აბგიოპათია. დასკვნით ჩაითვალა, რომ მითითებული დაავადებები მსჯავრდებულის ვადამდე ადრე გათავისუფლების საფუძველია. ამდენად, სააპელაციო პალატამ დადგენილად მიიჩნია, რომ გ. მ-ი 2015 წლიდან სასჯელს იხდის რუსეთის ფედერაციაში და ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილად იქნა მიჩნეული მისი სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან პირობით ვადამდე გათავისუფლება. სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ გ. მ-ი სადავო პერიოდშიც იმყოფებოდა პატიმრობაში და შესაბამისად, მოკლებული იყო შესაძლებლობას, დამდგარიყო აღრიცხვაზე საკონსულოში, ამასთანავე, ამ მომენტისათვის, იგი კვლავ რჩება პატიმრობაში და მოქალაქეობის არქონის გამო, ვერ გადაადგილდება, აქვს ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობა. სააპელაციო პალატა აღნიშნა, რომ მართალია, ადმინისტრაციულმა ორგანომ მოსარჩელის მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძვლად მუდმივად სხვა სახელმწიფოში ცხოვრება და არასაპატიო მიზეზით 2 წლის განმავლობაში საკონსულოში აღურიცხაობა მიუთითა, თუმცა სადავო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი არ შეიცავს ინფორმაციას, რა პერიოდს მოიცავს აღნიშნული პირის საზღვარგარეთ ცხოვრება და როდიდან წარმოეშვა პირს საკონსულოში აღრიცხვის ვალდებულება, ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, რომ ადმინისტრაციულ ორგანოს სათანადო მტკიცებულებებზე მითითებით უნდა გამოერიცხა პირის სადავო პერიოდში პატიმრობაში ყოფნის შესაძლებლობა, რამდენადაც, ბუნებრივია, პატიმრობის პირობებში, მოსარჩელე ფიზიკურად ვერ შეძლებდა საკონსულოში აღრიცხვის მიზნით გამოცხადებას. სააპელაციო პალატამ ყურადღება გაამახვილა ასევე იმ გარემოებაზე, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ მოქმედი ორგანული კანონი საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის წინაპირობად აღარ თვალისწინებს მუდმივად სხვა სახელმწიფოში ცხოვრებას და ორი წლის განმავლობაში საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობას. ამდენად, სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ გასაჩივრებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი - საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნა გამოცემული იყო საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების სათანადოდ გამოკვლევისა და შეფასების გარეშე, რის გამო მითითებული აქტი სასკ-ის 32.4 მუხლის საფუძველზე, სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ბათილად იქნა ცნობილი. ამასთანავე, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნის სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ბათილად ცნობის პირობებში, პალატამ მიიჩნია, რომ არ არსებობდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. №24/1 დადგენილებისა და საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007 წ. №434 ბრძანებულების ძალაში დატოვების საფუძველი.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 04.03.2019წ. გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გასაჩივრდა საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსა და სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს მიერ.
კასატორმა საქართველოს პრეზიდენტმა აღნიშნა, რომ სადავო პერიოდში მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პირი კარგავდა საქართველოს მოქალაქეობას, თუ იგი მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით ორი წლის განმავლობაში არ დადგებოდა საკონსულო აღრიცხვაზე. ამასთანავე, სადავო პერიოში მოქმედი, საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხებზე განცხადებისა და წარდგინების განხილვის წესის თაობაზე“ დებულების თანახმად, პირთა განცხადებებსა და წარდგინებებს მოქალაქეობასთან დაკავშირებით განიხილავდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტი, რომლის დადგენილება საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად ეგზავნებოდა საქართველოს პრეზიდენტს. განსახილველ შემთხვევაში საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის დადგენილებით დამტკიცდა მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის დასკვნა გ. მ-ისათვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ და გადაეგზავნა საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად საქართველოს პრეზიდენტს. პრეზიდენტის მიერ დაცული იყო კანონმდებლობით გათვალისწინებული ყველა პროცედურა. კასატორის მოსაზრებით, საკითხის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ სადავო პერიოდში მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებდა პირისათვის მოქალაქეობის შეწყვეტის შესაძლებლობას უკეთუ იგი მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და ორი წლის განმავლობაში არ იყო დამდგარი საკონსულო აღრიცხვაზე.
კასატორმა საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ აღნიშნა, რომ სასამართლომ აქტის გამოცემა დაავალა არარსებულ ადმინისტრაციულ ორგანოს, რაც გადაწყვეტილების აღსრულების შეუძლებლობას განაპირობებს. მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტი საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფი იყო 2007 წლის 15 ივლისამდე. 16.06.2007წ. N119 დადგენილებით ცვლილება შევიდა საქართველოს მთავრობის 30.08.2004წ. N70 დადგენილებით დამტკიცებულ „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს დებულებაში“, რის შემდეგაც აღნიშნული დეარტამენტი აღარ იყო გათვალისწინებული იუსტიციის სამინისტროს სტრუქტურაში. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს ამჟამად მოქმედი დებულებით ერთმნიშვნელოვნად დასტურდება, რომ მსგავსი სახელისა და ფუნქციების მქონე სამსახური ან/და დეპარტამენტი სამინისტროში არ ფუნქციონირებს. კასატორი თვლის, რომ დაუსაბუთებელია სააპელაციო პალატის მიერ საპროცესო ხარჯების განაწილება სოლიდარულად ყველა მოპასუხეზე, რადგან სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით არაფერი დავალებია და არც მის მიერ განხორციელებული რაიმე ქმედება ან/და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი იქნა კანონშეუსაბამოდ ცნობილი. კასატორმა აღნიშნა, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონი ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი 2014 წლის 30 აპრილიდან. „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის თანახმად, კანონის საფუძველზე მიღებულ (გამოცემულ) ნორმატიულ აქტს, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა იგი ძალადაკარგულად გამოცხადებული, იურიდიული ძალა აღარ აქვს (25.5 მუხ.), შესაბამისად, 2014 წლის 30 აპრილიდან იურიდიული ძალა აღარ აქვს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის დამტკიცებულ შემადგენლობას, ისევე როგორც აღნიშნული კომისიის საქმიანობის წესს. „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ მოქმედი ორგანული კანონის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძვლის აღმოჩენისას, სახელმწიფო ორგანო საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ წარდგინებით მიმართავს სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს. შესაბამისად, ახალი ორგანული კანონის მიღებიდან სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო წარმოადგენს ერთადერთ ადმინისტრაციულ ორგანოს, რომელიც იხილავს მოქალაქეობასთან დაკავშირებულ საკთხებს. ამდენად, საპელაციო პალატამ სადავო გადაწყვეტილების მიღებისას არ გამოიყენა კანონი, რომელიც უნდა გამოეყენებინა, რაც აღნიშნული გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძველია. კასატორმა აღნიშნა, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის 32.1 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, პირი კარგავდა საქართველოს მოქალაქეობას, უკეთუ მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით ორი წლის განმავლობაში არ დადგებოდა საკონსულო აღრიცხვაზე. ამდენად, პირს საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შესაძლებლობა ჰქონდა ორი წლის განმავლობაში. კასატორმა აღნიშნა, რომ საქმეში არ არის წარმოდგენილი რაიმე მტკიცებულება, რომელიც თუნდაც მიანიშნებდა სადავო პერიოდში მოსარჩელის პატიმრობის შესახებ. სასამართლომ ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე გაიზიარა მოსარჩელის წარმომადგენლის ახსნა-განმარტება და მხოლოდ ვარაუდის საფუძველზე გააუქმა გასაჩივრებული აქტები. ამასთანავე, სასამართლოს დაშვების გაზიარების შემთხვევაშიც, გასათვალისწინებელია, რომ კანონი ადგენდა საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის ორწლიან ვადას, რაც სრულიად საკმარისი პერიოდი იყო ფოსტის ან/და წარმომადგენლის მეშვეობით საკონსულო დაწესებულებასთან დასაკავშირებლად. მით უფრო, რომ სარჩელის აღძვრის ეტაპზე მოსარჩელის სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში ყოფნის ფაქტი არ გამხდარა შემაფერხებელი წარმომადგენლის მეშვეობით, სხვა ქვეყანაში სამართალწარმოებაში მონაწილეობისათვის. საქალაქო სასამართლომ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებად მიიჩნია, რომ გ. მ-ი მუდმივად ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით არ დამდგარა საკონსულო აღრიცხვაზე ორი წლის განმავლობაში, სააპელაციო პალატას აღნიშნულის საწინააღმდეგო გარემოებები არ დაუდგენია. სასამართლომ ვერ მიუთითა მტკიცებულებებზე, რომელიც დაადასტურებდა, რომ მოსარჩელე არ ცხოვრობდა სხვა სახელმწიფოში და შესაბამისად, იმყოფებოდა საქართველოში, ან/და იდგა საკონსულო აღრიცხვაზე. კასატორი თვლის, რომ ამჟამად მოქმედ კანონმდებლობაში მოქალაქეობის დაკარგვის კონკრეტული საფუძვლის არარსებობა, არ არის განსახილველი დავისათვის რელევანტური, რადგან ადმინისტრაციული აქტის კანონიერება უნდა შემოწმდეს მისი გამოცემის დროს მოქმედი ნორმატიული ბაზის და არა შემდგომში ამოქმედებული მოწესრიგების გათვალისწინებით. კასატორი თვლის, რომ ადმინისტრაციულ ორგანოს სრულად ჰქონდა გამოკვლეული საქმის გარემოებები. ამასთანავე, სასამართლოს მიერ საერთაშორისო აქტებიდან ციტირებული ნორმები არ გამორიცხავდა კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის მქონე სამართლებრივი აქტის არსებობას და კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების სახეზე ყოფნისას მისი გამოყენების შესაძლებლობას. სადავო აქტების გამოცემა მოხდა სადავო პერიოდში მოქმედი ნორმატიული პროცედურების დაცვით.
