საქართველოს უზენაესი სასამართლო

გ ა ნ ჩ ი ნ ე ბ ა
საქართველოს სახელით

საქმე № ბს-200(კ-21) 25 აპრილი, 2023 წელი
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობა:

ბიძინა სტურუა (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მაია ვაჩაძე, გოჩა აბუსერიძე

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე

კასატორი (მოპასუხე) - საქართველოს გენერალური პროკურატურა

მოწინააღმდეგე მხარე (მოსარჩელე) - ლ. ჭ-ე

მესამე პირი - საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება

დავის საგანი - მორალური და მატერიალური ზიანის ანაზღაურება

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

2018 წლის 20 ნოემბერს ლ. ჭ-ემ სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას მოპასუხის - საქართველოს მთავარი პროკურატურის მიმართ და სასარჩელო მოთხოვნის დაზუსტების შემდგომ, საბოლოოდ, მოითხოვა მოპასუხე ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიუღებელი შემოსავლის - 53 430 ლარის, ადვოკატის დახმარებისათვის გადახდილი ჰონორარის - 5000 აშშ დოლარის, გირაოს სახით შეტანილი თანხის - 5000 ლარის, საზღვარგარეთ ცხოვრების ხარჯის - 35 100 ევროს და მორალური ზიანის 50 000 ლარის ანაზღაურების დაკისრება.

მოსარჩელის განმარტებით, 2005 წლის 19 თებერვალს უკანონოდ დააკავეს და მისცეს სისხლის სამართლის პასუხისგებაში. 2005 წლის 22 თებერვალს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ბრძანებით გათავისუფლდა სხდომათა დარბაზიდან, ხოლო 2005 წლის 25 თებერვალს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ შეუფარდა პატიმრობა და დააკავეს სასამართლო სხდომის დარბაზში. წინასწარი პატიმრობიდან გათავისუფლდა გირაოს საფუძველზე, 2005 წლის 9 ივლისს. საერთო ჯამში, პატიმრობაში გაატარა 139 დღე. საქმის განხილვა გაგრძელდა 12 წელი და თბილისის სააპელაციო სასამართლომ 2017 წლის 26 სექტემბერს გამოიტანა გამამართლებელი განაჩენი.

მოსარჩელემ ასევე მიუთითა, რომ 2009 წლის 20 ოქტომბერს გაემგზავრა საზღვარგარეთ, რაც საგამოძიებო ორგანოებისათვის ცნობილი იყო, თუმცა მის წინააღმდეგ აღძრულ მეორე სისხლის სამართლის საქმეზე 2009 წლის 21 ოქტომბერს უკანონოდ მისცეს სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში, დაუსწრებლად შეუფარდეს აღკვეთის ღონისძიების სახედ პატიმრობა და ძებნა გამოაცხადეს. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენით ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ წარდგენილ ბრალდებაში. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2015 წლის 21 აპრილის განჩინება, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა სააპელაციო საჩივარი, უცვლელი დარჩა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2015 წლის 19 ნოემბრის განჩინებით.

ლ. ჭ-ეის განმარტებით, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემამდე მუშაობდა შპს „ბ...ს“ და შპს „ბი...ის“ დირექტორად. მისი ყოველთვიური ანაზღაურება შპს „ბი...აში“ შეადგენდა 630 ლარს (დაბეგრილი), ხოლო შპს „ბ...ში“ – 740 ლარს (დაბეგრილი). საერთო ჯამში, ყოველთვიური ანაზღაურება შეადგენდა 1370 ლარს (დაბეგრილი). სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის და უკანონო დევნის გამო ვერ დაბრუნდა საქართველოში 39 თვის განმავლობაში, რის გამოც ხელფასის სახით მიუღებელმა შემოსავალმა შეადგინა 53 430 ლარი (1370X39=53 430).

მოსარჩელემ ასევე მიუთითა, რომ სისხლის სამართლის საქმეებზე ადვოკატის მომსახურებისათვის გაიღო ხარჯი - 5000 აშშ დოლარი, ხოლო საზღვარგარეთ იძულებით ცხოვრებისათვის ყოველთვიურად - 900 ევრო, რამაც 39 თვის განმავლობაში შეადგინა 35 100 ევრო (39X900=35 100).

მოსარჩელის განმარტებით, 2005 წლის 9 ივლისს აღკვეთის ღონისძიება - პატიმრობა შეიცვალა გირაოთი, 5000 ლარის ოდენობით და გათავისუფლდა პატიმრობიდან, თუმცა სამი წლის განმავლობაში საქმე არ განხილულა. სასამართლოსთვის ცნობილი იყო მისი საზღვარგარეთ წასვლის შესახებ და მიუხედავად ინფორმაციის მიწოდებისა, 2009 წლის 22 ოქტომბერს დაინიშნა სასამართლო სხდომა, სასამართლოში გამოუცხადებლობა ჩაეთვალა არასაპატიოდ, გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიება შეეცვალა უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით - პატიმრობით, ხოლო გირაოს თანხა - 5000 ლარი გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში. სარჩელის ავტორი ითხოვს გირაოს თანხის დაბრუნებას, რადგან დადგინდა მის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების უსაფუძვლობა.

ლ. ჭ-ემ ასევე მიუთითა, რომ ერთი სისხლის სამართლის საქმის განხილვა გაგრძელდა 12 წელი, საიდანაც 139 დღე გაატარა პატიმრობაში, მეორე სისხლის სამართლის საქმის განხილვამ კი გასტანა 5 წელი და 2 თვე. 3 წელი და 3 თვე იმყოფებოდა იძულებით დევნილობაში. დაპატიმრებამდე ეწეოდა საადვოკატო საქმიანობას და იყო საქართველოს ...ის თავმჯდომარის მოადგილე. სისხლის სამართლის საქმე აქტიურად შუქდებოდა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, რითაც შეილახა მისი პატივი, ღირსება და რეპუტაცია, რის გამოც ითხოვა მორალური ზიანის ანაზღაურების სახით მოპასუხე ადმინისტრაციული ორგანოსათვის 50 000 ლარის გადახდის დაკისრება.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2019 წლის 22 თებერვლის განჩინებით საქმეში მოპასუხე საქართველოს მთავარი პროკურატურის უფლებამონაცვლედ ცნობილ იქნა საქართველოს გენერალური პროკურატურა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2019 წლის 22 თებერვლის საოქმო განჩინებით, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 16.1 მუხლის საფუძველზე, საქმეში მესამე პირად ჩაება საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილებით ლ. ჭ-ეის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; მოპასუხე საქართველოს გენერალურ პროკურატურას მოსარჩელე ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ დაეკისრა მორალური ზიანის - 12 000 ლარის, ხოლო მატერიალური ზიანის - 5 000 აშშ დოლარის ანაზღაურება; დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიამ დადგენილად მიიჩნია ის გარემოება, რომ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ფინანსური პოლიციის საგამოძიებო დეპარტამენტის გამოძიების სამმართველოს გამომძიებელმა 2005 წლის 19 თებერვალს დააკავა ლ. ჭ-ე და შეადგინა დაკავების ოქმი, რადგან ლ. ჭ-ე ეჭვმიტანილი იყო წინასწარი შეთანხმებით სხვა პირებთან ერთად არაერთგზის, დიდი ოდენობით, თაღლითობის ჩადენაში, ე.ი. მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით სხვისი ნივთის მოტყუებით დაუფლებაში. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2005 წლის 22 თებერვლის ბრძანებით საქმეზე №2/02-73, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ფინანსური პოლიციის საგამოძიებო დეპარტამენტის გამომძიებლის ზ. ფ-ეის შუამდგომლობა - ბრალდებულ ლ. ჭ-ეისათვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების შესახებ, არ დაკმაყოფილდა. ბრალდებულ ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პოლიციის ზედამხედველობის ქვეშ გადაცემა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 თებერვლის განჩინებით, პროკურორ ნ. ჟ-ის კერძო საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის მოსამართლის 2005 წლის 22 თებერვლის ბრძანება ლ. ჭ-ეის მიმართ შეიცვალა, ბრალდებულ ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა 3 (სამი) თვის ვადით. ბრალდებულ ლ. ჭ-ეისა და მისი ინტერესების დამცველ ადვოკატთა კერძო საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2005 წლის 9 ივლისის ბრძანებით, ბრალდებულ ლ. ჭ-ეის შუამდგომლობა დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 თებერვლის განჩინებით შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება შეიცვალა გირაოთი, გირაოს თანხად განისაზღვრა 5000 ლარი და ლ. ჭ-ე გათავისუფლდა სხდომათა დარბაზიდან.

საქმეზე ასევე დადგენილია, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2009 წლის 22 ოქტომბრის დადგენილებით დაკმაყოფილდა შუამდგომლობა, განსასჯელ ლ. ჭ-ეის მიმართ არასაპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების - გირაოს, დაპატიმრებით შეცვლის შესახებ. განსასჯელ ლ. ჭ-ეისათვის შერჩეული აღკვეთის ღონისძიება - გირაო შეიცვალა დაპატიმრებით. ამავე დადგენილების მიხედვით, ლ. ჭ-ეის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიება გირაო - 5000 ლარის ოდენობით, საქართველოს სსკ-ის 168-ე მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 6 ივნისის დადგენილებით (საქმე №1/3244-06) სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ პროკურორის შუამდგომლობა დაკმაყოფილდა; შეწყდა საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“, „ბ“, „გ“ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით ლ. ჭ-ეის მიმართ წარმოებული სისხლისსამართლებრივი დევნა. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 სექტემბრის განაჩენით, საქმეზე №1ბ/599-17, ლ. ჭ-ეის კერძო სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 6 ივნისის დადგენილება გაუქმდა. ლ. ჭ-ე უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ,,ბ’’ ,,გ’’ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებებში და გამართლდა.

