საქმე #ბს-426(კ-24) 24 ოქტომბერი, 2024 წელი
ქ. თბილისი
ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატამ
შემდეგი შემადგენლობით:
მაია ვაჩაძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მოსამართლეები: გოჩა აბუსერიძე, ბიძინა სტურუა
საქმის განხილვის ფორმა – ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი (მოპასუხე) – საქართველოს გენერალური პროკურატურა
მოწინააღმდეგე მხარე (მოსარჩელე) – ს. გ-ა
მესამე პირები (ასკ 16.1) – საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო
გასაჩივრებული განჩინება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინება
დავის საგანი – მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურება
ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :
2022 წლის 31 მაისს ს. გ-ამ სასარჩელო განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, მოპასუხის - საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიმართ.
მოსარჩელის განმარტებით, 2020 წლის 23 სექტემბერს ს. გ-ა დააკავეს საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქალაქ თბილისის მთავარი სამმართველოს გლდანი-ნაძალადევის განყოფილების თანამშრომლებმა, რის შემდეგაც 2020 წლის 25 სექტემბერს თბილისის პროკურატურამ ს. გ-ას წარუდგინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილითა და ამავე კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ბრალდება და თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიმართა შუამდგომლობით, რომ ს. გ-ას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გამოყენებულიყო პატიმრობა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 25 სექტემბრის განჩინებით დაკმაყოფილდა ბრალდების მხარის შუამდგომლობა და ს. გ-ას აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა, რის შედეგადაც მას შეეზღუდა თავისუფალი გადაადგილების უფლება, ვინაიდან ს. გ-ა მოთავსებულ იქნა სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში, მან დაკარგა სამუშაო ადგილი, რომელიც წარმოადგენდა მისი შემოსავლის ერთადერთ წყაროს.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენით ს. გ-ა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით (2020 წლის 10 სექტემბრის ეპიზოდი) წარდგენილ ბრალდებაში ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა, ასევე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით (სისტემატური შეურაცხყოფის ეპიზოდი) ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა, ხოლო ცნობილ იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811.1 მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის და სასჯელის სახით განესაზღვრა საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ვადით. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2021 წლის 20 აპრილის განაჩენით უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენი ს. გ-ას მიმართ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2021 წლის 11 ნოემბრის განჩინებით კი ბრალდების მხარის საკასაციო საჩივარი არ იქნა დაშვებული განსახილველად.
მოსარჩელე მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე, რომლის თანახმად, სასამართლო განხილვამდე პატიმრობაში ყოფნის დრო ჩაითვლება სასჯელის ვადაში, შემდეგი გაანგარიშებით: პატიმრობის ერთი დღე - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის ხუთი საათი. ს. გ-ას პატიმრობის ვადა იყო 98 დღე. შეფარდებული 240 (ორას ორმოცი საათი) უდრის პატიმრობის 48 დღეს. შესაბამისად, მოსარჩელე თვლის, რომ იგი უკანონო პატიმრობაში იმყოფებოდა 50 დღის განმავლობაში.
მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ დაკავების მომენტში იგი იყო სრულად ჯანმრთელი, რაც დასტურდება ბრალდებულისათვის სამედიცინო დახმარების შეთავაზების შესახებ 2020 წლის 23 სექტემბრის ოქმით, სადაც ს. გ-ა უთითებს, რომ იგი არ საჭიროებს დახმარებას, ვინაიდან მან დანამდვილებით იცის, რომ სრულად ჯანმრთელია. თუმცა განთავისუფლების შემდგომ ს. გ-ა გახდა შეუძლოდ, რის გამოც მიმართა სამედიცინო დაწესებულებას გამოკვლევებისათვის და დაუდგინდა, რომ იგი ინფიცირებულია აივ ინფექციით, რასაც ადასტურებს აივ ინფექციაზე ტესტირების შედეგის შეტყობინების 2021 წლის 19 მარტის ფორმა. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ იგი აივ ინფექციით სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში ყოფნის დროს დაინფიცირდა.
მოსარჩელე განმარტავს, რომ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადასტურდა ს. გ-ას უდანაშაულობა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილი კი ითვალისწინებს ალტერნატიულ სასჯელს და აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობას არ მოითხოვს. ამდენად, ს. გ-ას მოუწია კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების შემზღუდავი ზემოქმედების ატანა ისე, რომ დაკისრებული შეზღუდვის თმენის ვალდებულება არ იყო სამართლებრივად დასაბუთებული და მოკლებული იყო რეალურ საფუძველს, რასაც გამოძიების პირველივე ეტაპზე აცხადებდა დაცვის მხარე. განხორციელების მომენტში ფორმალურად დასაბუთებული აღკვეთის ღონისძიება ან გამამტყუნებელი განაჩენი და ამ განაჩენით დაკისრებული სასჯელი მარეაბილიტირებელი გარემოების დადგენისთანავე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლის და სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიზნებისათვის მიიჩნევიან უკანონოდ, ვინაიდან ხსენებული ნორმის მიზანია დაზარალებულის დაცვა, კერძოდ გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის გამო კომპენსაციის მიცემა (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 21 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე #ბს-408-405(კ-17)).
განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე თვლის, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილმა ნაწილობრივ გამამართლებელმა განაჩენმა მის მიმართ მიმდინარე პროცესები, რომელიც ფორმალურად კანონიერი იყო, ფაქტობრივად უკანონოდ აქცია, რაც მის მარეაბილიტირებელ გარემოებას წარმოადგენს.
მოსარჩელის მითითებით, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებით ს. გ-ას მიადგა მორალური ზიანი. ასევე, ს. გ-ამ გასწია ადვოკატის ხარჯები. სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გამო, იგი იძულებული გახდა საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტურად დაცვისა და რეალიზებისათვის აეყვანა ადვოკატი და ესარგებლა მისი მომსახურებით საგამოძიებო ორგანოებსა თუ სასამართლოში, სრულყოფილად ესარგებლა სისხლის სამართლის კოდექსით ბრალდებულისათვის მინიჭებული უფლება-მოვალეობებით. აღნიშნული ხარჯების გაწევა ცალსახად გამოწვეულია პირის მიერ დარღვეული უფლების აღდგენის მიზნითა და მოპასუხის ქმედების უკანონობით.
ამდენად, მოსარჩელემ საქართველოს გენერალური პროკურატურისათვის ს. გ-ას სასარგებლოდ მორალური ზიანის სახით 12 000 ლარის, ხოლო მატერიალური ზიანის სახით 4 000 ლარის (ადვოკატის ხარჯი) ანაზღაურების დაკისრება მოითხოვა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 2 ივნისის განჩინებით, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-16 მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, საქმეში მესამე პირად ჩაბმულ იქნა საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილებით ს. გ-ას სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ს. გ-ას სასარგებლოდ დაეკისრა მორალური ზიანის სახით 1 000 (ათასი) ლარის ანაზღაურება; საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ს. გ-ას სასარგებლოდ დაეკისრა მატერიალური ზიანის სახით 4 000 (ოთხი ათასი) ლარის ანაზღაურება; სარჩელი დანარჩენ ნაწილში არ დაკმაყოფილდა.