კასატორმა სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტომ აღნიშნა, რომ სასამართლომ რაიმე მტკიცებულების წარდგენის გარეშე გაიზიარა აპელანტის მოსაზრებები. საქმის მასალებით არ დგინდება სადავო პერიოდში გ. მ-ის პატიმრობაში ყოფნა და აქედან გამომდინარე, საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შეუძლებლობა. ადმინისტრაციული ორგანოს საკითხის განხილვისას არ ჰქონდა გ. მ-ის პატიმრობაში ყოფნის გამორიცხვის დადასტურების საშუალება, რადგან ადმინისტრაციული ორგანო ვერ შეძლებდა ევარაუდა პირის პატიმრობაში ყოფნა, ამასთანავე, ადმინისტრაციულ ორგანოს არ ეკისრებოდა აღნიშნული ფაქტობრივი გარემოების გადამოწმების ვალდებულება. კასატორი თვლის, რომ გასაჩივრებული გადაწყვეტილება აღუსრულებელია, რადგან სასამართლომ საქმის გარემოებათა გამოკვლევა და ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა დაავალა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტს, თუმცა ამჟამად მოქალაქეობის საკითხების განმხილველი ორგანო სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოა („საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონი). დეპარტამენტი აღარ არის მოქალაქეობის შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო 2008 წლიდან, რაც დასტურდება „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანულ კანონში 19.12.2008წ. განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებებით.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საქმის მასალების შესწავლისა და საკასაციო საჩივრების საფუძვლიანობის შემოწმების შედეგად, საკასაციო სასამართლო თვლის, რომ საკასაციო საჩივრები უნდა დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ შემდეგ გარემოებათა გამო:
საქმის მასალებით დასტურდება, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნით მიზანშეწონილად იქნა მიჩნეული გ. მ-ისათვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტა „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონის 32-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრებისა და ორი წლის განმავლობაში არასაპატიო მიზეზით საკონსულო აღრიცხვაზე არდადგომის გამო. დასკვნა თანდართულ მასალებთან ერთად წარედგინა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიას, რომლის 02.07.2007წ. N24/1 დადგენილებით დამტკიცდა გ. მ-ის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ დასკვნა, ამასთანავე, გ. მ-ის საკითხის განხილვის მასალები დასკვნასთან ერთად წარედგინა საქართველოს პრეზიდენტს. საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულებით გ. მ-ს შეუწყდა საქართველოს მოქალაქეობა. სასარჩელო მოთხოვნათა დაზუსტების შემდეგ მოსარჩელე მხარემ მოითხოვა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007წ. დასკვნის, საქართველოს იუსტისიის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. N24/1 დადგენილებისა და საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულების ბათილად ცნობა. ამასთანავე, საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულების ბათილად ცნობა მოთხოვნილია სრულად და არა მხოლოდ გ. მ-ისათვის მოქალაქეობის შეწყვეტის ნაწილში. საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ გასაჩივრებული ბრძანებულებით საქართველოს მოქალაქეობა შეუწყდა არა მხოლოდ გ. მ-ს, არამედ სხვა 92 პირს. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მართალია სარჩელის უფლება დისპოზიციურია და სასამართლო შებოჭილია მოსარჩელის მოთხოვნის ფარგლებით, თუმცა აღნიშნული არ გამორიცხავს კონკრეტული სასარჩელო მოთხოვნის დასაშვებობაზე სასამართლოს მიერ მსჯელობის საჭიროებას. სასამართლომ უნდა შეაფასოს სასარჩელო მოთხოვნის დასაშვებობის პროცესუალურ-სამართლებრივი საფუძვლების არსებობა. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სასამართლოს მიერ საპროცესო წინამძღვრების შემოწმება ხდება მხარეთა მიერ ამ საკითხის დასმის მიუხედავად, რადგან საპროცესო წინამძღვრები საჯარო ინტერესების გამომხატველია. ამასთანავე, სასამართლო უფლებამოსილია სარჩელის დასაშვებობის საკითხი განიხილოს პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე, საქმის არსებითად გადაწყვეტამდე. განსახილველ შემთხვევაში გ. მ-ის მიერ აღძრულია შეცილებითი სარჩელი (სასკ-ის 22-ე მუხ.), რომლის დასაშვებობის ერთ-ერთი პროცესუალური წინაპირობაა ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით ან მისი ნაწილით მოსარჩელის კანონიერი ინტერესისათვის პირდაპირი და უშუალო ზიანის მიყენება. გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით სააპელაციო პალატამ სრულად ბათილად ცნო საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულება ისე, რომ არ უმსჯელია სხვა პირების ნაწილში სადავო აქტის ბათილად ცნობის მიმართ გ. მ-ის კანონიერი ინტერესის არსებობაზე, სხვა პირების უფლებრივი მდგომარეობის განმსაზღვრელი აქტის ბათილად ცნობის მოთხოვნით გ. მ-ის მიერ სარჩელის აღძვრის უფლებამოსილებაზე. სასამართლო, მათ შორის სააპელაციო წესით საქმის განმხილველი სასამართლო ერთი მხრივ ვალდებულია შეამოწმოს სარჩელის დასაშვებობის წინაპირობები, დაეხმაროს მხარეს მოთხოვნის სწორად ფორმულირებაში, მის დაზუსტებაში, ხოლო მეორე მხრივ ვალდებულია შეწყვიტოს კონკრეტულ მოთხოვნაზე საქმის წარმოება, უკეთუ რომელიმე სასარჩელო მოთხოვნა ან მისი ნაწილი არ აკმაყოფილებს სასკ-ის 22-ე მუხლით დადგენილ სარჩელის დასაშვებობის წინაპირობებს (სასკ-ის 262 მუხ., მე-2, მე-5 ნაწ.). სააპელაციო პალატამ უგულებელყო სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლები, სარჩელის დასაშვებობის წინაპირობები, არ მოთხოვა მოსარჩელეს სასარჩელო მოთხოვნის დაზუსტება, არ გაარკვია სადავო ბრძანებულების სრულად ბათილად ცნობის მიმართ გ. მ-ის კანონიერი ინტერესის არსებობა.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს აგრეთვე, რომ დავის წარმოების კანონიერი ინტერესის გარდა შეცილებითი სარჩელის აღძვრის აუცილებელი წინაპირობათაგანია თვით ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის არსებობა, რადგან შეცილებითი სარჩელი აღიძვრება ადმინისტრაციულ-საართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების მოთხოვნით. ამდენად, ამ სახის სარჩელის აღძვრა არ არის დასაშვები, უკეთუ სახეზე არ არის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. მოცემულ შემთხვევაში მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.2007წ. N434 ბრძანებულების გარდა გ. მ-ი სადავოდ ხდის საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის დეპარტამენტის დასკვნას და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის 02.07.2007წ. N24/1 დადგენილებას. საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვა-გადაწყვეტის წესის შესახებ“ დებულების სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის მე-3 მუხლის თანახმად, მოქალაქეობის საკითხებით დაინტერესებულ პირთა განცხადებებსა და კანონით უფლებამოსილ ორგანოთა წარდგინებას წინასწარ განსახილველად ამზადებდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის დეპარტამენტი, რომელიც დასვნას აღნიშნულის თაობაზე წარუდგენდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიას. თავის მხრივ კომისიის დადგენილება საქმის მასალებთან ერთად საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად ეგზავნებოდა საქართველოს პრეზიდენტს. დებულების თანახმად, სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის დეპარტამენტის დასკვნა და სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის დადგენილება, დადებითი იქნებოდა თუ უარყოფითი, საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად წარედგინებოდა საქართველოს პრეზიდენტს. სადავო პერიოდში მოქმედი საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 15.11.2006წ. N766 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისიის საქმიანობის წესის შესახებ“ დებულების 1-ლი მუხლი ადგენდა, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხთა კომისია იყო საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და იმიგრაციის საკითხებზე სათათბირო ორგანო, ამავე დებულების მე-12 მუხლის მიხედვით, კომისია უფლებამოსილი იყო მოქმედი კანონმდებლობის მოთხოვნათა გათვალისწინებით მიეღო გადაწყვეტილება მოქალაქეობის თაობაზე განცხადებათა, შუამდგომლობათა და