საქმე №ბს-992(კ-23) 25 იანვარი, 2024 წელი
ქ. თბილისი


ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატამ
შემდეგი შემადგენლობით:

თავმჯდომარე მაია ვაჩაძე (მომხსენებელი)
მოსამართლეები: გოჩა აბუსერიძე
ბიძინა სტურუა

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლისა და 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, ზეპირი განხილვის გარეშე, შეამოწმა საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საფუძვლების არსებობა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 11 აპრილის განჩინების გაუქმების თაობაზე.


ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :


2019 წლის 18 ნოემბერს გ. ა-იმა სასარჩელო განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, მოპასუხის - საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიმართ.
მოსარჩელის განმარტებით, 2011 წლის 7 ივნისს მისი ძმა - გი. ა-ი დააკავეს და აღკვეთის ღონისძიების სახით შეუფარდეს პატიმრობა, აღნიშნულის შემდგომ, თელავის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 24 აგვისტოს განაჩენით საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, მას მიესაჯა 2 წლით თავსუფლების აღკვეთა (საიდანაც სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში უნდა მოეხადა წელიწადნახევარი, ხოლო დანარჩენი 6 თვე ჩაეთვალა პირობით მსჯავრში) და დამატებითი სასჯელის სახით დაევალა ჯარიმის სახით 2000 ლარის გადახდა. მოსარჩელემ ასევე აღნიშნა, რომ გი. ა-ის დაკავების დღიდანვე, დედამისი - თ. ა-ი ჩავარდა ლოგინად და 2015 წლის 14 ივლისს გარდაიცვალა. ამასთან, მიმდინარე მოვლენების ფონზე ჯანმრთელობის მდგომარეობა დაუმძიმდა თავად გ. ა-ისაც.
მოსარჩელის მითითებით, გი. ა-ის მიმართ სასჯელაღსრულების დაწესებულების თანამშრომელთა უპასუხისმგებლო და დანაშაულებრივმა ქმედებებმა, ასევე დაწესებულებაში არსებულმა არაადამიანურმა პირობებმა გამოიწვია მისი მძიმედ დაავადება. იგი რამდენჯერმე გადაიყვანეს სამკურნალო დაწესებულებაში, ხოლო ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ბიუროს 2012 წლის 12 მარტის დასვნის თანახმად მას დაუდგინდა თირკმელის ქრონიკული დაავადების მე-5 სტადია, კორონალური არტერიების დაავადება, გადატანილი მიოკარდიუმის ინფარქტი, ანგიოპლასტიკა სტენდირებით, გულის უკმარისობა, არტერიული ჰიპერტენზია, ორმხრივი ჰიდროტორაქსი, ასევე დადგენილ იქნა რომ გი. ა-ის აღენიშნებოდა ნეფროლოგიური პათოლოგია. მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ ზემოაღნიშნულ დაავადებებს საბოლოოდ ლეტალური შედეგი მოყვა. კერძოდ, 2012 წლის 15 მაისს გი. ა-ი გაათავისუფლეს პატიმრობიდან და 4 დღეში - 2012 წლის 19 მაისს იგი გარდაიცვალა. მოსარჩელემ ასევე აღნიშნა, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2019 წლის 8 ივლისის განაჩენით, გი. ა-ი წარდგენილ ბრალდებაში უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი.
ამდენად, მოსარჩელემ საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის გი. ა-ის უფლებამონაცვლე - გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 28345,37 ლარის, ხოლო მორალური ზიანის სახით 30 000 ლარის ანაზღაურების დავალება მოითხოვა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ სამქეთა კოლეგიის 2020 წლის 10 მარტის განჩინებით ადმინისტრაციულ საქმეში საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-16 მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე მესამე პირად ჩაბმულ იქნა საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილებით გ. ა-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს გენერალურ პროკურატურას დაეკისრა მოსარჩელე გ. ა-ის სასარგებლოდ მორალური ზიანის სახით 5 000 (ხუთი ათასი) ლარის ანაზღაურება; მოპასუხეს დაეკისრა მოსარჩელე გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 12 800 (8800 მიუღებელი ხელფასი, 2000 ლარი გადახდილი ჯარიმა, 2000 ლარი სისხლის პროცესში გადახდილი ადვოკატის ხარჯი) ლარის ანაზღაურება; საქართველოს გენერალურ პროკურატურას მოსარჩელის სასარგებლოდ დაეკისრა საპროცესო ხარჯის - ადვოკატის მომსახურების ღირებულების 700 ლარის ანაზღაურება; დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში სააპელაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებულ ნაწილში გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე სრულად უარის თქმა მოითხოვა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 11 აპრილის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილება.
სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ თელავის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 24 აგვისტოს №1/271-11 განაჩენით გი. ო.-ს ძე ა-ი ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილით და სასჯელის ზომად განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 2 (ორი) წლის ვადით. გარდა ამისა, გი. ა-ის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 41-42-ე მუხლების შესაბამისად დამატებითი სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა - ჯარიმა 2000 (ორი ათასი) ლარის ოდენობით. სასამართლომ ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ 2011 წლის 24 აგვისტოს, გ. ა-ის მიერ გადახდილ იქნა თელავის რაიონული სასამართლოს მიერ დაკისრებული ჯარიმა 2000 (ორი ათასი) ლარის ოდენობით. ამასთან, გ. ა-იმა, 2012 წლის 17 აპრილს, მისი ძმის - გი. ა-ის ინტერესების დაცვის მიზნით, სისხლის სამართლის საქმეზე ადვოკატის ჰონორარის სახით გადაიხადა 2000 (ორი ათასი) ლარი.
სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ თელავის რაიონული სასამართლოს 2012 წლის 15 მაისის განჩინების საფუძველზე, გი. ა-ის სასჯელის აღსრულება გადაუვადდა გამოჯანმრთელებამდე ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის არსებითად გაუმჯობესებამდე, თუმცა იგი გარდაიცვალა 2012 წლის 19 მაისს. 2018 წლის 20 ნოემბრის დაზარალებულად ცნობის შესახებ დადგენილებით, დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ ცნობილი იქნა გ. ო.-ს ასული ა-ი.
სააპელაციო სასამართლომ ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2019 წლის 8 ივლისის №1აგ/602-18 კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით გაუქმდა თელავის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 24 აგვისტოს განაჩენი გი. ა-ის მიმართ. გი. ა-ი უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში და აღნიშნულ ბრალდებაში იგი გამართლდა.
სააპელაციო პალატამ მატერიალური ზიანის ნაწილში დადგენილად მიიჩნია, რომ დასტურდებოდა პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირის არსებობა ფულად ზარალსა და გი. ა-ის მიმართ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნის თანმდევ შედეგებს შორის, კერძოდ ვინაიდან გი. ა-ი 2011 წლის 15 ივნისს გამოუცხადებლობის გამო გათავისუფლდა სამსახურიდან, ხოლო სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში იმყოფებოდა 2012 წლის 15 მაისამდე, როგორც რეაბილიტირებული პირის უფლებამონაცვლეს სასამართლოს მოსაზრებით უნდა ანაზრაურებოდა გი. ა-ის 11 თვის მიუღებელი შემოსავალი, რაც შპს „ი...ს“ მიერ გაცემული ყოველთვიური ხელფასის ოდენობის გათვალისწინებით, შეადგენდა 8800 ლარს. ამასთან, პალატამ აღნიშნა, რომ მოსარჩელემ გადაიხადა გი. ა-ისთვის დამატებითი სასჯელის სახით დაკისრებული ჯარიმა, შესაბამისად საქართველოს გენერალურ პროკურატურას, რომელიც ვალდებულია აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება, უნდა დაკისრებოდა ჯარიმის სახით გადახდილი 2 000 ლარის, როგორც მატერიალური ზიანის მოსარჩელისთვის ანაზღაურება. გარდა ამისა, სააპელაციო პალატამ იმსჯელა საადვოკატო მომსახურებისთვის გაწეული ხარჯების მოპასუხისთვის დაკისრებაზეც და მიიჩნია, რომ საქმეში საადვოკატო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულების არარსებობა, არ ქმნიდა მატერიალური ზიანის ანაზღაურებაზე უარის თქმის საფუძველს, ვინაიდან კანონმდებლობა არ უზღუდავს მხარეებს საადვოკატო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება გააფორმონ როგორც ზეპირად, ისე წერილობითი ფორმით, ამდენად პალატამ მიიჩნია, რომ მოპასუხეს უნდა დაკისრებოდა გი. ა-ის სისხლის სამართლის საქმეზე საადვოკატო მომსახურებისთვის გაწეული ხარჯის სახით - 2 000 ლარის ანაზღაურება.
რაც შეეხება მოსარჩელისთვის მორალური ზიანის ანაზღაურების საკითხს, საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ გი. ა-ის განაჩენით თავისუფლება ჰქონდა აღკვეთილი და შეფარდებულ სასჯელს იხდიდა ავადმყოფი, რაც მისთვის მიყენებულ მორალური ზიანს კიდევ უფრო ამძიმებდა. პალატამ ასევე აღნიშნა, რომ ვინაიდან სასჯელის აღსრულების გადავადებიდან 4 დღეში გი. ა-ი გარდაიცვალა, დასტურდებოდა, რომ ფაქტიურად სიცოცხლის უკანასკნელი ხანა გი. ა-იმა გაატარა თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში. ამდენად, სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ მართალია არ იყო დადგენილი უშუალო კავშირის არსებობა პატიმრობასა და დამდგარ შედეგს შორის, თუმცა აღნიშნული გარემოებები მნიშვნელოვანი იყო გი. ა-ისთვის უკანონო მსჯავრდებით მიყენებული ზიანის ოდენობის განსაზღვრისთვის, რომელიც საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებით 5 000 ლარის ოდენობით განისაზღვრა (რაც მოსარჩელის მიერ სააპელაციო სასამართლოში არ გასაჩივრებულა) და სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ არ იკვეთებოდა მოპასუხისთვის დაკისრებული ზემოაღნიშნული ოდენობის მორალური ზიანის შემცირების საფუძველი.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 11 აპრილის განჩინება საკასაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე სრულად უარის თქმა მოითხოვა.