2019 წლის 12 ივლისს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ მომსახურების სააგენტოს მიერ გაცემული ცნობის (№49/6/1/1/2-01833199) მიხედვით, ლ. ჭ-ემ, ...ის გავლით, სახელმწიფო საზღვარი დატოვა 2009 წლის 20 ოქტომბერს და 2013 წლის 31 იანვარს დაბრუნდა საქართველოში.

საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის საგამოძიებო დეპარტამენტის ქ. თბილისის მთავარი სამმართველოს მე-2 სამმართველოს 2009 წლის 21 ოქტომბრის დადგენილებით, ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემულ იქნა ლ. ჭ-ე საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ქვეპუნქტით, ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტის საფუძველზე. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2009 წლის 23 ოქტომბრის ბრძანებით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის საგამოძიებო დეპარტამენტის ქ. თბილისის მთავარი სამმართველოს მე-2 სამმართველოს უფროსი გამომძიებლის შუამდგომლობები - ლ. ჭ-ეისა და სხვა ბრალდებულების მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით დაპატიმრების შესახებ, დაკმაყოფილდა; ბრალდებულ ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა ორი თვის ვადით. ბრძანებაში პატიმრობის გამოყენების საფუძვლად მიეთითა ის გარემოება, რომ იგი ემალებოდა გამოძიებას, კერძოდ, მას გადაკვეთილი ჰქონდა საქართველოს საზღვარი და მისი ადგილსამყოფელი სასამართლოსათვის უცნობი იყო.

ბრალდებულის დაკავების 2013 წლის 31 იანვრის ოქმის მიხედვით, ლ. ჭ-ე 2013 წლის 31 იანვარს 05:35 საათზე დაკავებულ იქნა ქალაქ თბილისის ...ის ადმინისტრაციულ შენობაში და გადაყვანილ იქნა ქალაქ თბილისის გლდანი-ნაძალადევის სამმართველოს ადმინისტრაციულ შენობაში. 2013 წლის 1 თებერვალს ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა გირაო და გათავისუფლდა სხდომის დარბაზიდან. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენით, საქმეზე №1/2127-12, ლ. ჭ-ე ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ქვეპუნქტითა და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებაში. ლ. ჭ-ეის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - გირაო გაუქმდა. ამავე განაჩენით დადგენილ იქნა, რომ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, გაუქმდებოდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2013 წლის 28 თებერვლის დადგენილებით დადებული ყადაღა, რომლითაც ყადაღა დაედო ლ. ჭ-ეის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიების - გირაოს სახით განსაზღვრული შესატანი თანხის, კერძოდ, 5000 ლარის სანაცვლოდ სხვა პირის საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონებას. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 21 აპრილის განაჩენით, საქმეზე №1/ბ-172-15, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენი დარჩა უცვლელად. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 19 ნოემბრის განჩინებით, დაზარალებულ სს „ბა...ს“ წარმომადგენლის საკასაციო საჩივარი თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 21 აპრილის განაჩენზე არ იქნა დაშვებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის სხდომაზე განსახილველად.

საქალაქო სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ შპს „ბი...ის“ მიერ, 2019 წლის 19 ივლისს გაცემული №010 ცნობის მიხედვით, ლ. ჭ-ე 2007-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბი...აში’’ დირექტორის პოზიციაზე და მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 787,5 ლარს. ლ. ჭ-ეისათვის ხელფასის დარიცხვა შეწყდა 2009 წლის 1 ნოემბრიდან, ვინაიდან მან დატოვა საქართველოს ტერიტორია. 2009 წლის გამომუშავებული, მაგრამ გაუცემელი ხელფასის ნაწილი გაიცა ლ. ჭ-ეის ნდობით აღჭურვილ პირზე 2010 წელს. შპს „ბ...ს“ მიერ 2019 წლის 19 ივლისს გაცემული №005 ცნობის მიხედვით, ლ. ჭ-ე 2000-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბ...ში’’ დირექტორის პოზიციაზე. მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 925 ლარს. 2009 წლის 1 ნოემბრიდან ანაზღაურების გადახდა შეწყდა საქართველოს ტერიტორიის დატოვების გამო.

სსიპ შემოსავლების სამსახურის 2018 წლის 28 ივნისის ცნობის მიხედვით, შემოსავლების სამსახურში არსებული მონაცემებით, 2018 წლის 28 ივნისის მდგომარეობით, 2009 წელს ლ. ჭ-ეის მიღებული შემოსავალი შეადგენდა 85499,91 ლარს. სსიპ შემოსავლების სამსახურის მიერ 2018 წლის 27 ივნისს გაცემული ცნობის მიხედვით, შემოსავლების სამსახურში არსებული მონაცემებით 2018 წლის 27 ივნისის მდგომარეობით, ლ. ჭ-ეის მიერ 01.01.2010 - 31.12.2010 წლებში მიღებული შემოსავალი შეადგენდა 6077,8 ლარს. 2018 წლის 26 ივნისს სსიპ შემოსავლების სამსახურის მიერ გაცემული ცნობის მიხედვით, შემოსავლების სამსახურში არსებული მონაცემებით 2018 წლის 28 ივნისის მდგომარეობით, ლ. ჭ-ეის მიერ 2011 წელს მიღებული შემოსავალი შეადგენდა 241.68 ლარს.

2012 წლის 14 მაისის სალარო შემოსავლის ორდერის მიხედვით დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 4 861,20 ლარი, ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვისათვის თბილისის საქალაქო სასამართლოში (3000 აშშ დოლარი). 2012 წლის 1 ივნისის სალარო შემოსავლის ორდერის მიხედვით დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 3 254.80 ლარი, ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვის საფასური საქალაქო სასამართლოში (2000 აშშ დოლარი).

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიამ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველ და მესამე ნაწილებზე და განმარტა, რომ ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. ამასთან, საგულისხმოა, რომ ზემოაღნიშნული ნორმები ანიჭებენ რა პირს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას, არ განსაზღვრავენ მარეაბილიტირებელ გარემოებებს. შესაბამისად, კანონმდებელმა სასამართლოს მიანიჭა თავისუფლება ქმედების უკანონობისა და რეაბილიტაციის საფუძვლების შეფასებისას. სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული სასამართლო განაჩენით წყდება პირის პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული საკითხები. ამ საპროცესო დოკუმენტით სასამართლო ადგენს, ჩაიდინა თუ არა პირმა ინკრიმინირებული ქმედება და რა სახის სასჯელი უნდა დაეკისროს მას. სასამართლოს მოსაზრებით, პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებად უპირობოდ უნდა იქნეს მიჩნეული მის მიმართ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა. გამამართლებელი განაჩენის არსიდან და ბუნებიდან გამომდინარე - სასამართლოს ეს აქტი ეხება სწორედ პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებას. გამამართლებელი განაჩენი ადგენს პირის უდანაშაულობას, რაც იწვევს მისი უფლებების აღდგენას ანუ მის რეაბილიტაციას. რაც შეეხება ზემოაღნიშნული მუხლის მეორე კომპონენტს - ქმედების უკანონობას, სასამართლოს აზრით, მოცემულ შემთხვევაში, არ უნდა მოხდეს კანონის აღნიშნული მოთხოვნის იმგვარად ინტერპრეტაცია, რომ ქმედების უკანონობა შეფასდეს მხოლოდ კონკრეტული საპროცესო თუ მატერიალური ნორმის დარღვევით, ვინაიდან არ შეიძლება ნორმა განიმარტოს ისე, რომ გამართლებულს არ მიეცეს უფლებების აღდგენის ეფექტური შესაძლებლობა.

მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობასთან დაკავშირებით სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოსარჩელე უფლებამოსილია სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც ის ითხოვს მიყენებული სულიერი თუ ფიზიკური ტკივილის კომპენსაციისათვის, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა სასამართლოს მიერ უნდა გადაწყდეს.

სასამართლოს მოსაზრებით, განსახილველ შემთხვევაში სახეზეა მიზეზობრივი კავშირი სახელმწიფო ორგანოს უკანონო ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. ზიანის ანაზღაურების მოცულობასთან დაკავშირებით სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე და განმარტა, რომ კანონი არ ადგენს მორალური ზიანის ასანაზღაურებელ ოდენობას, რამდენადაც მორალური ზიანის ანაზღაურების კონკრეტული შემთხვევა ინდივიდუალურია და განპირობებულია მრავალი სხვადასხვა ფაქტორით. ამასთან, მორალური ზიანის მოცულობა სასამართლოს მიერ ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისაგან დამოუკიდებლად განისაზღვრება, როგორც დამდგარი ზიანის სიმძიმის, ისე ბრალის ხარისხის მიხედვით.

სასამართლომ გაითვალისწინა მოსარჩელის სოციალური მდგომარეობა, მის მიმართ განხორციელებული იძულების ფორმები, სახელდობრ, ის გარემოება, რომ მოსარჩელეს თავისუფლება ჰქონდა აღკვეთილი ფაქტობრივად 4 თვისა და 18 დღის განმავლობაში (ორივე საქმეზე ერთად: 4 თვე და 17 დღე + 1 დღე), ლ. ჭ-ე იყო ადვოკატი და მას ბრალად ედებოდა თაღლითობა. ამასთან, მის მიმართ სისხლის სამართალწარმოება მიმდინარეობდა ორ საქმესთან დაკავშირებით, ერთ საქმეზე 12 წლის განმავლობაში, მეორე საქმეზე კი, დაახლოებით, 5 წელი და მიიჩნია, რომ არსებობდა მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ნაწილში სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების საფუძველი და მორალური ზიანის ანაზღაურების ოდენობად განსაზღვრა 12 000 (თორმეტი ათასი) ლარი.