წარდგინებათა დაკმაყოფილების მიზანშეწონილობის შესახებ, თუმცა კომისია არ იყო საკითხზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილი ორგანო. ამდენად, დეპარტამენტის სადავოდ გამხდარი დასკვნა და კომისიის დადგენილება არ ადგენდა საბოლოო შედეგს - მოქალაქეობის შეწყვეტას. საკასაციო პალატა თვლის, რომ სააპელაციო სასამართლოს სადავო აქტების გამოცემის პერიოდში მოქმედი კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე უნდა ემსჯელა მოსარჩელის პირველი ორი მოთხოვნის, კერძოდ დეპარტამენტის დასკვნისა და კომისიის დადგენილების მიმართ შეცილებითი სარჩელის დასაშვებობის, ხსენებული აქტების სზაკ-ის მე-2 მუხლის 1-ლი ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის დეფინიციასთან შესაბამისობის, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის არსებობის და შესაბამისად საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სათანადო მოპასუხეობის (სსკ-ის 85-ე მუხ.) საკითხზე, ვინაიდან ცალკე გასაჩივრებას არ ექვემდებარება ადმინისტრაციული წარმოების საკითხთან დაკავშირებით ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეს პირდაპირ არის გათვალისწინებული კანონით. მრავალსაფეხურიანი ადმინისტრაციული აქტის გამოცემისას, როდესაც აქტის გამოცემა მმართველობის მრავალი სუბიექტის თანხმობაზეა დამოკიდებული, დამოუკიდებლად არ გასაჩივრდება ერთ-ერთი უწყების უარი, მაშინაც კი, როდესაც ის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამომცემი ორგანოს მიერ პირისთვის ნეგატიური შედეგის დამდგომი აქტის გამოცემის მიზეზი ხდება. სადავო აქტის გამოცემის დროს მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონი ითვალისწინებდა საქართველოს მოქალაქეობის საკითხებზე განცხადებისა და წარდგინების წინასწარ განხილვას და მასალების მომზადებას საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მიერ, აღნიშნული წესის დამდგენი ორგანული კანონის 36-ე მუხლს ეწოდებოდა - „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა წინასწარი განხილვა“, საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებდა საქართველოს პრეზიდენტი („საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონის 33-ე მუხ., საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვა-გადაწყვეტის წესის შესახებ“ დებულების 21-ე პუნქტი), მოქალაქეობის დადგენის თაობაზე გადაწყვეტილებას საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო იღებდა მხოლოდ ხსენებული ორგანული კანონის მე-3 და მე-11 - 22-ე მუხლებით გათვალისწინებული პირობების შესაბამისად („საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონის 361 მუხ., საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვა-გადაწყვეტის წესის შესახებ“ დებულების 22-ე პუნქტი), რასაც მოცემულ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია. სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებაში არ არის მოყვანილი მოსაზრებები იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ წარმოშობს დამოუკიდებელ სამართლებრვ შედეგს დეპარტამენტის დასკვნა და კომისიის დადგენილება. ამდენად, სააპელაციო პალატას უნდა ემსჯელა დეპარტამენტის დასკვნისა და კომისიის დადგენილების ბათილად ცნობის შესახებ სასარჩელო მოთხოვნების დასაშვებობის საკითხზე.
საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს აგრეთვე გარემოებაზე, რომ სააპელაციო პალატამ გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით ბათილად ცნო საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტის 02.07.2007 წ. დასკვნა და სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ამავე ორგანოს - საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტს დაავალა საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების გამოკვლევის შემდეგ ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა. ამდენად, სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით გარემოებების გამოკვლევა, შეფასება, ადმინისტრაციული წარმოების ჩატარება და ახალი აქტის გამოცემა დაევალა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოცემის მომენტისათვის არარსებულ ორგანოს. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სადავო აქტები გამოცემულია საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვისა და გადაწყვეტის შესახებ“ დებულების საფუძველზე, რომელიც ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს პრეზიდენტის 30.01.09წ. N34 ბრძანებულებით და საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 15.11.2006წ. N766 ბრძანების შესაბამისად, რომელიც ასევე ძალადაკარგულია, რადგან მინისტრის ბრძანების საფუძველი - „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონი ძალადაკარგულად გამოცხადდა „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონით, ხოლო „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის 25.5 მუხლის თანახმად, კანონის გაუქმება იწვევს მის საფუძველზე გამოცემული კანონქვემდებარე აქტების გაუქმებასაც. ამდენად, ის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები, რომელთა საფუძველზე საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტი უფლებამოსილი იყო ემსჯელა მოქალაქეობის დაკარგვის მიზანშეწონილობის საკითხზე და მიეღო შესაბამისი დასკვა, ამჟამად ძალადაკარგულია. მნიშვნელოვანია აგრეთვე, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანულ კანონში 19.12.2008წ. N802 – IIს ორგანული კანონით შეტანილი ცვლილებების შედეგად, მოქალაქეობის შესახებ გადაწყვეტილების მიმღებ ორგანოდ განისაზღვრა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სამოქალაქო რეესტრის სააგენტო. სტრუქტურული ერთეული - მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტი ამჟამად იუსტიციის სამინისტროში აღარ არსებობს. საქართველოს მთავრობის 30.08.2004წ. N70 დადგენილებით დამტკიცებულ „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს დებულებაში“ საქართველოს მთავრობის 16.06.2007წ. N119 დადგენილებით შეტანილი ცვლილებების შედეგად, იუსტიციის სამინისტროს სტრუქტურაში სტრუქტურული ერთეულის სახით უკვე აღარ არის გათვალისწინებული მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტი (ცვლილებების შედეგად ჩამოყალიბდა სამოქალაქო საკითხთა დეპარტამენტი, რომლის ფუნქციებშიც შედიოდა მოქალაქეობის შეწყვეტასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვა (ცვლილების შემდგომ მოქმედი რედაქციის 21-ე მუხ. „ზ“ ქვ.პ., „დებულებაში“ ცვლილების შეტანის შესახებ დადგენილება ამოქმედდა 2007 წლის 15 ივლისიდან (N119 დადგენილების 3.1 მუხ.), ამის შემდგომ საქართველოს მთავრობის 05.11.2008წ. N218 დადგენილებით ძალადაკარგულად გამოცხადდა „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 30.08.2004წ. N70 დადგენილება და საქართველოს პრეზიდენტის 07.11.2008წ. N541 ბრძანებულებით დამტკიცდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს ახალი დებულება, რომლის მიხედვით სამინისტროში კვლავ არსებობდა სამოქალაქო საკითხთა დეპარტამენტი (მე-11 მუხ. „მ“ ქვ.პ), რომლის უფლებამოსილებებში კვლავ შედიოდა მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ საკითხების განხილვა (25-ე მუხ. „ბ“ ქვ.პ.), თუმცა სამინისტროს დებულებაში 2009 წლის იანვარში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, სამინისტროს სტრუქტურულ ერთეულებს შორის აღარ სახელდება სამოქალაქო საკითხთა დეპარტამენტი (მე-11 მუხ.), ხოლო მოქალაქეობის შეწყვეტის საკითხთა განხილვა და შესაბამისი დასკვნის მომზადება მითითებულია იუსტიციის სამინისტროს სსიპ-ის - სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ერთ-ერთ ფუნქციად (საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 30.01.2006წ. N209 ბრძანებით დამტკიცებული „სსიპ სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს დებულების“ 2009 წლის იანვრის ცვლილებების შემდგომ მოქმედი რედაქციის მე-3 მუხ. „კ“ ქვ.