საქალაქო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქალაქ თბილისის მთავარი სამმართველოს საგამოძიებო სამმართველოს თანამშრომლებმა 2020 წლის 23 სექტემბერს დააკავეს ს. გ-ა, რომელსაც 2020 წლის 24 სექტემბერს წარედგინა ბრალდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით (ორი ეპიზოდი) და 111, 1381 მუხლის პირველი ნაწილით.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 25 სექტემბრის განჩინებით, ბრალდებულ ს. გ-ას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გამოყენებულ იქნა პატიმრობა. პატიმრობის ვადა აითვალა მისი ფაქტობრივი დაკავების მომენტიდან - 2020 წლის 23 სექტემბრის 00:05 საათიდან.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენით (#1/4583-20 საქმეზე) ს. გ-ა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში (2020 წლის 10 სექტემბრის ეპიზოდი) ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა. ს. გ-ა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში (სისტემატური შეურაცხყოფის ეპიზოდი), ასევე, ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის ს. გ-ა ცნობილ იქნა დამნაშავედ და სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ოდენობით. ამასთან, ს. გ-ას დანიშნული სასჯელი - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ვადით, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე (მისი პატიმრობაში ყოფნის ვადის გათვალისწინებით 2020 წლის 23 სექტემბრიდან - 29 დეკემბრის ჩათვლით), ჩაეთვალა მოხდილად და იგი დაუყოვნებლივ გათავისუფლდა პენიტენციური დაწესებულებიდან.
საქალაქო სასამართლომ, ასევე, დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებად მიიჩნია, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2021 წლის 20 აპრილის განაჩენით (#1/ბ-208-21 საქმეზე) ქალაქ თბილისის საპროკურორო სამმართველოს პროკურატურის პროკურორ თ. ი-ეის სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა და თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენი დარჩა უცვლელი. განაჩენი საკასაციო წესით გაასაჩივრა ქალაქ თბილისის საპროკურორო სამმართველოს პროკურატურის პროკურორმა, რომლის საკასაციო საჩივარი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2021 წლის 11 ნოემბრის განჩინებით დაუშვებლად იქნა მიჩნეული.
საქმის მასალებით, კერძოდ, 2020 წლის 29 სექტემბრის ხელშეკრულებით საქალაქო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ ს. გ-ას, დ. ლ-ასა და თ. ა-ას შორის დაიდო იურიდიული მომსახურების გაწევის თაობაზე ხელშეკრულება. თ. ა-ას დაეკისრა ს. გ-ასათვის იურიდიული წარმომადგენლობა, თბილისის საქალაქო სასამართლოში მისი სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებით (დანაშაული გათვალისიწნებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიკაციით: 111, 3811.1 და 1261.1).
ამავე ხელშეკრულების მე-6 მუხლის თანახმად, წინამდებარე ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საადვოკატო მომსახურება იყო ფასიანი და შეადგენდა 5 000 ლარს, საიდანაც საზღაური ნაწილდებოდა შემდეგნაირად: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიკაციით: 1261.1 (ორი ეპიზოდი) 4 000 ლარი, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული შემდეგი კვალიფიკაციით: 111, 3811.1 – 1 000 ლარი. დადგენილია, რომ ს. გ-ამ 2020 წლის 29 სექტემბერს გაფორმებული ხელშეკრულების საფუძველზე თ. ა-ას და დ. ლ-ას გადაუხადა საადვოკატო მომსახურების თანხა - 4 000 ლარი.
სასამართლომ მიუთითა, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა მისი ორგანოების მიერ მიყენებული ზიანისათვის დადგენილია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIV თავის დებულებებით. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლის თანახმად, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი. ამავე კოდექსის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო.
სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის თანახმად, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურეობრივ მოვალეობას სხვა პირთა მიმართ, მაშინ სახელმწიფო ან ის ორგანო, რომელშიც მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს მოსამსახურე სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებს პასუხს. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის ან გაუსვლელობის ხელწერილის უკანონოდ გამოყენების, პატიმრობის, ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება სახელმწიფოს მიერ მოკვლევის, წინასწარი გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად.
სასამართლომ განმარტა, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მითითებული ნორმის (სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლი) თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. ამასთან, საგულისხმოა, რომ ზემოაღნიშნული ნორმები ანიჭებენ პირს ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას, თუმცა არ განსაზღვრავენ მარეაბილიტირებელ გარემოებებს. შესაბამისად, კანონმდებელმა სასამართლოს მიანიჭა თავისუფლება ქმედების უკანონობისა და რეაბილიტაციის საფუძვლების შეფასებისას.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომლის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისთვისაც. ამავე კოდექსის მე-18 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, პირს უფლება აქვს სასამართლოს მეშვეობით, კანონით დადგენილი წესით დაიცვას საკუთარი პატივი, ღირსება, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება, პირადი ხელშეუხებლობა ან საქმიანი რეპუტაცია შელახვისაგან.
სასამართლოს შეფასებით, მითითებული ნორმა, ასევე, განსაზღვრავს მორალური ზიანის ანაზღაურების კონკრეტულ საფუძვლებს. კერძოდ, ამავე ნორმის მე-6 ნაწილის მიხედვით, ამ მუხლით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვა ხორციელდება, მიუხედავად ხელმყოფის ბრალისა, ხოლო, თუ დარღვევა გამოწვეულია ბრალეული მოქმედებით, პირს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის (ზარალის) ანაზღაურებაც. ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში უფლებამოსილ პირს უფლება აქვს მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურებაც. მორალური ზიანის ანაზღაურება შეიძლება ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისაგან დამოუკიდებლად.
საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების მხედველობაში მიღებით, სასამართლომ განმარტა, რომ ზოგადად, სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული სასამართლო განაჩენით წყდება პირის პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული საკითხები. ამ საპროცესო დოკუმენტით სასამართლო ადგენს, ჩაიდინა თუ არა პირმა ინკრიმინირებული ქმედება და რა სახის სასჯელი უნდა დაეკისროს მას.
სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111 მუხლზე, რომლის თანახმად, ოჯახური დანაშაული ნიშნავს ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ ამ კოდექსის 109-ე, 115-ე, 117-ე, 118-ე, 120-ე, 126-ე, 1331, 1332, 137-ე − 141-ე, 143-ე, 144-ე − 1443, 149-ე − 1511, 160-ე, 171-ე, 187-ე, 253-ე − 2551, 3811 და 3812 მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენას. ოჯახური დანაშაულისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა განისაზღვრება ამ მუხლში აღნიშნული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი მუხლით, ამ მუხლზე მითითებით. ამავე კოდექსის 3811 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, შემაკავებელი ორდერით ან დამცავი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობა ანდა ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელებისას მოძალადის მიერ ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელების წესით განსაზღვრულ საგანგაშო ზონაში შეღწევა ანდა მოძალადის მიერ საგანგაშო ან ბუფერული ზონის დატოვების შესახებ უფლებამოსილი პირის მოთხოვნის შეუსრულებლობა ანდა მოძალადის მიერ ელექტრონული ზედამხედველობისთვის თავის არიდება, ესე იგი ქმედება, რომლის შედეგადაც შეუძლებელი გახდა ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელება, ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ას ოთხმოციდან ორას ორმოც საათამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე, იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვით ან უამისოდ.
