საქართველოს უზენაესი სასამართლო
გ ა დ ა წ ყ ვ ე ტ ი ლ ე ბ ა
საქართველოს სახელით

საქმე №ბს-1340(კ-20) 30 მაისი, 2023 წელი
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობა:

ბიძინა სტურუა (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მაია ვაჩაძე, გოჩა აბუსერიძე

საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე

კასატორები (მოსარჩელეები) - ლ. ხ-ი; გ. რ-ა

მოწინააღმდეგე მხარეები (მოპასუხეები) - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი, ე. ბ-ე, ი. კ-ე

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილება

დავის საგანი - ზიანის ანაზღაურება, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ -სამართლებრივი აქტების ბათილად ცნობა, ადმინისტრაციული წესით დაკავების უკანონოდ აღიარება


ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

2016 წლის 11 იანვარს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა სარჩელით მიმართეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას მოპასუხეების - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის, ქ. თბილისის პროკურატურის, ე. ბ-ეისა და ი. კ-ეის მიმართ.

მოსარჩელეებმა სარჩელის არაერთხელ დაზუსტების შემდეგ საბოლოოდ მოითხოვეს 2015 წლის 21 ნოემბერს გ. რ-ას და 2015 წლის 26 თებერვალს ლ. ხ-ის ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ აღიარება, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 12 იანვრის №20/11-69939 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 18 თებერვლის №408180 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 8 თებერვლის №MIA71600312487 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 22 თებერვლის №20/11-445400 გადაწყვეტილების, ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების პროკურორის 2016 წლის 13 იანვრის №13/01-2040 გადაწყვეტილების და ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების უფროსის მოადგილის 2016 წლის 17 თებერვლის №13/01-9788 გადაწყვეტილების, ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების პროკურორის 2016 წლის 15 თებერვლის №13/01- 9274 გადაწყვეტილების და ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების უფროსის მოადგილის 2016 წლის 4 მაისის №13/01-28294 გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა ძალაში შესვლის დღიდან, ასევე, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის, საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტისთვის, თბილისის პროკურატურისა და ე. ბ-ეისთვის გ. რ-ას სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების დაკისრება 25000 ლარის ოდენობით და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის, საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტისთვის, თბილისის პროკურატურისა და ი. კ-ეისთვის ლ. ხ-ის სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის 25000 ლარის ოდენობით ანაზღაურების დაკისრება.

მოსარჩელეთა განმარტებით, გ. რ-ა არის პროფესიით ჟურნალისტი და იგი ამ საქმიანობას ახორციელებს ყოველდღიურად. საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს სახაზო -საპატრულო სამმართველოს ...ის მეთაურის - ე. ბ-ეის მიერ 2015 წლის 21 ნოემბერს, 08:20 საათზე გ. რ-ა დაკავებულ იქნა ადმინისტრაციული წესით ქ. თბილისში, ...ს ხეობის - ახალი გზის მიმდებარედ, იმ საფუძვლით, რომ მან, სხვა დაუდგენელ პირებთან ერთად, საამისოდ გამოუყოფელ ადგილას თვითნებურად განათავსა პლაკატი. დაკავებას წინ უძღოდა მის მიმართ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შედგენა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის. ორივე ოქმი შეადგინა გ. ბ-ემ. მოსარჩელის განმარტებით, იგი ახორციელებდა ჟურნალისტურ საქმიანობას, კერძოდ, საკუთარი კამერით აფიქსირებდა უკვე განთავსებულ ბანერს და მას ბანერის განთავსებაში მონაწილეობა არ მიუღია.

საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს სახაზო-საპატრულო სამმართველოს ...ის მეთაური ე. ბ-ე პატაკში გამოთქვამდა ვარაუდს, რომ ,,ვინაიდან, გ. რ-ას მხრიდან, შესაძლოა, ადგილი ჰქონოდა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლით გათვალისწინებულ გადაცდომას, იგი დააკავა ადმინისტრაციული წესით“. მოსარჩელის განმარტებით, მისი დაკავების მიზეზი იყო მხოლოდ სამართალდარღვევის სავარაუდო ჩადენა.

2015 წლის 25 ნოემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიაში საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოდან შევიდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის მასალები გ. რ-ას მიმართ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენის თაობაზე. სასამართლოს სხდომაზე ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს სახაზო -საპატრულო სამმართველოს ...ის მეთაურმა, ე. ბ-ემ განმარტა, რომ 2015 წლის 21 ნოემბერს, გამთენიისას, ასრულებდა სამსახურებრივ მოვალეობას და მოძრაობდა ...ს ხეობის ტერიტორიაზე ე.წ. ახალ გზაზე, რა დროსაც მთაზე შენიშნა რამდენიმე პიროვნება, რომლებიც მთის ფერდზე ბანერს ამონტაჟებდნენ. მათ შორის იყო პირი, რომელიც ვიზუალურად, აღნაგობით, ჩაცმულობით ჰგავდა გ. რ-ას, ხელში ეჭირა ვიდეოკამერა და ეხმარებოდა სხვა პირებს ბანერის განთავსებაში. გზიდან ხსენებულ ფერდობზე ასვლა შეუძლებელი იყო და გაემართა ასასვლელი გზის მოსაძებნად. გზა ვერ ნახა და გარკვეული პერიოდის შემდეგ, როდესაც კვლავ დაბრუნდა ახალ გზაზე, შენიშნა გ. რ-ა, რომელიც გზასთან ახლოს იდგა და ვიდეოკამერა ეჭირა. ამის შემდეგ, გ. რ-ა ადმინისტრაციული წესით დააკავეს. ე. ბ-ემ განმარტა, რომ შორი მანძილის გამო გ. რ-ა სახეზე ვერ დაინახა და ამოცნობას ვერ შეძლებდა, თუმცა ტანისამოსით და აღნაგობით მთაზე შემჩნეული პირი გ. რ-ას ჰგავდა, ამასთან, ვიდეოკამერაც ჰქონდა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 8 დეკემბრის დადგენილებით (საქმე №4/7846-15) გ. რ-ას მიმართ დაწყებული №4/7846-15 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა, ვინაიდან გ.-ს რ-ას მიერ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენა არ დადასტურდა. საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებით ვერ დადგინდა, რომ გ. რ-ა ბანერის განთავსებაში მონაწილეობდა. სასამართლოს მითითებით, მხოლოდ აღნაგობა, ტანისამოსი და ვიდეოკამერის არსებობა, არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს პიროვნების იდენტიფიცირების საკმარის მტკიცებულებად.

რაც შეეხება ლ. ხ-ის ეპიზოდს, საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს პატრულ-ინსპექტორმა, ი. კ-ემ 2015 წლის 26 თებერვალს, ქ. თბილისში, ...ს ქ. №12-ის მიმდებარე ტერიტორიაზე ადმინისტრაციული წესით დააკავა ლ. ხ-ი, რომელიც დამკავებელი პირის აზრით, ...სთან შეკრებილ მოქალაქეებთან ერთად, ამბობდა უცენზურო სიტყვებს. იგი არ დაემორჩილა პოლიციის თანამშრომლის არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას - დაეცვა წესრიგი და დაკავებისას გაუწია წინააღმდეგობა, რაზედაც შედგა ადმინისტრაციული დაკავებისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმები საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე მუხლებით (პოლიციელის კანონიერი განკარგულებისადმი ამ მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) გათვალისწინებული ქმედების ჩადენის საფუძვლით. ორივე ოქმი შედგენილ იქნა პატრულ-ინსპექტორ ი. კ-ეის მიერ.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიაში 2015 წლის 27 თებერვალს, 10:56 საათზე, საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოდან შევიდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის მასალები ლ. ხ-ის მიმართ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე, 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენის თაობაზე.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 27 თებერვლის დადგენილებით (საქმე №4/1176-15) ლ. ხ-ის მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ნაწილში, შეწყდა საქმის წარმოება. ვინაიდან, განსახილველ შემთხვევაში, საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებით და ახსნა-განმარტებებით ლ. ხ-ის მიერ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენა არ დადასტურდა. ამასთან, ლ. ხ-ი ცნობილ იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით და სახდელის ზომად განესაზღვრა ჯარიმა 300 ლარის ოდენობით.

საქმის წარმოების შეწყვეტის ნაწილში თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 27 თებერვლის დადგენილება (საქმე №4/1176-15) არ გასაჩივრებულა მხარეთა მიერ და შევიდა კანონიერ ძალაში. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით დაწყებული წარმოება გასაჩივრდა ზემდგომ სასამართლოში.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 29 აპრილის №4/ა-268-15 დადგენილებით საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ. გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 27 თებერვლის №4/1176-15 დადგენილება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით ლ. ხ-ის სამართალდამრღვევად ცნობის ნაწილში და საქმე ხელახალი განხილვისათვის დაუბრუნდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს.

თბილისის საქალაქო სასამართლომ საქმის ხელახლა განხილვისას მიიჩნია, რომ ლ. ხ-ისთვის საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად არ არსებობდა საკმარისი ფაქტობრივ-სამართლებრივი საფუძვლები. სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია, რომ ლ. ხ-ის მხრიდან პოლიციის მუშაკის არც შეურაცხყოფის და არც წინააღმდეგობის გაწევის ფაქტი არ დასტურდებოდა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ განმარტა, რომ არსებობდა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 232-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების გამომრიცხავი გარემოება - ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობა, რის გამოც, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 19 მაისის დადგენილებით (საქმე №4/2927-15), შეწყდა ლ. ხ-ის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის №აა288104 ოქმის საფუძველზე დაწყებული საქმის წარმოება.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 13 მაისის განჩინებით, 2015 წლის 21 ნოემბერს გ. რ-ას ადმინისტრაციული წესით დაკავების უკანონოდ აღიარების, 2015 წლის 26 თებერვალს ლ. ხ-ის ადმინისტრაციული წესით დაკავების უკანონოდ აღიარების, ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების პროკურორის მიერ 2016 წლის 13 იანვრის №13/01- 2040 გადაწყვეტილებისა და ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების უფროსის მოადგილის 2016 წლის 17 თებერვლის №13/01-9788 გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების პროკურორის 2016 წლის 15 თებერვლის №13/01- 9274 გადაწყვეტილებისა და ქ. თბილისის პროკურატურის შინაგან საქმეთა ორგანოებში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის განყოფილების უფროსის მოადგილის 2016 წლის 04 მაისის №13/01-28294 გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნათა ნაწილში, შეწყდა საქმის წარმოება დაუშვებლობის გამო.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 13 მაისის განჩინება კერძო საჩივრით გაასაჩივრეს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2016 წლის 24 ოქტომბრის განჩინებით გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის კერძო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 13 მაისის განჩინება.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილებით გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ე. ბ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ გ. რ-ას სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 200 ლარის ოდენობით. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ი. კ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ ლ. ხ-ის სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 200 ლარის ოდენობით. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ე. ბ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ გ. რ-ას სასარგებლოდ სანოტარო წესით დამოწმებული მინდობილობის შესადგენად გაწეული ხარჯის ანაზღაურება 12 ლარის ოდენობით. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ი. კ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ ლ. ხ-ის სასარგებლოდ სანოტარო წესით დამოწმებული მინდობილობის შესადგენად გაწეული ხარჯის ანაზღაურება 12 ლარის ოდენობით. დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის განჩინებით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 12 იანვრის №20/11-69939 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 18 თებერვლის №408180 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 8 თებერვლის №MIA71600312487 გადაწყვეტილების, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 22 თებერვლის №20/11-445400 გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის ნაწილში შეწყდა საქმის წარმოება დაუშვებლობის მოტივით.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრეს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა, ასევე, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტმა, ე. ბ-ემ და ი. კ-ემ.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის განჩინება კერძო საჩივრით გაასაჩივრეს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 16 ნოემბრის განჩინებით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის, ე. ბ-ეის და ი. კ-ეის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება და საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას. გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის კერძო საჩივარი დაკმაყოფილდა. გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 28 თებერვლის განჩინება საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ და საქმე ამ ნაწილში არსებითად ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ე. ბ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ გ. რ-ას სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 500 ლარის ოდენობით; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ი. კ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ ლ. ხ-ის სასარგებლოდ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 500 ლარის ოდენობით; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ე. ბ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ გ. რ-ას სასარგებლოდ სანოტარო წესით დამოწმებული მინდობილობის შესადგენად გაწეული ხარჯის ანაზღაურება 12 ლარის ოდენობით; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ი. კ-ეს სოლიდარულად დაეკისრათ ლ. ხ-ის სასარგებლოდ სანოტარო წესით დამოწმებული მინდობილობის შესადგენად გაწეული ხარჯის ანაზღაურება 12 ლარის ოდენობით; დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

საქალაქო სასამართლოს განმარტებით, განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეები ითხოვენ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას და მოთხოვნის საფუძვლად მიუთითებენ იმ გარემოებაზე, რომ ისინი უკანონოდ დააკავეს ადმინისტრაციული წესით საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებმა. სასამართლოს დადგენილებით შეწყდა საქმის წარმოება სამართალდარღვევის არარსებობის გამო, რაც მათი მოსაზრებით, წარმოადგენს მარეაბილიტირებელ გარემოებას სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად.

საქმის მასალებით დადგენილია, რომ ლ. ხ-ი დაკავებულ იქნა 2015 წლის 26 თებერვალს, 16:40 საათზე. დაკავების ოქმში დაკავების მოტივად მითითებულია, რომ თბილისში, ...ს ქ. №12-თან იგი იგინებოდა, ამბობდა უცენზურო სიტყვებს, არ დაემორჩილა პოლიციის თანამშრომლების არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას, გაუწია მათ წინააღმდეგობა, რის გამოც დააკავეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე, 173-ე მუხლების საფუძველზე. იმავე დღეს ლ. ხ-ის მიმართ შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი №აა288104, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე, 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის. დადგენილია, რომ 2015 წლის 26 თებერვალს ლ. ხ-ი გათავისუფლდა ხელწერილის საფუძველზე, ხოლო თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 27 თებერვლის დადგენილებით (საქმე №4/1176-15) ლ. ხ-ის მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ნაწილში, შეწყდა საქმის წარმოება. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 19 მაისის დადგენილებით (საქმე №4/2927-15) შეწყდა ლ. ხ-ის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის №აა288104 ოქმის საფუძველზე დაწყებული საქმის წარმოება. საქმის წარმოების შეწყვეტის საფუძველი გახდა ლ. ხ-ის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტის დაუდასტურებლობა.

ამასთანავე, დადგენილია, რომ 2016 წლის 21 ნოემბერს, 08:20 საათზე, დაკავებულ იქნა გ. რ-ა. დაკავების ოქმში დაკავების მოტივად მითითებულია, რომ გ. რ-ამ, დაუდგენელ პირებთან ერთად, საამისოდ გამოუყოფელ ადგილას თვითნებურად განათავსა პლაკატი. იმავე დღეს გ. რ-ას მიმართ შედგენილია №... ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის. გ. რ-ა გათავისუფლდა 2015 წლის 21 ნოემბერს ხელწერილის საფუძველზე. ამასთან, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 8 დეკემბრის დადგენილებით (საქმე №4/7846-15) გ. რ-ას მიმართ დაწყებული №4/7846-15 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა, რადგან მის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენა არ დადასტურდა.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლოს განმარტებით, კონკრეტული დავის სწორად გადაწყვეტისათვის უნდა განიმარტოს, რამდენად ვრცელდება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობა ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირზე და ადმინისტრაციული დაკავების უკანონობა გულისხმობს თუ არა მხოლოდ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ან საქართველოს პროკურატურაში დაკავების გასაჩივრების შედეგად დაკავების უკანონოდ ცნობას, რამეთუ მოპასუხეთა წარმომადგენლები მიუთითებენ, რომ მოსარჩელეების მოთხოვნა - ზიანის ანაზღაურების თაობაზე, არ უნდა დაკმაყოფილდეს, რადგან, მართალია, მათ მიმართ შეწყდა ადმინისტრაციული საქმის წარმოება, მაგრამ ადმინისტრაციული დაკავება უკანონოდ არ არის ცნობილი.