კასატორი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ზე მუხლსა და 208-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლსა და ამავე კოდექსის 1005-ე მუხლზე მითითებით აღნიშნავს, რომ შესაბამისი ანაზღაურებისთვის მოხელის უკანონო ქმედება, რომელმაც პირისათვის ზიანი გამოიწვია, უნდა გამომდინარეობდეს მოხელის სამსახურებრივი მდგომარეობიდან და იყოს ბრალეული, განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებელი და უნდა არსებობდეს პირდაპირი და არა სავარაუდო მიზეზობრივი კავშირი ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის, რასაც კასატორის მოსაზრებით, განსახილველ შემთხვევაში ადგილი არ ქონია. კასატორმა აღნიშნა, რომ კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარება ეფუძნებოდა კანონს და კანონის საფუძველზე მიღებულ საპროცესო დოკუმენტებს, ხოლო გი. ა-ისათვის როგორც პატიმრობის შეფარდება ისე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა განხორციელდა სასამართლოს მიერ.
კასატორი მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას პროკურატურა წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის შედეგს, ვინაიდან საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება სასამართლოს კომპეტენციაა. ამასთან, მიუხედავად პირის გამართლებისა, არ შეიძლება რომ სისხლის სამართლის საქმეზე განხორციელებულმა ყველა მოქმედებამ არამართლზომიერი ხასიათი შეიძინოს, მით უფრო, აღნიშნული არ შეიძლება გაგებულ იქნეს სისხლისსამართლებრივი დევნის განმახორციელებული ორგანოს - პროკურატურის მიერ მოსარჩელეებისთვის ზიანის მიყენებად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორი აღნიშნავს, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება გ. ა-ის მოთხოვნების დაკმაყოფილების თაობაზე არის უსაფუძვლო და დაუსაბუთებელი.
კაატორმა 2000 ლარის ოდენობით ჯარიმის გ. ა-ითვის ანაზღაურების თაობაზე, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 19-ე, 32-33-ე, 37-ე, 41-ე, 42-ე, 43-ე, 268-269-ე, 274-ე, 280-ე მუხლებზე, ასევე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 317-ე და 976-ე მუხლებზე მითითებით აღნიშნა, რომ ჯარიმა, როგორც დამატებითი სასჯელი შეფარდებულია სასამართლო განაჩენით. იმის გათვალისწინებით, რომ ჯარიმის გადახდა განხორციელდა კანონიერი განაჩენის შესასრულებლად, ხოლო დღეის მდგომარეობით ხსენებული განაჩენი გაუქმებულია, მოთხოვნა ვერ იქნება მიმართული საქართველოს პროკურატურის მიმართ, როგორც მისგან მიყენებული ზიანი, ვინაიდან ზიანის სამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე სახეზე არ არის დელიქტური ვალდებულება. ამასთან, კასატორმა აღნიშნა, რომ მოსარჩელისთვს ჯარიმის გადახდის დაკისრების საფუძველი გახდა არა პროკურატურის მიერ მისთვის ბრალის წარდგენა, არამედ სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენი და დანიშნული სასჯელი, რაც ქმნიდა გასაჩივრებული განჩინების ჯარიმის ნაწილში გაუქმების საფუძველს.
საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 8800 ლარის დაკისრებასთან დაკავშირებით კასატორმა აღნიშნა, რომ მატერიალური ზიანის ანაზღაურებისას საქმეზე წარმოდგენილ უნდა იქნეს მტკიცებულებები, რომლებიც დაადასტურებს ზიანის გამომწვევ გარემოებებს და განსაზღვრავს მიყენებული ზიანის ოდენობას და მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებაზე მითითება არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს, რომ დადგენილ იქნეს ბრალდების გამო კონკრეტული ოდენობით მატერიალური ზიანის დადგომის ფაქტი.
კასატორი აღნიშნავს, რომ საქმეზე არ არის წარმოდგენილი გი. ა-ისა და შპს „ი...ს“ შორის შრომითი ურთიერთობის მარეგულირებელი არანაირი მტკიცებულება, რომლითაც დადგინდებოდა რა არსებითი პირობებით იყო დადებული ხელშეკრულება მისი მოქმედების ვადისა და ხელფასის მითითებით. ასევე, არა ყოფილა ინფორმაცია წარმოდგენილი შემოსავალების სამსახურიდან რომლითაც დადგინდებოდა რეალურად მიღებული შემოსავალი. ამდენად, კასატორის მოსაზრებით იმ პირობებში როდესაც სასამართლოში არ იყო შესაბამისი მტკიცებულებები წარდგენილი, რომლითაც დადგინდებოდა მთელი რიგი არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებები, სასამართლომ უსაფუძვლოდ დაადგინა, რომ გი. ა-ი ნამდვილად იმუშავებდა 2011 წლის 15 ივნისიდან - 2012 წლის 15 მაისამდე პერიოდში და მიიღებდა 8 800 ლარის შემოსავალს.
კასატორი არ ეთანხმება გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის მატერიალური ზიანის სახით საადვოკატო მომსახურებისათვის გაწეული ხარჯის 2 000 ლარის დაკისრებას და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლზე, ასევე საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 38-ე მუხლის მე-5 ნაწილზე მითითებით აღნიშნავს, რომ მოსარჩელის მიერ სისხლის სამართლის წარმოების ეტაპზე განხორციელებული მოქმედებები, მათ შორის ადვოკატის აყვანა წარმოადგენს ბრალდებულის უფლებას და ამ უფლებით სარგებლობა (მით უფრო როდესაც ხარჯების გაღება არ დასტურდება) არ შეიძლება გაგებულ იქნეს როგორც პროკურატურის მიერ მიყენებული მატერიალური ზიანი.