ამავე კოდექსის 44-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა ინიშნება ორმოციდან რვაას საათამდე ვადით. ჯარიმის საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით შეცვლის შემთხვევაში, ან ამ კოდექსის 73-ე მუხლის მე-3 და მე-7 ნაწილებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ანდა თუ მხარეთა შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება, იგი შეიძლება დაინიშნოს უფრო მეტი ვადითაც. ყოველდღიურად საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის ხანგრძლივობა არ უნდა აღემატებოდეს რვა საათს. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, თუ მსჯავრდებული უარს განაცხადებს საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომაზე ან განზრახ თავს აარიდებს მას, ეს სასჯელი შეიცვლება ჯარიმით, შინაპატიმრობით ან თავისუფლების აღკვეთით. ამასთანავე, დრო, რომლის განმავლობაშიც მსჯავრდებული იხდიდა ამ სასჯელს, ჩაითვლება შინაპატიმრობის ან თავისუფლების აღკვეთის ვადაში, შემდეგი გაანგარიშებით: საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის ხუთი საათი – შინაპატიმრობის ერთი დღე, თავისუფლების აღკვეთის ერთი დღე.
სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე, რომლის თანახმად, სასამართლო განხილვამდე პატიმრობაში ყოფნის დრო ჩაითვლება სასჯელის ვადაში, შემდეგი გაანგარიშებით: პატიმრობის ერთი დღე – თავისუფლების აღკვეთის ერთი დღე, შინაპატიმრობის ორი დღე, გამასწორებელი სამუშაოს ან სამხედრო პირის სამსახურებრივი შეზღუდვის სამი დღე, საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის ხუთი საათი.
სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა საქმეზე დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებაზე, კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს განაჩენით ს. გ-ა ცნობილ იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის და სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ოდენობით. ამასთან, საქართველოს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, სასამართლო განხილვამდე პატიმრობაში ყოფნის დრო (2020 წლის 23 სექტემბრიდან - 2020 წლის 29 დეკემბრის ჩათვლით) მას ჩაეთვალა სასჯელის ვადაში შემდეგი გაანგარიშებით: პატიმრობის ერთი დღე საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის ხუთი საათი.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 3811 მუხლის პირველი ნაწილი სასჯელის სახით ითვალისწინებს ჯარიმას, საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომას ვადით ას ოთხმოციდან ორას ორმოც საათამდე ან თავისუფლების აღკვეთას ვადით ერთ წლამდე, იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვით ან უამისოდ. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 531 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, დანაშაულის ჩადენა ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ არის პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი გარემოება ამ კოდექსით გათვალისწინებული ყველა შესაბამისი დანაშაულისათვის.
ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად კი, ამ მუხლის პირველი ან მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული დამამძიმებელი გარემოების არსებობისას დანაშაულის ჩადენის დროს ვადიანი თავისუფლების აღკვეთის დანიშვნისას მოსახდელი სასჯელის ვადა სულ მცირე 1 წლით უნდა აღემატებოდეს ჩადენილი დანაშაულისათვის ამ კოდექსის შესაბამისი მუხლით ან მუხლის ნაწილით გათვალისწინებული სასჯელის მინიმალურ ვადას. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 42-ე მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, ჯარიმა ძირითად სასჯელად არ შეიძლება დაინიშნოს ამ კოდექსის 1261 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან ამავე კოდექსის 111 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის ჩადენისთვის.
ამდენად, სასამართლომ აღნიშნა, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლო ს. გ-ას სასჯელის სახედ და ზომად დაუნიშნავდა თავისუფლების აღკვეთას, მისი ვადა უნდა განსაზღვრულიყო ერთი წლით, ხოლო ჯარიმის დანიშვნას კრძალავს საქართველოს სისხლი სამართლის კოდექსის 42-ე მუხლის მე-7 ნაწილი. შესაბამისად, სასამართლომ ს. გ-ას შემამსუბუქებელ გარემოებათა გათვალისწინებით სასჯელის სახედ და ზომად დაუნიშნა საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა მისი მაქსიმალური ვადით - 240 საათით. ამრიგად, სასამართლოს მოსაზრებით, ის ფაქტი, რომ 240 საათი შეესაბამება თავისუფლების აღკვეთის 48 დღეს, ხოლო ს. გ-ა საპატიმრო დაწესებულებაში იმყოფებოდა 98 დღე, არ წარმოშობს ზიანი ანაზღაურების უფლებას.
სასამართლომ განმარტა, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლით განსაზღვრული ზიანის ანაზღაურებისთვის პირის მარეაბილიტირებელ გარემოებად უპირობოდ უნდა იქნას მიჩნეული მის მიმართ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა, ვინაიდან ამგვარი აქტი ადასტურებს, რომ გამართლებულ პირს დანაშაული არ ჩაუდენია, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს მის უფლებებში აღდგენას - მის რეაბილიტაციას. რაც შეეხება აღნიშნული მუხლის მეორე კომპონენტს - ქმედების უკანონობას, ქმედების უკანონობა არ უნდა შეფასდეს მხოლოდ კონკრეტული საპროცესო თუ მატერიალური ნორმის დარღვევის დადგენით, გამართლებულს პირს უნდა მიეცეს უფლებების აღდგენის ეფექტური შესაძლებლობა. მართალია, სისხლისსამართლებრივი დევნა და ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული იძულების ღონისძიებები ემსახურება სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს - საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვას, ამასთან, უფლებამოსილი ორგანო წინასწარ ვერ განსაზღვრავს კონკრეტული საქმის შედეგს, ვინაიდან მტკიცებულებათა შეფასება გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისთვის საკმარისობის კუთხით წარმოადგენს სასამართლოს კომპეტენციას, თუმცა, პირს, რომლის მიმართაც დადგა გამამართლებელი განაჩენი, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მისი უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. შესაბამისად, სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სახეზე იყო სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული მარეაბილიტირებლი გარემოება და შესაბამისად, ქმედების უკანონობა.
ამდენად, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოქმედი კანონმდებლობით არსებობს გამართლებული პირის უფლების დაცვის მექანიზმი და გამართლებულ პირს შეუძლია აღიდგინოს დარღვეული უფლებები. კერძოდ, გამართლებულ პირს აქვს შესაძლებლობა, დარღვეული უფლება აღიდგინოს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული რეაბილიტაციისა და სისხლის სამართლის პროცესის ორგანოების უკანონო და დაუსაბუთებელი მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების გზით. გამართლებულ პირს, რომელსაც გამამართლებელი განაჩენით შეეზღუდა უფლებები, შეუძლია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით მოითხოვოს განაჩენით მიყენებული ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება.