საქალაქო სასამართლომ მიუთითა, რომ ასკ-ის 244-ე მუხლით გათვალისწინებული ჩარევა თავისუფლების ძირითად უფლებაში, ემსახურება ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორიცაა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღკვეთა, საქმის დროული და სწორი განხილვა და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეებზე მიღებული დადგენილების აღსრულება. პირის ადმინისტრაციულ დაკავებას კანონი მხოლოდ მას შემდეგ ითვალისწინებს, როცა ამოიწურება ზემოქმედების სხვა ზომები. პირის ადმინისტრაციული დაკავება არის ოქმის შემდგენისთვის მინიჭებული შესაძლებლობა, კანონით დადგენილ შემთხვევაში და წესით დააკავოს პირი სამართალდარღვევის აღსაკვეთად, სამართალდარღვევაზე რეაგირების მოსახდენად მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ზემოქმედების სხვა ზომები ამოწურულია. კანონმდებლობით, ასევე, გათვალისწინებულია დაკავების გასაჩივრების წესი. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეებმა, ადმინისტრაციული დაკავების გასაჩივრების მიზნით, მიმართეს როგორც პროკურატურას, ისე საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, თუმცა მათ მიერ მიჩნეულ იქნა, რომ ადგილი არ ჰქონია უკანონო ადმინისტრაციულ დაკავებას.

სასამართლოს განმარტებით, მართალია, მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავება კანონიერად არის მიჩნეული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და თბილისის პროკურატურის მიერ, თუმცა დაკავების გასაჩივრებასა და დაკავების უკანონოდ აღიარებას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს გადამწყვეტი მნიშვნელობა, როდესაც პირი ცნობილი იქნება ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად, რაც იმთავითვე არ გამორიცხავს ადმინისტრაციული დაკავების უკანონობას. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეთა მიმართ წარმოებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეები შეწყდა სამართალდარღვევის ფაქტის არარსებობის გამო, რადგან იგი კანონით დადგენილი წესით ვერ დადასტურდა, რაც ავტომატურად განაპირობებს ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ მიჩნევას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის. ადმინისტრაციული დაკავება ემსახურება კონკრეტულ მიზნებს - მართლწესრიგის დაცვას, სამართალდარღვევის აღკვეთას, სამართალდამრღვევი პირის მიმართ შესაბამისი სანქციის შეფარდების შესაძლებლობის განხორციელებას. საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები, რომლებიც აღჭურვილნი არიან სამართალდარღვევის აღკვეთისთვის საჭირო ფართო უფლებამოსილებებით, განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მიუდგნენ პირის მიმართ ზემოქმედების ისეთი ზომების გამოყენებას, რომლებიც იწვევს პირისთვის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის შეზღუდვას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საჯარო წესრიგის დაცვა შეუძლებელი იქნება და მოხდება პირთა კანონით დაცული ინტერესების შელახვა. ამასთან, ადმინისტრაციული დაკავებისას არსებული ფაქტობრივი გარემოებები შესაძლებელია, რომ პოლიციის თანამშრომლებს უქმნიდეს დასაბუთებულ ეჭვს, რომ პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა და აუცილებელია მისი დაკავება, მაგრამ საქმის განხილვისას და სასამართლო დადგენილებით დადგინდეს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას ადგილი არ ჰქონია. სასამართლოს მითითებით, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლით განსაზღვრული ზიანის ანაზღაურებისთვის პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებად უპირობოდ უნდა იქნეს მიჩნეული მის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილების მიღება, ვინაიდან ამგვარი აქტი ადასტურებს, რომ გამართლებულ პირს სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს მის უფლებებში აღდგენას - მის რეაბილიტაციას. რაც შეეხება აღნიშნული მუხლის მეორე კომპონენტს - ქმედების უკანონობას, ქმედების უკანონობა არ უნდა შეფასდეს მხოლოდ კონკრეტული საპროცესო თუ მატერიალური ნორმის დარღვევის დადგენით, გამართლებულ პირს უნდა მიეცეს უფლებების აღდგენის ეფექტური შესაძლებლობა. სასამართლოს განმარტებით, მართალია, პირის ადმინისტრაციული დაკავება ემსახურება სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს - საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვას, ამასთან, უფლებამოსილი ორგანო წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის შედეგს, ვინაიდან მტკიცებულებათა შეფასება შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანისთვის წარმოადგენს სასამართლოს კომპეტენციას, თუმცა, პირს, რომლის ქმედებაშიც სამართალდარღვევის ნიშნების არსებობა არ დადასტურდა, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ამდენად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული მარეაბილიტირებელი გარემოება და აქედან გამომდინარე, ქმედების უკანონობაც, რაც არ უნდა იქნეს გაიგივებული მხარის მიერ დაკავების გასაჩივრების აუცილებლობასთან. პირის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შეწყვეტით დასტურდება, რომ პირს არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა, რომლის აღკვეთის ან რომელზეც სათანადო რეაგირების მოხდენის მიზანსაც ემსახურება ადმინისტრაციული დაკავება. სწორედ ამიტომ, აღნიშნული გარემოებების არსებობა საკმარისია პირისთვის ზიანის ანაზღაურებისთვის და აუცილებელი არ არის, პირს გასაჩივრებული ჰქონდეს ადმინისტრაციული დაკავება ან დაკავება უკანონოდ იქნეს აღიარებული შესაბამისი ორგანოს მიერ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პირს არ ექნებოდა ზიანის ანაზღაურების რეალური შესაძლებლობა.

ამდენად, საქალაქო სასამართლოს მითითებით, ადმინისტრაციულ დაკავებასა და ადმინისტრაციულ პატიმრობას შორის განსხვავება არის მის ინტენსივობასა და ხარისხში, ამასთან, ადმინისტრაციული დაკავება არის უზრუნველყოფის ღონისძიება, ხოლო ადმინისტრაციული პატიმრობა წარმოადგენს ადმინისტრაციული სახდელის სახეს, თუმცა თავისი არსით, პირისთვის კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების - თავისუფალი მიმოსვლის უფლების შეზღუდვა და დამდგარი ნეგატიური შედეგებით, რაც გამოიხატება კონკრეტულ დაწესებულებაში გარკვეული დროით მოთავსებაში, პირის რეპუტაციაზე გავლენის მოხდენაში, უარყოფითი განცდების წარმოქმნაში, ისინი ერთმანეთს ჰგვანან. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქალაქო სასამართლომ არ გაიზიარა მოპასუხის მითითება იმის თაობაზე, რომ ადმინისტრაციული დაკავება არ ექცევა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემადგენლობაში.

სასამართლოს განმარტებით, არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილია, რომ სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც. კანონით ერთმნიშვნელოვნადაა დადგენილი მორალური ზიანის ანაზღაურება პატივის, ღირსების, პირადი ცხოვრების საიდუმლოების, პირადი ხელშეუხებლობისა ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისას, ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენებისას. ამდენად, პირის კანონით დაცული სხვა უფლებების შეზღუდვა არ წარმოშობს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, რაც გამოწვეულია მორალური ზიანის სპეციფიკით, რამეთუ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლით განსაზღვრული სიკეთის ხელყოფისას პირი განსაკუთრებულად განიცდის სულიერ თუ ფიზიკურ ტანჯვას.

საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მიხედვით, ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, აქვს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლისა და საცხოვრებელი ადგილის თავისუფალი არჩევის უფლება. ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, შეუძლია თავისუფლად გავიდეს საქართველოდან. ამ უფლებათა შეზღუდვა შეიძლება მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის აუცილებელი სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის, დანაშაულის თავიდან აცილების ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით. მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავებით მოხდა ზემოაღნიშნულ კონსტიტუციურ უფლებათა შელახვა, რაც წარმოადგენს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების საფუძველს პირის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის პირობებში, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილიდან გამომდინარე. ამასთან, ზიანის ანაზღაურება სოლიდარულად უნდა დაეკისროთ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტსა და ადმინისტრაციული დაკავების უშუალოდ განმახორციელებელ პირებს - ე. ბ-ესა და ი. კ-ეს.

სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტზე, რომლის მიხედვითაც, ამ კოდექსის 244-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული საფუძვლით დამრღვევის ადმინისტრაციული დაკავება შეუძლიათ მხოლოდ საქართველოს კანონმდებლობით უფლებამოსილ ორგანოებს (თანამდებობის პირებს), კერძოდ: შინაგან საქმეთა ორგანოებს – წვრილმანი ხულიგნობის, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევის, პოლიციის მუშაკის ან სამხედრო მოსამსახურის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის, ნარკოტიკული საშუალების გასაღების მიზნის გარეშე, მცირე ოდენობით უკანონოდ შეძენის ან შენახვის ანდა ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების, ოჯახში ძალადობის ჩადენის, შემაკავებელი და დამცავი ორდერებით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობის, არასრულწლოვნის განცალკევების შესახებ სოციალური მუშაკის გადაწყვეტილებისადმი დაუმორჩილებლობის, პროსტიტუციის, საზოგადოებრივ ადგილებში მთვრალ, ადამიანის ღირსებისა და საზოგადოებრივი ზნეობის შეურაცხმყოფელ მდგომარეობაში ყოფნის, საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევის, ნადირობის, თევზჭერისა და თევზის მარაგის დაცვის წესების დარღვევის და ცხოველთა სამყაროს დაცვისა და გამოყენების შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის სხვაგვარი დარღვევის, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სამხედრო მოსამსახურის მიერ სამხედრო სამსახურის წესის დარღვევის, აგრეთვე საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით უშუალოდ გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში.

კონკრეტულ ვითარებაში კი, ადმინისტრაციული დაკავება განახორციელეს სწორედ საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებმა, შესაბამისად, დამდგარი ზიანი სწორედ მათი ქმედების პირდაპირი და გარდაუვალი შედეგია და ზიანის მიმყენებლებს წარმოადგენენ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი, ე. ბ-ე და ი. კ-ე.

რაც შეეხება მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას, სასამართლოს განმარტებით, მას განსაზღვრავს სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე. მოსარჩელე უფლებამოსილია, სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც ის ითხოვს მიყენებული სულიერი თუ ფიზიკური ტკივილის კომპენსაციისათვის, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა სასამართლოს შეხედულებით უნდა გადაწყდეს. მორალური ზიანი გულისხმობს ფიზიკურ და ზნეობრივ-ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, რასაც პირი განიცდის ამა თუ იმ სიკეთის, უმეტესწილად, არამატერიალურ ფასეულობათა ხელყოფით და მის ანაზღაურებას აკისრია სამი ფუნქცია: დააკმაყოფილოს დაზარალებული, ზემოქმედება მოახდინოს ზიანის მიმყენებელზე და თავიდან აიცილოს პიროვნული უფლების ხელყოფა სხვა პირების მიერ. მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლო მხედველობაში იღებს მოპასუხის მიერ მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ფაქტს, ასევე დაზარალებულის სუბიექტურ დამოკიდებულებას მორალური ზიანის მიმართ და ობიექტურ გარემოებებს. ამ გარემოებათა შორისაა დაზარალებულის ცხოვრების პირობები (საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ასაკი და ა.შ.), ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა და სხვა გარემოებები. მორალური ზიანის ანაზღაურების შემთხვევაში არ ხდება ხელყოფილი უფლების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია. კომპენსაციის მიზანია მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა, რომელიც ეხმარება დაზარალებულს სულიერი გაწონასწორების მიღწევაში, სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვაში, რაც მორალური (არაქონებრივი) ზიანის ანაზღაურების სატისფაქციურ ფუნქციას შეადგენს.

საქალაქო სასამართლომ გაითვალისწინა, რომ მოსარჩელეები რამდენიმე საათის განმავლობაში იყვნენ დაკავებულნი, რა დროსაც შეიზღუდა მათი თავისუფალი მიმოსვლის უფლება, შეილახა პირის ღირსება, თუმცა, რადგან ისინი გათავისუფლდნენ ხელწერილის საფუძველზე, სამართალდარღვევის მასალები გონივრულ ვადაში და დროულად იქნა წარდგენილი სასამართლოში, მიიჩნია, რომ მორალური ზიანის ოდენობა, თითოეული მოსარჩელისათვის ინდივიდუალურად უნდა განისაზღვროს 500 (ხუთასი) ლარის ოდენობით.

საქალაქო სასამართლომ ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის საორგანიზაციო სამმართველოს უფროსის 2016 წლის 12 იანვრის №20/11-69939 წერილით გ. რ-ას განემარტა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის შინაარსი, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვის უზრუნველყოფის ერთ-ერთ ზომად ადმინისტრაციულ დაკავებას ითვალისწინებს.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალური ინსპექციის დისციპლინური დევნის, ინსპექტირებისა და ფინანსური დარღვევების შემოწმების მთავარი სამმართველოს დისციპლინური დევნის პირველი სამმართველოს უფროსის 2016 წლის 8 თებერვლის №MIA71600312487 წერილით ი. პ-ის, №2891077 და №2891161 განცხადებებთან დაკავშირებით, ეცნობა, რომ შს სამინისტროს გენერალურ ინსპექციაში ჩატარებული სამსახურებრივი შემოწმებით, შს სამინისტროს მოსამსახურის მხრიდან დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის ფაქტმა დადასტურება ვერ ჰპოვა.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 18 თებერვლის №408180 გადაწყვეტილებისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 22 თებერვლის №20/11-445400 გადაწყვეტილების ბათილად ცნობასთან მიმართებაში საქალაქო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის დირექტორის 2016 წლის 18 თებერვლის №408180 წერილით გ. რ-ას, 2016 წლის 5 თებერვლის №287296 ადმინისტრაციული საჩივრის პასუხად, ეცნობა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიაში მიმდინარე ადმინისტრაციული დავის ადმინისტრაციული წესით დაკავების უკანონოდ აღიარების თაობაზე.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის დირექტორის მოადგილის 2016 წლის 22 თებერვლის №20/11-445400 წერილით ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას ადვოკატს - ი. პ-ის, 2016 წლის 5 თებერვლის №289790 ადმინისტრაციული საჩივრისა და №290046 განცხადების პასუხად, ეცნობა, რომ საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად არსებობდა საჩივრისა და განცხადების განუხილველად დატოვების საფუძველი, რადგან თბილისის საქალაქო სასამართლოში მიმდინარეობდა დავა იმავე მხარეებს შორის, იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით.

მითითებული ნორმებისა და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლომ კანონშესაბამისად მიიჩნია მოსარჩელეების მიმართ შედგენილი ადმინისტრაციული დაკავების ოქმები და საჩივრის განხილვის ფარგლებში ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 22 თებერვლისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2016 წლის 18 თებერვლის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილება სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრეს როგორც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტმა, ე. ბ-ემ და ი. კ-ემ, ასევე, გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის განჩინება კერძო საჩივრით გაასაჩივრეს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილებით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის, ე. ბ-ეის და ი. კ-ეის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა. გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში და ამ ნაწილში მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე. უცვლელი დარჩა მოცემულ საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილება იმ ნაწილში, რომლითაც სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

სააპელაციო სასამართლომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის, ე. ბ-ეისა და ი. კ-ეის სააპელაციო საჩივრის საფუძვლიანობის შემოწმების მიზნით ყურადღება გაამახვილა მსგავსი კატეგორიის საქმეებზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის განმარტებაზე, რომლის თანახმად, პოლიციელის საქმიანობის კონტროლის წესი დადგენილია „პოლიციის შესახებ“ კანონის IX თავით. აღნიშნული კანონის 56-ე მუხლი ითვალისწინებს პოლიციელის ქმედების გასაჩივრების პროცედურას, რომლის პირველი პუნქტით პირს, რომელიც მიიჩნევს, რომ პოლიციელის ქმედებით დაირღვა მისი უფლებები და თავისუფლებები, უფლება აქვს, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს ეს ქმედება ზემდგომ თანამდებობის პირთან, პროკურატურაში ან სასამართლოში. იმავე მუხლის მე-3 პუნქტით საპოლიციო ღონისძიება, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ან სისხლის სამართლის ნორმების საფუძველზე ხორციელდება, საჩივრდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. შესაბამისად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლი ითვალისწინებს ადმინისტრაციული დაკავების, პირადი გასინჯვის, ნივთებისა და დოკუმენტების ჩამორთმევის გასაჩივრების შესაძლებლობას დაინტერესებული პირის მიერ ზემდგომ ორგანოებში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურატურაში (სუსგ №ბს-1143-1137(2კ-17), 02.10.2018წ.).

სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებზე და გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მითითება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის თანახმად, საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით უშუალოდ გათვალისწინებულ შემთხვევებში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღსაკვეთად, როცა ამოწურულია ზემოქმედების სხვა ზომები, პიროვნების დასადგენად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შესადგენად, თუ ოქმის შედგენა აუცილებელია, მაგრამ მისი ადგილზე შედგენა შეუძლებელია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად დასაშვებია პირის ადმინისტრაციული დაკავება, პირადი გასინჯვა, მისი ნივთების გასინჯვა და მისთვის ნივთებისა და დოკუმენტების ჩამორთმევა.

სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, პირველი ინსტანციის სასამართლომ მართებულად იმსჯელა მოსარჩელეების მიმართ შედგენილი ადმინისტრაციული დაკავების ოქმების კანონიერებაზე და დაადგინა საჩივრის განხილვის ფარგლებში ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების კანონშესაბამისობა. სააპელაციო პალატის განმარტებით, პირველი ინსტანციის სასამართლომ ასევე სწორად მიუთითა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 182-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ბ" ქვეპუნქტზე, რომლის თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანო არ განიხილავს ადმინისტრაციულ საჩივარს, თუ სასამართლო წარმოებაშია საქმე დავაზე იმავე მხარეებს შორის, იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით. სააპელაციო სასამართლომ მოიხმო საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 2 ოქტომბრის (№ბს-1143-1137(2კ-17)) და 2014 წლის 10 აპრილის (№ბს-648-623(2კ-13) გადაწყვეტილებები, სადაც საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილი პირადი არაქონებრივი უფლებების მატერიალური სახით ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების რეალიზების საშუალებას იძლევა მხოლოდ ბრალეული მოქმედებით მიყენებული ზიანის შემთხვევაში. ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ის ზიანი, რომელიც წარმოადგენს ზიანის გამომწვევი მოქმედების უშუალო შედეგს, ანუ უნდა არსებობდეს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ განხორციელებულ ქმედებასა (მოქმედება ან უმოქმედობა) და დამდგარ შედეგს (ზიანი) შორის პირდაპირი და უშუალო მიზეზობრივი კავშირი. ამასთანავე, ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედება, რომელმაც პირისათვის ზიანის მიყენება გამოიწვია, უნდა გამომდინარეობდეს ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებიდან და არსებობდეს ბრალეული, განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებელი ბრალის სახით, რაც გამოიხატება ადმინისტრაციული ორგანოს მიზანმიმართულ უმოქმედობაში, ან უხეშ გაუფრთხილებლობაში, ანუ ადმინისტრაციული ორგანო შეგნებულად უნდა უშვებდეს პირისათვის ზიანის მიმყენებელი გარემოების დადგომას ან/და არ ახორციელებდეს მისთვის კანონით დაკისრებულ ვალდებულებებს ზიანის თავიდან აცილების მიზნით. ამდენად, მორალური ზიანი ანაზღაურდება მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით.

სააპელაციო პალატამ სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმების მიზნით მიუთითა მსგავსი კატეგორიის საქმეზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 2 ოქტომბრის (საქმე №ბს-1143-1137 (2კ-17)) გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულ შემდეგ განმარტებაზე: "საკასაციო პალატა მნიშვნელოვნად მიიჩნევს იმ გარემოებაზე მითითებას, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსითა და „პოლიციის შესახებ“ კანონით დადგენილია სახელმწიფო მოსამსახურის - პოლიციელის მიერ მოვალეობის დარღვევის შესახებ ფაქტის დადგენის შესაძლებლობა, ქმედების გასაჩივრების წესი და პროცედურა. აღნიშნული წესით პოლიციელის მიერ განხორციელებული ქმედებისა და მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შედეგად მიღებული გადაწყვეტილება შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ზიანის ანაზღაურების შესახებ მოთხოვნის დაკმაყოფილებას. საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლზე, რომლის შესაბამისად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. ამ გარემოებათა დამტკიცება შეიძლება თვით მხარეთა (მესამე პირთა) ახსნა-განმარტებით, მოწმეთა ჩვენებით, ფაქტების კონსტატაციის მასალებით, წერილობითი თუ ნივთიერი მტკიცებულებებითა და ექსპერტთა დასკვნებით. საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად, უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით. საკასაციო პალატა ასევე მიუთითებს მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილების ინსტიტუტზე, რომელსაც აქვს არა მარტო საპროცესო სამართლებრივი, არამედ მატერიალურ სამართლებრივი მნიშვნელობაც, რაც მდგომარეობს იმაში, რომ ფაქტის დაუმტკიცებლობის არახელსაყრელი შედეგები უნდა დაეკისროს იმ მხარეს, რომელსაც ამ ფაქტის დამტკიცება ევალებოდა. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი აგებულია შეჯიბრებითობის პრინციპზე, რაც ოფიციალობის პრინციპის გათვალისწინებით სრულად გამოიყენება ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში (ასკ-ის მუხლი 17.1). მითითებული პრინციპის შესაბამისად, მხარეები თავად განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები".

სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონკრეტულ საქმესთან მიმართებით გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის დაკავების ფაქტის უკანონობა ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჩივრების განხილვის ფარგლებში არ იქნა დადასტურებული, რის გამოც მიიჩნია, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის, ე. ბ-ეის, ი. კ-ეის სააპელაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს, შესაბამისად, უნდა გაუქმდეს მოცემულ საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში და ამ ნაწილში მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრეს გ. რ-ამ და ლ. ხ-იმა, რომლებმაც გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილება მოითხოვეს.

კასატორების განმარტებით, სახელმწიფო ორგანოთა და მოსამსახურეთა მიერ უკანონოდ მიყენებული ზიანის სახელმწიფო სახსრებიდან ანაზღაურება აღიარებული და გარანტირებულია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით, აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლით, ასევე, კონვენციის მე-7 ოქმის 3.5 მუხლით (კომპენსაცია უსწორო მსჯავრდებისათვის). აღნიშნული პრინციპი განმტკიცებულია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლშიც, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად, პირს უფლება აქვს, სამოქალაქო/ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით მოითხოვოს და მიიღოს უკანონოდ ჩატარებული საპროცესო მოქმედებისა და უკანონო გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. მითითებული მუხლი არის ზოგადი ხასიათის ნორმა, რომელიც უზრუნველყოფს სახელმწიფოს ვალდებულებას უკანონოდ დაკავებულ, დაპატიმრებულ ან მსჯავრდებულ პირს შეუქმნას იმის სამართლებრივი შესაძლებლობა, რომ ამ უკანასკნელმა, საჭიროების შემთხვევაში, გამოიყენოს კომპენსაციის მოთხოვნისა და მიღების უფლების განხორციელების ეფექტური და რეალური სამართლებრივი ნორმები.

სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა მისი ორგანოების მიერ მიყენებული ზიანისათვის დადგენილია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIV თავის დებულებებით. ადმინისტრაციული ორგანოს ზიანის მიმყენებელი ქმედება არსებითად არ განსხვავდება კერძო პირის ანალოგიური ქმედებისაგან, შესაბამისად, ზაკ-ის 207-ე მუხლით განსაზღვრულ იქნა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმებისა და პრინციპების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, რაც გამოიხატა პასუხისმგებლობის სახეების დადგენით სამოქალაქო კოდექსზე მითითებით, იმ გამონაკლისის გარდა, რაც თავად ამ კოდექსით არის გათვალისწინებული. ამასთან, ზაკ-ის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე, მისი თანამდებობის პირის მიერ ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო.

კასატორები მიუთითებენ, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილით, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირის მიმართ, სახელმწიფო (მუნიციპალიტეტი) ან ის ორგანო, რომელშიც აღნიშნული მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი. განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე სახელმწიფოსთან (მუნიციპალიტეტთან) ერთად, სოლიდარულად აგებს პასუხს; ხოლო აღნიშნული მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების, ადმინისტრაციული პატიმრობის, დისციპლინური პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების შედეგად მიყენებულ ზიანს აანაზღაურებს სახელმწიფო, გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. განზრახვისას ან უხეში გაუფრთხილებლობისას ეს პირები სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებენ პასუხს. ამასთან, ამავე კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს, მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით.

კასატორები მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძვლად მიუთითებენ მათთვის თავისუფლების აღკვეთას, გადაადგილების შეზღუდვას, საპატიმრო დაწესებულებაში მოთავსებას, მათ მიმართ პირადი და ნივთების გასინჯვის უკანონოდ ჩატარების ფაქტებს.

კასატორების განმარტებით, სააპელაციო პალატამ ცალკე სამართლებრივი მნიშვნელობა მიანიჭა მოსარჩელეთა დაკავებას და ცალკე სამართლებრივ ჭრილში შეაფასა მოსარჩელეთა (კასატორთა) მიმართ საქმის წარმოების დასრულება იმ საფუძვლით, რომ მათ ქმედებებში არ არსებობდა სამართალდარღვევის ნიშნები და ამ ორი საკითხის ცალ-ცალკე შეფასებით მიიღო ის შედეგი, რომ მოსარჩელეთა დაკავება არ წარმოადგენდა უკანონო ქმედებას, რამეთუ თავად დაკავების ფაქტი (დაკავების საპოლიციო მოქმედება) იყო კანონიერი. რეაბილიტაციის საფუძველს ქმნის არა ცალკეული საპროცესო დოკუმენტის კანონიერ საწყისებზე მიღება, არამედ დამდგარი შედეგი - პირის უკანონოდ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემის ფაქტი, რაც ამ შემთხვევაში სახეზეა. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის ნორმატიული დანაწესი ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას არ უკავშირებს ბრალის არსებობას, რაც ნიშნავს იმას, რომ ზიანის ანაზღაურების იურიდიულ საფუძველს ქმნის არა ცალკეული მოხელის ბრალეულობა, არამედ პირის გამამართლებელი შედეგის დამდგენი სასამართლო აქტი, რომელიც ადასტურებს, რომ პირმა სახელმწიფოსაგან გაუმართლებლად განიცადა ის ზემოქმედება, რაც უკავშირდება მის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემას და ამგვარ პასუხისგებაში მიცემის თანმდევად - ადმინისტრაციულ დაკავებას. შესაბამისად, მითითებული მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფო ვალდებულია, აანაზღაუროს ის ზიანი, რომელიც დაკავშირებულია რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონოდ პასუხისგებაში მიცემასთან, მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა.

კასატორების განმარტებით, მათ მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის უკანონოდ დაწყება, საქმის სასამართლოში განხილვამდე დაკავების, როგორც იძულების ღონისძიების გამოყენება, ერთმნიშვნელოვნად წარმოადგენს პირისთვის მინიმალური მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძველს, რამეთუ სახეზეა მიზეზობრივი კავშირი სახელმწიფო ორგანოს ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. მოსარჩელეებმა მათი უკანონო დაკავება სათანადო წესით და ვადაში გაასაჩივრეს, თუმცა დაკავების კანონიერებაზე საჩივრის განმხილველი ორგანოს უარყოფითი გადაწყვეტილება არ ადასტურებს მათი დაკავების კანონიერებას. კასატორები უსაფუძვლოდ მიიჩნევენ სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებას, რომ უკანონოდ დაკავება არ წარმოშობს ზიანს დაკავებულისათვის.

კასატორების მოსაზრებით, მიუხედავად იმისა, რომ სადავო აქტებით მოსარჩელეთა ადმინისტრაციული დაკავება კანონიერად არის მიჩნეული, დაკავების გასაჩივრებასა და დაკავების უკანონოდ აღიარებას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს გადამწყვეტი მნიშვნელობა, როდესაც პირი ცნობილი იქნება ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად, რაც იმთავითვე არ გამორიცხავს ადმინისტრაციული დაკავების უკანონობას. მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელეთა მიმართ შეწყდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეთა წარმოება, სამართალდარღვევის ფაქტების არარსებობის გამო, რაც ავტომატურად განაპირობებს ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ მიჩნევას საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის. ამდენად, ვინაიდან, დადგენილია, რომ სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული დადგენილებით მოსარჩელეთა მიმართ დაწყებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საქმის წარმოება შეწყდა სამართალდარღვევის ფაქტის არარსებობის გამო, ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ მიჩნევა წარმოადგენს თანმდევ შედეგს.

კასატორების განმარტებით, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემა და მისგან გამომდინარე, დაკავების მომენტში ფორმალურად მართლზომიერი საპროცესო მოქმედებები, მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგენისთანავე (გამართლებისთანავე), სკ-ის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის, მიიჩნევა უკანონოდ, რადგან ხსენებული ნორმა მიზნად ისახავს დაზარალებულის დაცვას, კერძოდ, გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად კომპენსაციის მიცემას.

ამასთან, კასატორების განმარტებით, სააპელაციო პალატის გადაწყვეტილება მიღებულია მხარეთა სავალდებულო მოწვევის გარეშე, რამეთუ არც მხარეებს და არც მათ წარმომადგენელს არ მიუღიათ კანონით დადენილი წესით შეტყობინება სასამართლო სხდომის თარიღის, დროისა და ადგილის შესახებ.

კასატორები შუამდგომლობენ მოწინააღმდეგე მხარისათვის, თითოეული კასატორის სასარგებლოდ, დამოუკიდებლად და ინდივიდუალურად, სასამართლოს გარეშე პროცესის ხარჯის ანაზღაურების დაკისრებას საკასაციო ინსტანციის სასამართლოში ადვოკატის დახმარებისათვის - 7000 ლარის ოდენობით.

კასატორები აღნიშნავენ, რომ სასამართლოს გარეშე პროცესის ხარჯის - ადვოკატის დახმარებისათვის გადასახდელი თანხის მოპასუხისათვის დაკისრებაზე უარი დაუშვებელია მისი გადაუხდელობისა და შესაბამისი ქვითრის საქმეში არარსებობის გამო. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2012 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილებაში (საქმე Nბს-1330-1315(კ-11)) ჩამოყალიბებული, ადვოკატების ხარჯების ანაზღაურების საკითხთან დაკავშირებული ხსენებული მიდგომა თავსებადია და გამომდინარეობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დამკვიდრებული სტანდარტიდან.

კასატორები შუამდგომლობის სახით მიუთითებენ, რომ მოწინააღმდეგე მხარეს, კასატორების სასარგებლოდ, ინდივიდუალურად უნდა დაეკისროს: მოცემულ საქმეზე მინდობილობების, დავალების ხელშეკრულების, იურიდიული მომსახურების ხელშეკრულების, ადვოკატის სახელზე შედგენილი განცხადების და სხვა დოკუმენტების სანოტარო წესით დამოწმებისათვის გაღებული სასამართლოს გარეშე პროცესის ხარჯის ანაზღაურება - 70 ლარის ოდენობით; ასევე, საკასაციო საჩივრის სასამართლოში წარდგენის, საქმის განხილვისას აპელანტებისა და მისი წარმომადგენლების სასამართლო სხდომაზე გამოცხადების უზრუნველსაყოფად, სასამართლო გადაწყვეტილების ჩაბარების მიზნით გადაადგილების გამო ტრანსპორტირებაზე გაღებული ხარჯის - 100 ლარის მოსარჩელისათვის ანაზღაურება; მტკიცებულებათა მოძიება-მოპოვებაზე გაღებული ხარჯების ანაზღაურება, რაც აუცილებელი გახდა წერილობითი და სხვაგვარი მტკიცებულებების მისაღებად - 20 ლარის ოდენობით; საქმის განხილვის უზრუნველსაყოფად, მე-3 ინსტანციის სასამართლოში საკასაციო საჩივრის, წერილობითი განცხადებების, წერილობითი შუამდგომლობების მომზადებაზე დახარჯული ცელულოზის ქაღალდის ფურცლებისათვის - 70 ლარის, საკასაციო საჩივრისა და თანდართული დოკუმენტების, ასევე სხვა მტკიცებულებების ასლების მომზადებაზე გაღებული ხარჯებისათვის - 40 ლარის, მათ აკინძვაზე გახარჯული ლითონის ამკინძვით შეკვრაზე გაღებული ხარჯებისათვის - 0.10 ლარის, საქმის მასალების სასამართლოში გადაგზავნისას საფოსტო კავშირისათვის გაღებული დანახარჯის - 60 ლარის, საფოსტო კავშირისას მასალების საფოსტო კონვერტით შესაფუთად გაწეული დანახარჯის - 10 ლარის, ასევე, აპელანტების და მისი წარმომადგენლის სასამართლოში გამოცხადებისას, მათი გამოცხადების პერიოდში აუცილებელ კვებაზე გაწეული გაზრდილი დანახარჯების - 100 ლარის, სასამართლოში მოცდენილი (დაკარგული) დროის საკომპენსაციოდ - 4 000 ლარის ოდენობით ანაზღაურება. საქმეზე მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილების სააღსრულებო ორგანოში აღსრულების უზრუნველსაყოფად სააღსრულებო ხარჯის ანაზღაურება - 500 ლარის ოდენობით.