კასატორმა ასევე აღნიშნა, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილში პირდაპირი მითითება არის გაკეთებული რეაბილიტირებული პირის უფლებაზე, რომელიც არის ექსკლუზიური და არ შეიძლება მიემართებოდეს მის მემკვიდრეს. ამდენად, კასატორი მიიჩნევს, რომ მატერიალური ზიანის ანაზღაურების თაობაზე სასამართლოს მიერ დაკმაყოფილებული მოთხოვნები არ წარმოადგენს მამკვიდრებლის აქტივს და მემკვიდრეს მისი მიღების უფლება ვერ წარმოეშობა. გარდა ამისა, კასატორი მიიჩნევს, რომ დასახელებული მუხლი მორალური ზიანის ნაწილშიც უკავშირდება მხოლოდ თავად რეაბილიტირებულ პირს და არა მის ოჯახის წევრს. ამასთან, სასამართლოს არ უმსჯელია ძმის ბრალდებისა და მსჯავრდების გამო ოჯახის წევრის მიმართ მორალური ზიანის წარმოშობის წინაპირობებზე და იმაზე თუ კონკრეტულად რომელი ფაქტობრივი გარემოება ან ნორმა აქცევს გ. ა-ის ძმის გამამართლებელი განაჩენიდან გამომდინარე მორალური ზიანის ანაზღაურების სუბიექტად. აღნიშნულზე კი კასატორი ყურადღებას ამახვილებს იმ პირობებშიც, რომ სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებულ განჩინებაში მსჯელობა არის არა გ. ა-ის მიმართ არსებული იმ ფაქტობრივი გარემოებების თაობაზე რამაც მისი მორალური ტანჯვა გამოიწვია და ზიანი მიაყენა, არამედ საუბარია გ. ა-ის მიმართ არსებულ გარემოებებზე.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 6 ოქტომბრის განჩინებით საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, დასაშვებობის შესამოწმებლად წარმოებაში იქნა მიღებული საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :


საკასაციო სასამართლო საქმის შესწავლის, საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი არ აკმაყოფილებს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მოთხოვნებს და არ ექვემდებარება დასაშვებად ცნობას შემდეგ გარემოებათა გამო:
საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილი განსაზღვრავს საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის ამომწურავ საფუძვლებს, კერძოდ, აღნიშნული ნორმის თანახმად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ საკასაციო საჩივარი დაიშვება, თუ კასატორი დაასაბუთებს, რომ: ა) საქმე მოიცავს სამართლებრივ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტაც ხელს შეუწყობს სამართლის განვითარებას და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას; ბ) საქართველოს უზენაეს სასამართლოს მანამდე მსგავს სამართლებრივ საკითხზე გადაწყვეტილება არ მიუღია; გ) საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მოცემულ საქმეზე სავარაუდოა მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება; დ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან; ე) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე; ვ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს.
საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული არც ერთი ზემოთ მითითებული საფუძვლით.
საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები სააპელაციო სასამართლოს განჩინების საკასაციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკისაგან განსხვავების არსებობის საფუძვლით და ამასთან, არ არსებობს საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღების ვარაუდი. სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული განჩინება ასევე არ ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს. ამასთან, საქმის განხილვისა და საკასაციო სასამართლოს მიერ საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღების საჭიროება არ არსებობს არც სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების თვალსაზრისით.
საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ კასატორი ვერ ასაბუთებს სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვას მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით. კასატორი საკასაციო საჩივარში ვერ აქარწყლებს სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს და დასკვნებს.
საკასაციო სასამართლო იზიარებს საქმეზე ქვედა ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, ნაწილობრივ იზიარებს ამ გარემოებებთან დაკავშირებით გაკეთებულ სამართლებრივ შეფასებებს და მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლომ არსებითად სწორად გადაწყვიტა მოცემული დავა.
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილებით გ. ა-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ, კერძოდ საქართველოს გენერალურ პრკურატურას გ. ა-ის სასარგებლო დაეკისრა მორალური ზიანის სახით 5 000, მატერიალური ზიანის სახით 12 800 ლარის, ასევე საპროცესო ხარჯის - ადვოკატის მომსახურების ღირებულების 700 ლარის ოდენობით ანაზღაურება, დანარჩენ ნაწილლში კი სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, ხოლო მოწინააღმდეგე მხარეს - გ. ა-ის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილება არ გაუსაჩივრებია. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 11 აპრილის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 29 სექტემბრის გადაწყვეტილება დარჩა უცვლელად. აღნიშნული კი მიუთითებს იმაზე, რომ საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში შესულია კანონიერ ძალაში.
ამდენად, მართალია განსახილველ შემთხვევაში, წარმოდგენილი სარჩელით მოთხოვნილია საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 28345, 37 ლარის, ხოლო მორალური ზიანის სახით 30 000 ლარის ანაზღაურება, თუმცა, საკასაციო სასამართლო გასაჩივრებული განჩინების კანონიერებას შეამოწმებს მხოლოდ კასატორისთვის გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 12 000 ლარის, მორალური ზიანის სახით 5 000 ლარის, ხოლო ადვოკატის მომსახურების ღირებულების სახით 700 ლარის ანაზღაურების დავალების კანონიერების ნაწილში.
საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, რომლის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. აღნიშნული დანაწესით სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება, სახელმწიფო სახსრებიდან აანაზღაუროს მისი მოსამსახურეების მიერ უკანონოდ მიყენებული ზიანი. ამავე შინაარსის დანაწესს კი, „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2017 წლის 13 ოქტომბრის კონსტიტუციური კანონის №1324 ამოქმედებამდე, შეიცავდა საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის მე-9 პუნქტი, რომელიც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „ყველას ანიჭებს უფლებას, მოითხოვოს და მიიღოს ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფო სახსრებიდან. გარდა ამისა, ყველასთვის არის უზრუნველყოფილი სამართლებრივი დაცვის საშუალება - სასამართლოსათვის მიმართვა. ნათლად არის დადგენილი ანაზღაურების მასშტაბებიც – ზარალი სრულად უნდა ანაზღაურდეს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 7 დეკემბრის №2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).
საკასაციო სასამართლო ასევე მიუთითებს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლზე, რომლის თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი. ამავე კოდექსის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად კი, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან ამ ორგანოს სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის ან საჯარო მოსამსახურის მიერ თავისი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო.
ასევე აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 92-ე მუხლის თანახმად, პირს უფლება აქვს, სამოქალაქო/ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით მოითხოვოს და მიიღოს უკანონოდ ჩატარებული საპროცესო მოქმედებისა და უკანონო გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. ხოლო, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება. ზიანის ანაზღაურების წინაპირობებს კი განსაზღვრავს მითითებული კოდექსის 1005-ე მუხლი, რომლის მე-3 ნაწილის თანახმად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის ან გაუსვლელობის ხელწერილის უკანონოდ გამოყენების, პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება სახელმწიფოს მიერ მოკვლევის, წინასწარი გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. ამრიგად, ზიანის ანაზღაურებისთვის, პირის ქმედება უნდა ატარებდეს მართლსაწინააღმდეგო ხასიათს და იწვევდეს პირისთვის ზიანის მიყენებას. დამდგარ შედეგსა და უკანონო ქმედებას შორის კი უნდა არსებობდეს პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი. რაც შეეხება მართლსაწინააღმდეგო ქმედების განმახორციელებელი პირის ბრალეულობას, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ მიყენებული ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. ასეთი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. კერძოდ, პირს, რომლის მიმართაც გამოტანილია გამამართლებელი განაჩენი, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ზემოაღნიშნული ნორმის მიზანია დაზარალებულის დაცვა და გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების კომპენსირება.
განსახილველ შემთხვევაში დადგენილია, რომ თელავის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 24 აგვისტოს განაჩენით გი. ა-ი ცნობილ იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილით და სასჯელის ზომად განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 2 წლის ვადით, საიდანაც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 50-ე მუხლის მეხუთე ნაწილის საფუძველზე სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში რეალურად უნდა მოეხადა 1 წელი და 6 თვე, ხოლო დარჩენილი 6 თვე საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 63-64-ე მუხლების საფუძველზე ჩაეთვალა პირობით 1 წლისა და 6 თვის გამოსაცდელი ვადით. ამავე განაჩენით, გი. ა-ის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 41-42-ე მუხლების შესაბამისად დამატებითი სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა - ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით.
საქმის მასალებში არსებული სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის 2012 წლის 15 მაისის №0677692 ცნობის თანახმად, გი. ა-ი 2011 წლის 7 ივნისიდან 2012 წლის 15 მაისამდე იმყოფებოდა თავისუფლების აღკვეთის ადგილებში. ხოლო, თელავის რაიონული სასამართლოს 2012 წლის 15 მაისის განჩინების საფუძველზე, გი. ა-ის სასჯელის აღსრულება გადაუვადდა გამოჯანმრთელებამდე ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის არსებითად გაუმჯობესებამდე, თუმცა 2012 წლის 19 მაისს იგი გარდაიცვალა.
დადგენილია, რომ გ. ა-ი არის გარდაცვლილი გი. ა-ის და ამავე დროს მისი კანონისმიერი მემკვიდრე, რომელიც 2018 წლის 20 ნოემბრის დაზარალებულად ცნობის შესახებ დადგენილებით, სისხლის სამართლის №074280916801 საქმეზე დაზარალებულის უფლებამონაცვლედ იქნა ცნობილი.
საკასაციო სასამართლო ასევე დადგენილად მიიჩნევს, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2019 წლის 8 ივლისის კანონიერ ძალაში შესული №1აგ/602-18 განაჩენით, გაუქმდა თელავის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 24 აგვისტოს განაჩენი გი. ა-ის მიმართ. გი. ა-ი უდანაშაულოდ იქნა ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში და აღნიშნულ ბრალდებაში იგი გამართლდა. ამასთან, გი. ა-ის უფლებამონაცვლეს განემარტა, მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უფლების თაობაზე.
განსახილველ შემთხვევაში, მატერიალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ნაწილში, საკასაციო სასამართლოს შეფასების საგანს წარმოადგენს 8800 ლარის ოდენობით მიუღებელი ხელფასის, 2000 ლარის ოდენობით გადახდილი ჯარიმისა და 2000 ლარის ოდენობით გადახდილი ადვოკატის ხარჯის საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის დაკისრების კანონიერება.