სასამართლომ განმარტა, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას განსაზღვრავს სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე. მოსარჩელე უფლებამოსილია სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც ის ითხოვს მიყენებული სულიერი თუ ფიზიკური ტკივილის კომპენსაციისათვის, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობა სასამართლოს მიერ უნდა განისაზღვროს. მორალური ზიანი გულისხმობს ფიზიკურ და ზნეობრივ-ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, რასაც პირი განიცდის ამა თუ იმ სიკეთის, უმეტესწილად არამატერიალურ ფასეულობათა ხელყოფით და მის ანაზღაურებას აკისრია სამი ფუნქცია: დააკმაყოფილოს დაზარალებული, ზემოქმედება მოახდინოს ზიანის მიმყენებელზე და თავიდან აიცილოს პიროვნული უფლების ხელყოფა სხვა პირების მიერ. მორალური ზიანის შეფასებისას სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება ასეთი ზიანის სიმძიმის მიმართ, ასევე, ობიექტური გარემოებები, რითაც შეიძლება მისი ამ კუთხით შეფასება. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება დადგინდეს მორალური ზიანის არსებობა და მისი გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმები.
სასამართლომ მიიჩნია, რომ განსახილველ შემთხვევაში, სახეზე იყო მიზეზობრივი კავშირი სახელმწიფო ორგანოს უკანონო ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. ამასთან, ზიანის ანაზღაურების მოცულობასთან დაკავშირებით, სასამართლომ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე და განმარტა, რომ არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. ამასთან, კანონი არ ადგენს მორალური ზიანის ასანაზღაურებელ ოდენობას, რამდენადაც მორალური ზიანის ანაზღაურების კონკრეტული შემთხვევა ინდივიდუალურია, განპირობებულია მრავალი სხვადასხვა ფაქტორით. ასევე, მორალური ზიანის მოცულობა სასამართლოს მიერ ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისაგან დამოუკიდებლად განისაზღვრება, როგორც დამდგარი ზიანის სიმძიმის, ისე ბრალის ხარისხის მიხედვით.
ამასთან, კომპენსაციის ოდენობა არ უნდა დაშორდეს რეალობას. მოთხოვნა წარმოადგენს მხოლოდ მოსარჩელის მოსაზრებას, ხოლო ანაზღაურების მოცულობის ოდენობას გონივრულ ფარგლებში განსაზღვრავს სასამართლო. შელახული სიკეთის ხასიათის, სულიერი ტანჯვის ხარისხის ზუსტად განსაზღვრის შეუძლებლობის გამო, უფრო მართებულია ზიანის კომპენსაცია, რამდენადაც ეს შესაძლებელია საერთოდ. მორალური ზიანის ანაზღაურების უმთავრეს მიზანს არ წარმოადგენს ხელყოფილი უფლებების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია და შეუძლებელია მისი სრულად აღდგენა.
ამდენად, სასამართლომ გაითვალისწინა მოსარჩელის მიმართ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში (2020 წლის 10 სექტემბრის ეპიზოდი) გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენი და ამ ნაწილში განხორციელებული იძულების ფორმები. ზემოაღნიშნული მსჯელობისა და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ არსებობდა მორალური ზიანის ანაზღაურების ნაწილში სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილებისა და მოპასუხისათვის მოსარჩელისთვის მიყენებული მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად 1 000 (ათასი) ლარის გადახდის დაკისრების საფუძვლები.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოსარჩელის მოთხოვნას ასევე წარმოადგენდა სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში გასაწევი საადვოკატო მომსახურების ხარჯის ანაზღაურების - 4 000 ლარის ოდენობით. მოთხოვნის საფუძვლად მოსარჩელე უთითებდა სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში გამოტანილ განაჩენებზე, რომელთა მიხედვით, ს. გ-ას საადვოკატო მომსახურებას უწევდნენ თ. ა-ა და დ. ლ-ა. მოსარჩელე მოთხოვნას აფუძნებდა, ასევე, ს. გ-ას, დ. ლ-ასა და თ. ა-ას შორის 2020 წლის 29 სექტემბერს დადებულ იურიდიული მომსახურების შესახებ ხელშეკრულებაზე.
სასამართლოს შეფასებით, განსახილველ შემთხვევაში, საქმეზე უდავოდ დასტურდებოდა, რომ ს. გ-ას სისხლის სამართლის საქმეში წარმოადგენდა თ. ა-ა და დ. ლ-ა, საქმეში დაცული იყო შესაბამისი ხელშეკრულებაც. ამასთან, დგინდებოდა, რომ ს. გ-ას მიმართ წაყენებულ ბრალდებაზე იმსჯელა სამივე ინსტანციის სასამართლომ.
სასამართლომ მიიჩნია, რომ იმ პირობებში, როდესაც გამართლებულ პირს, მორალური ზიანის სახით ეძლევა ფულადი კომპენსაცია, მის მიერ ადვოკატებისათვის გაწეული ხარჯები განხილულ უნდა იქნეს, როგორც მატერიალური ზიანი. ამდენად, რომ არა მის მიმართ უკანონო ბრალდება, მას აღნიშნული თანხის გაღების აუცილებლობა არ ექნებოდა.
ამდენად, სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირის არსებობა ფულად ზარალსა და მოპასუხის ქმედებას შორის. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასარჩელო მოთხოვნა მოცემულ ნაწილში ფაქტობრივ-სამართლებრივად დასაბუთებული იყო.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილების ნაწილში სააპელაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებულ ნაწილში გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე სრულად უარის თქმა მოითხოვა.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება.
სააპელაციო სასამართლო არსებითად დაეთანხმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს შეფასებებსა და დასკვნებს საქმის ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით.
სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა აპელანტის პოზიცია, რომ რამდენადაც თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენით ს. გ-ა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111 მუხლისა და 3811 მუხლის პირველი ნაწილით დამნაშავედ იქნა ცნობილი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში უდანაშაულოდ ცნობა არ აქცევს მას რეაბილიტირებულ პირად ამ ნაწილში.
სააპელაციო პალატამ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე და აღნიშნა, რომ მითითებული ნორმის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ მიყენებული ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. ასეთი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია, დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება. კერძოდ, პირს, რომლის მიმართაც გამოტანილია გამამართლებელი განაჩენი, უნდა მიეცეს შესაბამისი კომპენსაცია სახელმწიფოს მხრიდან მის უფლებებში გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისთვის. ზემოაღნიშნული ნორმის მიზანია დაზარალებულის დაცვა და გამართლებული პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების კომპენსირება.
სააპელაციო პალატამ განმარტა, მართალია, ს. გ-ა მის მიერ ჩადენილი ქმედებისთვის დამნაშავედ იქნა ცნობილი სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით, თუმცა აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ მოსარჩელე გამართლდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში. სწორედ მოცემული ფაქტიდან გამომდინარე, სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ სახეზე იყო ს. გ-ას მარეაბილიტირებელი გარემოება და საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიზნებისთვის არსებობდა არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძველი, რომელიც გამოწვეული იყო უშუალოდ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილი უკანონო ბრალდებით.
სააპელაციო პალატამ მიუთითა, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაკავშირებულია არაქონებრივი უფლებების დარღვევასთან, ხოლო ქონებრივი უფლებების უკანონო შეზღუდვა იწვევს მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას. შესაბამისად, არსებობს გამართლებული პირის უფლების დაცვის მექანიზმი და გამართლებულ პირს შეუძლია, აღიდგინოს დარღვეული უფლებები. კერძოდ, გამართლებულ პირს აქვს შესაძლებლობა, დარღვეული უფლება აღიდგინოს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული რეაბილიტაციისა და სისხლის სამართლის პროცესის ორგანოების უკანონო და დაუსაბუთებელი მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების გზით.