კასატორები მიუთითებენ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 37-ე და 53-ე მუხლებზე, სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლზე და აღნიშნავენ, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული საპროცესო ნორმის საფუძველზე გამოუყენებელ საპროცესო უფლებაზე ცალკე სარჩელის აღძვრის შესაძლებლობას არ ითვალისწინებს კანონი, ანუ სამართლებრივად დაუშვებელია საპროცესო უფლების მატერიალურ უფლებასთან გათანაბრება და თანმდევ საპროცესო უფლებაზე სარჩელის წარდგენა (სუსგ Nბს-1665-1619(კ-08), 02.06.2009წ.).

კასატორები ასევე შუამდგომლობენ საკასაციო საჩივრისათვის სახელმწიფო ბაჟის გადახდისას საბანკო სერვისით მომსახურებაზე გაწეული 1 ლარის დაკისრებას მოწინააღმდეგე მხარისათვის.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2022 წლის 22 მარტის განჩინებით გ. რ-ასა და ლ. ხ-ის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და საქმის განხილვა დაინიშნა მხარეთა დასწრების გარეშე.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საქმის მასალების და საკასაციო საჩივრის საფუძვლების შესწავლის შედეგად, საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ, შემდეგ გარემოებათა გამო:

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსახილველ საქმეზე მოსარჩელეთა ინტერესს წარმოადგენს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფოსათვის მათი ადმინისტრაციული წესით უკანონოდ დაკავების მოტივით, რასაც თან ახლდა პირადი და ნივთების გასინჯვა, გამოწვეული არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების დაკისრება. ამდენად, მოცემული დავის ფარგლებში, უნდა განიმარტოს - წარმოშობს თუ არა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილება, როგორც პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება, ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ მიჩნევის საფუძველს და ვრცელდება თუ არა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობა ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირზე.

საკასაციო სასამართლო, უპირველესად, მიზანშეწონილად მიიჩნევს, გაავლოს პარალელი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსითა და საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ თავისუფლების შემზღუდველ ღონისძიებებს შორის.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსისაგან განსხვავებით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი სხვადასხვაგვარ მტკიცებით სტანდარტს აწესებს სისხლის სამართლის პროცესის თითოეული სტადიისთვის. ესენია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლით გათვალისწინებული ტერმინები: „დასაბუთებული ვარაუდი“, „ალბათობის მაღალი ხარისხი“ და „გონივრულ ეჭვს მიღმა“, რომლებიც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში წარმოადგენენ სახელმძღვანელო სტანდარტებს. თუმცა მათ განსხვავებული დანიშნულება და გამოყენების სხვადასხვა სტადიები აქვთ. სისხლის სამართლის პროცესის თითოეულ სტადიაზე, სწორედ ამ სტანდარტების გამოყენებით, სასამართლო აფასებს მტკიცებულებებს რელევანტურობის, დასაშვებობისა და უტყუარობის თვალსაზრისით და თუ სასამართლოს ერთობლიობაში შეექმნება საკმარისი კანონიერი საფუძველი, მიიღებს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას. სისხლის სამართლის საქმის განხილვის ყველა ეტაპზე მხარეები თავიანთ პოზიციებს ასაბუთებენ მტკიცებულებების მეშვეობით, რომლებიც ადეკვატურად უნდა ასახავდეს იმ ფაქტობრივ გარემოებას, რომლის დასადასტურებლადაცაა წარდგენილი. სამივე სტანდარტი - „დასაბუთებული ვარაუდი“, „ალბათობის მაღალი ხარისხი“ და „გონივრულ ეჭვს მიღმა“, სხვადასხვა ხარისხით ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ წარდგენილი მტკიცებულებები საკმარისია დასკვნისათვის - სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული. ამ მტკიცებითი პროცესის განმავლობაში წარდგენილ ინფორმაციას აფასებს მოსამართლე, რაც საბოლოო ჯამში, ასახვას ჰპოვებს განაჩენში, სადაც მოცემულია სასამართლოს დასკვნა იმ დანაშაულებრივი ქმედების აღწერაზე, რომელიც სასამართლომ დადგენილად ცნო ან სასამართლოს დასკვნა ბრალდებულის უდანაშაულობის შესახებ. საკასაციო სასამართლო აქვე მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი 270-ე მუხლზე, რომლითაც გამამართლებელი განაჩენი არ უნდა შეიცავდეს გამართლებულის უდანაშაულობის გამომრიცხავ ან მისი სახელის გამტეხ ფორმულირებებს. მოცემული საქმისათვის მოხმობილი ნორმის დისპოზიცია მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ პირის გამართლების შემთხვევაში გამოირიცხება დასახელებული სამივე სტანდარტით მითითება გამართლებულის მიერ დანაშაულის ჩადენაზე, რადგან უფრო მაღალი სტანდარტით პირის გამართლება, საფუძველს აცლის უფრო დაბალი სტანდარტით გამოთქმულ ვარაუდს დანაშაულის შესაძლო ჩადენაზე. ამდენად, გამამართლებელი განაჩენი ნიშნავს, რომ აღარ არსებობს მათ შორის დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დანაშაულის შესაძლო ჩადენის ანდა ალბათობის მაღალი ხარისხით გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობა. გამამართლებელი განაჩენი უარყოფს ბრალდებულის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის დამადასტურებელ, საქმეში არსებულ ყველა მტკიცებულებას და აღარ ტოვებს სივრცეს რომელიმე სტანდარტის საფუძველზე გამოყენებული შემზღუდველი ღონისძიების კანონიერების მტკიცებისათვის. სხვაგვარი განმარტება შეეწინააღმდეგება, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით, ასევე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლით განმტკიცებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

სისხლის საპროცესო-სამართლებრივი დოქტრინა და სასამართლო პრაქტიკა სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებად მიიჩნევს ისეთ საპროცესო ინსტიტუტებს, როგორიცაა აღკვეთის ღონისძიებები, დაკავება, ქონებაზე ყადაღის დადება, თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება, საპროცესო კონფისკაცია და სხვა. (შეადარე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 18 აპრილის №2/1/631 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - თეიმურაზ ჯანაშია და გიული ალასანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” II-21). საკასაციო პალატა ყურადღებას გაამახვილებს სსსკ-ის 171-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომელიც დაკავების სავალდებულო საფუძვლად მიუთითებს პირის მიერ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით ისეთი დანაშაულის ჩადენაზე, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა და მხოლოდ ამის შემდგომ ადგენს კანონმდებელი დამატებით სხვა წინაპირობებს, როგორიცაა მიმალვა, სასამართლოში არ გამოცხადება, საქმისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის განადგურება ან ახალი დანაშაულის ჩადენა და სხვ. როგორც უკვე აღინიშნა, უფრო მაღალი სტანდარტით პირის გამართლება, საფუძველს აცლის უფრო დაბალი სტანდარტით გამოთქმულ ვარაუდს დანაშაულის შესაძლო ჩადენაზე, რაც ასევე მოიცავს თავისუფლების შემზღუდველ ღონისძიებებს, რომელთა გამოყენებისათვის დაწესებულია დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი. ამდენად, პირის გამართლების შემთხვევაში, რეაბილიტაციის მიზნებისათვის დგინდება, მათ შორის, დაკავების, როგორც თავისუფლების შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენების უკანონობა და გამართლებულს ეძლევა შესაძლებლობა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნისას, სხვა გარემოებებთან ერთად, მიუთითოს უკანონო დაკავების შედეგად წარმოშობილ ზიანზეც.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისგან განსხვავებით 1984 წლის 15 დეკემბრის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ შეიცავს პირის ადმინისტრაციული დაკავებისა თუ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემისათვის მინიმალურ მტკიცებულებით სტანდარტს, თუმცა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი დაკავების საფუძვლად, სხვა გარემოებებთან ერთად, მიუთითებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღკვეთის მიზანზე, რაც საკასაციო სასამართლოს შეფასებით წარმოადგენს ძირითად საფუძველს თავისუფლების შეზღუდვის ღონისძიების გამოსაყენებლად, რამეთუ თვითნებური დაკავება წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილთან, რომლითაც სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. თვითნებური დაკავება ასევე არ არის თავსებადი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლთან.

აღსანიშნავია, რომ განსხვავებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისაგან, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ასევე არ ითვალისწინებს „გამამართლებელი დადგენილების“ გამოტანას ადმინისტრაციული პასუხისგებაში მიცემული პირის მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედების დაუდასტურებლობის შემთხვევაში. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 267-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი ჩამოთვლის დადგენილებათა სახეებს, რომელთაგან ერთ-ერთს წარმოადგენს - „დადგენილება საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ“ (267.1 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი). საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 232-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით კანონმდებელი ადგენს, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება არ უნდა დაიწყოს, ხოლო დაწყებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე უნდა შეწყდეს თუ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტი არ არსებობს (სწორედ დასახელებული ნორმის საფუძველზე შეწყდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების საქმის წარმოება ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ). თუმცა გამამართლებელ განაჩენსა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის შეწყვეტის შესახებ დადგენილებას შორის, შედეგობრივი თვალსაზრისით, მსგავსებაზე მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-8 პუნქტი, რომელიც ითვალისწინებს განმეორებით მსჯავრდების აკრძალვის პრინციპს და აცხადებს - “არავის დაედება განმეორებით მსჯავრი ერთი და იმავე დანაშაულისათვის“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება საყოველთაოდ აღიარებული “ne bis in idem” პრინციპის ხორცშესხმაა, რომელიც დეკლარირებულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო და ეროვნულ დოკუმენტებში, მათ შორის, 1966 წლის საერთაშორისო პაქტში სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ (მუხლი 14, პუნქტი 7) და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის №7 ოქმში (მუხლი 4). აღნიშნული პრინციპი, ერთი მხრივ, იცავს ინდივიდს ერთი და იმავე ქმედების გამო განმეორებითი სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მსჯავრდებისგან, მეორე მხრივ კი, ემსახურება სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების პროცესში მიღებული საბოლოო გადაწყვეტილებებით სახელმწიფო ორგანოების ბოჭვას. აღნიშნული პრინციპი სახელმწიფო ორგანოებს აკისრებს პასუხისმგებლობას სისხლისსამართლებრივი დევნის სათანადოდ განხორციელებისთვის, რადგან ხელისუფლების ორგანოები არ არიან უფლებამოსილნი, წარუდგინონ პირს დამატებითი ან უფრო მძიმე ბრალდება იმ ქმედების გამო, რომლისთვისაც პირი უკვე გასამართლებული იყო. შესაბამისად, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-8 პუნქტი ადგენს უმნიშვნელოვანეს გარანტიას ინდივიდების ხელისუფლების თვითნებობისგან დასაცავად, რამდენადაც უზრუნველყოფს, რომ, თუ პირს ერთხელ დაეკისრება მსჯავრი და მოიხდის სასჯელს ან გამართლდება კონკრეტული ქმედებისთვის, ის თავისუფალი უნდა იყოს შიშისგან, რომ ხელისუფლება იმავე ქმედების გამო კვლავ განახორციელებს მის მიმართ დევნას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „...განმეორებით მსჯავრდების აკრძალვის პრინციპიდან გამონაკლისს წარმოადგენს ის შემთხვევები, როდესაც ქმედების გამო სამართალწარმოება შეიძლება განახლდეს ახლად გამოვლენილი ან აღმოჩენილი მტკიცებულებების გამო ან როდესაც გამოვლინდება სამართალწარმოების მნიშვნელოვანი ხარვეზები, რასაც შეეძლო გავლენა მოეხდინა სამართალწარმოების შედეგზე და რაც მისი ხელახლა დაწყების საფუძველს ქმნის ნათელი, განჭვრეტადი და წინასწარმიღებული კანონმდებლობის საფუძველზე. თუმცა აღნიშნული გამონაკლისების გარდა, განმეორებით მსჯავრდების აკრძალვის პრინციპი აბსოლუტურ და იმპერატიულ კონსტიტუციურ ვალდებულებას წარმოადგენს. ერთი და იმავე ქმედებისთვის პირის განმეორებით მსჯავრდება წარმოადგენს პირის თავისუფლების ცალსახა უგულებელყოფას და აზრს უკარგავს სამართლებრივი სახელმწიფოს იმგვარ ფუნდამენტურ პრინციპებს, როგორიცაა სამართლის განჭვრეტადობა და კანონის გარეშე პასუხისმგებლობისა და დასჯის აკრძალვა. თუ პირს კანონით დადგენილი პასუხისმგებლობა ერთი ქმედებისთვის რამდენჯერმე შეიძლება დაეკისროს და ხელისუფლება არ იზღუდება ამ მიმართებით, იმპერატიული მოთხოვნა, რომ პირმა წინასწარ იცოდეს, რა სასჯელი დაეკისრება კონკრეტული ქმედებისთვის და შეეძლოს საკუთარი ქცევის შესაბამისად კონტროლი, თავისთავად აზრს მოკლებული ხდება. შესაბამისად, პირის განმეორებით მსჯავრდება არის კონსტიტუციის და მისი ფუნდამენტური პრინციპების მიუღებელი და უხეში დარღვევა, რომელიც არ შეიძლება ექვემდებარებოდეს გამართლებას რაიმე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საბაბით" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 29 სექტემბრის 3/1/608,609 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 297-ე მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე, II-36). კონსტიტუციური პრინციპი ასახულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-18 მუხლის მე-2 ნაწილში, რომლითაც არ შეიძლება პირს წაეყენოს ბრალი ან/და დაედოს მსჯავრი იმ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც იგი ერთხელ უკვე გამართლებულ ან მსჯავრდებულ იქნა. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული კონსტიტუციური პრინციპი პირდაპირ არ არის ასახული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 და მე-5 პუნქტების საფუძველზე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის განმხილველი ორგანოები ვალდებულნი არიან დაიცვან ხსენებული პრინციპი, მათ შორის, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეთა განხილვისას. ამდენად, სამართლებრივი შედეგის მხრივ კიდევ ერთი მსგავსება „გამამართლებელ განაჩენსა“ და „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტის არ არსებობის გამო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის შეწყვეტის შესახებ დადგენილებას“ შორის მდგომარეობს მასში, რომ ორივე შემთხვევაში იმავე ქმედების გამო პირის მეორედ პასუხისგებაში მიცემა არ დაიშვება.

საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ როგორც სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენი, ასევე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტის არარსებობის გამო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილება შეიცავს სასამართლოს დასკვნას პასუხისგებაში მიცემული პირის მიმართ ბრალად წარდგენილი ქმედების დაუდასტურებლობის შესახებ და მათ შორის არ არსებობს განსხვავება დარღვეული უფლების აღდგენის მოთხოვნის თვალსაზრისით, რადგან ორივე საფუძველი წარმოადგენს პასუხისგებაში მიცემული პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებას. ამდენად, საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 8 დეკემბრის, 2015 წლის 27 თებერვლის და 2015 წლის 19 მაისის დადგენილებები უდავოდ წარმოადგენს მოსარჩელეთა რეაბილიტაციის საფუძველს, რადგან თანმდევი შედეგის სახით უტყუარად დასტურდება ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემის უსაფუძვლობა და პირის მიმართ გამოყენებული თავისუფლების შემზღუდველი ღონისძიების არამართლზომიერება.

მართალია, მოსარჩელეთა მიმართ დაკავება განხორციელდა ფორმალურად კანონიერების პრინციპის დაცვის საფუძველზე, თუმცა შეწყდა რა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეთა წარმოება, დადასტურდა, რომ ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მოუწიათ კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებზე შემზღუდავი ზემოქმედების ატანა თმენის ვალდებულების დაკისრების დასაბუთებული სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, რადგან ლ. ხ-ი და გ. რ-ა არ არიან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი პირები. სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის მართლსაწინააღმდეგოდ მიიჩნევა ისეთი ქმედება, რომელიც ფორმალური მართლზომიერების მიუხედავად დაუსაბუთებლად არღვევს პირის კონსტიტუციით დაცულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. საკასაციო პალატა ითვალისწინებს რა ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი თავისუფლების მზღუდავი ღონისძიების - დაკავების გამოყენებისას ადამიანის უფლებების შეზღუდვის ფაქტს, ჩარევის ინტენსივობის სხვაობის მიუხედავად მიაჩნია, რომ დასახელებული ღონისძიებების გამოყენების უკანონობის/უსაფუძვლობის დადგენის შემთხვევაში, საქმეთა კატეგორიის სხვაობის მიუხედავად პასუხისგებაში მიცემულ პირთა დარღვეული უფლებები უნდა დაექვემდებაროს აღდგენას. გასათვალისწინებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტება სისხლის სამართლის საქმეებზე, რომ უკანონო მსჯავრდების დადასტურებისას, პირისათვის დამდგარი მატერიალური და მორალური ზიანისათვის კომპენსაციის გადახდა უნდა მოხდეს ეროვნულ კანონმდებლობაში აღნიშნული დანაწესის არარსებობის შემთხვევაშიც კი (Poghosyan and Baghdasaryan v. Armenia, 12.09.2012წ., განაცხადი N22999/06 § 51). ამდენად, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ განსახილველ საქმეში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არარსებობა (დადასტურებული უკანონო დაკავება) განაპირობებს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობას, რადგან ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ საქმის წარმოების შეწყვეტის მომენტში ფორმალურად მართლზომიერი საპროცესო მოქმედებები მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგენისთანავე, სკ-ის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის, მიიჩნევა უკანონოდ, რადგან ხსენებული ნორმა მიზნად ისახავს დაზარალებულის დაცვას, კერძოდ, გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად კომპენსაციის მიცემას. საკასაციო პალატა აქვე აღნიშნავს, რომ რეაბილიტაცია არის იმ პირის უფლებებისა და თავისუფლებების აღდგენა, რომელიც უკანონოდ და დაუსაბუთებელად დაექვემდებარა პასუხისმგებლობას. პირის რეაბილიტაციის უმთავრესი იურიდიული საფუძველი გამამართლებელი განაჩენი ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილებაა, რომელიც პირის არაბრალეულობასა და უდანაშაულობას ადასტურებს. განსახილველ შემთხვევაში ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ შეწყდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის წარმოება და სახეზეა მარეაბილიტირებელი გარემოება. შესაბამისად, სკ-ის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის არსებობს იმ ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც გამოწვეულია უშუალოდ უკანონო დაკავებით.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოში არ მოქმედებს ცალკე კანონი, რომელიც განსაზღვრავს სისხლისსამართლებრივი დევნის ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის საფუძველზე პასუხისგებაში მიცემულ პირთა გამართლების თუ საქმის შეწყვეტის შემთხვევაში რეაბილიტაციის საფუძვლებს და პირობებს. აქედან გამომდინარე, მარეაბილიტირებელ გარემოებებს ადგენს სასამართლო. საქმის განმხილველი სასამართლო ვერ გამოიკვლევს გამართლების თუ საქმის წარმოების შეწყვეტის საფუძვლებს. პირის სრულად გამართლების ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის სრულად შეწყვეტის შემთხვევაში ყოველი დაპატიმრება ან დაკავება, რომელიც წინ უძღოდა გამამართლებელ განაჩენს ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის შეწყვეტას, თანამდევი შედეგის სახით, გამოიწვევს ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობას. გამონაკლის წარმოადგენს ისეთი შემთხვევა, როდესაც პირი, რამდენიმე ქმედების ჩადენისათვის არის პასუხისგებაში მიცემული და სასამართლოს დასკვნა გამართლების ან საქმის შეწყვეტის შესახებ ეხება მხოლოდ ერთ ეპიზოდს ან ერთი ქმედების შემადგენლობას და გამოყენებული თავისუფლების შეზღუდვის ღონისძიება - დაკავება(პატიმრობა) შესაძლოა, მიეკუთვნოს ქმედების იმ შემადგენლობას, რომელშიც პირი დამნაშავედ ან სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი. თუმცა თითოეული ასეთი შემთხვევა მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისგან და სასამართლომ, რეაბილიტაციის საფუძვლის არსებობის მიუხედავად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უნდა შეაფასოს დასახელებული გარემოებები. წინამდებარე საქმეში საკასაციო პალატა ამ საკითხის შეფასების წინაშე არ დგას, რადგან ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ სრულად შეწყდა საქმის წარმოება სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო. როგორც გამამართლებელი განაჩენის, ასევე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების სრულად შეწყვეტის შემთხვევაში სასამართლო ვერ იმსჯელებს „არსებულ ან ჯერ კიდევ არსებულ“ ეჭვებზე, ასევე ვერ შეაფასებს დაკავების მიზეზებს და გამამართლებელი განაჩენის მიღების თუ საქმის წარმოების შეწყვეტის საფუძვლებს (მატერიალურ-სამართლებრივ ანდა ფაქტობრივ გარემოებებს), რამეთუ ეჭვი(ვარაუდი) დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ, როგორც დაკავების კანონიერების მტკიცების საფუძველი, ვერ იქნება გათვალისწინებული სრულად გამამართლებელი განაჩენის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების სრულად შეწყვეტის შესახებ დადგენილების გამოტანის შემდეგ.

რაც შეეხება ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას, საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ კომპენსაციის მოთხოვნა, პირადი თავისუფლების აღკვეთის გამო, ასევე მოიცავს შესაბამის კომპენსაციას დაკავების ან დაკავების შედეგად მიყენებული ზიანისათვის. შეუძლებელია, ზუსტად განისაზღვროს „თავისუფლების ფასი“. სწორედ ამიტომ სასამართლო ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაში იღებს ჩვეულებრივი ცხოვრების შეფერხების მასშტაბს, გამართლებულის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციის და მტკიცებულებების საფუძველზე, საქმის თითოეული მნიშვნელოვანი გარემოების შეფასების შედეგად, ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის, ადამიანის უფლებების დარღვევის პროპორციულად ადგენს ასანაზღაურებელი ზიანის მოცულობას. ზიანის ანაზღაურების პროპორციულობის შეფასებისას კი მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული პირადი თავისუფლების ხელყოფის ფაქტი, რომელიც გამოწვეულია უკანონო დაკავებით ან დაპატიმრების გამოყენებით, დაკავების ხანგრძლივობა და ის გარემოებები, რომლებიც შეიცვალა დაკავების შედეგად, რომელთა მტკიცების ტვირთიც მოსარჩელეს ეკისრება. ზიანის ანაზღაურების მიზნებისათვის მნიშვნელობა აქვს არა დაკავების რაოდენობას, არამედ - თავად დაკავების უკანონობის ფაქტს. ასევე გასათვალისწინებელია, რომ სისხლის სამართლებრივი იძულების ღონისძიებები, განსხვავებით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული ღონისძიებებისაგან, უფლებებში ჩარევას უფრო დიდი ხნით იწვევს, რაც ასევე გავლენას ახდენს კომპენსაციის ოდენობაზე. პირის გამართლება და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის შეწყვეტა სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო, უფლებრივი თვალსაზრით, მსგავს შედეგს იწვევს რაზედაც მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 18.4 მუხლი, რომლის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. დაზარალებული პირის ინტერესების დაცვას და სახელმწიფოს სახსრებიდან მიყენებული ზარალის ანაზღაურებას ემსახურებოდა ასევე 13.10.2017წ. ცვლილებამდე მოქმედი კონსტიტუციის 42.9 მუხლი, რომლის მნიშვნელობაც ხაზგასმულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთი გადაწყვეტილებით, მათ შორის, საკონსტიტუციო სასამართლომ 31.07.2015წ. N2/3/630 გადაწყვეტილებით განმარტა, რომ „..სახელმწიფო რესურსის მასშტაბის, მოცულობის და ბუნების გათვალისწინებით, სახელმწიფოს მხრიდან არამართლზომიერ ქმედებათა განხორციელება ხშირ შემთხვევებში გაცილებით მეტი საფრთხის შემცველია კერძო სუბიექტების მხრიდან განხორციელებულ ანალოგიური სახის ქმედებასთან შედარებით. ამიტომ მიყენებული ზარალის ანაზღაურების ვალდებულების დაწესება ხელს უწყობს სახელმწიფოს, ავტონომიური რესპუბლიკების და თვითმმართველობის ორგანოთა და თანამდებობის პირთა თვითნებობის და ძალაუფლების უკანონოდ გამოყენების პრევენციას..“.

საქართველოს კონსტიტუციის 13.6 მუხლი ხაზს უსვამს ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას. ნორმა კონკრეტულად შეეხება უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდული პირის უფლებას, მოითხოვოს სახელმწიფო ორგანოებისა და მოსამსახურეთა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურება (ამავე უფლებას შეეხებოდა კონსტიტუციის 13.10.2017წ. ცვლილებამდე მოქმედი რედაქციის მე-18 მუხლიც - 18.7 მუხლის შესაბამისად, უკანონოდ დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს მინიჭებული ჰქონდა კომპენსაციის მიღების უფლება). ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების განსაკუთრებულობას შეეხო საკონსტიტუციო სასამართლოს 06.04.2009წ. №2/1/415 გადაწყვეტილება, რომლითაც სასამართლომ დაადასტურა ამ უფლებაში ჩარევის სიმძიმე სხვა უფლებებში ჩარევასთან შედარებით და კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის მაღალი ხარისხის საჭიროება. დემოკრატიულ საზოგადოებაში პიროვნების ფიზიკური თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, მისი ყოველმხრივ დაცვის აუცილებლობას ადასტურებს ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის 2003 წლის 24 მარტის №3გ-ად-329-კ-02 გადაწყვეტილება, სადაც განმარტებულია, რომ „..ეს უფლება ყველა იმ სახელმწიფოებრივი სისტემის ქვაკუთხედია, რომელიც კანონიერების პატივისცემისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის პრიორიტეტულ მნიშვნელობას აღიარებს. კონვენცია ადგენს კომპენსაციის შესაძლებლობას მასში გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების ხელყოფისათვის..“. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლთან კავშირშია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლი, რომლითაც აღიარებულია ადამიანის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება. ხოლო, ამავე კონვენციის 5.5 მუხლი ადგენს, რომ ყველა მსხვერპლს, ვინც ამ მუხლის მოთხოვნათა დარღვევით დააკავეს ან დააპატიმრეს, აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება.

საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 18.4 მუხლი შეიცავს ზოგად დანაწესს ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ უკანონოდ მიყენებული ზიანის სრულად ანაზღაურების სავალდებულოობის თაობაზე, რომლის დეტალური საკანონმდებლო მოწესრიგება მოცემულია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის და სამოქალაქო კოდექსის შესაბამის ნორმებში.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208.1 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან ამ ორგანოს სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის ან საჯარო მოსამსახურის (გარდა ამ მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული საჯარო მოსამსახურისა) მიერ თავისი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. 208.3 მუხლის თანახმად კი, თუ კერძო პირი რაიმე საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო ორგანოს ან მუნიციპალიტეტის ორგანოს მიერ დელეგირების ან დავალების საფუძველზე, ამ საქმიანობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო ან მუნიციპალიტეტი. საქართველოს ზაკ-ის 207-ე მუხლი ადგენს, რომ თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი „ადმინისტრაციული ორგანოს ზიანის მიმყენებელი ქმედება არსებითად არ განსხვავდება კერძო პირის ანალოგიური ქმედებისაგან, შესაბამისად, კოდექსის 207-ე მუხლით განსაზღვრულ იქნა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმებისა და პრინციპების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, რაც გამოიხატა პასუხისმგებლობის სახეების დადგენით სამოქალაქო კოდექსზე მითითებით, იმ გამონაკლისის გარდა, რაც თავად ამ კოდექსით არის გათვალისწინებული. აღნიშნული კოდექსის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე, მისი თანამდებობის პირის მიერ ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურეობრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო“ (სუსგ №ბს-648-623(2კ13), 10.04.2014წ.).

საკასაციო სასამართლო განსახილველ საკითხზე მსჯელობისას ეყრდნობა და იზიარებს მსგავს სამართლებრივ დავასთან მიმართებით საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 27 მაისის №ბს-222-(კ--კს-20) გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულ სამართლებრივ შეფასებებსა და დასკვნებს, რომ ადმინისტრაციული ორგანოსათვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაკისრებას უკავშირდება სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი (სახელმწიფოს (მუნიციპალიტეტის) პასუხისმგებლობა სახელმწიფო და საჯარო მოსამსახურეთა მიერ მიყენებული ზიანისათვის). 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების პრინციპი 992-ე მუხლის ზოგადი დანაწესიდან გამომდინარეობს და მოიაზრებს ადმინისტრაციული ორგანოსათვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაკისრების შესაძლებლობას მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედების არსებობის პირობებში, ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის მიზეზობრივი კავშირის დადგენით. გარდა ამისა, ზიანის გამომწვევი ქმედება კავშირში უნდა იყოს საჯაროსამართლებრივი უფლებამოსილების განხორციელებასთან და ყურადღება უნდა გამახვილდეს არა ქმედების ჩამდენ პირზე, არამედ ფუნქციაზე, რომლის შესრულებასაც შეიძლება ემსახურებოდეს სახელმწიფო ან საჯარო მოსამსახურის მიერ განხორციელებული საქმიანობა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი, თავის მხრივ, შეიცავს საგამონაკლისო შემთხვევას, დელიქტის ერთ-ერთი აუცილებელი ელემენტის - ბრალის გათვალისწინების გარეშე ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობის შესაძლებლობის თაობაზე. კერძოდ, 1005.3 მუხლის შესაბამისად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების, ადმინისტრაციული პატიმრობის, დისციპლინური პატიმრობის (დაემატა 01.06.2017 წლის ცვლილებით) ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებულ ზიანს აანაზღაურებს სახელმწიფო, გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. განზრახვისას ან უხეში გაუფრთხილებლობისას ეს პირები სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებენ პასუხს.

ამდენად, სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ზიანი ანაზღაურდება სისხლის სამართლის ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების მწარმოებელ ცალკეულ თანამდებობის პირთა ბრალეულობის დადგენის გარეშე. ამ მუხლის მიზნებისათვის, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად საკმარისია პირის მარეაბილიტირებელი გარემოების არსებობა და შესაბამისი ქმედების უკანონობის დადგენა. ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, დადგინდეს პირობა, ურომლისოდაც ზიანის გამომწვევი შედეგი არ დადგებოდა. შეფასების საგანს სცილდება ბრალეული მიზეზობრიობის (კონკრეტული პირის ბრალეული ქმედების არსებობის) დადგენა, რამაც გამოიწვია ზიანი. საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, დაუშვებელია დელიქტით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მომწესრიგებელი ზოგადი ნორმებით (სკ-ის 992, 1005.1 მუხ.) დადგენილი მოთხოვნების განვრცობა სპეციალური ნორმით (სკ-ის 1005.3 მუხ.) მოწესრიგებულ კონკრეტულ სამართალურთიერთობაზე, რომელსაც ადგილი აქვს უკანონო ბრალდებისა და უკანონო მსჯავრდების შემთხვევაში (სუსგ №ბს-432-429 (2კ-17), 07.02.2019წ.). სკ-ის 1005.3 მუხლიდან გამომდინარე, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების წარმოშობისათვის, დამდგარი ზიანის, მართლწინააღმდეგობისა და მიზეზობრივი კავშირის არსებობასთან ერთად, სახეზე უნდა იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება, რომლის განსაზღვრებაც 1005.3 მუხლში არ არის მოცემული, რაც, როგორც უკვე განიმარტა, სასამართლოს აძლევს თავისუფლებას, შეაფასოს ქმედების უკანონობისა და რეაბილიტაციის საფუძვლები.