მსჯავრდების შედეგად მოსარჩელისთვის მიყენებული მატერიალური ზიანის ნაწილში, საკასაციო სასამართლო დადგენილად მიიჩნევს, რომ გი. ა-ი მუშაობდა ...ად შპს „ი...ში“ 2010 წლის ივნისიდან 2011 წლის 7 ივნისამდე, „...ის“ ხაზზე და მისი საშუალო ხელფასი შეადგენდა 800 ლარს, 2011 წლის 15 ივნისს კი იგი გათავისუფლებულ იქნა სამსახურიდან, სამსახურში გამოუცხადებლობის გამო, რაც ადასტურებს მიზეზობრივი კავშირის არსებობას გი. ა-ის მიმართ მიმდინარე წარმოებასა და სამსახურის დაკარგვით მისთვის მიყენებულ მატერიალურ ზარალს შორის და წარმოშობს საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის გი. ა-ის ყოველთვიური ხელფასის ოდენობის გათვალისწინებით, 11 თვის (2011 წლის 15 ივნისიდან 2012 წლის 15 მაისამდე) მიუღებელი შემოსავლის ჯამში 8800 ლარის ოდენობით ანაზღაურების ვალდებულებას.
რაც შეეხება მსჯარვდებულისთვის ჯარიმის სახით დაკისრებული 2 000 ლარის ანაზღაურებას, საკასაციო სასამართლო დადგენილად მიიჩნევს, რომ დასახელებული ჯარიმა 2011 წლის 24 აგვისტოს გ. ა-ის მიერ იქნა გადახდილი. ამასთან, როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში გი. ა-ის მიმართ გამოტანილ იქნა გამამართლებელი განაჩენი, რომელიც კანონიერ ძალაში არის შესული. ამდენად, გამართლებულ პირს (განსახილველ შემთხვევაში მის უფლებამონაცვლეს - გ. ა-ის), მის უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევისთვის, აქვს დარღვეული უფლების აღდგენის - ამ შემთხვევაში გი. ა-ის მიმართ განხორციელებული უკანონო ქმედების ფარგლებში ჯარიმის სახით გადახდილი 2000 ლარის დაბრუნების უფლება.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე, მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გამო, იძულებული იყო საკუთარი უფლებების ეფექტური დაცვისთვის მიემართა ადვოკატისთვის. კერძოდ, საქმის მასალებით დასტურდება, რომ გი. ა-ი პირველი ინსტანციის სასამართლოში წარმოდგენილი იყო ადვოკატით და გ. ა-იმა, 2012 წლის 17 აპრილს, მისი ძმის - გი. ა-ის ინტერესების დაცვის მიზნით, სისხლის სამართლის საქმეზე ადვოკატის ჰონორარის სახით გადაიხადა 2000 (ორი ათასი) ლარი. შესაბამისად, საკასაციო სასამართლო დადასტურებულად მიიჩნევს პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირის არსებობას ფულად ზარალსა და საქართველოს გენერალური პროკურატურის ქმედებას შორის. ადვოკატის მონაწილეობა სისხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობაში უზრუნველყოფს ბრალდებულის ინტერესებისა და უფლებების მაქსიმალურ დაცვასა და რეალიზებას. ამასთან, დავის საგნის, ამ დავის სირთულისა და სხვა ფაქტობრივი გარემოებების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე, მოპასუხისთვის დაკისრებული თანხა გონივრულ შესაბამისობაშია გაწეულ საადვოკატო მომსახურებასთან. რაიმე გარემოება, რომელიც მოცემული თანხის შეუსაბამობაზე მიუთითებდა, განსახილველ საქმეზე დადგენილი არ არის.
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ მართებულად იქნა გადაწყვეტილი საქართველოს გენერალური პროკურატურისთვის გ. ა-ის სასარგებლოდ მატერიალური ზიანის სახით 12 800 ლარის დაკისრების საკითხი.
საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაკავშირებულია არაქონებრივი უფლებების დარღვევასთან, ხოლო ქონებრივი უფლებების უკანონო შეზღუდვა იწვევს მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ უკანონო ბრალდების/პატიმრობის ან მსჯავრდების საქმეებთან მიმართებაში სასამართლოს მიერ არამატერიალური (მორალური) ზიანის თანხის ოდენობის განსაზღვრა ხორციელდება თითოეულ საქმეში ინდივიდუალურად, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების, მორალური ზიანის მიმართ დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულების, ობიექტური გარემოებების (დაზარალებულის საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ასაკი და ა.შ.) და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით (Patsuria v. Georgia; Nikolaishvili v. Georgia; Jashi v. Georgia).
რაც შეეხება მიყენებული ზიანის ოდენობას, სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ უკანონო ბრალდების/პატიმრობის ან მსჯავრდების საქმეებთან მიმართებაში სასამართლოს მიერ არამატერიალური ზიანის თანხის ოდენობის განსაზღვრა ხორციელდება თითოეულ საქმეში ინდივიდუალურად, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით. კერძოდ, მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია დამდგარი ზიანის სიმძიმე, შელახული უფლების მნიშვნელობა, დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება მორალური ზიანის მიმართ, განცდების ინტენსივობა, საპატიმრო დაწესებულებაში პირის ყოფნის ხანგრძლივობა და სხვა.