რაც შეეხება სასარჩელო მოთხოვნას მოპასუხისათვის მატერიალური ზიანის სახით მიუღებელი შემოსავლის - 53 430 ლარის, ადვოკატის მომსახურებისთვის გადახდილი ჰონორარის - 5 000 აშშ დოლარის, გირაოს სახით შეტანილი თანხის 5000 ლარის, საზღვარგარეთ ცხოვრების ხარჯის - 35 100 ევროს ანაზღაურების თაობაზე, სასამართლომ განმარტა, რომ საზღვარგარეთ ყოფნის პერიოდში მოსარჩელის მიერ გაწეული ხარჯის - 35 100 ევროს გაღების დამადასტურებელი მტკიცებულება არ იყო წარმოდგენილი და მოთხოვნა უსაფუძვლოდ მიიჩნია. გირაოს სახით შეტანილი 5000 ლარის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით (პირველ სისხლის სამართლის საქმეზე) სასამართლომ მიუთითა დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებზე და განმარტა, რომ გირაოს თანხის დაბრუნება არ არის დამოკიდებული პირის მიმართ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანაზე. ბრალდებულს ან მის სასარგებლოდ გირაოს შემტანს განაჩენის აღსრულებიდან 1 თვის ვადაში სრულად უბრუნდება გირაოს სახით შეტანილი ფულადი თანხა (გამამტყუნებელი განაჩენის შემთხვევაშიც მას დაუბრუნდებოდა მის მიერ გადახდილი თანხა). ლ. ჭ-ემ თავის ქმედებით თავადვე შეუწყო ხელი მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული გირაოს შეცვლას პატიმრობით, რის შემდგომაც მის მიერ გადახდილი გირაოს თანხა - 5000 ლარი, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად, გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელის მოთხოვნა მის მიერ აღკვეთის ღონისძიების სახით გადახდილი 5000 ლარის მოპასუხისათვის დაკისრების თაობაზე, სასამართლომ უსაფუძვლოდ მიიჩნია. მიუღებელი შემოსავლის - 53430 ლარის მოპასუხისათვის დაკისრებასთან მიმართებით, პირველი ინსტანციის სასამართლომ განმარტა, რომ ლ. ჭ-ეისთვის ანაზღაურების გადახდა შეწყდა მის მიერ საზღვრის კვეთის გამო. მან, ნებაყოფლობით დატოვა საქართველოს ტერიტორია 2009 წლის 20 ოქტომბერს, შესაბამისად, სასამართლომ დადასტურებულად არ მიიჩნია პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი ფულად ზარალსა და მოპასუხის ქმედებას შორის.

ადვოკატის მომსახურებისთვის გადახდილი ჰონორარის - 5 000 აშშ დოლარის ანაზღაურებაზე საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიამ მოიხმო მოსარჩელის მიერ წარდგენილი მატერიალური ზიანის დამადასტურებელი მტკიცებულებები, კერძოდ, 2012 წლის მაისსა და ივნისში მის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას ადვოკატისათვის ჰონორარის გადახდის ქვითრები. სასამართლო აღნიშნა, რომ 2012 წლის 14 მაისის სალარო შემოსავლის ორდერით (№...) დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 4 861,20 ლარი, ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვისათვის თბილისის საქალაქო სასამართლოში (3000 აშშ დოლარი ეკვივალენტი ლარში ეროვნული ბანკის გაცვლითი კურსით 1,6204). 2012 წლის 1 ივნისის სალარო შემოსავლის ორდერის მიხედვით (№...) დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 3 254.80 ლარი, ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვის საფასური საქალაქო სასამართლოში (2000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარში, ეროვნული ბანკის გაცვლითი კურსი 1.6274). ამდენად, წარმოდგენილი ქვითრების მიხედვით, ადვოკატისათვის ჰონორარის სახით გადასახდელი თანხა შეადგენდა 5000 აშშ დოლარს, რომლის გადახდაც განხორციელდა იმ დროისათვის არსებული კურსით. შესაბამისად, სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირის არსებობა ფულად ზარალსა და მოპასუხეთა ქმედებას შორის და მოპასუხე საქართველოს გენერალურ პროკურატურას დაეკისრა მოსარჩელისთვის მატერიალური ზიანის ანაზღაურება 5000 აშშ დოლარის ოდენობით.

სასამართლომ არ გაიზიარა მოპასუხის პოზიცია სასარჩელო მოთხოვნის ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით, 2018 წლის 20 ნოემბერს სასამართლოს კანცელარიაში რეგისტრირებულ სარჩელთან მიმართებაში და მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლზე, რომლის შესაბამისად, დელიქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების ხანდაზმულობის ვადა არის სამი წელი იმ მომენტიდან, როცა დაზარალებულმა შეიტყო ზიანის ან ზიანის ანაზღაურებაზე ვალდებული პირის შესახებ. სასამართლომ აღნიშნა, რომ, მართალია, საქმეზე საბოლოო განაჩენი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებულია 2015 წლის 19 ნოემბერს და სარჩელი სასამართლოს კანცელარიაში რეგისტრირებულია 2018 წლის 20 ნოემბერს, თუმცა სარჩელი გაგზავნილია ფოსტის მეშვეობით. სარჩელს ერთვის ფოსტის ბარათი, სადაც აღნიშნულია, რომ შპს ,,ო...ს“ მიერ გზავნილი მიღებულია/ ფოსტაში ჩაბარებულია 2018 წლის 19 ნოემბერს, შესაბამისად, სასამართლომ სარჩელი სკ-ის 1008-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამწლიან ვადაში წარდგენილად მიიჩნია.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და მოსარჩელისათვის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება სარჩელის დაუკმაყოფილებლობის ნაწილში სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრა ასევე ლ. ჭ-ემ, რომელმაც გასაჩივრებულ ნაწილში გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის სრულად დაკმაყოფილება მოითხოვა.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; ლ. ჭ-ეის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება მიუღებელი შემოსავლის სახით 53 430 ლარის ანაზღაურებაზე უარის თქმის ნაწილში და ამ ნაწილში მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ დაეკისრა მიუღებელი შემოსავლის - 53 430 ლარის ანაზღაურება; ხოლო დანარჩენ ნაწილში გადაწყვეტილება დარჩა უცვლელი.

სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება გასაჩივრდა როგორც ლ. ჭ-ეის (სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის, კერძოდ, გირაოს სახით გადახდილი თანხისა და მიუღებელი შემოსავლის ნაწილში), ასევე საქართველოს გენერალური პროკურატურის (სარჩელის დაკმაყოფილებულ ნაწილში) მიერ. სააპელაციო პალატამ აღნიშნა, რომ დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის მოსარჩელის სასარგებლოდ მიუღებელი შემოსავლის - 53 430 ლარის, ადვოკატის დახმარებისათვის გადახდილი ჰონორარის - 5 000 აშშ დოლარის, გირაოს სახით შეტანილი თანხის 5 000 ლარის და საქართველოს გენერალურ პროკურატურისათვის მოსარჩელის სასარგებლოდ მორალური ზიანის სახით თანხის დაკისრება. პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, კერძოდ, საზღვარგარეთ ცხოვრების ხარჯის - 35 100 ევროს ანაზღაურებაზე უარის თქმის ნაწილში, მოსარჩელე ლ. ჭ-ეის მიერ არ გასაჩივრებულა.

ლ. ჭ-ეის სააპელაციო საჩივართან დაკავშირებით სააპელაციო პალატამ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე, 408-ე, 411-ე, 412-ე მუხლებზე და განმარტა, რომ მიუღებელი შემოსავალი წარმოადგენს სავარაუდო შემოსავალს, მაგრამ მისი დადგენისათვის გათვალისწინებულ უნდა იქნეს, თუ რამდენად მოსალოდნელი იყო მისი მიღება. ზიანი უნდა იყოს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგი. მართალია, მიუღებელი შემოსავლის არსი მდგომარეობს მის მიუღებლობაში, მაგრამ სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რომ არა ზიანის მიმყენებლის ქმედება, რამდენად მიიღებდა მხარე ამ სარგებელს და რამდენად რეალური იქნებოდა აღნიშნული. ამრიგად, მიუღებელი შემოსავლის მტკიცება არ უნდა ეფუძნებოდეს აბსტრაქტულ, მხოლოდ მოსაზრებაზე დამყარებულ გარემოებებს, არამედ უნდა დასტურდებოდეს კონკრეტული ფაქტებითა და მტკიცებულებებით. პალატამ ყურადღება გაამახვილა საქმეში წარმოდგენილ შპს „ბი...ის“ მიერ 2019 წლის 19 ივლისს გაცემულ №010 ცნობაზე, რომლითაც დგინდება, რომ ლ. ჭ-ე 2007-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბი...აში’’ დირექტორის პოზიციაზე და მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 787,5 ლარს. ლ. ჭ-ეისათვის ხელფასის დარიცხვა შეწყდა 2009 წლის 1 ნოემბრიდან, ვინაიდან მან დატოვა საქართველოს ტერიტორია. 2009 წლის გამომუშავებული, მაგრამ გაუცემელი ხელფასის ნაწილი გაიცა ლ. ჭ-ეის ნდობით აღჭურვილ პირზე 2010 წელს. შპს "ბი...ის" მიერ 2019 წლის 19 ივლისს გაცემული №005 ცნობით, პალატამ ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ ლ. ჭ-ე 2000-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბ...ში’’ დირექტორის პოზიციაზე. მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 925 ლარს. 2009 წლის 1 ნოემბრიდან შეწყდა მისთვის ანაზღაურების გადახდა. პალატამ ყურადღება გაამახვილა აპელანტის ლ. ჭ-ეის მიერ სააპელაციო საჩივარში გაკეთებულ იმ განმარტებაზე, რომ მნიშვნელოვანია არა ის, რომ მან დატოვა ქვეყანა, არამედ ის, რატომ ვეღარ დაბრუნდა. სააპელაციო პალატამ მხედველობაში მიიღო ასევე აპელანტის მოსაზრება, რომ სამსახურის დაკარგვა და ხელფასის სახით მიუღებელი შემოსავლის წარმოშობა გამოიწვია არა ქვეყნის დატოვებამ, არამედ იმ ფაქტმა, რომ უკანონო სისხლისსამართლებრივი დევნის შედეგად შეფარდებული ჰქონდა პატიმრობა და მასზე გამოცხადებული იყო ძებნა, რაც შეუძლებელს ხდიდა ქვეყანაში მის დაბრუნებას.