პ.)). ამდენად, საკითხის მომწესრიგებელ კანონქვემდებარე აქტებში 2009 წლის იანვარსა და წინა პერიოდში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ საკითხის განხილვა და დასკვნის მომზადება ჩამოცილდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს, მისი სტრუქტურული ერთეულების უშუალო უფლებამოსილებების სფეროს და გადაეცა სამინისტროს ერთ-ერთ სსიპ-ს, რომელიც საკუთარი სახელით იძენდა უფლებებსა და მოვალეობებს, დამოუკიდებლად გამოდიოდა სასამართლოში მოსარჩელედ ან მოპასუხედ (საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 30.01.2006წ. N209 ბრძანებით დამტკიცებული „სსიპ სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს დებულების“ 1.4 მუხ.). მართალია „სსიპ სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 31.01.2006წ. N209 ბრძანება ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი 13.07.2012წ., თუმცა საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 13.07.2012წ. N117 ბრძანებით დამტკიცდა „სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს დებულება“, რომლითაც სააგენტოს ერთ-ერთ ფუნქციად განისაზღვრა საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საკითხთა განხილვა და შესაბამისი დასკვნის მომზადება (მე-4 მუხ. „ყ“ ქვ.პ.). ამჟამად მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონის თანახმად, მოქალაქეობის საკითხების განმხილველი ორგანოდ სწორედ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო სახელდება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საკანონმდებლო საფუძველს არ ემყარება სააპელაციო პალატის გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტისათვის საქმის გარემოებების შესწავლისა და ახალი აქტის გამოცემის დავალება, მით უფრო, რომ სააგენტო ჩაბმულია საქმეში. ამდენად, საკასაციო სასამართლო იზიარებს კასატორთა მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შესრულება შეუძლებელია. ამჟამად მოქალაქეობის საკითხების განმხივლელი ორგანოს - სსიპ სერვისების განვითარების სააგენტოს საქმეში ჩაბმის მიუხედავად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის გარემოებების შესწავლა, ადმინისტრაციული წარმოების სრულყოფილად ჩატარება და აქტის გამოცემა დაევალა არარსებულ მოქალაქეობისა და მიგრაციის საკითხთა დეპარტამენტს. ამასთანავე, აღნიშნული მოთხოვნის ნაწილში მოპასუხედ მიჩნეულ იქნა საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, მიუხედავად იმისა, რომ მოქალაქეობის საკითხების განხილვა ამჟამად შეადგენს არა სამინისტროს, არამედ მისი სსიპ-ის უფლებამოსილებას, ხოლო სსიპ-ისა და სამინისტროს უფლებამოსილებები ერთმნიშვნელოვნად გამიჯნულია. მართალია სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფი იურიდიული პირია, თუმცა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი სახელმწიფოს კონტროლით დამოუკიდებლად ახორციელებს საჯარო საქმიანობას, იგი საკუთარი სახელით იძენს უფლება-მოვალეობებს და შეუძლია სასამართლოში მოსარჩელედ თუ მოპასუხედ გამოსვლა, სსიპ სამინისტროსგან განცალკევებული ორგანიზაციაა („საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ კანონის 2.1, 3.1 მუხ.). საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს აგრეთვე იმ გარემოებაზე, რომ მათ შორის ამჟამად მოქმედი ნორმატიული მოწესრიგების მიხედვით, მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს დასკვნა არ არის საბოლოო შედეგის - მოქალაქეობის შეწყვეტის წარმომშობისათვის საკმარისი, მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პრეზიდენტი („საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონის 25.1 მუხ.). ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საფუძვლიანია კასატორების მოსაზრება იმის შესახებ, რომ სააპელაციო სასამართლომ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების მიღებისას არ გამოიყენა კანონი, რომელიც უნდა გამოეყენებინა. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ მოქალაქეობასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება მოცემულ შემთხვევაში დაცულია საქართველოს პრეზიდენტის აქტის სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობით.
საკასაციო პალატა იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მითითებას, რომ მოქალაქეობა კონკრეტული სახელმწიფოს სუვერენიტეტის რეალიზაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფორმაა, მოქალაქეობის უფლება და თვითნებურად ჩამორთმევის აკრძალვა განმტკიცებულია არაერთი საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტით, რაც მოქალაქეობის ინსტიტუტის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ადასტურებს, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ აღნიშნული არ გამორიცხავს სათანადო ნორმატიული საფუძვლების არსებობისას მოქალაქეობის შეწყვეტის შესაძლებლობას. სადავო აქტების გამოცემის დროს მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონის 30-ე მუხლი ითვალისწინებდა მოქალაქეობის შეწყვეტის ორ საფუძველს: მოქალაქეობიდან გასვლას და მოქალაქეობის დაკარგვას. მოქალაქეობიდან გასვლა (ექსპატრიაცია) გულისხმობს პირის მიერ მოქალაქეობის ნებაყოფლობით დათმობას, ხოლო მოქალაქეობის დაკარგვა (დენატურალიზაცია) გულისხმობს პირისათვის მოქალაქეობის შეწყვეტას სახელმწიფოს აქტის საფუძველზე. მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძვლები შეიძლება სხვადასხვა იყოს. სადავო აქტების გამოცემისას მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონის 32-ე მუხლი მოქალაქეობის დაკარგვის ოთხ შემთხვევას ითვალისწინებდა, კერძოდ: საქართველოს კომპეტენტური ორგანოების ნებართვის გარეშე პირის შესვლა უცხო სახელმწიფოს სამხედრო სამსახურში, პოლიციაში, იუსტიციის ორგანოებში და მმართველობის სხვა ორგანოებში ან სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებში („ა“ ქვ.პ.); პირის მუდმივად ცხოვრება სხვა სახელმწიფოში და არასაპატიო მიზეზით საკონსულო აღრიცხვაზე არდადგომა 2 წლის განმავლობაში („ბ“ ქვ.პ.); საქართველოს მოქალაქეობის შეძენა ყალბი დოკუმენტების წარდგენის გზით („გ“ ქვ.პ.) ან სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის მიღება („დ“ ქვ.პ.). განსახილველ შემთხვევაში გ. მ-ს მოქალაქეობა შეუწყდა ორგანული კანონის 32.1 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრების და არასაპატიო მიზეზით ორი წლის განმავლობაში საკონსულო აღრიცხვაზე არდადგომის გამო. სააპელაციო პალატამ აღნიშნული საფუძვლით მოქალაქეობის შეწყვეტა დაუსაბუთებლად მიიჩნია იმ გარემოებაზე მითითებით, რომ სადავო აქტების გამოცემისას მოსარჩელე პატიმრობაში იმყოფებოდა, ამასთანავე, არ დგინდებოდა რა პერიოდიდან უნდა მომხდარიყო საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის ორწლიანი ვადის ათვლა, ამასთან, ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა აღარ ითვალისწინებს მოქალაქეობის შეწყვეტის კონკრეტულ საფუძველს. ამდენად, სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ დეპარტამენტის დასკვნა საქმის გარემოებათა გამოკვლევის გარეშე იყო მიღებული, რაც სააპელაციო პალატის აზრით სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად მისი ბათილად ცნობის საფუძველს ქმნიდა.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სასკ-ის 32.4 მუხლით მინიჭებულ უფლებამოსილებას სასამართლო იყენებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ადმინისტრაციულ ორგანოს არ გამოუკვლევია საკითხის გადაწყვეტისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე რაიმე ფაქტობრივი გარემოება და სასამართლო წარმოების ფარგლებში ვერ ხერხდება სადავო ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა ან მისი დადგენა მნიშვნელოვან სირთულეებთან არის დაკავშირებული. განსახილველ შემთხვევაში მსგავსი წინაპირობების არსებობა სააპელაციო პალატას სარწმუნოდ არ დაუსაბუთებია. სასკ-ის მე-17 მუხლის დანაწესი სრულად არ ათავისუფლებს მოსარჩელეს სარჩელის საფუძვლიანობის მტკიცების ვალდებულებისაგან. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სააპელაციო პალატის მიერ უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოებიდან სათანადო მტკიცებულებების გამოთხოვის შემთხვევაში, შესაძლებელი იქნებოდა გ. მ-ის მიერ საქართველოს დატოვების თარიღის, საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის ფაქტისა და თარიღის შესახებ ინფორმაციის მოძიება. სააპელაციო პალატის გასაჩივრებული გადაწყვეტილებიდან არ იკვეთება საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებების დადგენის რაიმე მცდელობა, საქმის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების სასამართლოს მიერ დადგენის შეუძლებლობა. ამდენად, სასკ-ის 32.4 მუხლის გამოყენება არ არის დასაბუთებული.