განსახილველ შემთხვევაში, მართალია სააპელაციო სასამართლომ მიიღო სწორი გადაწყვეტილება მოპასუხისთვის გ. ა-ის სასარგებლოდ მორალური ზიანის სახით 5000 ლარის ანაზღაურების დაკისრების თაობაზე (განსაკუთრებით იმ პირობებში როდესაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება მოსარჩელეს არ გაუსაჩივრებია) თუმცა საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს სააპელაციო პალატის დასაბუთებას, რომელიც აქცენტს აკეთებს გი. ა-ისთვის, უკანონო მსჯავრდებით მიყენებულ მორალურ ზიანზე, იმავე ფაქტით გ. ა-ისთვის მიყენებულ ზიანზე მსჯელობის გარეშე. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მორალური ზიანი წარმოადგენს პიროვნულ უფლებას, რომელიც პირდაპირ არის დამოკიდებული იმ სულიერ ტანჯვაზე, რომელიც სუბიექტმა განიცადა, შესაბამისად მისი სხვა პირისთვის მემკვიდრეობის ან სხვა გზით გადაცემა წინააღმდეგობაში მოდის თავად უფლების არსთან. ამდენად, განსახილველ შემთხვევაში, მართალია პერსონალურად გი. ა-ისთვის უკანონო მსჯავრდებით მიყენებული მორალური ზიანისთვის შესაბამისი ანაზღაურება მოპასუხეს მისი დის მიმართ ვერ დაეკისრება, თუმცა შეფასებულ უნდა იქნეს ძმის უკანონო მსჯავრდებით თავად გ. ა-ისთვის მორალური ზიანის მიყენების შესაძლებლობა და მისი ფარგლები.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 19 ივლისის გადაწყვეტილებაზე საქმეზე „სარიშვილი-ბოლქვაძე საქართველოს წინააღმდეგ“ სადაც მომჩივანის შვილის გარდაცვალების ფაქტზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული სიცოცხლის უფლების დარღვევა იქნა დადგენილი. ამავე გადაწყვეტილებაში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამოქალაქო სამართალწარმოება არ იყო კონვენციის შესაბამისი, ვინაიდან შიდასამართლებრივი სისტემა არ იძლეოდა საშუალებას, რომ სამედიცინო დაუდევრობით გამოწვეული სიკვდილის შემთხვევაში, გარდაცვლილი მსხვერპლის ახლო ნათესავებს მოეთხოვათ მორალური ზიანი. აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე, საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს მიერ 2019 წლის 16 მაისს მიღებულ განჩინებაში სასამართლომ განმარტა, რომ: „მორალური ზიანი არის ის სულიერი განცდა და ფიზიკური ტკივილი, რომელსაც მართლსაწინააღმდეგო ქმედების შედეგად განიცდის ფიზიკური პირი. უდავოა, რომ ახალგაზრდა შვილის გარდაცვალებით მშობელი განიცდის მნიშვნელოვან მორალურ ტკივილს, რაც დაკავშირებულია განგრძობად ნეგატიურ განცდებთან და სტრესულ მდგომარეობასთან...“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 16 მაისის განჩინება საქმეზე №ბს-327-309(2კ-07). ანალოგიური მსჯელობა არის განვითარებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 20 თებერვლის განჩინებაში საქმეზე №ას-1800-2019, სადაც სასამართლომ განმარტა, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 16 მაისის განჩინებამ საქმეზე №327-309(2კ-07) „ფაქტობრივად შეიცვალა მორალური ზიანის ანაზღაურების თაობაზე არსებული ერთიანი მიდგომა, რომლის მიხედვითაც მეუღლის, შვილის ან სხვა ახლობლის სიცოცხლის ხელყოფის გამო მიყენებული მორალური ზიანი არ ანაზღაურდებოდა იმ საფუძვლით, რომ აღნიშნული პირდაპირ არ იყო გათვალისწინებული მოქმედი კანონმდებლობით, ამასთან, სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის თანახმად, არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურების უფლება გააჩნდა მხოლოდ დაზარალებულს“. (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2020 წლის 20 თებერვლის განჩინება საქმეზე №ას-1800-2019). მსგავსი სამართლებრივი შეფასებული არის გაკეთებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2021 წლის 18 მაისის განჩინებაში საქმეზე №ას-38-2021, სადაც საკასაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ მშობლის გარდაცვალებით შვილებმა განიცადეს მნიშვნელოვანი მორალური ტკივილი, რაც წარმოადგენდა მორალური ზიანის სახით მათთვის შესაბამისი თანხის ანაზღაურების საფუძველს. (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2021 წლის 18 მაისის განჩინება საქმეზე №ას-38-2021).