მიყენებული მორალური ზიანის ოდენობასთან დაკავშირებით, სააპელაციო პალატამ აღნიშნა, რომ სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, უკანონო ბრალდების/პატიმრობის ან მსჯავრდების საქმეებთან მიმართებით სასამართლოს მიერ არამატერიალური ზიანის თანხის ოდენობის განსაზღვრა ხორციელდება თითოეულ საქმეში ინდივიდუალურად, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით. კერძოდ, მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას მნიშვნელოვანია: დამდგარი ზიანის სიმძიმე, შელახული უფლების მნიშვნელობა, დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება მორალური ზიანის მიმართ, განცდების ინტენსივობა, საპატიმრო დაწესებულებაში პირის ყოფნის დრო და სხვა.
მოცემულ შემთხვევაში, სააპელაციო პალატამ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ ს. გ-ას მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოება მიმდინარეობდა 2020 წლის 23 სექტემბრიდან, ხოლო განაჩენი დადგა 2020 წლის 29 დეკემბერს. პალატამ, ასევე, მნიშვნელოვნად მიიჩნია ის გარემოება, რომ სამართალწარმოება 2020 წელს არ დამთავრებულა. საქართველოს გენერალური პროკურატურა არ დაეთანხმა ნაწილობრივ გამამტყუნებელ განაჩენს, გაასაჩივრა ზემდგომ ინსტანციებში, რის გამოც, საბოლოოდ, 2021 წლის 11 ნოემბრის განჩინებით დასრულდა სისხლის სამართლის საქმის წარმოება. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ აღნიშნული დროის ხანგრძლივობით მიმდინარე სისხლის სამართლის წარმოება თავისთავად ადასტურებს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განსაზღვრული მორალური ზიანის ანაზღაურების თანხა არის პროპორციული და ექცევა გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების კრიტერიუმებში.
რაც შეეხება მოსარჩელისთვის მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურებას, სააპელაციო პალატამ მიუთითა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, 412-ე მუხლზე და განმარტა, რომ მოსარჩელე სწორედ მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გამო, იძულებული იყო საკუთარი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტურად დაცვისა და რეალიზებისათვის აეყვანა ადვოკატი, ესარგებლა მისი მომსახურებით სასამართლოში, რომელიც აუცილებელი იყო საქმის წარმოებისთვის, რათა სრულყოფილად ესარგებლა სისხლის სამართლის კოდექსით ბრალდებულისათვის მინიჭებული უფლება-მოვალეობებით. ამდენად, ს. გ-ას მხრიდან აღნიშნული ხარჯების გაწევა ცალსახად განპირობებული იყო საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიერ მის მიმართ ჩატარებული ღონისძიებებით, რის გამოც არსებობდა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურების წინაპირობები. მატერიალური ზიანის მოთხოვნის ნაწილში სასარჩელო განცხადება შეიცავდა შესაბამის ფაქტობრივ გარემოებებს სათანადო მტკიცებულებებზე მითითებით.
სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, აპელანტი მიიჩნევდა, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე დააკმაყოფილა სარჩელის მოთხოვნა მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ნაწილში, რასაც სააპელაციო სასამართლო არ დაეთანხმა და მიუთითა საქმეში დაცულ ს. გ-ას, დ. ლ-ასა და თ. ა-ას შორის 2020 წლის 29 სექტემბერს დადებულ იურიდიული მომსახურების შესახებ ხელშეკრულებაზე, რომლის საგანია ს. გ-ას იურიდიული მომსახურების გაწევა თბილისის საქალაქო სასამართლოში საქმეზე #008230920003 (დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიკაციით: 111, 3811.1 და 1261). ხელშეკრულების მე-6 პუნქტის თანახმად, წინამდებარე ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საადვოკატო მომსახურება ფასიანია და შეადგენს 5 000 ლარს, საიდანაც საზღაური ნაწილდება შემდეგნაირად: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიკაციით: 1261.1 (ორი ეპიზოდი) - 4 000 ლარი, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიკაციით: 111, 3811.1 – 1 000 ლარი.
სააპელაციო პალატამ განმარტა, რომ საქმეში საადვოკატო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულების არარსებობის პირობებშიც კი, არ წარმოიშობოდა მატერიალური ზიანის ანაზღაურებაზე უარის თქმის საფუძველი, ვინაიდან კანონმდებლობა მხარეებს არ უზღუდავს საადვოკატო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულების როგორც ზეპირად, ისე წერილობითი ფორმით გაფორმების შესაძლებლობას. ამასთან, ის ფაქტი, რომ საქმეში არ იყო წარმოდგენილი ადვოკატებისთვის თანხის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტი, არ ცვლიდა იმ მოცემულობას, რომ ს. გ-ამ ნამდვილად ისარგებლა სისხლის სამართლის საქმეზე მითითებული ადვოკატების მომსახურებით, რომელიც, თავის მხრივ, სასყიდლიანი იყო. სააპელაციო პალატამ, ასევე, მიუთითა პირველი ინსტანციის სასამართლოს 2022 წლის 5 დეკემბრის სასამართლო სხდომაზე, სადაც მოსარჩელის ადვოკატმა - თ. ა-ამ განმარტა გადახდის ქვითრის წარმოუდგენლობის მიზეზი, კერძოდ, წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ გადახდა განხორციელდა ნაწილ-ნაწილ, ნაღდი ანგარიშსწორებით, მას შემდეგ, რაც ს. გ-ა გათავისუფლდა და შეძლო ადვოკატებისთვის თანხის ნაწილ-ნაწილ მიცემა (იხ. სხდომის ოქმი 14:39:52 საათი).
შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს შეფასებით, საქმეზე წარმოდგენილი საადვოკატო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება და დადგენილი გარემოება, რომ მხარემ ნამდვილად მიიღო მითითებული ადვოკატების მხრიდან იურიდიული მომსახურება სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას, მათ შორის, გამართლებულ ნაწილში, მართებულს ხდიდა მოპასუხისთვის ადვოკატის მომსახურების ღირებულების ანაზღაურების დაკისრებას შეთანხმებული ოდენობით.
ამდენად, საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, სააპელაციო პალატამ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მსჯელობა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ს. გ-ას მიმართ განხორციელებული სისხლისსამართლებრივი დევნა და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ბრალდებაში გამამართლებელი განაჩენი ერთობლიობაში ქმნიდა როგორც მატერიალური, ასევე, მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძველს.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინება საკასაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, რომელმაც გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე სრულად უარის თქმა მოითხოვა.
კასატორი მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 32-ე და 33-ე მუხლებზე, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 და მე-19 მუხლებზე. კასატორის შეფასებით, მითითებული სამართლებრივი ნორმებისა და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების ანალიზით დასტურდება, რომ ს. გ-ას მიმართ სახეზეა გამამატყუნებელი განაჩენი, ამდენად, სისხლის სამართლის საქმეში, რომელშიც გამოტანილია გამამატყუნებელი განაჩენი, ერთ კონკრეტულ მუხლში გამართლება არ ცვლის ფაქტობრივ გარემოებას და არ აქცევს მოსარჩელეს რეაბილიტირებულ პირად, შესაბამისად, არ წარმოშობს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების წინაპირობას. ამასვე ადასტურებს საქმეში წარმოდგენილი თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილი, რომლითაც სასამართლოს ს. გ-ასათვის არ აქვს განმარტებული, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლის საფუძველზე, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება.