პალატამ დაადგინა, რომ ლ. ჭ-ეს სისხლისსამართლებრივი დევნის შედეგად შეფარდებული ჰქონდა პატიმრობა და მასზე გამოცხადებული იყო ძებნა, რაც ცალსახად ადასტურებდა პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირის არსებობას ქმედებას (ქვეყნიდან წასვლა) და ფულად ზარალს შორის. აქედან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ არსებობდა მიუღებელი შემოსავლის მოთხოვნის დაკმაყოფილების საფუძველი და საქართველოს გენერალურ პროკურატურას დაეკისრა მიუღებელი შემოსავლის - 53 430 ლარის ანაზღაურება მოსარჩელის სასარგებლოდ.

ლ. ჭ-ეის მოთხოვნასთან დაკავშირებით, საქართველოს გენერალურ პროკურატურისათვის გირაოს სახით შეტანილი 5 000 ლარის ანაზღაურებაზე, პალატამ განმარტა, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2009 წლის 22 ოქტომბრის დადგენილებით, ლ. ჭ-ეისათვის შერჩეული აღკვეთის ღონისძიება - გირაო შეიცვალა დაპატიმრებით. ამავე დადგენილების მიხედვით გირაოს თანხა 5 000 ლარი, საქართველოს სსსკ-ის 168-ე მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში. 2009 წლის 23 ოქტომბერს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის ბრძანებით, ლ. ჭ-ეს, დაუსწრებლად აღკვეთი ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა ორი თვის ვადით. ბრძანებაში პატიმრობის გამოყენების საფუძვლად მიეთითა ის გარემოება, რომ იგი ემალებოდა გამოძიებას, კერძოდ, მას გადაკვეთილი ჰქონდა საქართველოს საზღვარი და მისი ადგილსამყოფელი სასამართლოსათვის უცნობი იყო. პალატამ მოიხმო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-7 და მე-8 ნაწილები და მიიჩნია, რომ ვინაიდან, გირაოს თანხის დადგენა განხორციელდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული საკანონმდებლო რეგულაციით, აღნიშნული ვერ მიიჩნეოდა მხარისთვის მიყენებულ მატერიალურ ზიანად. სააპელაციო პალატამ განმარტა, რომ გირაოს თანხის დაბრუნებაზე მსჯელობა უნდა მოხდეს არა ადმინისტრაციული სამართალწარმოების, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით.

საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლის სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნასთან დაკავშირებით სააპელაციო პალატამ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მსჯელობა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლთან დაკავშირებით. პალატის განმარტებით ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომელიც ადგენს, რომ არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. პალატამ გაითვალისწინა საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებები და მიუთითა, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენით, საქმეზე №1/2127-12, ლ. ჭ-ე ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ქვეპუნქტითა და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებაში. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 სექტემბრის განაჩენით, საქმეზე №1ბ/599-17, ლ. ჭ-ეის კერძო სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 6 ივნისის დადგენილება გაუქმდა. ლ. ჭ-ე უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ,,ბ’’ ,,გ’’ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებებში და გამართლდა. პალატამ მიუთითა, რომ გამამართლებელი განაჩენი ადგენს პირის უდანაშაულობას, რაც იწვევს მისი უფლებების აღდგენას ანუ მის რეაბილიტაციას. პალატამ მტკიცებულებათა შესწავლისა და ურთიერთშეჯერების შედეგად არ გაიზიარა აპელანტის - საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლის განმარტება, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის მორალური ზიანის - 12 000 (თორმეტი ათასი) ლარის დაკისრება არ გამომდინარეობდა გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმებიდან. სააპელაციო პალატამ მიუთითა აღკვეთის ღონისძიების სახედ პატიმრობის გამოყენებაზე, ასევე იმ გარემოებაზე, რომ მოსარჩელე იყო ადვოკატი და მას ბრალად ედებოდა თაღლითობა. ამასთან, მის მიმართ სისხლის სამართალწარმოება მიმდინარეობდა ორ საქმესთან დაკავშირებით, ერთ საქმეზე 12 წლის განმავლობაში, მეორე საქმეზე კი, დაახლოებით, 5 წელი. ზემოაღნიშნული მსჯელობისა და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, სააპელაციო პალატამ მართებულად მიიჩნია პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ მორალური ზიანის - 12 000 (თორმეტი ათასი) ლარის დაკისრება.

სააპელაციო სასამართლომ ასევე გაიზიარა ადვოკატის მომსახურებისთვის გადახდილი ჰონორარის - 5 000 აშშ დოლარის ანაზღაურების ნაწილში პირველი ინსტანციის სასამართლოს მსჯელობა და განმარტა, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის თანახმად, იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება. სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, მოსარჩელე მხარე იძულებული იყო საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტურად დაცვისა და რეალიზებისათვის აეყვანა ადვოკატი და ესარგებლა მისი მომსახურებით საგამოძიებო ორგანოებსა თუ სასამართლოში. აღნიშნული ხარჯების გაწევა ცალსახად გამოწვეული იყო პირის მიერ დარღვეული უფლების აღდგენის მიზნითა და მოპასუხის ქმედების უკანონობით. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა საქმეში წარმოდგენილ 2012 წლის მაისსა და ივნისში ლ. ჭ-ეის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას ადვოკატისათვის ჰონორარის გადახდის ქვითრებზე და აღნიშნა, რომ ადვოკატისათვის ჰონორარის სახით გადასახდელი თანხა შეადგენდა 5000 აშშ დოლარს, რომლის გადახდაც განხორციელდა იმ დროისათვის არსებული კურსით. შესაბამისად, მეორე ინსტანციის სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი ფულად ზარალსა და მოპასუხის ქმედებას შორის.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საკასაციო საჩივრით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა.

კასატორის მოსაზრებით, მორალური ზიანის საკითხის განხილვისას სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2016 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე ლ. ჭ-ე საქართველოს წინააღმდეგ (საჩივარი №35195/05), სადაც სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2005 წლის 25 თებერვლის გადაწყვეტილებით ლ. ჭ-ეს, მხოლოდ ბრალდების სიმძიმეზე დაყრდნობით, შეეფარდა პატიმრობა და სასამართლომ არ შეაფასა არგუმენტები მის გათავისუფლებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულ საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა და სახელმწიფოს დაეკისრა ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ მორალური ზიანის ანაზღაურება 1000 ევროს ოდენობით. აქედან გამომდინარე, უსაფუძვლო იყო მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სააპელაციო სასამართლოს მიერ ლ. ჭ-ეის მიმართ გამოყენებული პატიმრობის ვადის მხედველობაში მიღება. კასატორმა აგრეთვე აღნიშნა, რომ საქართველოს გენერალურ პროკურატურას პრესით არ გაუვრცელებია ინფორმაცია ლ. ჭ-ეის ბრალდებასთან დაკავშირებით და სტატიების შინაარსის განსაზღვრაში მონაწილეობა არ მიუღია.

მიუღებელი შემოსავლის სახით 53 430 ლარის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით კასატორმა განმარტა, რომ ლ. ჭ-ემ სახელმწიფო საზღვარი გადაკვეთა 2009 წლის 20 ოქტომბერს და 2013 წლის 31 იანვარს დაბრუნდა საქართველოში. 2009 წლის 21 ოქტომბერს ლ. ჭ-ეის მიმართ გამოტანილ იქნა დადგენილება ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემის შესახებ დანაშაულისათვის გათვალისწინებული საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით და მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით. 2009 წლის 23 ოქტომბერს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ბრძანებით აღკვეთის ღონისძიების სახედ შეეფარდა პატიმრობა, რადგან იგი ემალებოდა გამოძიებას.

კასატორს მიაჩნია, რომ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებაზე მითითება არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს კონკრეტული ოდენობით მატერიალური ზიანის დასამტკიცებლად. სააპელაციო სასამართლოს არ შეუმოწმებია ფაქტობრივი გარემოებების სისწორე, არ გამოუკვლევია მოთხოვნილი თანხის ოდენობის დამადასტურებელი მტკიცებულებები. ასევე, არ დაუდგენია, თუ რა თანხა იქნა გაცემული ლ. ჭ-ეის ნდობით აღჭურვილ პირზე და არ მიიღო მხედველობაში ლ. ჭ-ეის სამუშაო ადგილიდან წარმოდგენილი ცნობები.