სასკ-ის 32.4 მუხლის გამოყენების საფუძველს არ ქმნის აგრეთვე კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების სამართლებრივი შეფასების საჭიროება. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ საქმის გარემოებათა სრულყოფლად გამოკვლევის შემთხვევაში, სააპელაციო პალატა შეძლებდა დაედგინა ორი წლის განმავლობაში საკონსულო აღრიცხვაზე არდადგომის მიზეზი, შეეფასებინა მისი საპატიოობა. დაუსაბუთებულია სააპელაციო პალატის მოსაზრება იმის შესახებ, რომ გ.მ-ს არ ჰქონდა შესაძლებლობა დამდგარიყო საკონსულო აღრიცხვაზე საპატიო მიზეზის - პატიმრობაში ყოფნის გამო. საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ დეპარტამენტის დასკვნა, კომისიის დადგენილება, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება გამოცემულია 2007 წელს, ხოლო საქმეში დაცული მსჯავრდებულის სამედიცინო გამოკვლევის შესახებ სპეციალური სამედიცინო კომისიის დასკვნის თანახმად (ტ.2, ს.ფ12), გ. მ-ი პატიმრობაში იმყოფება 2014 წლის 14 მარტიდან (პატიმრობის ვადა ამოიწურა 13.03.2019წ.). ამდენად, საქმის მასალებით სადავო აქტების გამოცემის პერიოდში არ დასტურდება მოსარჩელის პატიმრობაში ყოფნა, შესაბამისად არ იკვეთება საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შეუძლებლობის საპატიო მიზეზი. სსკ-ის 102-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის შესაბამისად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნას და შესაგებელს. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით. სასკ-ის 17.1 მუხლის თანახმად, მოსარჩელე ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი სარჩელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები, მოპასუხე ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი შესაგებელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები. არც პირველ და არც სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვისას მოსარჩელის მიერ არ წარდგენილა საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შესაძლებლობის გამომრიცხავი საპატიო მიზეზის არსებობის დამადასტურებელი მტკიცებულებები. მხოლოდ მოსარჩელის წარმომადგენლის ახსნა-განმარტება ვერ იქნება სარწმუნო და საკმარის მტკიცებულებად მიჩნეული, რადგან მხარის ახსნა-განმარტება თუ მას არ ეთანხმება მოწინააღმდეგე მხარე, მხოლოდ იმ შემთხვევაში ჩაითვლება საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტობრივ გარემოებათა დამადასტურებელ მტკიცებულებად, თუ იგი დასტურდება საქმეში არსებული სხვა მტკიცებულებების ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური განხილვის შედეგად. ამასთანავე, კონკრეტულ პერიოდში პატიმრობის ფაქტის დადასტურებისათვის ახსნა-განმარტება არასათანადო მტკიცებულებად მიჩნევა, რადგან აღნიშნული გარემოება, მხოლოდ უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გაცემული შესაბამისი დოკუმენტაციით შეიძლება დადასტურდეს. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელის ახსნა-განმარტების გარდა, სადავო აქტების კანონმდებლობის მოთხოვნის დარღვევით გამოცემის დამადასტურებელ სხვა მტკიცებულებებზე სააპელაციო სასამართლოს არ მიუთითებია. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, რომ სადავო აქტების გამოცემამდე მოსარჩელის პატიმრობაში ყოფნის ფაქტის დადასტურების შემთხვევაშიც კი, არ დგინდება საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შეუძლებლობის საპატიო მიზეზის არსებობა, რადგან სადავო პერიოდში რუსეთის ფედერაციაში მოქმედ კოდექსში, რომელიც პატიმართა უფლებრივი მდგომარეობის შესახებ დებულებებს შეიცავდა (რფ სასჯელაღსრულების კოდექსი), აღნიშნული იყო, რომ უცხო ქვეყნის მოქალაქე ან მოქალაქეობის არმქონე მსჯავრდებული სარგებლობდა საერთაშორისო შეთანხმებებით გათვალისწინებული უფლებებით (10.3 მუხ.), მასვე ეძლეოდა შესაძლებლობა მუდმივი კავშირი ჰქონოდა თავისი ქვეყნის დიპლომატიურ წარმომადგენლობასთან (12.9 მუხ.), ესარგებლა ადვოკატის მომსახურებით (12.8 მუხ.), ახსნა-განმარტებები მიეცა და მიმოწერა ეწარმოებინა მათ შორის მშობლიურ ენაზე (12.5 მუხ.). ამდენად, სააპელაციო პალატის მოსაზრება, რომ პატიმრობა გამორიცხავდა საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომის შესაძლებლობას, მოკლებულია სათანადო ფაქტობრივ და სამართლებრივ დასაბუთებას. საკონსულოში ფიზიკურად გამოცხადების ობიექტური შეუძლებლობის შემთხვევაში გ. მ-ს შეეძლო ფოსტის ან წარმომადგენლის მეშვეობით დაკავშირებოდა უფლებამოსილ ორგანოს. მოქალაქეობის უფლება მოიცავს პირის უფლებას მოქალაქეობის შენარჩუნებაზე, თუმცა პირმა კონკრეტული ქმედებებით თავად უნდა მოახდინოს ამ უფლების რეალიზაცია, არაორაზროვნად უნდა გამოხატოს ნება მოქალაქეობის შენარჩუნებაზე ან/და დაადასტუროს მოქალაქეობის შენარჩუნების მიზნით შესასრულებელი მოქმედებების განხორციელების შეუძლებლობა, რაც განსახილველ შემთხვევაში არ დასტურდება.
სასკ-ის 32.4 მუხლის გამოყენების საჭიროებას არ ასაბუთებს აგრეთვე ის გარემოება, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ამჟამად მოქმედი ორგანული კანონი აღარ ითვალისწინებს მოქალაქეობის დაკარგვის ერთ-ერთ საფუძვლად სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრებასა და ორი წლის განმავლობაში არასაპატიო მიზეზით საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობას. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სზაკ-ის მე-5 მუხლით განმტკიცებული კანონიერების პრინციპი, რომელიც საჯარო მმართველობის კანონის შესაბამისად და მის ფარგლებში განხორციელებას მოიაზრებს, გულისხმობს, რომ ადმინისტრაციული საქმიანობა, რომლის ერთ-ერთი ფორმა აქტის გამოცემაა, უნდა შეესაბამებოდეს საქმიანობის განხორციელების მომენტში მოქმედ კანონმდებლობას. აქტების მართლზომიერების შეფასება ხდება მათი გამოცემის დროს მოქმედი კანონმდებლობით. ნორმატიულ აქტს უკუძალა აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს პირდაპირ არის დადგენილი ამ ნორმატიული აქტით („ნორმატიული აქტების შესახებ“ ორგანული კანონის 24.1 მუხ.). აღნიშნული წესიდან გამონაკლისს შეადგენს ისეთი შემთხვევა, როდესაც გასაჩივრებულია სამართალდარღვევის ჩადენასთან დაკავშირებული აქტები, რა დროსაც ნორმატიულ აქტებში განხორციელებული ცვლილების შედეგად ხდება პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის გაუქმება ან პასუხისმგებლობის ზომის შემსუბუქება. განსახილველ დავაში არც ერთი ზემოაღნიშნული შემთხვევა არ არის სახეზე, კერძოდ: „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონი არ ითვალისწინებს კანონის ნორმების წარსულში დასრულებულ ურთიერთობებზე გავრცელების შესაძლებლობას, ხოლო მეორე მხრივ, დავა არ ეხება სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ კონკრეტული საფუძვლით მოქალაქეობის დაკარგვა არ უნდა იქნეს აღქმული, როგორც სამართალდარღვევაზე - საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობაზე პასუხისმგებლობის დაკისრება. მართალია საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომა მოქალაქის ნორმატიულ ვალდებულებას შეადგენდა, თუმცა ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა არ მიიჩნეოდა ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად. მოქალაქეობის დაკარგვა სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრებისა და საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობის გამო იყო მოქალაქის ნაგულისხმევი ნების თანამდევი შედეგი და არა უმოქმედობისათვის სანქციის დაკისრება. მართალია კონკრეტული წინაპირობით მოქალაქეობის დაკარგვა ხდება ადმინისტრაციული ორგანოს აქტით, თუმცა სახელმწიფოს გადაწყვეტილება განპირობებულია მოქალაქის მოქმედების - სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრების და უმოქმედობის - საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობის შედეგად. ფაქტობრივად ასეთ დროს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ აქტის გამოცემაზე სახელმწიფოს ნება გამომდინარეობს სახელმწიფოსთან აქტიური სამართლებრივი და ფაქტობრივი კავშირის გაწყვეტის შესახებ მოქალაქის მაღალი ალბათობით სავარაუდო ნებიდან, რაც ასეთ დროს მოქალაქეობის შეწყვეტის სანქციად მიჩნევის შესაძლებლობას გამორიცხავს. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოქალაქეობის დაკარგვა არ არის იურიდიული პასუხისმგებლობის ზომა, სანქციის დაკისრება ჩადენილი სამართალდარღვევისთვის, იგი იმიჯნება მოქალაქეობის ჩამორთმევისგან. მოქალაქის მხრიდან კანონმდებლობის უხეში დარღვევაც კი, მას არ ართმევს ძირითადი უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობას (გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც უფლებების შეზღუდვა კანონმდებლობითვეა გათვალისწინებული, მაგ.: პატიმრობისას თავისუფალი გადაადგილების უფლების შეზღუდვა, არჩევნებში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა და სხვ.). კანონდარღვევისათვის მოქალაქე პასუხს აგებს ნორმატიულად დადგენილი წესით და მის ფარგლებში, თუმცა ეს გავლენას არ ახდენს მის მოქალაქეობრივ სტატუსზე. მოქალაქის მიერ, თუნდაც მძიმე დანაშაულის ჩადენა ქვეყნის შიგნით ან მის ფარგლებს გარეთ, არ ათავისუფლებს სახელმწიფოს თავისი მოქალაქის ძირითადი უფლებების დაცვის ვალდებულებისაგან, არ ქმნის მოქალაქეობის ჩამორთმევის წინაპირობებს. ამავე დროს, სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა დაადგინოს მოქალაქეობის დაკარგვის გონივრული წინაპირობები, რა დროსაც გათვალისწინებული იქნება ისეთი ფაქტორები, როგორებიცაა: პირის მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, პირის ინტერესების სფერო, მისი ოჯახური, პიროვნული და საქმიანი კავშირები, კონკრეტულ სახელმწიფოსთან ფაქტობრივი, ეფექტიანი კავშირის ხარისხი, კონკრეტული სახელმწიფოს ინტერესებისადმი ერთგულება და სხვ.. მოქალაქეობის დაკარგვა არის არა სანქცია, არამედ პირის ისეთი ქმედებების შედეგი, რომელთანაც შეუთავსებელია შემდგომში საქართველოს მოქალაქეობის არსებობა. ამდენად, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანულ კანონში მოქალაქეობის შეწყვეტის კონკრეტული საფუძვლის გაუთვალისწინებლობა, არ გულისხმობს წარსულში სამართალდარღვევის ჩადენისათვის გათვალისწინებული სანქციის შემსუბუქებას/გაუქმებას, სახეზეა მხოლოდ საკითხის ახლებური მოწესრიგება. ამასთანავე, სააპელაციო პალატას არ დაუსაბუთებია ახალი მოწესრიგების წარსულში დასრულებულ სამართალურთიერთობაზე გამოყენების შესაძლებლობა. საქართველოს მოქალაქეობა არამართლზომიერად შეწყვეტილად მიიჩნევა, თუ პირი საქართველოს მოქალაქეობას დაკარგავს კანონით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობის გარეშე. სადავო აქტის გამოცემის მომენტში მოქმედი კანონმდებლობა საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის ერთ-ერთ საფუძვლად ითვალისწინებდა მოქალაქეობის დაკარგვას სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრების და არასაპატიო მიზეზით საკონსულო აღრიცხვაზე ორი წლის განმავლობაში არდადგომის შედეგად. საქმის მასალებით არ დასტურდება საკონსულო აღრიცხვაზე დადგომა, ის გარემოება, რომ ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის ასეთ საფუძველს არ იცნობს, შესაძლოა გახდეს საქართველოს მოქალაქეობის აღდგენის წესით მინიჭების („საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონის მე-18 მუხ. „ა“ ქვ.პ., საქართველოს პრეზიდენტის 10.06.2014წ. N237 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვისა და გადაწყვეტის შესახებ დებულების“ IX თავი) და არა მოქალაქეობის არამართლზომიერად შეწყვეტის გაუქმების საკითხის დასმის საფუძველი.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო მმართველობა ხორციელდება წინასწარ განსაზღვრული მიმართულებით, კონკრეტულ სფეროში არსებული სახელმწიფო პოლიტიკის გათვალისწინებით. სახელმწიფო პოლიტიკა არის სახელმწიფო მიზნების, ამოცანების, პრიორიტეტების, ძირითადი პრინციპების, სტრატეგიული პროგრამებისა და გეგმების ერთობლიობა, რომელიც მუშავდება და რეალიზდება სახელმწიფო ორგანოების მეშვეობით. სახელმწიფო პოლიტიკა არის ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობის წარმმართველი ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი. მოქალაქეობა არის პირის უფლება მოახდინოს თვითიდენტიფიცირება და აღიჭურვოს რიგი უფლებებით კონკრეტული სახელმწიფოს მიმართ, თუმცა მოქალაქეობა არ არის ვალდებულებებისაგან დაცლილი ინსტიტუტი. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ ყოველი სახელმწიფო თავად განსაზღვრავს მოქალაქეობის შეძენის, შენარჩუნებისა და დაკარგვის გონივრულ, ნორმატიულ პირობებს. მოქალაქეობა არის სახელმწიფოსა და პიროვნებას შორის ორმხრივი კავშირი, შესაბამისად, მოქალაქეობის სფეროში არსებული სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში სახელმწიფო თავად განსაზღვრავს პირის მიერ მოქალაქეობის შესანარჩუნებლად ინდივიდსა და სახელმწიფოს შორის არსებული კავშირის სიმძლავრისა და ეფექტიანობის ხარისხს. ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით ინდივიდსა და სახელმწიფოს შორის ძლიერი ფაქტობრივი კავშირების შენარჩუნების მიზანი ნაკლებ რელევანტურია, ვიდრე სადავო აქტების გამოცემის დროს, რაც განპირობებულია საქართველოს პარლამენტის მიერ 02.04.2014წ. „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ 30.08.1961წ. კონვენციის რატიფიცირებით და კონვენციის დებულებების შესაბამისად მოქალაქეობის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ცვლილებით. საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 25.03.1993წ. ორგანული კანონი ძალადაკარგულად გამოცხადდა „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონით, ახალი კანონით განსხვავებულად მოწესრიგდა რიგი საკითხები, მათ შორის მოქალაქეობის შეწყვეტის საფუძვლებიდან ამოირიცხა საზღვარგარეთ მუდმივად ცხოვრება და საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობა. „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონის პროექტის განმარტებითი ბარათის მიხედვით, კანონპროექტის მიღება განაპირობა მოქალაქეობის საკითხების ახლებური რეგულირების საჭიროებამ, „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ გაეროს 1961 წ. კონვენციასთან საქართველოს მიერთებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღებამ, კანონპროექტის მიღების ერთ-ერთ მიზნად დასახელდა 1961წ. კონვენციის დებულებების კანონმდებლობაში ასახვის საჭიროება. ამდენად, დგინდება, რომ სადავო აქტების გამოცემიდან რამდენიმე წლის შემდეგ, კერძოდ, 2014 წელს მოქალაქეობის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკა შეიცვალა, რის გამო განხორციელდა გაეროს 1961წ. კონვენციის რატიფიცირება და ახლებულად ჩამოყალიბდა საკითხის მომწესრიგებელი რიგი ნორმები. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ კონკრეტულ სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის მოდიფიცირება, განვითარების განსხვავებული მიმართულებების არჩევა, საკითხის ახლებურად მოწესრიგება იმთავითვე არ ადატურებს ცვლილებების განხორციელებამდე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების უკანონობას. ამასთანავე, „მოქალაქეთა არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ კონვენციის რატიფიცირების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის 02.04.2014წ. N2176-IIს დადგენილების მე-2 მუხლის საგამონაკლისო შემთხვევასთან დაკავშირებული დათქმის მიხედვით, კონვენციის მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად საქართველომ დაიტოვა უფლება მოქალაქეობა ჩამოართვას პირს, რაც გამოიხატება მოქალაქეობის დაკარგვით, როგორც ეს გათვალისწინებულია რატიფიცირების მომენტში მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონით. ამდენად, სააპელაციო პალატას არ დაუსაბუთებია სადავო აქტების გამოცემიდან წლების შემდგომ „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 30.04.2014წ. ორგანული კანონით მოქალაქეობის დაკარგვის განსხვავებული საფუძვლების დადგენის შედეგად სადავო აქტების უკანონოდ ქცევის, სასკ-ის 32.4 მუხლის გამოყენების საფუძვლების არსებობა. ყურადღებას იქცევს აგრეთვე ის გარემოება, რომ „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ 30.08.1961წ. კონვენციის მიხედვით, მოქალაქეობის დაკარგვა მიზანშეუწონლად მიიჩნევა, უკეთუ პირი რჩება მოქალაქეობის გარეშე. სააპელაციო პალატას არ გამოუკვლევია გ. მ-ის მოქალაქეობის საკითხი, არ დადგენილა, რომ გ. მ-ი მოქალაქეობის არმქონე სუბიექტია.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოქალაქეობის არმქონე პირი არის პირი, რომელსაც არც ერთი ქვეყანა არ აღიარებს თავის მოქალაქედ, მოქალაქეობის არქონას აქვს რეალური ნეგატიური გავლენა ადამიანების ცხოვრებაზე, მათ ოჯახებსა და საქმიანობაზე. მოქალაქეობა აძლევს პირს არა მხოლოდ იდენტურობისა და კუთვნილების შეგრძნებას, არამედ, უზრუნველყოფს მას სახელმწიფოს მხრიდან შესაბამისი დაცვით და ადამიანის ისეთი უფლებების რეალიზაციით, როგორებიცაა: განათლება, ჯანდაცვა, კანონიერად დასაქმება, საკუთრება, პოლიტიკური აქტივობა და სხვ.. ამდენად, მოქალაქეობის დაკარგვა განპირობებული უნდა იყოს ლეგიტიმური მიზნით და აკმაყოფილებდეს პროპორციულობის პრინციპს. მართალია გამორიცხული არ არის მოქალაქეობის შეწყვეტის შედეგად პირის მოქალაქეობის არმქონე სუბიექტად ქცევის ზოგადი შესაძლებლობა, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნული განხორციელდეს კანონის საფუძველზე, კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ამასთან, უნდა დასაბუთდეს აღნიშნული ღონისძიების განხორციელების აუცილებლობა, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის უზრუნველყოფის საჭიროება, დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა ადამიანის უფლებების მომეტებული და გაუმართლებელი შეზღუდვის ხარჯზე. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია შეფასდეს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს გადაწყვეტილების ფაქტობრივი გავლენა მოქალაქეობაშეწყვეტილ პირზე, მის უფლებებზე, ყოველდღიურ საქმიანობასა და ცხოვრებაზე. ამასთან, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს არა ზოგადი, აბსტრაქტულად შესაძლებელი ნეგატიული შედეგები, არამედ მოქალაქეობის დაკარგვის შემდგომ წლებში გ. მ-ის უფლებათა შეზღუდვის კონკრეტული ფაქტები, საქართველოს მოქალაქეობის არქონის გამო დამდგარი ნეგატიური შედეგები. საკასაციო პალატა ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია განამტკიცებს ადამიანის უფლებას ჰქონდეს მოქალაქეობა (15.1 მუხ.), თუმცა არ ხდება მითითება განსაზღვრული ქვეყნის (მაგ.:წარმოშობის ან მუდმივი საცხოვრებლის მიხედვით) მოქალაქეობაზე, რის გამო პირს შესაძლებლობა აქვს შეინარჩუნოს დაბადებით მოპოვებული მოქალაქეობა, ხოლო მეორე მხრივ არ არის შეზღუდული გახდეს სხვა ქვეყნის ნატურალიზებული მოქალაქე. განსახილველ შემთხვევაში დგინდება გ. მ-ის რუსეთის ფედერაციაში მუდმივად ყოფნის ფაქტი. „რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობის შესახებ“ ფედერალური კანონის, როგორც სადავო პერიოდში, ისე ამჟამად მოქმედი რედაქცია ითვალისწინეს მოქალაქეობის მიღებას ზოგადი (მე-13 მუხ.) ან გამარტივებული წესის (მე-14 მუხ.) მიხედვით. გამარტივებული წესით მოქალაქეობის მიღების ერთ-ერთ შემთხვევად სახელდება იმ პირის მიერ რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობის მიღება, რომელიც იყო საბჭოთა მოქალაქე, ცხოვრობდა ან ცხოვრობს ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკაში. ამდენად, გ. მ-ის მიმართ მოქმედი არსებული გამარტივებული წესის გათვალისწინებით, შესაძლოა მას მიღებული ჰქონდეს რუსეთის ფედერაციის მოქალაქეობა ან დაწყებული იყოს შესაბამისი პროცედურები. „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ 1961წ. კონვენცია შესაძლებლად მიიჩნევს მოქალაქეობის დაკარგვას არა მარტო იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი სხვა ქვეყნის მოქალაქეა, არამედ მაშინაც, როდესაც პირს აქვს მტკიცებულება, რომ მოიპოვებს სხვა ქვეყნის მოქალაქეობას (7.2 მუხ.). აღნიშნულ საკითხებზე სააპელაციო პალატას არ უმსჯელია, შესაბამისი ფაქტობრივი გარემოებები არ გამოკვლეულა.
საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ სადავო პერიოდში მოქმედი „საქართველოს მოქალაქეთა და საქართველოში მცხოვრებ უცხოელთა რეგისტრაციის, პირადობის (ბინადრობის) მოწმობისა და საქართველოს მოქალაქის პასპორტის გაცემის წესის შესახებ“ კანონის 3.4 მუხლის მიხედვით, საზღვარგარეთ მუდმივად მცხოვრები საქართველოს მოქალაქე ვალდებული იყო გაევლო რეგისტრაცია საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენლობაში ან საკონსულო დაწესებულებაში და მიეღო პირადობის მოწმობა. საკონსულო აღრიცხვას ექვემდებარებოდნენ არა მხოლოდ სხვა სახელმწიფოში მუდმივად მცხოვრები მოქალაქეები, არამედ ერთ თვეზე მეტი ვადით საზღვარგარეთ მყოფი, მათ შორის სასწავლებლად, სამუშაოდ ან სამსახურებრივი მივლინებით მყოფი საქართველოს მოქალაქეები (საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის 02.05.2007წ. N70 ბრძანებით დამტკიცებული „საკონსულო აღრიცხვაზე დაყენების წესის“ მე-4 მუხ. „ა“, „ბ“ ქვ.პ.). საკონსულო დაწესებულებები უზრუნველყოფდნენ საზღვარგარეთ საქართველოს მოქალაქეთა უფლებებისა და ინსტერესების დაცვას და სწორედ ამ მიზნით ახდენდნენ სხვა სახელმწიფოში მუდმივად მცხოვრებ ან დროებით მყოფ მოქალაქეთა აღრიცხვას, საქართველოს გარეთ მყოფ მოქალაქეთა მოქალაქეობრივი მდგომარეობის აქტების რეგისტრაციას („საქართველოს საკონსულო დაწესებულებების შესახებ“ 27.06.1997წ. კანონის სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის 1-ლი, 25-ე, 42-ე მუხ.). საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სამართალურთიერთობებში მოქმედი კანონის ცოდნის პრეზუმფცია გულისხმობს, რომ პირი იცნობს მოქმედ კანონმდებლობას. კანონის არცოდნა არ შეიძლება იყოს კანონის გამოუყენებლობის საფუძველი (სკ-ის 3.2 მუხ.). აღნიშნული დებულება ზოგადი ხასიათისაა და მას რაიმე მხოლოდ სამოქალაქო სამართლისათვის დამახასიათებელი სპეციფიკური ფუნქცია არ გააჩნია, რის გამო მისი გამოყენება დაიშვება აგრეთვე საჯარო-სამართლებრივ ურთიერთობებშიც. სათანადო წესით გამოქვეყნებული, მოქმედი ნორმის გამოყენება არ არის ადრესატების მიერ მის ცოდნაზე დამოკიდებული. იგულისხმება, რომ კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესითა და პროცედურების დაცვით შემუშავებული, სახელმწიფო ენაზე არაბუნდოვნად შედგენილი, ოფიციალურად გამოქვეყნებული, გაცნობისათვის ხელმისაწვდომი, შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის ზოგადი წესის შესახებ ინფორმაცია მოქალაქეთათვის ცნობილია, აღნიშნული დამატებით მტკიცებას არ საჭიროებს. განსახილველ შემთხვევაში არ იკვეთება ობიექტური გარემოებები (მაგ.: კანონის გამოუქვეყნებლობა, ნორმის ტექსტის არსებითი ბუნდოვანება და სხვ.), რასაც შეეძლო ხელი შეეშალა კანონის გაცნობაში, არ დასტურდება, რომ გ. მ-მა არ იცოდა და არც შეეძლო სცოდნოდა კანონის დანაწესი. არ იკვეთება საკითხის მომწესრიგებელი ნორმების ბუნდოვნება, სხვა სახელმწიფოში მუდმივად