კასატორის განმარტებით, ს. გ-ას მიმართ წარდგენილი ბრალდება მართალია სისხლის სამართლის კოდექსის სხვადასხვა თავით გათვალისწინებულ ქმედებას მოიაზრებს, თუმცა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 გულისხმობს ოჯახში ძალადობას, ხოლო 3811 შემაკავებელი ან დამცავი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობას, ამავე კოდექსის 111 მუხლი კი ოჯახური დანაშაულისათვის პასუხისმგებლობის მაკვალიფიცირებულია. შესაბამისად, ს. გ-ას მიმართ წარდგენილი ბრალდება ორივე მუხლის ფარგლებში თვისობრივად ოჯახურ დანაშაულს წარმოადგენს.
კასატორი, ასევე, მიუთითებს მსგავსი კატეგორიის საქმეზე სასამართლო პრაქტიკაზე, კერძოდ, ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის კანონიერ ძალაში შესულ 2017 წლის 11 მაისის #3ბ-90-2017 გადაწყვეტილებაზე, რომელშიც სასამართლომ განმარტა, რომ მსგავს შემთხვევაში, არ არსებობს პირის მარეაბილიტირებელი ისეთი გარემოება, რომელიც მორალური ზიანის ანაზღაურების საფუძველს წარმოადგენს.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორი თვლის, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სახეზე არ არის საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების საფუძვლები.
კასატორი, ასევე, სადავოდ ხდის მორალური ზიანის სახით 1 000 ლარით ოდენობის განსაზღვრას. მორალური ზიანის ანაზღაურების თითოეული შემთხვევა ინდივიდუალურია. დამოკიდებულია მრავალ სხვადასხვა პირობაზე. მოსარჩელე უფლებამოსილია, სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც იგი ითხოვს მორალური ზიანის საკომპენსაციოდ, თუმცა აღნიშნული მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა მთლიანად სასამართლოს პრეროგატივაა. მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას აუცილებელია შეფასდეს, როგორც კონკრეტული პიროვნება და მისი სუბიექტური დამოკიდებულება ზიანის სიმძიმის მიმართ, ასევე, ობიექტური გარემოებები. ამ კუთხით, კასატორი მიუთითებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 26 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში (საქმე #ბს-890(კ-19) განვითარებულ მსჯელობაზე, აგრეთვე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2021 წლის 7 ოქტომბრის განჩინებაში (საქმე #ბს-20(კ-21)) ასახულ განმარტებაზე.
ამასთან, კასატორი ყურადღებას ამახვილებს როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ საქართველოსთან მიმართებით დადგენილ, ასევე, საქართველოს საერთო სასამართლოებში დამკვიდრებულ პრაქტიკაზე.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქმის ფაქტობრივი გარემოებებისა და სასამართლო პრაქტიკის გათვალისწინებით, კასატორი შეუსაბამოდ მაღალ ოდენობად მიიჩნევს მორალური ზიანის სახით 1 000 ლარის დაკისრებას, რამდენადაც აღნიშნული არ გამომდინარეობს სამართლიანი და გონივრული ანაზღაურების კრიტერიუმებიდან.
რაც შეეხება მატერიალური ზიანის სახით ადვოკატის ხარჯის - 4 000 ლარის დაკისრებას, კასატორი მიუთითებს, რომ საქმეში წარმოდგენილია 2020 წლის 29 სექტემბრით დათარიღებული ხელშეკრულება, ერთი მხრივ, მოსარჩელეს, ხოლო, მეორე მხრივ, დ. ლ-ასა და თ. ა-ას შორის იურიდიული მომსახურების გაწევის თაობაზე. ხელშეკრულების მე-6 პუნქტის თანახმად, საადვოკატო მომსახურება არის ფასიანი და შეადგენს 5 000 ლარს, საიდანაც საზღაური ნაწილდება შემდეგნაირად: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის - 4 000 ლარი, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის - 1 000 ლარი.
კასატორის მითითებით, სასამართლომ იხელმძღვანელა აღნიშნული ჩანაწერით და მიიჩნია, რომ 4 000 ლარი წარმოადგენდა ასანაზღაურებელ საადვოკატო მომსახურების თანხას. პირველ რიგში, კასატორი საგულისხმოდ მიიჩნევს ამავე ხელშეკრულების მე-2 მუხლს, რომლის თანახმად, ხელშეკრულების საგანია თბილისის საქალაქო სასამართლოში წარმომადგენლობა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველ ნაწილსა და ამავე კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დანაშაულზე. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, დაცვა ხორციელდებოდა ერთ სისხლის სამართლის საქმეზე, ერთი ბრალდების ფარგლებში, რომელშიც პირი დამნაშავედ არის ცნობილი. შესაბამისად, საზღაურის დაყოფა მუხლების მიხედვით, მით უფრო ერთი და იმავე კატეგორიის (ნაკლებად მძიმე დანაშაული) დანაშაულისათვის, არ აკმაყოფილებს გონივრულობის სტანდარტს და არ იწვევს სანდოობას.
კასატორი მიიჩნევს, რომ სასამართლომ არასწორი შეფასება მისცა აღნიშნულ გარემოებას და უსაფუძვლოდ დააკისრა მოპასუხეს 4 000 ლარის ოდენობით საადვოკატო მომსახურების თანხა. ამასთან, სასამართლომ არასწორად მიიჩნია დადგენილად ის ფაქტი, რომ ს. გ-ამ 2020 წლის 29 სექტემბერს გაფორმებული ხელშეკრულების საფუძველზე, თ. ა-ას და დ. ლ-ას გადაუხადა საადვოკატო მომსახურების თანხა, რამდენადაც, საქმის მასალებით ადვოკატებისათვის თანხის გადახდა არ დასტურდება.
ამასთან, კასატორი მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 38-ე მუხლის მე-5 ნაწილზე, რომლის თანახმად, ბრალდებულს აქვს ადვოკატის არჩევისა და ყოლის, ასევე მის მიერ არჩეული ადვოკატის ნებისმიერ დროს შეცვლის უფლება, ხოლო თუ ის უქონელია – უფლება, დაენიშნოს ადვოკატი სახელმწიფოს ხარჯზე. ამდენად, კასატორი თვლის, რომ მოსარჩელის მიერ სისხლის სამართლის საქმის წარმოების ეტაპზე განხორციელებული მოქმედებები, მათ შორის, ადვოკატის აყვანა წარმოადგენს პირის (ბრალდებულის) უფლებას და ამ უფლებით სარგებლობა არ შეიძლება დევნის განმახორციელებელი ორგანოს - პროკურატურის მიერ მიყენებულ მატერიალურ ზიანად იქნეს აღქმული.