კასატორი არ იზიარებს სააპელაციო პალატის განმარტებას, რომ მნიშვნელოვანი იყო არა ის, თუ რატომ დატოვა ლ. ჭ-ემ ქვეყანა, არამედ ის, თუ რატომ ვერ დაბრუნდა იგი საქართველოში. საკასაციო საჩივრის ავტორი აღნიშნავს, რომ 2013 წელს, როდესაც ლ. ჭ-ე დაბრუნდა საქართველოში, მის მიმართ კვლავ მიმდინარეობდა სისხლის სამართლის საქმის წარმოება და გამოყენებული იყო აღკვეთის ღონისძიების სახე პატიმრობა. თუ 2013 წელს არ შეუშალა ხელი ლ. ჭ-ეის დაბრუნებას სისხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობამ, მას მანამდეც შეეძლო დაბრუნებულიყო ქვეყანაში. აქედან გამომდინარე, კასატორს მიაჩნია, რომ არ არსებობდა მიუღებელი შემოსავლის სახით 53 430 ლარის გადახდის დაკისრების საფუძველი.

რაც შეეხება მატერიალური ზიანის სახით 5000 აშშ დოლარის გადახდის დაკისრებას, კასატორმა მიუთითა, რომ მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი ქვითრებით დასტურდება ადვოკატისათვის გადახდილი თანხის ოდენობა, რაც შეადგენს 8 116 ლარს. კასატორმა მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე და აღნიშნა, რომ წარმომადგენლისათვის გაწეული ხარჯის ოდენობის განსაზღვრისას მოქმედებს გონივრული და სამართლიანი შეფასების სტანდარტი, რა დროსაც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული დავის საგანი (საქმის კატეგორია), საქმის სირთულე, განხილვის ხანგრძლივობა და ა.შ. განმცხადებელი უფლებამოსილია, მოითხოვოს ხარჯების და დანახარჯების ანაზღაურება მხოლოდ იმის გათვალისწინებით, იყო თუ არა იგი რეალური და აუცილებელი. აქედან გამომდინარე, კასატორს უსაფუძვლოდ მიაჩნია ადვოკატის მომსახურებისათვის გადახდილი თანხის ანაზღაურების დაკისრება 5000 აშშ დოლარის ოდენობით.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 26 მარტის განჩინებით, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, დასაშვებობის შესამოწმებლად წარმოებაში იქნა მიღებული საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 30 ნოემბრის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საკითხის განხილვა დაინიშნა 2021 წლის 9 დეკემბერს, 12:00 საათზე. 2021 წლის 9 დეკემბრის სასამართლო სხდომაზე საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საკითხის განხილვა გადაიდო და დაინიშნა მხარეთა დასწრების გარეშე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2022 წლის 1 თებერვლის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და საქმის განხილვა დაინიშნა მხარეთა დასწრების გარეშე.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლო, ზეპირი მოსმენის გარეშე, საქმის მასალების გაცნობის, საკასაციო საჩივრის საფუძვლიანობის შესწავლის, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების კანონიერება-დასაბუთებულობის შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსახილველ საქმეზე მოსარჩელის ინტერესს წარმოადგენს, სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფოსათვის მისი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემით და აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენებით გამოწვეული არაქონებრივი ზიანის, ასევე, სამოქალაქო კოდექსის 408-ე და 411-ე მუხლებით გათვალისწინებული მატერიალური ზიანისა და მიუღებელი შემოსავლის ანაზღაურების დაკისრება.

საკასაციო სასამართლო, პირველ რიგში, აღნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. აღნიშნული კონსტიტუციური პრინციპი განმტკიცებულია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლში, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად, პირს უფლება აქვს, სამოქალაქო/ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით მოითხოვოს და მიიღოს უკანონოდ ჩატარებული საპროცესო მოქმედებისა და უკანონო გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. მითითებული მუხლი წარმოადგენს ზოგადი ხასიათის ნორმას, რომელიც უზრუნველყოფს სახელმწიფოს ვალდებულებას უკანონოდ დაკავებულ, დაპატიმრებულ ან მსჯავრდებულ პირთათვის შექმნას იმის სამართლებრივი შესაძლებლობა, რომ საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენონ კომპენსაციის მოთხოვნისა და მიღების უფლების განხორციელების ეფექტური და რეალური სამართლებრივი ნორმები. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირთა მიმართ, მაშინ სახელმწიფო ან ის ორგანო, რომელშიც მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს მოსამსახურე სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებს პასუხს; ხოლო აღნიშნული მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის ან გაუსვლელობის ხელწერილის უკანონოდ გამოყენების, პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება სახელმწიფოს მიერ მოკვლევის, წინასწარი გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებლობისას ეს პირები სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებენ პასუხს. ამასთან, ამავე კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს, მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ რეაბილიტაცია, თავისი არსით, შელახული ღირსების აღდგენას, ჩამორთმეული უფლებების დაბრუნებას გულისხმობს. სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი წარმოადგენს გარანტიას რეაბილიტირებული პირებისათვის, მიიღონ სახელმწიფოსაგან ზიანის ანაზღაურება მარეაბილიტირებელი გარემოების არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტის საფუძველზე, როგორიცაა გამამართლებელი განაჩენი. საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ გამამართლებელი განაჩენი არ უნდა შეიცავდეს გამართლებულის უდანაშაულობის გამომრიცხავ ან მისი სახელის გამტეხ ფორმულირებებს. გამამართლებელი განაჩენი ნიშნავს, რომ აღარ არსებობს დანაშაულის შესაძლო ჩადენის მტკიცების შესაძლებლობა. გამამართლებელი განაჩენი უარყოფს ბრალდებულის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის დამადასტურებელ, საქმეში არსებულ ყველა მტკიცებულებას და აღარ ტოვებს სივრცეს გამოყენებული შემზღუდველი ღონისძიების კანონიერების მტკიცებისათვის. სხვაგვარი განმარტება შეეწინააღმდეგება, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით, ასევე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლით განმტკიცებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი გამომდინარეობს კონსტიტუციის 13.6 მუხლში ასახული პრინციპიდან, რომელიც ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების განსაკუთრებული მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ნებისმიერ უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდულ პირთან მიმართებაში ადგენს სახელმწიფო ორგანოებისა და მოსამსახურეთა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას.

საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა მისი ორგანოების მიერ მიყენებული ზიანისათვის დადგენილია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIV თავის დებულებებით. ადმინისტრაციული ორგანოს ზიანის მიმყენებელი ქმედება არსებითად არ განსხვავდება კერძო პირის ანალოგიური ქმედებისაგან, შესაბამისად, ზაკ-ის 207-ე მუხლით განსაზღვრულ იქნა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმებისა და პრინციპების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, რაც გამოიხატა პასუხისმგებლობის სახეების დადგენით სამოქალაქო კოდექსზე მითითებით, იმ გამონაკლისის გარდა, რაც თავად ამ კოდექსით არის გათვალისწინებული. ამასთან, აღნიშნული კოდექსის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე, მისი თანამდებობის პირის მიერ ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვა ხორციელდება მიუხედავად ხელმყოფის ბრალისა, ხოლო თუ დარღვევა გამოწვეულია ბრალეული მოქმედებით, პირს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურებაც. ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში, უფლებამოსილ პირს უფლება აქვს მოითხოვოს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებაც. ამასთან, მორალური ზიანის ანაზღაურება შეიძლება ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისგან დამოუკიდებლად.

საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ მორალური ზიანი ანაზღაურდება მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ანაზღაურებას ექვემდებარება არა ყოველგვარი მორალური ზიანი (სულიერი ტანჯვა), თუნდაც ეჭვს არ იწვევდეს მისი ანაზღაურება, არამედ მხოლოდ ისეთი, რომლის ანაზღაურებასაც პირდაპირ ითვალისწინებს მოქმედი კანონმდებლობა.

საქმეზე დადგენილია, რომ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ფინანსური პოლიციის საგამოძიებო დეპარტამენტის გამოძიების სამმართველოს გამომძიებელმა 2005 წლის 19 თებერვალს, საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“, „ბ“, „გ“ ქვეპუნქტებით, ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით და სსკ-ის 192-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“, „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის აღძრულ სისხლის სამართლის საქმეზე დააკავა ლ. ჭ-ე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2005 წლის 22 თებერვლის ბრძანებით ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პოლიციის ზედამხედველობის ქვეშ გადაცემა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 თებერვლის განჩინებით, პროკურორ ნ. ჟ-ის კერძო საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის მოსამართლის 2005 წლის 22 თებერვლის ბრძანება ლ. ჭ-ეის მიმართ შეიცვალა და ბრალდებულ ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა 3 (სამი) თვის ვადით. ბრალდებულ ლ. ჭ-ეისა და მისი ინტერესების დამცველ ადვოკატთა კერძო საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2005 წლის 9 ივლისის ბრძანებით, ბრალდებულ ლ. ჭ-ეის შუამდგომლობა დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 თებერვლის განჩინებით შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება შეიცვალა გირაოთი, გირაოს თანხად განისაზღვრა 5000 ლარი და ლ. ჭ-ე გათავისუფლდა სხდომათა დარბაზიდან. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2009 წლის 22 ოქტომბრის დადგენილებით დაკმაყოფილდა შუამდგომლობა, განსასჯელ ლ. ჭ-ეის მიმართ არასაპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების - გირაოს, დაპატიმრებით შეცვლის შესახებ. განსასჯელ ლ. ჭ-ეისათვის შერჩეული აღკვეთის ღონისძიება -გირაო, შეიცვალა დაპატიმრებით. ამავე დადგენილების მიხედვით, ლ. ჭ-ეის მიმართ შერჩეული აღკვეთის ღონისძიების - გირაოს თანხა 5000 ლარის ოდენობით, საქართველოს სსკ-ის 168-ე მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 6 ივნისის დადგენილებით (საქმე №1/3244-06) სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ პროკურორის შუამდგომლობა დაკმაყოფილდა; შეწყდა საქართველოს სსკ 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“, „ბ“, „გ“ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით ლ. ჭ-ეის მიმართ წარმოებული სისხლისსამართლებრივი დევნა. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 სექტემბრის განაჩენით, საქმეზე №1ბ/599-17, ლ. ჭ-ეის კერძო სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 6 ივნისის დადგენილება გაუქმდა. ლ. ჭ-ე უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ,,ბ’’ ,,გ’’ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებებში და გამართლდა.