ცხოვრებისას საკონსულო აღრიცხვის გაუვლელობის თანამდევი შედეგი - მოქალაქეობის შეწყვეტა ნორმის ადრესატისათვის სავსებით განჭვრეტადი იყო. ამდენად,გ. მ-ისათვის ცნობილი იყო საკონსულო აღრიცხაზე დადგომის საჭიროება და ასევე სრულად განჭვრეტადი იყო ამ ნორმატიული ვალდებულების შეუსრულებლობის თანამდევი შედეგი. მართალია მოქალაქეობა არის უფლება და არა ვალდებულება, თუმცა მოქალაქეობა წარმოშობს რიგ უფლება-მოვალეობებს. მოქალაქეობასთან მიმართებით კონკრეტული ნორმატიული წესრიგის შემოღებით, გარკვეულ შემთხვევებში მოქალაქეობის შეწყვეტის შესაძლებლობის დადგენით, სახელმწიფო არ აკნინებს მოქალაქეობის მნიშვნელობას, იმთავითვე არ არღვევს მოქალაქეთა კანონით დაცულ უფლებებს. სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა დაადგინოს მოქალაქეობის შეწყვეტის გონივრული საფუძვლები, მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება უნდა განხორციელდეს პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. განსახილველ შემთხვევაში არ დადგენილა მოქალაქეობის შეწყვეტა თვითნებურად, არაგონივრული საფუძვლით, მოსარჩელის უფლებებში არაპროპორციული ჩარევის შედეგად. ამასთანავე გასათვალისწინებელია, რომ მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება მიღებულ იქნა 19.07.2007წ., ხოლო სარჩელი აღნიშნული აქტის ბათილად ცნობის მოთხოვნით 22.01.2018წ. აღიძრა, საქმის მასალებით არ დასტურდება ამ პერიოდის განმავლობაში გ. მ-ის მიერ რაიმე ისეთი ქმედების განხორცილება, რომელიც მიუთითებდა საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნების შესახებ მის ნებაზე, არ იკვეთება 10 წლის მანძილზე გ. მ-ის მცდელობა მაინც, რომ სამართლებრივი ან/და ფაქტობრივი კავშირი შეენარჩუნებინა საქართველოს სახელმწიფოსთან. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით სააპელაციო პალატას სარწმუნოდ უნდა დაესაბუთებინა მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ აქტის გამოცემის მომენტში ძალაში მყოფი ნორმის საფუძველზე გ. მ-ისათვის მოქალაქეობის შეწყვეტის თვითნებურობა, არაგონივრულობა ან არაპროპორციულობა და შესაბამისად, არამართლზომიერად მიჩნევა, რაც არ მომხდარა.
საქართველოს პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულების გამოცემიდან 10 წლის შემდეგ წარმომადგენლის მეშვეობით დავის წამოწყება თავისთავად ქმნის ხანდაზმულობის ვადის დაცულობის საკითხის გარკვევის საჭიროებას. გ. მ-ის მიერ სარჩელი აღძრულია სასკ-ის 22-ე მუხლის საფუძველზე, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის მოთხოვნით, რომლის შეტანაც უნდა განხორციელებულიყო ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართებრივი აქტის გაცნობიდან ერთი თვის ვადაში. საქართველოს პრეზიდენტი მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ გადაწყვეტილებებს იღებდა ბრძანებულების ფორმით, რომელიც არ იყო ნორმატიული აქტი („ნორმატიული აქტების შესახებ“ 29.10.1996წ. ორგანული კანონის სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის 12.1 მუხ.). ამდენად, მისი ბათილად ცნობის მოთხოვნით სარჩელის აღძვრა უნდა მომხდარიყო აქტის ოფიციალური გაცნობიდან ერთ თვეში. ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მხარისათვის ოფიციალური გაცნობის მოთხოვნა გამომდინარეობს იქედან, რომ ის არის ადმინისტრაციული წარმოების ფინალი და მისი ნაყოფის - ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გაცნობის ზუსტი დროის განსაზღვრა მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მიმართ საჩივრის და სარჩელის შეტანისათვის კანონით დადგენილი ვადების დასაცავად. სწორედ ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მხარისათვის კანონით დადგენილი წესით გაცნობისთანავე იწყება სარჩელის შეტანის ვადების ათვლა. ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ოფიციალური გაცნობის პროცესში ყურადღება უნდა მიექცეს სზაკ-ის და სპეციალურ კანონმდებლობაში მოცემულ რეგულაციას. თუ კანონით სხვა რამ არ იყო დადგენილი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ოფიციალურ გაცნობად მიიჩნეოდა მხარისათვის აქტის გადაცემა ან ფოსტის მეშვეობით გაგზავნა (სზაკ-ის 58.1 მუხ.). ამასთანავე, კანონმდებლობა ითვალისწინებდა შემთხვევებს, როდესაც აქტის ოფიციალურად გაცნობა შესაძლებელი იყო შეცვლილიყო აქტის გამოქვეყნებით (სზაკ-ის 55-ე მუხ.). სზაკ-ის სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქცია ითვალისწინებდა ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოქვეყნებას კანონით დადგენილ შემთხვევებში ან/და ისეთ დროს, როდესაც აქტი ეხებოდა 50-ზე მეტ პირს (55-ე მუხ.). საქართველოს პრეზიდენტის 09.11.1998წ. N637 ბრძანებულებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვა-გადაწყვეტის წესის შესახებ“ დებულების სადავო პერიოდში მოქმედი რედაქციის 28-ე პუნქტი ადგენდა, რომ საქართველოს მოქალაქეობის საკითხებზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები (ბრძანებულებები) ქვეყნდებოდა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. ამასთანავე, სადავო საქართველოს პრეზიდენტის 19.07.07წ. N434 ბრძანებულება „საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ“ 50-ზე მეტ პირს ეხება. ამდენად, საქართველოს პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულებასთან დაკავშირებით ორივე წინაპირობა სახეზეა, ერთი მხრივ ნორმატიულად გათვალისწინებული იყო მისი გამოქვეყნების საჭიროება, ხოლო მეორე მხრივ ბრძანებულება ეხებოდა 50-ზე მეტ პირს, ამდენად, მხარის მიერ აქტის ოფიციალურად გაცნობა შესაძლებელი იყო შეცვლილიყო აქტის გამოქვეყნებით (სზაკ-ის 55.2 მუხ.). სადავო ბრძანებულების ტექსტი გამოქვეყნებულია საინფორმაციო სისტემა „კოდექსში“, თუმცა დადგენას საჭიროებს ბრძანებულების ოფიციალურ გამოცემაში გამოქვეყნების საკითხი. სააპელაციო პალატას არ გამოუკვლევია საქართველოს პრეზიდენტის სადავო აქტის გამოქვეყნების საკითხი და აღნიშნულის გათვალისწინებით, არ უმსჯელია სარჩელის ხანდაზმულობის საკითხზე.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო პალატის გასაჩივრებული გადაწყვეტილება არ არის დასაბუთებული, გადაწყვეტილების დასაბუთება იმდენად არასრულია, რომ მისი სამართლებრივი საფუძვლიანობის შემოწმება შეუძლებელია, რაც სსკ-ის 394-ე მუხლის „ე1“ ქვეპუნქტის თანახმად გადაწყვეტილების გაუქმების აბსოლუტურ საფუძველს ქმნის. საკასაციო სასამართლო თვლის, რომ სააპელაციო პალატამ არ იმსჯელა სარჩელის დასაშვებობის წინაპირობებზე, არ შეაფასა სარჩელის ხანდაზმულობის საკითხი, სათანადოდ არ გამოიკვლია საქმის გარემოებები, არ მოახდინა მათი სწორი სამართლებრივი შეფასება, არასწორად გაანაწილა მტკიცების ტვირთი, არ მოახდინა საკითხის მომწესრიგებელი ნორმების სათანადოდ გამოყენება, რის გამოც არსებობს სსკ-ის 412-ე მუხლით გათვალისწინებული საქმის ხელახალი განხილვისათვის დაბრუნების საფუძველი.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 1-ლი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 390-ე, 399-ე, 412-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსა და სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს საკასაციო საჩივრები დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ;
2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 04.03.2019წ. გადაწყვეტილება და საქმე ხელახალი განხილვისათვის დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს;
3. სასამართლო ხარჯების განაწილების საკითხი გადაწყდეს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების დადგენისას;
4. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.



თავმჯდომარე: ნ. სხირტლაძე



მოსამართლეები: ნ. ქადაგიძე



ქ. ცინცაძე