აღსანიშნავია, რომ წარმოდგენილ სარჩელში მოსარჩელე მიუთითებს, რომ იგი ცხოვრობდა მოხუც დედასთან და უმცროს ძმასთან ერთად, რომლის დაკავების შემდგომ გაუარესდა როგორც მოსარჩელის, ასევე დედამისის ჯანმრთელობის მდგომარეობა. ამასთან, მოსარჩელის განმარტებით მათ რამდენჯერმე გამოიძახეს სასწრაფო დახმარების ბრიგადა, ხოლო მისი დედა - თ. ა-ი შვილის დაკავების პირველი დღიდანვე ჩავარდა ლოგინად და გარდაიცვალა გი. ა-ის დაკავებისა და გარდაცვალების შემდგომ პერიოდში - 2015 წლის 14 ივლისს. გარდა ამისა, მოსარჩელემ მიუთითა მის გაუარესებულ ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე, რის დასადასტურებლადაც მან წარმოადგინა სხვადასხვა სამედიცინო დაწესებულებების მიერ გაცემული წერილები, სადაც ასახულია მოსარჩელის მიერ სამედიცინო დაწესებულებისთვის მიმართვების რაოდენობა, ჩივილები, დანიშნული მკურნალობის კურსი და ა.შ. აღსანიშნავია რომ დასახელებულ წერილებში მითითებული, გ. ა-ის სამედიცინო დაწესებულებისთვის მიმართვები, ასევე სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადების გამოძახების ფაქტები ფიქსირდება მისი ძმის დაკავების და მისი გარდაცვალების შემდეგ, 2012-2013 წლებში. საკასაციო სასამართლო ასევე ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ როგორც გ. ა-ის ასევე მის ძმას - გი. ა-ის არ ჰქონდათ შექმნილი ოჯახი და სარჩელის თანახმად, ამ უკანასკნელის თავისუფლების აღკვეთამდე ცხოვრობდნენ ერთად. ამასთან, გ. ა-ი წარმოადგენდა იმ პირს, რომელიც ძმის დაკავების შემდგომ აქტიურად იყო ჩართული მისთვის საჭირო ღონისძიებების გატარების პროცესში, რაც მათ შორის მოიცავდა ძმისთვის თელავის რაიონული სასამართლოს მიერ დაკისრებული ჯარიმის გადახდას, სისხლის სამართლის საქმეზე ადვოკატის ჰონორარის გადახდას, სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში ვიზიტებს და ა.შ.
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მართალია ზემოთ მოყვანილი, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა ძირითადად უკავშირდება მშობლისთვის შვილის, ან შვილ(ებ)ისთვის მშობლის გარდაცვალების შედეგად მიღებული სულიერი ტანჯვისთვის მორალური ზიანის სახით თანხის ანაზღაურების შემთხვევებს, თუმცა როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინებებში მითითებული მსჯელობები არ მიემართება მხოლოდ დაზარალებული პირის მშობელს ან შვილს და არ გამორიცხავს სხვა ოჯახის წევრებისთვის იმავე კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობას. აღნიშნული კი განსაკუთრებით რელევანტურია იმ პირობებში, რომ განსახილველ შემთხვევაში, საქმის მასალებიდან გამომდინარე, არ იკვეთება გი. ა-ის მშობლების მიერ შვილის უკანონო მსჯავრდებით მათთვის მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენების ფაქტი.
საკასაციო სასამართლო ხაზს უსვამს და ადასტურებს რა მშობელსა და შვილს შორის არსებულ განსაკუთრებულ ბიოლოგიურ და ემოციურ კავშირს, მიიჩნევს რომ შესაბამისი გარემოებების არსებობის პირობებში, მსგავსი კავშირის არსებობა შესაძლებელია ოჯახის სხვა წევრებს შორისაც. განსახილველ შემთხვევაში, ზემოაღნიშნული გარემოებების მხედველობაში მიღებით შესაძლოა ითქვას, რომ გ. და გი. ა-იებს შორის ჩამოყალიბებული რეალური და ახლო ურთიერთობა ცდებოდა მათ შორის არსებულ მხოლოდ ბიოლოგიურ ნათესაობასა და სისხლით კავშირს. იმ პირობებში კი, როდესაც გ. ა-ის ოჯახის წევრებს წარმოადგენდნენ ძმა და მოხუცი დედა, რომლებთან ერთადაც იგი ეწეოდა ერთობლივ საოჯახო მეურნეობას, ძმის უკანონო მსჯავრდება და აღნიშნულის შემდგომ რამდენიმე წლის ინტერვალით როგორც ძმის, ასევე დედის გარდაცვალება მიჩნეულ უნდა იქნეს მოსარჩელისთვის მიყენებულ მნიშვნელოვან და ძლიერ სულიერ ტრავმად, რომელიც განსახილველ შემთხვევაში, სიმძიმითა და სიმძაფრით უტოლდება სასამართლო პრაქტიკით დადგენილ, ოჯახის წევრის გარდაცვალების შედეგად ფიზიკური პირისთვის მიყენებული მორალური ზიანის შემთხვევებს და წარმოადგენს აღნიშნული ზიანის სანაცვლოდ მოპასუხისთვის შესაბამისი ანაზღაურების დაკისრების საფუძველს.
ამდენად, საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ მოცემულ საქმეს არ გააჩნია არავითარი პრინციპული მნიშვნელობა სასამართლო პრაქტიკისათვის, ხოლო საკასაციო საჩივარს - წარმატების პერსპექტივა.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ არსებობს საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილით რეგლამენტირებული არც ერთი საფუძველი, რის გამოც საკასაციო საჩივარი არ უნდა იქნეს დაშვებული განსახილველად.


ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლით, 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :

1. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნეს დაუშვებლად;
2. უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 11 აპრილის განჩინება;
3. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


თავმჯდომარე მ. ვაჩაძე



მოსამართლეები: გ. აბუსერიძე



ბ. სტურუა