საქმეზე დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებას წარმოადგენს, რომ 2019 წლის 12 ივლისს, ლ. ჭ-ემ, ...ის გავლით სახელმწიფო საზღვარი დატოვა 2009 წლის 20 ოქტომბერს და 2013 წლის 31 იანვარს დაბრუნდა საქართველოში. საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის საგამოძიებო დეპარტამენტის ქ. თბილისის მთავარი სამმართველოს მე-2 სამმართველოს 2009 წლის 21 ოქტომბრის დადგენილებით, მეორე სისხლის სამართლის საქმეზე ლ. ჭ-ე ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიეცა საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტის საფუძველზე. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2009 წლის 23 ოქტომბრის ბრძანებით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შესავლების სამსახურის საგამოძიებო დეპარტამენტის ქ. თბილისის მთავარი სამმართველოს მე-2 სამმართველოს უფროსი გამომძიებლის შუამდგომლობები - ლ. ჭ-ეისა და სხვა ბრალდებულების მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით დაპატიმრების შესახებ, დაკმაყოფილდა; ბრალდებულ ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა ორი თვის ვადით. ბრძანებაში პატიმრობის გამოყენების საფუძვლად მიეთითა ის გარემოება, რომ იგი ემალებოდა გამოძიებას, კერძოდ, მას გადაკვეთილი ჰქონდა საქართველოს საზღვარი და მისი ადგილსამყოფელი სასამართლოსათვის უცნობი იყო. ლ. ჭ-ე საქართველოში დაბრუნდა და იგი დააკავეს 2013 წლის 31 იანვარს 05:35 საათზე ქალაქ თბილისის ...ის ადმინისტრაციულ შენობაში. 2013 წლის 1 თებერვალს ლ. ჭ-ეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა გირაო და გათავისუფლდა სხდომის დარბაზიდან. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენით, საქმეზე №1/2127-12, ლ. ჭ-ე ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა’’ ქვეპუნქტითა და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით წარდგენილ ბრალდებაში. ლ. ჭ-ეის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - გირაო გაუქმდა. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 21 აპრილის განაჩენით, საქმეზე №1/ბ-172-15, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენი დარჩა უცვლელად. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 19 ნოემბრის განჩინებით, დაზარალებულ სს „ბა...ს“ წარმომადგენლის საკასაციო საჩივარი თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2015 წლის 21 აპრილის განაჩენზე არ იქნა დაშვებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის სხდომაზე განსახილველად.

საკასაციო სასამართლო თავდაპირველად აღნიშნავს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილებით, ლ. ჭ-ეის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; მოპასუხე საქართველოს გენერალურ პროკურატურას მოსარჩელე ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ დაეკისრა მორალური ზიანის - 12 000 ლარის, ხოლო მატერიალური ზიანის - 5 000 აშშ დოლარის ანაზღაურება; დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. გადაწყვეტილება, სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრა ლ. ჭ-ემ, ხოლო სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში - საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; ლ. ჭ-ეის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 17 თებერვლის გადაწყვეტილება მიუღებელი შემოსავლის 53 430 ლარის ანაზღაურებაზე უარის თქმის ნაწილში და ამ ნაწილში მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ დაეკისრა მიუღებელი შემოსავლის სახით - 53 430 ლარის ანაზღაურება; ხოლო დანარჩენ ნაწილში გადაწყვეტილება დარჩა უცვლელი. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება სააპელაციო საჩივრით მხოლოდ საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ გაასაჩივრა, ხოლო გადაწყვეტილება ლ. ჭ-ეს, სააპელაციო საჩივრის (სარჩელის) დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში, არ გაუსაჩივრებია. ამდენად, გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში შესულია კანონიერ ძალაში, შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაზე საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიერ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრის პირობებში, საკასაციო სასამართლოს მსჯელობის საგანს წარმოადგენს საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის მოსარჩელე ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ მორალური ზიანის - 12 000 ლარის, მატერიალური ზიანის - 5 000 აშშ დოლარის და მიუღებელი შემოსავლის სახით 53 430 ლარის ანაზღაურების დაკისრება.

საკასაციო სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ მოსარჩელე მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძვლად მიუთითებს სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემასა და აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენებას. მოსარჩელე აგრეთვე მიუთითებს სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის შესახებ ინფორმაციის გავრცელების შედეგად მისი პატივის, ღირსების და რეპუტაციის შელახვაზე და ასევე იმ გარემოებაზე, რომ 3 წელი და 3 თვე იმყოფებოდა იძულებით დევნილობაში, ხოლო სისხლის სამართლის საქმეთა განხილვა გაგრძელდა 12 და 5 წელი.

საკასაციო სასამართლო მიუთითებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებაზე (სუსგ №ბს-972-936(3კ-08), 08.04.2009წ.), რომ არაქონებრივი უფლებები წარმოადგენს სამოქალაქო სამართლის იმ ობიექტს, რომელსაც გააჩნია მისთვის დამახასიათებელი თავისებურებები. არსებითი განსხვავება მდგომარეობს არაქონებრივი უფლების ხელყოფის შედეგად დამდგარი ზიანის შინაარსში. სამოქალაქო სამართლის აღნიშნული ობიექტის სპეციფიკის გათვალისწინებით მისი ხელყოფის შედეგად დამდგარ ზიანს ქონებრივი ეკვივალენტი არ გააჩნია. ამდენად, არაქონებრივი ზიანის მოთხოვნის წარმოშობისათვის საკმარისია არსებობდეს არაქონებრივი უფლების ხელყოფის ფაქტი, რაც მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა. მორალური ზიანის მოცულობას (რომელსაც არ გააჩნია მატერიალური გამოხატულება) განსაზღვრავს სასამართლო გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლში მითითება მორალური ზიანის გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების თაობაზე გულისხმობს ზიანის მიმყენებლის ბრალეულობის ხარისხის, დაზარალებულის განცდების სიღრმისა და ინდივიდუალური თავისებურების გათვალისწინებას. მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლო მხედველობაში იღებს, მოპასუხეების მიერ მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ფაქტს, ასევე დაზარალებულის სუბიექტურ დამოკიდებულებას მორალური ზიანის მიმართ და ობიექტურ გარემოებებს. ამ გარემოებათა შორისაა დაზარალებულის ცხოვრების პირობები (საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ასაკი და ა.შ.), ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა და სხვა გარემოებები. მორალური ზიანის ანაზღაურების შემთხვევაში არ ხდება ხელყოფილი უფლების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია. შეუძლებელია ფულადი ფორმით მორალური განცდების შეფასება, კომპენსაციის მიზანია მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა, რომელიც ეხმარება დაზარალებულს სულიერი გაწონასწორების მიღწევაში, სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვაში, რაც მორალური (არაქონებრივი) ზიანის ანაზღაურების სატისფაქციურ ფუნქციას შეადგენს. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოსარჩელის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემა იწვევს მორალურ ზიანს და ადასტურებს მიზეზობრივ კავშირს სახელმწიფო ორგანოების ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის.

ამასთან, ზიანის ანაზღაურების მოცულობასთან დაკავშირებით საკასაციო სასამართლო მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე და განმარტავს, რომ არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება, შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. კანონი არ ადგენს მორალური ზიანის ოდენობას, რამდენადაც მორალური ზიანის ანაზღაურების კონკრეტული შემთხვევა ინდივიდუალურია, განპირობებულია მრავალი სხვადასხვა ფაქტორით. ამასთან, მორალური ზიანის მოცულობა სასამართლოს მიერ ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისაგან დამოუკიდებლად განისაზღვრება, როგორც დამდგარი ზიანის სიმძიმის, ისე ბრალის ხარისხის მიხედვით. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაშია მისაღები, რომ კომპენსაციის ოდენობა არ უნდა მოწყდეს რეალობას. მართალია, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას განსაზღვრავს სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე, მაგრამ ეს მოთხოვნა მხოლოდ მოსარჩელის მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა სასამართლოს მიხედულებით უნდა გადაწყდეს. მორალური ზიანის ანაზღაურების უმთავრეს მიზანს არ წარმოადგენს ხელყოფილი უფლებების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია და შეუძლებელია მისი სრულად აღდგენა.