საკასაციო სასამართლო, კვლავ მიუთითებს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლში ასახული, პირის მარეაბილიტირებელი გარემოებების არსებობის პირობებში, „უკანონოდ შეფასებადი“ ქმედებების ჩამონათვალი უკავშირდება როგორც სისხლის სამართლის, ისე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სფეროს („მსჯავრდება“, „სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა“, „აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენება“, „ადმინისტრაციული პატიმრობა“, „დისციპლინური პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრება“). ამასთანავე, სისხლის სამართლის საქმეებზე გამოყენებად თავისუფლების შემზღუდავ ღონისძიებებთან მიმართებაში ნორმა უფრო დეტალიზებულია - შეიცავს მითითებას პირის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემიდან მისთვის სასჯელის შეფარდების ჩათვლით, ხოლო რაც შეეხება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ ღონისძიებებს, სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი შეიცავს მხოლოდ ადმინისტრაციული სახდელების - „ადმინისტრაციული პატიმრობისა“ და „გამასწორებელი სამუშაოების“ შესახებ ჩანაწერს. „ადმინისტრაციული დაკავება“, როგორც სამართალდარღვევის საქმეზე რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონოდ მისაჩნევი ზემოქმედების ღონისძიება, ნორმაში მითითებული არ არის (სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.).

საკასაციო პალატა მიუთითებს საკასაციო სასამართლოს (სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.) განმარტებაზე, რომ „რეაბილიტაცია, თავისი არსით, შელახული ღირსების აღდგენას, ჩამორთმეული უფლებების დაბრუნებას გულისხმობს. სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი წარმოადგენს გარანტიას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა და სისხლის სამართლის საქმეებზე რეაბილიტირებული პირებისათვის, მიიღონ სახელმწიფოსაგან ზიანის ანაზღაურება მარეაბილიტირებელი გარემოების არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტის საფუძველზე (გამამართლებელი განაჩენი; დადგენილება, რომლითაც დასტურდება, რომ პირს სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია), რაც თავის მხრივ, წარმოშობს მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგომამდე პირის მიმართ განხორციელებული თავისუფლების შემზღუდავი ღონისძიების (დაკავება, დაპატიმრება, თავისუფლების აღკვეთა) უკანონოდ ცნობის წინაპირობას. სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი გამომდინარეობს კონსტიტუციის 13.6 მუხლში ასახული პრინციპიდან, რომელიც ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების განსაკუთრებული მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ნებისმიერ უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდულ პირთან მიმართებაში ადგენს სახელმწიფო ორგანოებისა და მოსამსახურეთა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას. ამასთანავე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლი და ამ მუხლთან მიმართებაში ევროპული სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკა ადასტურებს, რომ ადამიანის თავისუფლებაში ამ მუხლის მოთხოვნათა დარღვევით ჩარევა და კომპენსაციის ქმედითი უფლების წარმოშობა უკავშირდება ნებისმიერ პირს, ვისაც ამ მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, უკანონოდ შეეზღუდება თავისუფლება. საყურადღებოა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლში მითითებული ტერმინი „თავისუფლების აღკვეთა“, ზოგადი მნიშვნელობისაა და მოიცავს ნებისმიერი სახის დაკავებას, დაპატიმრებას თუ სხვაგვარ თავისუფლების შეზღუდვას, ეროვნული კანონმდებლობის სპეციფიკის გათვალისწინებით. კონვენციის სხვა მუხლების მსგავსად, მე-5 მუხლთან მიმართებაშიც ევროპული სასამართლო გასცდა კონვენციის ტერმინების სიტყვასიტყვით განმარტებას. მე-5 მუხლით დაწესებულ შეზღუდვათა განმარტება ვიწრო ფარგლებში მიზანშეუწონლად იქნა მიჩნეული, რამდენადაც კონვენციის მიზანია, დაიცვას ადამიანის ნამდვილი უფლებები, მათი რეალური შინაარსის გათვალისწინებით და ფორმალური გარანტიის მინიჭების გამორიცხვით (მაგ.: დისციპლინური სახდელი, რომელიც უკავშირდება ჰაუპტვახტში მოთავსებას, სტრასბურგის სასამართლოს მიერ შემუშავებული სტანდარტებით ერთმნიშვნელოვნად ხვდება ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მოქმედების არეში (Engel and others v. the Netherlands, 08.06.1976), მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი შეზღუდვის ფორმაზე კონვენციის მე-5 მუხლში ჩანაწერი არ არსებობს)".

საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებული სტანდარტები არ იზღუდება სამართლის ერთი დარგით ან ერთი კონკრეტული საკანონმდებლო აქტით და იზიარებს საკასაციო სასამართლოს განმარტებას, რომ ტერმინი „დაკავება“ კანონმდებლობით განსაზღვრულ ყველა სახის დაკავებას გულისხმობს, შესაბამისად, ამავე მუხლის საფუძველზე სასამართლოსადმი წარდგენის საპროცესო გარანტია ყველა სახის დაკავებულ თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდულ პირზე ვრცელდება (სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.).

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული დაკავება, როგორც საქმის წარმოების უზრუნველყოფის ზომა, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის კანონით განსაზღვრულ შემთხვევას წარმოადგენს. მისი გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და მიზნებისათვის. ამასთანავე, ადმინისტრაციული დაკავება ექცევა კონვენციის მე-5 მუხლით დაცულ სფეროში, მისი ხანგრძლივობის სიმცირის მიუხედავად. აღსანიშნავია, რომ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის 5.1 მუხლის "a-f" ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საგამონაკლისო შემთხვევები, რომელთა დროსაც გამართლებულია თავისუფლების შეზღუდვა, ცალკე არ მიუთითებს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ ასპექტებზე, თუმცა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკა ადასტურებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შემთხვევების თავსებადობას კონვენციის მე-5 მუხლთან. ამდენად, კონვენციის 5.1 მუხლის „c“ ქვეპუნქტში მითითებული ტერმინები: „პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება“, „სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი“, „სამართალდარღვევის ჩადენის აღკვეთის აუცილებლობის საფუძვლიანად მიჩნევა“, კავშირშია ეროვნული კანონმდებლობით გათვალისწინებულ როგორც სისხლის, ისე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოებასთან (S., V. and A. v. Denmark [GC]).

საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი აკმაყოფილებს განსაზღვრულობის მოთხოვნებს. აღნიშნული ნორმა თანაბრად ადგენს სისხლის და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეებზე რეაბილიტირებულ პირთათვის კომპენსაციის გარანტიას, შესაბამისად, ნებისმიერ თავისუფლების შეზღუდვის ფორმას (მათ შორის - ადმინისტრაციულ დაკავებას) უნდა მიენიჭოს მნიშვნელობა, რომელიც გათვალისწინებულია სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სფეროში. ამდენად, საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ ისევე, როგორც ადმინისტრაციული პატიმრობა, ადმინისტრაციული დაკავებაც თავის არსით ექცევა სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის შემადგენლობაში. ნორმის ფართოდ განმარტებით, არარელევანტურად უნდა ჩაითვალოს მასში მითითებული შეზღუდვის ფორმების ამომწურავი ხასიათი. 1005.3 მუხლში „ადმინისტრაციული დაკავების“ შესახებ ჩანაწერის არარსებობა არ ადასტურებს, რომ ადმინისტრაციულ დაკავებას, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის ფორმას, არ გააჩნია მნიშვნელობა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის (სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.).

მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების ძირითად უფლებას დაცულად მიიჩნევს პირის თავისუფლების ნებისმიერი ხანგრძლივობით აღკვეთის შემთხვევაში, რაოდენ ხანმოკლეც უნდა იყოს იგი (Krupko and Others v. Russia, no. 26587/07, 26.06.2014). ღონისძიების ხანგრძლივობის მიუხედავად, თავისუფლების აღკვეთად იქნა მიჩნეული პირის ნების საწინააღმდეგოდ მისი მიყვანა პოლიციის ოფისში, იზოლატორში მოთავსებით (Ostendorf v. Germany, no. 15598/08, 07.03.2013) ან იზოლატორში მოთავსების გარეშე (Krupko and Others v. Russia, no. 26587/07, 26.06.2014). თავისუფლების აღკვეთად იქნა მიჩნეული პირის პოლიციის განყოფილებაში 45 წუთის განმავლობაში ყოფნა (Shimovolos v. Russia, no. 30194/09, 21.06.2011), ასევე შემთხვევა, როდესაც პირის პოლიციის ოფისში მიყვანა, შემოწმება და იზოლატორში მოთავსება არ აღემატებოდა ერთ საათს (Novotka v. Slovakia (dec.), no. 47244/99, 04.11.2003). ასევე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევად იქნა მიჩნეული პირის დაკავება ოფიციალური დოკუმენტის გაფორმების გარეშე და სასამართლომ განმარტა, რომ დაკავების ოქმში იმგვარი მონაცემების არარსებობა, როგორიცაა დაკავების თარიღი, დრო და ადგილი, დაკავებულის სახელი და გვარი, დაკავების საფუძვლები და დამკავებლის სახელი და გვარი, შეუთავსებელია კონვენციის მე-5 მუხლის მიზანსა და ამ მუხლით განსაზღვრულ კანონიერების მოთხოვნასთან (Čamans and Timofejeva v. Latvia, N42906/12, §129, 28.04.2016; Arkania v. Georgia N2625/12 59, 25.06.2020).

რაც შეეხება ადმინისტრაციულ დაკავებას - საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობის მიზნებისათვის, დაკავება წარმოადგენს სასამართლოში სამართალდარღვევის საქმის განხილვის დაწყებამდე და სახდელის დადების საკითხის გადაწყვეტამდე უფლებამოსილი პირის მიერ განხორციელებულ იძულებით ღონისძიებას, რომლითაც უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს საზოგადოებისათვის საფრთხის შემცველი ქმედების გამოვლენა, მისი აღმოფხვრა და მართლმსაჯულების განხორციელება. აღნიშნული ღონისძიება ემსახურება კონკრეტულ მიზნებს. ამასთან, სხვა სახის შეზღუდვებისაგან ადმინისტრაციული დაკავების განსხვავებულობას ხაზს უსვამს მისი გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების იმწუთიერად მიღების შესაძლებლობა და თავად დაკავების ხანგრძლივობა.

საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ ადმინისტრაციული დაკავების დროს პირი ახორციელებს სავარაუდო დარღვევის შემცველ ქმედებას, რომელიც გათვალისწინებულია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით ან/და სხვა საკანონმდებლო აქტებით. ამასთან, ხშირ შემთხვევაში, სამართალდამცავი ორგანოს უფლებამოსილი თანამშრომელი, სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ ქმედებათა გამოვლენის პროცესის უშუალო შემსწრეა, შესაბამისად, იგი ადგილზე იღებს გადაწყვეტილებას ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობის შესახებ, სხვა სახის ზემოქმედების ზომების ამოწურვის შემდეგ. ასეთ შემთხვევებად შეიძლება ჩაითვალოს თვითმმართველი ერთეულის იერსახის დამახინჯების (ასკ-ის 150.1 მუხლი) ან წვრილმანი ხულიგნობის (ასკ-ის 166-ე მუხლი) შემადგენლობის გამოვლენაზე რეაგირება, როდესაც უფლებამოსილი ორგანოს თანამშრომელი, ქმედების გამოვლენის პროცესში, მისი აღკვეთის მიზნით, სავარაუდო დამრღვევს ერთ შემთხვევაში მოუწოდებს პლაკატების ისეთ ადგილებზე განთავსებისაგან შეწყვეტაზე, რომლებიც საამისოდ არ არის გამოყოფილი ან მეორე შემთხვევაში სიმშვიდისაკენ, ქმედების შეწყვეტისაკენ და შესაბამისი მითითების დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში, იყენებს ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიებას. ასკ-ით გათვალისწინებული ქმედების პროცესის აღკვეთაში უფრო მეტად ჩართულობას ადასტურებს ასკ-ის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების შემადგენლობა, რომელიც უშუალოდ ქმედების აღმკვეთი პირისაკენ მიემართება და გულისხმობს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობას, ამ პირის სიტყვიერ შეურაცხყოფას, ან/და მის მიმართ სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელებას. ასეთ შემთხვევაშიც, ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებამდე, ხდება პირის გაფრთხილება, მოწოდება ქმედების შეწყვეტისაკენ, პოლიციელის მოთხოვნისადმი დამორჩილებისაკენ.

საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ კანონით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ფორმებისაგან განსხვავებით, ადმინისტრაციული დაკავება უფლებაში ჩარევის დაბალი ინტენსივობით ხასიათდება, თუმცა პირის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემამ, მისი ადმინისტრაციული წესით დაკავებამ, შესაძლოა წარმოშვას ნეგატიური განცდები, სტრესული მდგომარეობა, რეპუტაციის შელახვის საფრთხე, რაც თავის მხრივ, წარმოშობს სახელმწიფოს მხრიდან მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას რეაბილიტირებული პირისათვის, მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. „..არ დაიშვება ნორმის ისე განმარტება, რომ გამართლებულ პირს არ მიეცეს უფლების აღდგენის ეფექტური, ქმედითი შესაძლებლობა („ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის“ მე-13 მუხლი), საწინააღმდეგო ინტერპრეტაცია არ თავსდება საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ ადამიანის უფლებების, როგორც უმაღლესი ფასეულობის პრიორიტეტულობასა და პატივისცემასთან..“ (სუსგ №ბს-432-429 (2კ-17), 07.02.2019წ.). ამასთანავე, სამოქალაქო კოდექსის 413.1 მუხლით დადგენილი ზოგადი პრინციპიდან გამომდინარე, ასანაზღაურებელი მორალური ზიანის მოცულობა სასამართლომ უნდა განსაზღვროს გონივრულად და სამართლიანად. სასარჩელო მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძვლიდან გამომდინარე (სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი), თავისთავად იმ ფაქტის დადასტურება, რომ მოსარჩელეთა მიმართ უსაფუძვლოდ იქნა გამოყენებული ადმინისტრაციული ზემოქმედების ღონისძიება, წარმოშობს სახელმწიფოსათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრების უფლებას, შესაბამისი ღონისძიების გამოყენებაზე უფლებამოსილი პირის შესაძლო ბრალეულობის დადასტურების გარეშე. ამ შემთხვევაში წარმოიშობა მხოლოდ ზემოქმედების ღონისძიების შინაარსის, მისი ხასიათის და სიმძიმის კვლევის ვალდებულება, იმ მიზნით, რომ არაქონებრივი ზიანის მოცულობასთან დაკავშირებული დასკვნა არ გასცდეს გონივრულობის ფარგლებს.

განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეთა ინტერესს წარმოადგენს სახელმწიფოსთვის არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურების დაკისრება, რაც გამომდინარეობს მათთან მიმართებაში მარეაბილიტირებელი გარემოებების დადგენიდან და ამ გარემოებების გათვალისწინებით, სამართალდარღვევის საქმეთა წარმოების მიმდინარეობისას გამოყენებული ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიებების უკანონოდ ჩათვლის აუცილებლობიდან.

საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ადმინისტრაციული დაკავების შემთხვევაში, შეიძლება შეილახოს ადამიანის პატივი, ღირსება და საქმიანი რეპუტაცია, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც კანონით არის გათვალისწინებული (სამოქალაქო კოდექსის 18.2 მუხლის თანახმად, პირს უფლება აქვს სასამართლოს მეშვეობით, კანონით დადგენილი წესით დაიცვას საკუთარი პატივი, ღირსება, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება, პირადი ხელშეუხებლობა ან საქმიანი რეპუტაცია შელახვისაგან). „..პირის მიმართ იძულებითი ღონისძიებების გამოყენება, სისხლის სამართლებრივი დევნა და გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა ქმნის ერთგვარ დისკომფორტულ, სტრესულ სიტუაციას. არაქონებრივი ზიანი ვლინდება პირის მორალურ განცდებში, რომელიც შესაძლოა დაკავშირებული იყოს აქტიური საზოგადოებრივი ცხოვრების წესის გაგრძელების შეუძლებლობასთან, პირის პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შელახვასთან და სხვა..“(სუსგ Nბს-432-429 (2კ-17), 07.02.2019წ.).

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებებით, ასკ-ის 166-ე, 173-ე მუხლების საფუძველზე ადმინისტრაციული დაკავების ფაქტისა და მარეაბილიტირებელი გარემოების (დადგენილების) არსებობა უდავოდ დასტურდება მოსარჩელე ლ. ხ-ის შემთხვევაში. ამავე გარემოებების არსებობა დადასტურებულია ასევე გ. რ-ასთან მიმართებაშიც, ასკ-ის 150-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის საფუძველზე მიმდინარე სამართალდარღვევის საქმის წარმოების ეპიზოდში, კერძოდ:

საქმის მასალების მიხედვით, თბილისში, ...ს ქუჩა N12-თან, 2015 წლის 26 თებერვალს, 16:40 საათზე, ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის პატრულ ინსპექტორმა, ი. კ-ემ ადმინისტრაციული წესით დააკავა ლ. ხ-ი. ადმინისტრაციული დაკავების ოქმის თანახმად, 2015 წლის 26 თებერვალს, ქ. თბილისში, ...ს ქ. N12-თან ლ. ხ-ი მოქალაქეებთან ერთად, საქართველოს ...სთან იგინებოდა უცენზურო სიტყვებით, არ დაემორჩილა პოლიციის არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას შეეწყვიტა ლანძღვა-გინება და წინააღმდეგობა გაუწია პოლიციის თანამშრომლებს. ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი შედგენილ იქნა 26.02.2015წ., 16:40 საათზე.

ლ. ხ-ის მიმართ 26.02.2015წ. შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი N..., ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 27 თებერვლის და 2015 წლის 19 მაისის დადგენილებებით ლ. ხ-ის მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით დაწყებული საქმის წარმოება შეწყდა, სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო.

ადმინისტრაციული დაკავების ოქმით, თბილისში, ...ს ...სთან, ახალი გზის მიმდებარედ, 2015 წლის 21 ნოემბერს, ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის პატრულ ინსპექტორმა ე. ბ-ემ ადმინისტრაციული წესით დააკავა გ. რ-ა. ადმინისტრაციული დაკავების ოქმის თანახმად, 2015 წლის 21 ნოემბერს, ქ. თბილისში, ...ს ...სთან, ... გზის მიმდებარედ, გ. რ-ამ, დაუდგენელ პირებთან ერთად, საამისოდ გამოუყოფელ ადგილას თვითნებურად განათავსა პლაკატი, რითაც დაამახინჯა თვითმმართველი ერთეულის იერსახე. ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი შედგა 21.11.2015წ., 08:20 საათზე.

გ. რ-ას მიმართ 21.11.2015წ. შედგა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი N..., ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 8 დეკემბრის დადგენილებით გ. რ-ას მიმართ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 150.1 მუხლით დაწყებული საქმის წარმოება შეწყდა, სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის გამო.

საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ გამოტანილი, საქალაქო სასამართლოს კანონიერ ძალაში არსებული დადგენილებები წარმოადგენს ამ პირების რეაბილიტაციის საფუძველს. დადგენილებებით უტყუარად დასტურდება სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტების არარსებობა, შესაბამისად, მოსარჩელეების მიმართ ფორმალურად კანონიერად გამოყენებული ზემოქმედების ღონისძიება - დაკავება, მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგენისთანავე, სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის, უნდა ჩაითვალოს უკანონოდ. თავის მხრივ, დაკავების უკანონოდ მიჩნევა ადასტურებს, რომ მოსარჩელეებს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების შემზღუდავი ზემოქმედებების ატანა მოუწიათ შესაბამისი თმენის ვალდებულების დაკისრების დასაბუთებული სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. შესაბამისად, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლიდან გამომდინარე, მითითებულ მოსარჩელეებს უნდა აუნაზღაურდეთ მიყენებული არაქონებრივი ზიანი.

საკასაციო სასამართლო საქმის მასალებით დადგენილად მიიჩნევს, რომ ასკ-ის 166-ე, 173-ე და ასკ-ის 150.1 მუხლების საფუძველზე მიმდინარე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოების პროცესში, მოსარჩელეების - ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას მიმართ დაკავების ღონისძიება განხორციელდა ფორმალურად კანონიერი საპროცესო აქტების საფუძველზე, თუმცა თბილისის საქალაქო სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული დადგენილებებით შეწყდა საქმეთა წარმოება, სამართალდარღვევის შემთხვევების არარსებობის გამო. ამდენად, დადგენილებებით დადასტურდა მოსარჩელეთა არაბრალეულობა და წარმოიშვა სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის მართლსაწინააღმდეგოდ მიიჩნევა ისეთი ქმედება, რომელიც ფორმალური მართლზომიერების მიუხედავად, დაუსაბუთებლად არღვევს პირის კონსტიტუციით დაცულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. მოცემულ შემთხვევაში, მართლსაწინააღმდეგო შედეგის არსებობა (უკანონო დაკავება) განაპირობებს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობას, ვინაიდან დადგენილების გამოტანამდე ფორმალურად მართლზომიერი საპროცესო მოქმედებები, მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგენისთანავე, სკ-ის 1005.3 მუხლის მიზნებისთვის, მიიჩნევა უკანონოდ. რაც შეეხება კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციული დაკავების გასაჩივრების წესს, საკასაციო პალატა იზიარებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებას საქმეზე №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021 წელი, რომ დაკავების გასაჩივრებას და დაკავების უკანონოდ აღიარებას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის მიზნებისათვის მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს გადამწყვეტი მნიშვნელობა, როდესაც პირი ცნობილი იქნება ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად. წინამდებარე შემთხვევაში თავად კასატორები მიუთითებენ, რომ მათ ადმინისტრაციული აქტების ბათილად ცნობის მოთხოვნის და დაკავების უკანონოდ აღიარების მიმართ კანონიერი ინტერესი აღარ აქვთ (იხ. საკასაციო საჩივარი გვ. 8), რამდენადაც მათ მიმართ წარმოებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეები შეწყდა. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საქმის წარმოების შეწყვეტით გამოირიცხა კასატორთა მხრიდან იმ ქმედებების ჩადენა, რომელთა აღკვეთის მიზანსაც ემსახურებოდა ადმინისტრაციული დაკავება. აღნიშნული ფაქტი კი, საკმარისია ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნისათვის, შესაბამისი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული დაკავების უკანონოდ აღიარების და სარჩელში მითითებული ადმინისტრაციული აქტების (საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 12 იანვრის №20/11-69939; საქართველოს შსს 2016 წლის 18 თებერვლის №408180; საქართველოს შსს 2016 წლის 8 თებერვლის №MIA71600312487; საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის 2016 წლის 22 თებერვლის №20/11-445400 წერილები) ბათილად ცნობის აუცილებლობის გარეშე.

რაც შეეხება ლ. ხ-ისა და გ. რ-ასათვის ასანაზღაურებელი მორალური ზიანის მოცულობას: საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების რეალური მოცულობა სასამართლოს შეხედულებით უნდა განისაზღვროს და მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება მორალური ზიანის მიმართ, ასევე ობიექტური გარემოებები. კომპენსაციის მიზანია მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა, რომელიც ეხმარება დაზარალებულს სულიერი გაწონასწორების მიღწევაში, სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვაში, რაც მორალური (არაქონებრივი) ზიანის ანაზღაურების სატისფაქციურ ფუნქციას შეადგენს (სუსგ Nბს-432-429 (2კ-17), 07.02.2019წ.). ამდენად, იმისათვის, რომ არ მოხდეს ფულადი ანაზღაურების მოთხოვნის დაუსაბუთებლად ხშირი გამოყენება და შენარჩუნდეს სამოქალაქო-სამართლებრივი ურთიერთობების სტაბილურობა, სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, როგორც არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების მომწესრიგებელი ზოგადი ვალდებულებითსამართლებრივი ნორმა, შესაბამისი მოთხოვნის უფლებას გამონაკლისის სახით უშვებს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრული შემთხვევებისთვის. სასამართლომ არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურების ოდენობა უნდა დაადგინოს შემთხვევასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გარემოებების გათვალისწინებით და სამართლიანობის პრინციპის დაცვით (სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.).

მოცემულ შემთხვევაში, საქმეში არსებული მასალებით დასტურდება, რომ ლ. ხ-ი ადმინისტრაციული წესით დააკავეს 2015 წლის 26 თებერვალს, 16:40 საათზე და იმავე დღეს გაათავისუფლეს დაკავებიდან ხელწერილის საფუძველზე (ტ.2, გვ. 73). ასევე დასტურდება, რომ გ. რ-ა ადმინისტრაციული წესით დააკავეს 2015 წლის 21 ნოემბერს, 08:20 საათზე და ხელწერილით იმავე დღეს გაათავისუფლეს დაკავებიდან (ტ.2, გვ. 18). მითითებული ხელწერილებით დასტურდება, რომ ლ. ხ-ისა და გ. რ-ასთან დაკავშირებით თავისუფლების შეზღუდვა მცირე დროის მონაკვეთით შემოიფარგლა. თუმცა გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ დაკავებიდან გათავისუფლების ხელწერილებზე არ არის დატანილი გათავისუფლების ზუსტი დრო, რომლის მითითება ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებას წარმოადგენდა.

საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ კასატორთა მიმართ გამოყენებული თავისუფლების შემზღუდავი ღონისძიების ნაკლებად ინტენსიური ხასიათის გათვალისწინებით მორალური ზიანის გონივრულ და სამართლიან ანაზღაურებად მიჩნეულ უნდა იქნეს: ლ. ხ-ის შემთხვევაში - 150 (ასორმოცდაათი) ლარი, გ. რ-ას შემთხვევაში - 150 (ასორმოცდაათი) ლარი.

საკასაციო პალატა საყურადღებოდ მიიჩნევს იმ გარემოებას, რომ მოსარჩელეები არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას ითხოვენ როგორც ადმინისტრაციული ორგანოებისაგან (საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი), ისე იმ პირებისაგან, რომლებმაც უშუალოდ განახორციელეს მათ მიმართ ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიება.

საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ წვრილმანი ხულიგნობის, პოლიციის მუშაკის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის (166-ე, 173-ე მუხლები) და თვითმმართველი ერთეულის იერსახის დამახინჯების (150-ე მუხლი) შემთხვევებში სამართალდარღვევის ოქმისა და დაკავების ოქმის შედგენის უფლებამოსილება მინიჭებული აქვთ საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოებს (ასკ-ის 239.13 მუხლი, 246-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი). ამასთან, „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-4 მუხლის თანახმად, პოლიცია ფუნქციონირებს სამინისტროს სისტემაში, სადაც დასაქმებულნი არიან საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული წოდებების მქონე პირები, აგრეთვე სხვა საჯარო მოხელეები. პოლიციის სამსახურები სამინისტროს სისტემაში ფუნქციონირებენ სტრუქტურული ქვედანაყოფების, ტერიტორიული ორგანოების, სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების სახით.

დადგენილია, რომ ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას ადმინისტრაციული დაკავება განახორციელეს საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებმა, შესაბამისად, მათი მხრიდან სამსახურებრივი მოვალეობისას განხორციელებულ ქმედებაზე პასუხისმგებელია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი. უშუალოდ მოპასუხე საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მხრიდან ადგილი არ ჰქონია კანონსაწინააღმდეგო ქმედების განხორციელებას, რომელიც მოსარჩელეებს ზიანს მიაყენებდა.

რაც შეეხებათ მოპასუხედ დასახელებულ ფიზიკურ პირებს, მართალია, დაკავება უშუალოდ მათი მხრიდან განხორციელდა, თუმცა თავისი უფლებამოსილების განხორციელებისას, ისინი სახელმწიფოს სახელით მოქმედებდნენ. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციით და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით განმტკიცებული პრინციპებიდან გამომდინარე, შესაბამისი პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს იმ სახელმწიფო ორგანოს, რომელშიც დასაქმებულია უშუალოდ ადმინისტრაციული დაკავების ოქმის შედგენაში მონაწილე თანამშრომელი. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ კანონმდებლობით ასევე გათვალისწინებულია საჯარო მოხელეთათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების შესაძლებლობა, თუ ისინი მოქმედებდნენ განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით, თუმცა აღნიშნული თავად სახელმწიფოს აძლევს შესაძლებლობას, რომ სათანადო საფუძვლების არსებობისას ზიანის ანაზღაურებით გამოწვეული ზარალი რეგრესის წესით მიიღოს შესაბამისი საჯარო მოხელისაგან. ამდენად, ზიანის ანაზღაურება უნდა დაეკისროს ადმინისტრაციულ ორგანოს, რომელიც უზრუნველყოფს დაზარალებული პირისათვის მიყენებული ზიანის კომპენსირებას და წარმოშობს რეგრესულ მოთხოვნას საჯარო მოხელის მიმართ, თუკი ეს უკანასკნელი მოქმედებდა განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით, რაც მოცემულ შემთხვევაში არ დადგენილა. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ წინამდებარე საქმეზე არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება უნდა დაეკისროს მოპასუხე საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს.

საკასაციო პალატა აქვე განმარტავს, რომ არ იზიარებს კასატორების პოზიციას, მხარეთა სავალდებულო მოწვევის გარეშე სააპელაციო პალატის გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებით, რადგან თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2019 წლის 25 ოქტომბრის სასამართლო სხდომის ოქმით დადგენილია, რომ აპელანტების (მოსარჩელეების) წარმომადგენელი მონაწილეობდა საქმის განხილვაში.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 37.1 მუხლის თანახმად, პროცესის ხარჯებს შეადგენს სასამართლო ხარჯები და სასამართლოს გარეშე ხარჯები. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, სასამართლოს გარეშე ხარჯებს წარმოადგენს ადვოკატისათვის გაწეული ხარჯები, დაკარგული ხელფასი (განაცდური), მტკიცებულებათა უზრუნველსაყოფად გაწეული ხარჯები, აგრეთვე, მხარეთა სხვა აუცილებელი ხარჯები.

ამავე კოდექსის 53.1 მუხლის თანახმად, იმ მხარის მიერ გაღებული ხარჯების გადახდა, რომლის სასარგებლოდაც იქნა გამოტანილი გადაწყვეტილება, ეკისრება მეორე მხარეს, თუნდაც ეს მხარე გათავისუფლებული იყოს სახელმწიფო ბიუჯეტში სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან. თუ სარჩელი დაკმაყოფილებულია ნაწილობრივ, მაშინ მოსარჩელეს ამ მუხლში აღნიშნული თანხა მიეკუთვნება სარჩელის იმ მოთხოვნის პროპორციულად, რაც სასამართლოს გადაწყვეტილებით იქნა დაკმაყოფილებული, ხოლო მოპასუხეს - სარჩელის მოთხოვნათა იმ ნაწილის პროპორციულად, რომელზედაც მოსარჩელეს ეთქვა უარი. იმ მხარის წარმომადგენლის დახმარებისათვის გაწეულ ხარჯებს, რომლის სასარგებლოდაც იქნა გამოტანილი გადაწყვეტილება, სასამართლო დააკისრებს მეორე მხარეს გონივრულ ფარგლებში, მაგრამ არა უმეტეს დავის საგნის ღირებულების 4 პროცენტისა, ხოლო არაქონებრივი დავის შემთხვევაში - განსახილველი საქმის მნიშვნელობისა და სირთულის გათვალისწინებით, 2 000 ლარამდე ოდენობით.

მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46.1 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტისა და „სახელმწიფო ბაჟის შესახებ“ კანონის 5.1 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მხარეები გათავისუფლებულნი არიან სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან. ამდენად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 55.3 მუხლიდან გამომდინარე, ვინაიდან ორივე მხარე გათავისუფლებულია სახელმწიფო ბაჟისაგან, საქმეზე გაწეულ ხარჯებს სახელმწიფო აანაზღაურებს.

საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილებით სარჩელზე 2016 წლის 11 იანვარს ლ. ხ-ის მიერ სახელმწიფო ბაჟის სახით გადახდილი 100 (ასი) ლარი (ბანკის კოდი - TBCBGE22; სახაზინო კოდი - 300773150) უკან დაუბრუნდა ლ. ხ-ის; ასევე, სარჩელზე 2016 წლის 11 იანვარს გ. რ-ას მიერ სახელმწიფო ბაჟის სახით გადახდილი 100 (ასი) ლარი (ბანკის კოდი - TBCBGE22; სახაზინო კოდი - 300773150) დაუბრუნდა გ. რ-ას;

სახელმწიფო ბაჟის დაბრუნების ნაწილში მხარეებს თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლოში არ გაუსაჩივრებიათ და შესულია კანონიერ ძალაში. აქედან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო აღარ იმსჯელებს სახელმწიფო ბაჟის დაბრუნების საკითხზე.

რაც შეეხება მოთხოვნას სასამართლოს გარეშე ხარჯების ანაზღაურების თაობაზე, საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 53.1 მუხლი განსაზღვრავს მხარის მიერ წარმომადგენლის დახმარებისათვის გაწეული ხარჯების იმ ოდენობის მაქსიმუმს, რომელიც შეიძლება დაეკისროს მეორე მხარეს. ამ მაქსიმუმის ფარგლებში სასამართლოს შეუძლია, თავისი შეხედულებით, გონივრულ ფარგლებში განსაზღვროს წარმომადგენლის დახმარებისათვის გაწეული ხარჯების ოდენობა, რომელიც მეორე მხარეს უნდა დაეკისროს. წარმომადგენლის დახმარებისათვის გაწეული ხარჯების ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული საქმის მოცულობა, მისი ფაქტობრივ-სამართლებრივი სირთულე, წარმომადგენლობითი ფუნქციის განხორციელების ინტენსივობა, ხანგრძლივობა და სხვა გარემოებები.

საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ მარწმუნებელსა და ადვოკატს შორის წარმოშობილი ურთიერთობის მატერიალური საფუძველია დავალების ხელშეკრულება (სკ-ის 709-ე მუხ.), მარწმუნებელი ვალდებულია გადაუხადოს რწმუნებულს გასამრჯელო ხელშეკრულებით ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში (სკ-ის 710-ე მუხ.). გაწეული მომსახურების ღირებულების ანაზღაურება მოცემულ შემთხვევაში პრეზიუმირებულია, ვინაიდან სასყიდლიანი დავალების ხელშეკრულება შეიძლება იყოს წერილობითი ან ზეპირი, ხოლო ადვოკატის მომსახურების ღირებულება, საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად წაგებულ მხარეს უნდა დაეკისროს. იურდიული მომსახურების გაწევის შემთხვევაში ივარაუდება მხარეთა შორის სასყიდლიანი დავალების ხელშეკრულების არსებობა, საწინააღმდეგო საჭიროებს დამტკიცებას. ამასთან, მინდობილობა და დავალების ხელშეკრულება ერთმანეთთან დაკავშირებული დოკუმენტებია, შესაბამისად, არ გამოირიცხება მათი ერთ დოკუმენტში - მინდობილობაში მოქცევა. საგულისხმოა, რომ დავალების ხელშეკრულების მომწესრიგებელი ნორმებით (სამოქალაქო კოდექსის 709-722 მუხლები) გათვალისწინებული არ არის სპეციალური მოთხოვნა ხელშეკრულების ფორმის თაობაზე, თუმცა დაცული უნდა იქნეს სამოქალაქო კოდექსის 709-ე მუხლის მოთხოვნა, მარწმუნებლის მიერ რაიმე მოქმედების განხორციელების მინდობილობის გაცემის შესახებ, რათა წარმომადგენელმა შეძლოს წარმომადგენლობითი ფუნქციის განხორციელება.

მოცემულ შემთხვევაში, საქმეს ერთვის 2015 წლის 11 ივნისს სანოტარო წესით დამოწმებული, განუსაზღვრელი ვადით გაცემული რწმუნებულება, რომლითაც ი. პ-ის ლ. ხ-ისაგან მინიჭებული აქვს უფლებამოსილება დაიცვას მისი ინტერესები ყველა ინსტანციის სასამართლოში. რწმუნებულებაში მითითებულია, რომ დავალებების შესრულების სანაცვლოდ, მარწმუნებელი ვალდებულია რწმუნებულს გადაუხადოს გასამრჯელო, რომლის ოდენობა ურთიერთშეთანხმებით დგინდება.

საქმეში ასევე წარმოდგენილია 2015 წლის 30 ნოემბერს სანოტარო წესით დამოწმებული, 5 წლის ვადით გაცემული რწმუნებულება, რომლითაც ი. პ-ის გ. რ-ასაგან მინიჭებული აქვს უფლებამოსილება, დაიცვას მისი ინტერესები ყველა ინსტანციის სასამართლოში. რწმუნებულება შეიცავს მითითებას, მინდობილი მოქმედების შესასრულებლად გაწეული აუცილებელი ხარჯების რწმუნებულისათვის ანაზღაურების ვალდებულების თაობაზე.

საქმის მასალებით დასტურდება ადვოკატის მიერ მითითებული მოსარჩელეებისათვის იურიდიული მომსახურების გაწევა შესაბამისი ინსტანციის სასამართლოებში. ამდენად, საკასაციო სასამართლომ უნდა იმსჯელოს არა მარწმუნებლების მიერ ადვოკატისათვის გაწეული ხარჯის ანაზღაურების საკითხზე (რაც საქმის მასალებით არ დასტურდება), არამედ საქმის მასალებით დადასტურებულ, ადვოკატის მიერ მარწმუნებლისათვის გაწეული მომსახურების ღირებულების მოპასუხისათვის დაკისრების საკითხზე.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მართალია, ზოგადი წესის მიხედვით ხარჯების განსაზღვრა ხდება სასამართლოში მხარის მიერ წარდგენილი ფაქტობრივად გაწეული ხარჯების ოდენობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების საფუძველზე, თუმცა ამგვარი მტკიცებულებების არარსებობის შემთხვევაში, მხარის მოთხოვნის საფუძველზე, სასამართლოს თავადაც შეუძლია განსაზღვროს იურიდიული დახმარებისათვის გაწეული ხარჯების ოდენობა (სუსგ №ას-792-1114-07, 11.02.2008წ.), თუკი აშკარაა, რომ პირის უფლების დარღვევის აღკვეთის მიზნით წარმომადგენლობითი მომსახურება გაწეულია. იურიდიული მომსახურების ანაზღაურების ამსახველი ქვითრის, საგადახდო დავალების შესრულების დოკუმენტაციის წარუდგენლობა, არ გამორიცხავს საქმის განხილვასთან დაკავშირებით გაწეული მომსახურების ღირებულების ანაზღაურების შესაძლებლობას (სუსგ №ბს-1330-1315 (კ-11), 09.02.2012წ.; №ას-444-423-2015, 30.10.15წ.; №ას-12-12-2016, 25.03.2016წ.; Nბს-809-805(3კ-17), 17.01.2019წ.; სუსგ №ბს-222(კ-კს-20), 27.05.2021წ.).

საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ პროცესის ხარჯების განაწილების საკითხი უნდა გადაწყდეს სასამართლო გადაწყვეტილებით, რომლითაც საქმე წყდება არსებითად. ამასთან, საპროცესო ხარჯის ოდენობა უნდა განისაზღვროს საქმეზე დამდგარი საბოლოო შედეგის მიხედვით, სამივე ინსტანციის სასამართლოში წარმომადგენლობითი საქმიანობის შედეგის გათვალისწინებით. საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან არსებობს საკასაციო საჩივრის და სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების სამართლებრივი საფუძველი, შესაბამის ნაწილში არსებობს ასევე წარმომადგენლობაზე გაწეული ხარჯის მოწინააღმდეგე მხარისათვის დაკისრების წინაპირობაც. ამდენად, საქმის სირთულისა და მნიშვნელობის, წარმომადგენლობის ინტენსივობის, ინსტანციურობის, დავის გადაწყვეტის შედეგის გათვალისწინებით, საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით, მოპასუხე შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს უნდა დაეკისროს იურიდიული მომსახურების ანაზღაურება 500 (ხუთასი) ლარის ოდენობით.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 103.1 მუხლის შესაბამისად, მტკიცებულებებს სასამართლოს წარუდგენენ მხარეები. თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. ამასთან, საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით (სსკ-ის 102-ე მუხლი).

საკასაციო პალატა დაუსაბუთებლად მიიჩნევს მოთხოვნას, რომელიც შეეხება მოწინააღმდეგე მხარისათვის მინდობილობების, დავალების ხელშეკრულების, იურიდიული მომსახურების ხელშეკრულების, ადვოკატის სახელზე შედგენილი განცხადების და სხვა დოკუმენტების სანოტარო წესით დამოწმებისათვის გაღებული სანოტარო ხარჯის - 70 ლარის ოდენობით ანაზღაურების დაკისრებას. კასატორების მიერ მითითებული დოკუმენტებიდან, საქმის მასალებით დასტურდება მხოლოდ ადვოკატებზე გაცემული რწმუნებულებების სანოტარო წესით დამოწმება, თუმცა არ დასტურდება, რომ მინდობილობები მხოლოდ ზიანის ანაზღაურების თაობაზე დავის წარმოების მიზნით არის გაცემული, შესაბამისად, აღნიშნული ხარჯი ვერ იქნება მიჩნეული უშუალოდ განსახილველ საქმეზე გაწეულ ხარჯად.

რაც შეეხება საკასაციო საჩივრის სასამართლოში წარდგენის, საქმის განხილვისას აპელანტებისა და მისი წარმომადგენლების სასამართლო სხდომაზე გამოცხადების უზრუნველსაყოფად, სასამართლო გადაწყვეტილების ჩაბარების მიზნით გადაადგილების გამო ტრანსპორტირებაზე გაწეული ხარჯის - 100 (ასი) ლარის ანაზღაურებას - საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საქმის წარმოების ყველა ეტაპზე მოსარჩელეთა წარმომადგენლის მონაწილეობა ადასტურებს მისი გადაადგილებისათვის გარკვეული ხარჯის გაწევას. საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით, მგზავრობის მანძილისა და ტრანსპორტის სავარაუდო სახეობის გათვალისწინებით, ამასთან, იმ გარემოების მხედველობაში მიღებით, რომ საქმე არაერთხელ იქნა განხილული სხვადასხვა ინსტანციის სასამართლოში, მითითებული ხარჯის ოდენობა საკასაციო სასამართლოს საფუძვლიანად მიაჩნია და იგი უნდა დაკმაყოფილდეს.

საკასაციო პალატა დაუსაბუთებლად მიიჩნევს კასატორების შუამდგომლობას, მტკიცებულებათა მოძიება-მოპოვებაზე გახარჯული თანხის, რაც აუცილებელი გახდა წერილობითი და სხვაგვარი მტკიცებულებების მისაღებად (20 ლარი), საქმის განხილვის უზრუნველსაყოფად მე-3 ინსტანციის სასამართლოში საკასაციო საჩივრის, წერილობითი განცხადებების, წერილობითი შუამდგომლობების მომზადებაზე დახარჯული ქაღალდის ფურცლებისათვის (70 ლარი), საკასაციო საჩივრისა და თანდართული დოკუმენტების, ასევე სხვა მტკიცებულებების ასლების მომზადებაზე (40 ლარი), აკინძვაზე გახარჯული ლითონის ამკინძვით შეკვრაზე (0.10 ლარი), საქმის მასალების სასამართლოში საფოსტო კავშირისათვის (60 ლარი), საფოსტო კავშირისას მასალების საფოსტო კონვერტით შესაფუთად (10 ლარი), აპელანტების და მისი წარმომადგენლის სასამართლოში გამოცხადებისას, მათი გამოცხადების პერიოდში აუცილებელ კვებაზე გაწეული გაზრდილი დანახარჯის (100 ლარი), სასამართლოში მოცდენილი(დაკარგული) დროის (4000 ლარი), საქმეზე მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილების სააღსრულებო ორგანოში აღსრულების უზრუნველსაყოფად სააღსრულებო ხარჯის (500 ლარი) მოპასუხისათვის დაკისრების თაობაზე.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ პროცესის ხარჯები, რომელიც შედგება სასამართლო და სასამართლოს გარეშე ხარჯებისაგან, წარმოადგენს მხარეთა მიერ მატერიალური უფლებების დასაცავად (აღსადგენად) გაწეულ (გასაწევ) ხარჯებს, რაც შესაძლებელია, ანაზღაურდეს სარჩელზე დამდგარი შედეგის შესაბამისად და პროპორციულად, როგორც პროცესუალური მოთხოვნა. კასატორებს არ წარმოუდგენიათ დანახარჯების გაწევის დამადასტურებელი რაიმე დოკუმენტაცია და არც გაწეული ხარჯის დაანგარიშების მეთოდზე (ფურცლების რაოდენობა, ამობეჭდვის/ასლის გადაღების ღირებულება და ა.შ.) მიუთითებიათ სასამართლოსთვის. ასევე უსაფუძვლოა მოთხოვნა, სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულებასთან დაკავშირებული ხარჯის მოპასუხე მხარისათვის დაკისრების თაობაზე, რამდენადაც სასამართლოს გარეშე ხარჯის ანაზღაურების შესაძლებლობაზე მსჯელობა უშუალოდ უკავშირდება სასამართლოში საქმის წარმოების პერიოდში მარწმუნებლის სახელით განხორციელებულ მოქმედებათა ერთობლიობას.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, გაურკვეველია კასატორების მოთხოვნა, საკასაციო საჩივარზე სახელმწიფო ბაჟის გადახდისას საბანკო სერვისით მომსახურებაზე გაწეული 1 ლარის მოწინააღმდეგე მხარისათვის დაკისრების თაობაზე, რამდენადაც განსახილველ საქმეზე, კასატორები კანონის საფუძველზე გათავისუფლებულნი არიან სახელმწიფო ბაჟის გადახდის ვალდებულებისაგან, შესაბამისად, საქმეზე არ არის წარმოდგენილი სახელმწიფო ბაჟის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომელიც უნდა შეიცავდეს ინფორმაციას, შესაბამისი საბანკო მომსახურების გაწევისათვის გადახდილი თანხის თაობაზე.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:
საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მეორე ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე, 411-ე მუხლებით,

გ ა დ ა წ ყ ვ ი ტ ა:

1. ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ;

2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 19 ნოემბრის გადაწყვეტილება და მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება;

3. ლ. ხ-ისა და გ. რ-ას სარჩელი დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ;

4. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს ლ. ხ-ის სასარგებლოდ დაეკისროს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 150 (ასორმოცდაათი) ლარის ოდენობით;

5. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს გ. რ-ას სასარგებლოდ დაეკისროს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება 150 (ასორმოცდაათი) ლარის ოდენობით;

6. საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს დაეკისროს იურიდიული მომსახურებისათვის გაწეული საპროცესო ხარჯის ანაზღაურება 500 (ხუთასი) ლარის ოდენობით და ტრანსპორტირებისათვის გაწეული ხარჯის ანაზღაურება 100 (ასი) ლარის ოდენობით.

7. მხარეები გათავისუფლებულნი არიან სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან;

8. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა და არ საჩივრდება.

მოსამართლეები: ბიძინა სტურუა


მაია ვაჩაძე


გოჩა აბუსერიძე