კასატორს უსაფუძვლოდ მიაჩნია მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სააპელაციო სასამართლოს მიერ ლ. ჭ-ეის მიმართ გამოყენებული პატიმრობის ვადის მხედველობაში მიღება, რამდენადაც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2016 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილებით (საქმე ლ. ჭ-ე საქართველოს წინააღმდეგ, საჩივარი №35195/05), სასამართლომ სახელმწიფოს დააკისრა ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ მორალური ზიანის ანაზღაურება 1000 ევროს ოდენობით. საკასაციო სასამართლო არ იზიარებს კასატორის პოზიციას და განმარტავს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ 2016 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილებით ლ. ჭ-ეის საჩივართან დაკავშირებით დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა და მოპასუხე სახელმწიფოს დაეკისრა სამი თვის ვადაში მომჩივნისათვის მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით გადაეხადა 1000 ევრო. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება არ ზღუდავს და არ ართმევს გამართლებულს უფლებას მოითხოვოს სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის გამო მორალური ზიანის ანაზღაურება. საკასაციო სასამართლო იზიარებს ქვედა ინსტანციის სასამართლოების შეფასებას მასზედ, რომ პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებად უპირობოდ უნდა იქნეს მიჩნეული მის მიმართ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა, ვინაიდან პირი, რომლის მიერ დანაშაულის ჩადენის ფაქტი არ დადასტურდა და რომლის მიმართაც გამოტანილია სასამართლოს გამამართლებელი განაჩენი, გამამართლებელი განაჩენის არსიდან და ბუნებიდან გამომდინარე - სასამართლოს ეს აქტი ეხება სწორედ პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებას, გამამართლებელი განაჩენი ადგენს პირის უდანაშაულობას, რაც იწვევს მისი უფლებების აღდგენას ანუ მის რეაბილიტაციას. მართალია, სისხლისსამართლებრივი დევნა და ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული იძულების ღონისძიებები ემსახურება სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს - საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვას, ამასთან, საქართველოს პროკურატურა წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის შედეგს, ვინაიდან მტკიცებულებათა შეფასება გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისთვის საკმარისობის კუთხით წარმოადგენს სასამართლოს კომპეტენციას, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ინდივიდს, რომლის მიმართაც დადგა მარეაბილიტირებელი გარემოება, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის (სუსგ №ბს-1301(2კ-22) 23.02.2023წ.; №ბს-1330(კ-22) 23.02.2023წ.; №ბს-770(კ-22) 10.11.2022წ.; №ბს-402(2კ-22) 10.11.2022წ.;).

საკასაციო სასამართლო ითვალისწინებს მოსარჩელის მიმართ განხორციელებული იძულების ფორმის სიმძიმეს, კერძოდ, მის უკანონო ბრალდებას, რის გამოც მოსარჩელე ვეღარ დაბრუნდა საქართველოში 3 წლის და 3 თვის განმავლობაში, ასევე იმ გარემოებას, რომ პირველი სისხლის სამართლის საქმის განხილვა გაგრძელდა 12 წელი, გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების სახეს და ხანგრძლივობას და ეთანხმება განსახილველ შემთხვევაში საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის ლ. ჭ-ეის სასარგებლოდ მორალური ზიანის სახით 12 000 ლარის დაკისრებას. კასატორის - საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიერ მორალური ზიანის ოდენობასთან დაკავშირებით გამოთქმულ განმარტებაზე, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ უკანონო ბრალდების/პატიმრობის ან მსჯავრდების საქმეებთან მიმართებაში სასამართლოს მიერ არამატერიალური (მორალური) ზიანის თანხის ოდენობის განსაზღვრა ხორციელდება თითოეულ საქმეში ინდივიდუალურად, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების, მორალური ზიანის მიმართ დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულების, ობიექტური გარემოებების (დაზარალებულის საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ასაკი და ა.შ.) და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით. ამასთან, განსახილველ შემთხვევაში მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრის კუთხით საკასაციო სასამართლო ასევე ითვალისწინებს მოსარჩელის პროფესიულ საქმიანობასა და მის რეპუტაციაზე წლების განმავლობაში მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმის გავლენას.

რაც შეეხება კასატორის განმარტებას მიუღებელი შემოსავლის ნაწილში სარჩელის დაკმაყოფილების შესახებ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმების თაობაზე, საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს პირვანდელი მდგომარეობა, ანუ მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არა ვალდებულების დარღვევა. ამასთანავე მნიშვნელობა არა აქვს, თუ რამდენად მაღალია მოვალის ბრალეულობის (განზრახვა თუ გაუფრთხილებლობა) ხარისხი ზიანის დადგომაში. თუმცა ეს წესი იზღუდება, თუ კრედიტორი თანაბრალეულია. სამოქალაქო კოდექსის 411-ე მუხლი კიდევ უფრო აკონკრეტებს 408-ე მუხლში მოცემული ზიანის სრულად ანაზღაურების პრინციპს. სრული ანაზღაურება ეხება არა საერთოდ ზიანს, რომელიც შეიძლება ვინმემ განიცადოს, არამედ იმ ზიანს, რომელიც სამოქალაქო პასუხისმგებლობის საერთო საფუძვლებიდან გამომდინარე ანაზღაურებადია. ზიანი უნდა ანაზღაურდეს არა მხოლოდ ფაქტობრივად დამდგარი
ქონებრივი დანაკლისისთვის, არამედ მიუღებელი შემოსავლისთვისაც. სამოქალაქო კოდექსის 411-ე მუხლის თანახმად, ანაზღაურებას ექვემდებარება ის მიუღებელი შემოსავალი, რომლის ანაზღაურებაც დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად იყო მისი მიღება მოსალოდნელი. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მიუღებელი შემოსავალი წარმოადგენს სავარაუდო შემოსავალს, განაცდურ ქონებრივ ნამეტს, რომელიც შესაძლოა მიღებულიყო სამოქალაქო ბრუნვის ნორმალური განვითარების შემთხვევაში და რომლის ანაზღაურებაც მოსარჩელის კომერციულ ინტერესში შედის. სავარაუდოა შემოსავალი, რომლის მიღებაც მოსალოდნელი იყო (სუსგ №ბს-1031(კ-20), 21.06.2021წ.; №ას-154-2021, 01.04.2022წ.). მართალია, მიუღებელი შემოსავალი წარმოადგენს სავარაუდო შემოსავალს, თუმცა მისი დადგენისათვის გათვალისწინებული უნდა იქნეს, თუ რამდენად მოსალოდნელი იყო მისი მიღება. ზიანის დადგომის შესაძლებლობა უნდა დასტურდებოდეს ყველა იმ გარემოების და მტკიცებულების შეფასებიდან, რომელიც ქმნის მისი წარმოშობის მტკიცების მაღალ ალბათობას. ზიანის ანაზღაურების ერთ-ერთი აუცილებელი ნიშანია, რომ ზიანი უნდა იყოს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგი. მართალია, მიუღებელი შემოსავლის არსი მდგომარეობს მის მიუღებლობაში, მაგრამ სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რომ არა ზიანის მიმყენებლის ქმედება, რამდენად მიიღებდა მხარე ამ სარგებელს. შესაბამისად, მიუღებელი შემოსავლის მტკიცება არ უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ მოსაზრებაზე დამყარებულ გარემოებებს, არამედ უნდა დასტურდებოდეს კონკრეტული ფაქტებითა და მტკიცებულებებით.

საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს საქმეში წარმოდგენილ შპს „ბი...ის“ მიერ 2019 წლის 19 ივლისს გაცემული №010 ცნობაზე, რომლითაც დგინდება, რომ ლ. ჭ-ე 2007-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბი...აში’’ დირექტორის პოზიციაზე და მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 787,5 ლარს. ლ. ჭ-ეისათვის ხელფასის დარიცხვა შეწყდა 2009 წლის 1 ნოემბრიდან, საქართველოდან წასვლის გამო. 2009 წლის გამომუშავებული, მაგრამ გაუცემელი ხელფასის ნაწილი გაიცა ლ. ჭ-ეის ნდობით აღჭურვილ პირზე 2010 წელს. შპს „ბ...ს“ მიერ 2019 წლის 19 ივლისს გაცემული №005 ცნობით ასევე დადგენილია, რომ ლ. ჭ-ე 2000-2009 წლებში მუშაობდა შპს ,,ბ...ში’’ დირექტორის პოზიციაზე. მისი ყოველთვიური დარიცხული ხელფასი შეადგენდა 925 ლარს. საქართველოს ტერიტორიის დატოვების გამო 2009 წლის 1 ნოემბრიდან შეწყდა მისთვის ანაზღაურების გადახდა.

საკასაციო პალატა იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებას, რომ მნიშვნელოვანია არა ის, რომ ლ. ჭ-ემ დატოვა ქვეყანა, არამედ ის, რატომ ვეღარ დაბრუნდა. ასევე გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ სამსახურის დაკარგვა და ხელფასის სახით მიუღებელი შემოსავლის წარმოშობა გამოიწვია არა ქვეყნის დატოვებამ, არამედ იმ ფაქტმა, რომ უკანონო სისხლისსამართლებრივი დევნის შედეგად ლ. ჭ-ეს შეფარდებული ჰქონდა პატიმრობა და მასზე გამოცხადებული იყო ძებნა, რაც შეუძლებელს ხდიდა ქვეყანაში ლ. ჭ-ეის დაბრუნებას. საკასაციო პალატა იზიარებს კასატორის არგუმენტაციას, რომ ლ. ჭ-ემ ნებაყოფლობით დატოვა საქართველოს ტერიტორია 2009 წლის 20 ოქტომბერს. თუმცა 2009 წლის 21 ოქტომბერს ლ. ჭ-ე მეორე სისხლის სამართლის საქმეზე იქნა ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემული და 2009 წლის 23 ოქტომბერს აღკვეთის ღონისძიების სახედ შეეფარდა პატიმრობა, რის გამოც იგი ვეღარ დაბრუნდა საქართველოში. ხოლო გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების უსაფუძვლობა კი დადგინდა 2017 წლის 26 სექტემბრის განაჩენით (საქმე №1ბ/599-17) და 2015 წლის 5 იანვრის განაჩენით (საქმე №1/2127-12). სისხლის სამართლის საქმეებზე დამდგარი შედეგებიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატა დადასტურებულად მიიჩნევს, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნის შედეგად ლ. ჭ-ეს შეფარდებული ჰქონდა პატიმრობა და მასზე გამოცხადებული იყო ძებნა, რაც ადასტურებს პირდაპირ მიზეზობრივ კავშირს მოპასუხის ქმედებას და ფულად ზარალს შორის. საკასაციო სასამართლო არ იზიარებს კასატორის პოზიციას მიუღებელი შემოსავლის ოდენობის შეცდომით დაანგარიშებასთან დაკავშირებით, რადგან სააპელაციო სასამართლომ საქმეში წარმოდგენილი შპს „ბი...ის“, შპს „ბ...ს“ და შემოსავლების სამსახურის მიერ გაცემული ცნობების საფუძველზე დაადგინა ლ. ჭ-ეის ხელფასის ოდენობა სადავო პერიოდში დარიცხული ხელფასის ოდენობისა და სადავო ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემდგომ მოპასუხე საქართველოს გენერალურ პროკურატურას დაეკისრა მიუღებელი შემოსავლის სახით 53 430 ლარის ანაზღაურება მოსარჩელის სასარგებლოდ. საკასაციო სასამართლო განუმარტავს კასატორს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, საკასაციო სასამართლო იმსჯელებს მხარის მხოლოდ იმ ახსნა-განმარტებაზე, რომელიც ასახულია სასამართლოთა გადაწყვეტილებებში ან სხდომათა ოქმებში. გარდა ამისა, შეიძლება მხედველობაში იქნეს მიღებული ამ კოდექსის 396-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტში მითითებული ფაქტები, ხოლო ამავე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება). დასაბუთებულ პრეტენზიაში იგულისხმება მითითება იმ პროცესუალურ დარღვევებზე, რომლებიც დაუშვა სააპელაციო სასამართლომ საქმის განხილვის დროს და რამაც განაპირობა ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასება-დადგენა, მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმის არასწორად გამოყენება ან/და განმარტება. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ კასატორმა სააპელაციო სასამართლოს განჩინებაზე დამატებითი, დასაშვები და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია (შედავება), რომელიც ეჭვქვეშ დააყენებდა სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ზემოაღნიშნული გარემოების სარწმუნოობას, ვერ წარმოადგინა.

სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში, შეთანხმებით დაცვის შემთხვევაში, გამართლებულის მიერ ადვოკატისათვის გაწეული ხარჯის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ ადვოკატის ხარჯი შესაძლებელია მოთხოვნილ იქნეს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით (სუსგ №ბს-432-429(2კ-17), 07.02.2019წ.). საკასაციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ ზოგადი წესის მიხედვით ხარჯების განსაზღვრა ხდება სასამართლოში მხარის მიერ წარდგენილი ფაქტობრივად გაწეული ხარჯების ოდენობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების საფუძველზე, თუმცა ამგვარი მტკიცებულებების არარსებობის შემთხვევაში, იურიდიული მომსახურების ანაზღაურების ამსახველი ქვითრის, საგადახდო დავალების შესრულების დოკუმენტაციის წარუდგენლობა, არ გამორიცხავს საქმის განხილვასთან დაკავშირებით გაწეული მომსახურების ღირებულების ანაზღაურების შესაძლებლობას, უკეთუ აშკარაა, რომ პირის უფლების დაცვის მიზნით წარმომადგენლობითი მომსახურება გაწეულია (სუსგ №ბს-809-805(3კ-17), 17.01.2019წ; №ბს-432-429(2კ-17), 07.02.2019წ.). საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს ასევე იმ გარემოებაზე, რომ მხარის მიერ ადვოკატისათვის თანხის გადახდის დამადასტურებელი ქვითრის არარსებობა იმთავითვე არ გამორიცხავს გაწეული მომსახურების ანაზღაურების შესაძლებლობას (ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ფადეევა რუსეთის წინააღმდეგ“, №55723/00, §145, 146, 09.06.2005წ.). განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელე არა მხოლოდ ზოგადად მიუთითებს ადვოკატის მომსახურებისათვის გაღებულ ხარჯზე, არამედ წარმოადგინა და საქმის მასალებს ერთვის 2012 წლის 14 მაისის სალარო შემოსავლის ორდერი (...), რომლის თანახმად დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 4 861,20 ლარი ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვისათვის თბილისის საქალაქო სასამართლოში (3000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარში ეროვნული ბანკის გაცვლითი კურსი 1,6204) და 2012 წლის 1 ივნისის სალარო შემოსავლის ორდერი (...), რომლის შესაბამისადაც, დ. დ-ეის მიერ გადახდილია სპს ,,დ...ის’’ ანგარიშზე 3 254.80 ლარი ლ. ჭ-ეის ინტერესების დაცვის საფასური საქალაქო სასამართლოში (2000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარში, ეროვნული ბანკის გაცვლითი კურსი 1.6274). ამდენად, წარმოდგენილი ქვითრების მიხედვით, ადვოკატისათვის ჰონორარის სახით გადასახდელი თანხა სისხლის სამართლის საქმეებზე შეადგენდა 5000 აშშ დოლარს, რომლის გადახდაც განხორციელდა იმ დროისათვის არსებული კურსით ეროვნულ ვალუტაში.

საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული შეთანხმებით დაცვის განხორციელების შემთხვევაში ბრალდებული თავად ირჩევს ადვოკატს, რომელთან შეთანხმებითაც განსაზღვრავს ანაზღაურების წესსა და ოდენობას. ბრალდებულს უნდა გააჩნდეს შესაძლებლობა ჯეროვნად და ეფექტიანად დაიცვას თავი წარდგენილი ბრალდებისაგან. ყველა პირს აქვს უფლება მოითხოვოს მის მიერ არჩეული ადვოკატის დახმარება თავისი უფლებების სისხლის სამართლის საქმის წარმოების ყველა სტადიაზე დაცვისათვის. ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის 6.3 მუხლის „c“ ქვეპუნქტით ასევე გარანტირებულია ბრალდებულის უფლება დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით. ამასთან, დაცვა არის სისხლისსამართლებრივი დევნის საწინააღმდეგო ფუნქცია, სწორედ ადვოკატის მონაწილეობა სისხლის სამართლის პროცესში უზრუნველყოფს შეჯიბრებითობის პრინციპის რეალიზებას და ბრალდებულის ინტერესების დაცვას. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის თანახმად, იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება. პალატა განმარტავს, რომ, როგორც საქმის მასალებით დგინდება, მოსარჩელე მხარე იძულებული იყო საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტურად დაცვისა და რეალიზებისათვის აეყვანა ადვოკატი და ესარგებლა მისი მომსახურებით საგამოძიებო ორგანოებსა თუ სასამართლოში, სრულყოფილად ესარგებლა სისხლის სამართლის კოდექსით ბრალდებულისათვის მინიჭებული უფლება - მოვალეობებით. ამრიგად, აღნიშნული ხარჯების გაწევა ცალსახად გამოწვეულია პირის მიერ დარღვეული უფლების აღდგენის მიზნითა და მოპასუხის ქმედების უკანონობით. რაც შეეხება ადვოკატის მომსახურებისთვის ასანაზღაურებელი თანხის ოდენობას, საკასაციო სასამართლოს მითითებით, საადვოკატო მომსახურების მიღებისას პირი სარგებლობს თავისუფალი არჩევანით, თუმცა მატერიალური ზიანის სახით საადვოკატო მომსახურებისათვის გაწეული თანხის ანაზღაურების მოთხოვნის შემთხვევაში ანაზღაურებას უნდა დაექვემდებაროს აუცილებლად გასაწევი ხარჯი, დავის საგნის, ამ დავის სირთულისა და სხვა ფაქტობრივი გარემოებების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე (სუსგ №ბს-1301(2კ-22), 23.02.2023წ.). განსახილველ შემთხვევაში, განხორციელებული საადვოკატო მომსახურების ინტენსივობის, დავის საგნისა და საქმის სპეციფიკის გათვალისწინებით, მოპასუხისთვის დაკისრებული თანხა გონივრულ შესაბამისობაშია გაწეულ საადვოკატო მომსახურებასთან. რაიმე გარემოება, რომელიც მოცემული თანხის შეუსაბამობაზე მიუთითებდა, განსახილველ საქმეზე დადგენილი არ არის. აღსანიშნავია, რომ ქვედა ინსტანციის სასამართლოებმა მართებულად გაამახვილეს ყურადღება მხარის მიერ წარდგენილი მატერიალური ზიანის დამადასტურებელ მტკიცებულებებზე. საქმეზე უდავოდ დასტურდება, რომ ლ. ჭ-ეს სისხლის სამართლის საქმეებში წარმოადგენდა ადვოკატი, საქმეში დაცულია 2012 წლის მაისსა და ივნისში ლ. ჭ-ეის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას ადვოკატისათვის ჰონორარის გადახდის ქვითრები. ლ. ჭ-ეის მიმართ წაყენებულ ბრალდებაზე იმსჯელა სხვადასხვა ინსტანციის სასამართლომ და ლ. ჭ-ეის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა არ დადასტურდა, იგი სრულად გამართლდა წაყენებულ ბრალდებაში. ამდენად, სისხლის სამართლის საქმეზე დამდგარი შედეგის გათვალისწინებით საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ მოპასუხეს მართებულად დაეკისრა სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში ადვოკატის მიერ გაწეული იურიდიული მომსახურების ანაზღაურება 5000 აშშ დოლარის ოდენობით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლომ სწორად გადაწყვიტა დავა, რის გამოც საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს და უცვლელად უნდა დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება.


ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :

1. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;
2. უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2020 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება;
3. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


მოსამართლეები: ბ. სტურუა


მ. ვაჩაძე


გ. აბუსერიძე