კასატორი მიიჩნევს, რომ მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრება უნდა დაეფუძნოს მტკიცებულებებს, რომლითაც დადასტურდება ზიანის არსებობა, ზიანის გამომწვევი გარემოებები და განისაზღვრება მიყენებული ზიანის ოდენობა. მოსარჩელის მიერ სისხლის სამართლის საქმისწარმოებაზე მითითება, არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს, რომ დადგინდეს ბრალდების გამო მატერიალური ზიანის დადგომის ფაქტი.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორი თვლის, რომ საააპელაციო სასამართლოს განჩინება მატერიალური ზიანის სახით 4 000 ლარის დაკისრების ნაწილში დაუსაბუთებელია და მოკლებულია ფაქტობრივ-სამართლებრივ საფუძვლიანობას.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2024 წლის 22 აპრილის განჩინებით საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, დასაშვებობის შესამოწმებლად წარმოებაში იქნა მიღებული საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2024 წლის 19 სექტემბრის განჩინებით საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და მისი განხილვა დაინიშნა მხარეთა დასწრების გარეშე.
ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :
საკასაციო სასამართლო გაეცნო საქმის მასალებს, შეამოწმა გასაჩივრებული განჩინების კანონიერება-დასაბუთებულობა, რის შედეგადაც მივიდა დასკვნამდე, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს, გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინება და მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც ს. გ-ას სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.
საკასაციო სასამართლო, უპირველესად, მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტზე, რომლის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, მითითებულ ნორმაში (ძველი რედაქციით 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტი) „საუბარია, ზოგადად, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოთა და მოსამსახურეთა მიერ მიყენებულ ზიანზე. ამ ნორმით გათვალისწინებულია როგორც მატერიალური, ასევე, პროცესუალური ხასიათის კონსტიტუციური გარანტიები. 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტი ყველას ანიჭებს უფლებას მოითხოვოს და მიიღოს ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფო სახსრებიდან. გარდა ამისა, ყველასთვის არის უზრუნველყოფილი სამართლებრივი დაცვის საშუალება - სასამართლოსათვის მიმართვა. ნათლად არის დადგენილი ანაზღაურების მასშტაბებიც – ზარალი სრულად უნდა ანაზღაურდეს. ამ სახით ჩამოყალიბებული კონსტიტუციური ნორმა კანონმდებელს უტოვებს თავისუფალი მოქმედების ვიწრო არეალს, რაც, უპირატესად, კონსტიტუციური მოთხოვნების დაცვით პროცედურული საკითხების მოწესრიგებას მოიცავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 7 დეკემბრის #2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).
საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებითვე, „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტი ზარალის ანაზღაურების უფლებას რამდენიმე წინაპირობის არსებობას უკავშირებს: 1. უნდა არსებობდეს სახელმწიფოს, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა სახელით მოქმედი პირის ქმედებით პირისათვის ზარალის მიყენების ფაქტი; 2. ხსენებულ პირთა ქმედების უკანონო ხასიათი დადგენილი უნდა იყოს სათანადო წესით; 3. პირისათვის მიყენებული ზარალი გამოწვეული უნდა იყოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტში მითითებული სუბიექტების უკანონო ქმედებით და უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი უკანონო ქმედებასა და დამდგარ ზარალს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის #2/3/630 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ზემოაღნიშნული ნორმა განამტკიცებს უკანონო ქმედებით მიყენებული ზიანისათვის სახელმწიფო პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას. საგულისხმოა, რომ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დამდგენი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმა მიემართება უკანონო ქმედების შედეგად ზიანის მიყენების შემთხვევებს და ანაზღაურების ფარგლებსაც სწორედ ამ პირობებით ითვალისწინებს. შესაბამისად, ნორმის კონსტრუქცია და მისი შინაარსი, ასევე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული სასამართლო პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ იმისათვის, რათა წარმოიშვას სახელმწიფოს მხრიდან მიყენებული ზიანის სრული ოდენობით ანაზღაურების მოთხოვნის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძველი, არსებითია დადასტურებულ იქნეს სახელმწიფოს მხრიდან განხორციელებული ქმედების უკანონობა.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის XIV თავით (207-208 მუხლები) გათვალისწინებული, ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის დამდგენი საკანონმდებლო მოწესრიგება სრულად ასახავს კანონმდებლის მიერ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით (ძველი რედაქციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტი) გამოხატულ სულისკვეთებას. კერძოდ, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან ამ ორგანოს სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის ან საჯარო მოსამსახურის (გარდა ამ მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული საჯარო მოსამსახურისა) მიერ თავისი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. მუნიციპალიტეტის ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია მუნიციპალიტეტი. თუ კერძო პირი რაიმე საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო ორგანოს ან მუნიციპალიტეტის ორგანოს მიერ დელეგირების ან დავალების საფუძველზე, ამ საქმიანობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო ან მუნიციპალიტეტი.
ამავე კოდექსის 207-ე მუხლით განისაზღვრა კერძო სამართალში დადგენილი პასუხისმგებლობის ფორმების, პრინციპებისა და საფუძვლების გავრცელება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის შემთხვევებზეც, გარდა იმ გამონაკლისებისა, რომლებიც ამავე კოდექსით არის დადგენილი.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის თანახმად, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე განზრახი ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირთა მიმართ, მაშინ სახელმწიფო ან ის ორგანო, რომელშიც მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს მოსამსახურე სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებს პასუხს. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების, ადმინისტრაციული პატიმრობის, დისციპლინური პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებულ ზიანს აანაზღაურებს სახელმწიფო, გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. განზრახვისას ან უხეში გაუფრთხილებლობისას ეს პირები სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებენ პასუხს.
საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ ზიანი ანაზღაურდება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილების საკმარის საფუძველს ქმნის ქმედების უკანონობა და პირის მარეაბილიტირებელი გარემოების არსებობა. კანონმდებლობა არ შეიცავს მარეაბილიტირებელი გარემოების ჩამონათვალს, თუმცა უდავოა, რომ ასეთ გარემოებას განეკუთვნება გამამართლებელი განაჩენის არსებობა, რომელიც პირის არაბრალეულობასა და უდანაშაულობას ადასტურებს.
საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ უკანონო ბრალდების/მსჯავრდების და ზოგადად, უკანონო საპროცესო მოქმედებებისა თუ გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საფუძველს ქმნის, ასევე, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილი ადგენს, რომ პირს უფლება აქვს, სამოქალაქო/ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით მოითხოვოს და მიიღოს უკანონოდ ჩატარებული საპროცესო მოქმედებისა და უკანონო გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.
საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დარღვეული უფლების აღდგენა შესაძლებელია როგორც პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენით, ასევე უფლების სხვაგვარი რეალიზაციით, თუ პირველი, დამდგარი შედეგის გათვალისწინებით, შეუძლებელია. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლის პირველი ნაწილის შინაარსზე იმ კუთხით, რომ იგი მიუთითებს ზიანის ანაზღაურებისთვის შესაბამის სამოქალაქო/ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაზე. ასეთ წესს კი განსაზღვრავს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი. გარდა ზემოაღნიშნული საფუძვლებისა, კანონმდებლობა ითვალისწინებს უკანონო დაკავებისა თუ პატიმრობის შემთხვევაში, უფლების აღდგენის წესს კონკრეტული საშუალებით, კერძოდ, ფულადი კომპენსაციის სახით. ის, რომ უფლების რეალიზაციის დასახელებული საშუალება ქმედითია, დასტურდება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით, რაც ვლინდება საერთო სასამართლოების მიერ და საკუთრივ უზენაესი სასამართლოს მიერ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის გამოყენების პრაქტიკის ანალიზის საფუძველზე. ზემოხსენებული ნორმის შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია აანაზღაუროს ის ზიანი, რომელიც უკავშირდება რეაბილიტირებული პირის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემას, მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა, ვინაიდან არ დაიშვება ნორმის ისე განმარტება, რომ პირს არ მიეცეს უფლების აღდგენის ეფექტიანი, ქმედითი შესაძლებლობა (ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-13 მუხლი), საწინააღმდეგო ინტერპრეტაცია არ თავსდება საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ ადამიანის და მისი უფლებების, როგორც უმაღლესი ფასეულობის პრიორიტეტულობასა და პატივისცემასთან (პრაქტიკის თვალსაზრისით იხ. #ბს-485-474(2კ-14), 2015 წლის 4 ივნისი). ხაზგასასმელია, რომ მართლსაწინააღმდეგო შედეგის არსებობა განაპირობებს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობას, კერძოდ, პირისათვის სახელმწიფო ორგანოების მოქმედებების შედეგად მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად კომპენსაციის მიცემას. აღსანიშნავია, რომ რეაბილიტაცია სისხლის სამართლის პროცესში არის იმ პირის უფლებებისა და თავისუფლებების აღდგენა, რომელიც უკანონოდ და დაუსაბუთებელად დაექვემდებარა სისხლისსამართლებრივ დევნასა თუ პასუხისმგებლობას. ამ შემთხვევაში კი, ზემოხსენებული მსჯელობის გათვალისწინებით, პირის რეაბილიტაციის უმთავრესი იურიდიული საფუძველი პირის გათავისუფლების შესახებ დასაბუთებული გადაწყვეტილებაა, რომელიც ადასტურებს პირის მიმართ განხორციელებული დაკავების უკანონობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ივნისის #1/4/1464 გადაწყვეტილება საქმეზე „მიხეილ ხაინდრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).
საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი გულისხმობს უკანონო ბრალდების/მსჯავრდების შედეგად პირისათვის მიყენებული როგორც მატერიალური, ასევე, მორალური ზიანის ანაზღაურების აუცილებლობას. ამასთან, მატერიალური ზიანი მოიაზრებს პირის მიერ სისხლის სამართლის საქმის წარმოების ფარგლებში საკუთარი უფლებების სათანადო დაცვის მიზნით გაღებულ დანახარჯს, ასევე, ნებისმიერ ქონებრივ დანაკლისს, რომელიც მხარემ უკანონო სისხლის სამართლის საქმის წარმოების შედეგად განიცადა.
რაც შეეხება მორალურ ზიანს, საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის თანახმად, არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით.
საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, „მორალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაკავშირებულია არაქონებრივი უფლებათა დარღვევასთან. არაქონებრივი უფლებები წარმოადგენს სამოქალაქო სამართლის ისეთ ობიექტს, რომლის სპეციფიკის გათვალისწინებით მისი ხელყოფის შედეგად დამდგარ ზიანს ქონებრივი ექვივალენტი არ გააჩნია. ამდენად, არაქონებრივი ზიანის მოთხოვნის წარმოშობისათვის საკმარისია არსებობდეს არაქონებრივი უფლების (პატივი, ღირსება, საქმიანი რეპუტაცია, პირადი ხელშეუხებლობა) ხელყოფის ფაქტი... პირისათვის ბრალის წარდგენა, მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება, გამატყუნებელი განაჩენის გამოტანა დაკავშირებულია გარკვეულ ნეგატიურ განცდებთან, სტრესულ მდგომარეობასთან, რეპუტაციის შელახვასთან. მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას განსაზღვრავს სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე. ამასთან, ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა, ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა სასამართლოს მიხედულებით წყდება, მორალური ზიანის მოცულობას განსაზღვრავს სასამართლო გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით... სკ-ის 413-ე მუხლში მითითება მორალური ზიანის გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების თაობაზე გულისხმობს დაზარალებულის განცდების სიღრმისა და ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებას (სუს #ბს-972-963(3კ-08) 08.04.2009წ. გადაწყვეტილება). მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლო მხედველობაში იღებს ისეთ გარემოებებს, როგორიცაა: დამდგარი ზიანის სიმძიმე, დაზარალებულის სუბიექტური დამოკიდებულება მორალური ზიანის მიმართ, განცდების ინტენსივობა, შელახული უფლების მნიშვნელობა და სხვ.. მორალური ზიანის ანაზღაურების უმთავრესი მიზანი არ არის ხელყოფილი უფლების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 7 თებერვლის #ბს-432-429(2კ-17) გადაწყვეტილება).
ამავე განჩინებაში საკასაციო პალატამ, ასევე, განმარტა, რომ „მართალია პირის მიმართ იძულებითი ღონისძიების გამოყენება, სისხლის სამართლებრივი დევნა და გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა დაკავშირებულია ნეგატიურ განცდებთან და უქმნის პირს დისკომფორტს, თუმცა სისხლის სამართლებრივ პასუხისგებაში მყოფი პირი, გონივრულ ფარგლებში, ვალდებულია ითმინოს ამ პროცესის ნეგატიური შედეგები... . საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მორალური ზიანის კომპენსაციის მიზანია მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება ვერ აღუდგენს დაზარალებულს ხელყოფამდე არსებულ სულიერ მდგომარეობას, მისი მიზანია არამატერიალური სიკეთის ხელყოფით გამოწვეული ტანჯვის შემსუბუქება, ნეგატიური განცდების სიმძიმისა და ინტენსივობის შემცირება.“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 7 თებერვლის #ბს-432-429(2კ-17) გადაწყვეტილება).
საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ ზიანის ანაზღაურების წინაპირობები განსაზღვრულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლით (გენერალური დელიქტი), რომლის თანახმად, პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი ადგენს სახელმწიფოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების სპეციალურ წესს, რომელთან დაკავშირებითაც, ცხადია, ვრცელდება ამავე კოდექსის 992-ე მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების წინაპირობები. გამონაკლისია სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომელიც იძლევა მიყენებული ზიანის სახელმწიფოს ბრალისაგან დამოუკიდებლად ანაზღაურების შესაძლებლობას. თუმცა, აქვე, საკასაციო სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილიდან გამომდინარე, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების წარმოშობისათვის, დამდგარი ზიანის, მართლწინააღმდეგობისა და მიზეზობრივი კავშირის დადასტურებასთან ერთად, არსებითია სახეზე იყოს მარეაბილიტირებელი გარემოება. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს არაერთგზის აღუნიშნავს, რომ „..პირის რეაბილიტაციის უმთავრესი იურიდიული საფუძველი გამამართლებელი განაჩენია, რომელიც პირის არაბრალეულობასა და უდანაშაულობას ადასტურებს..“ (იხ. მაგ., სუს 2019 წლის 7 თებერვლის #ბს-432-429 (2კ-17) გადაწყვეტილება).
საქმის მასალებით დადგენილია, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენით (#1/4583-20 საქმეზე) ს. გ-ა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში (2020 წლის 10 სექტემბრის ეპიზოდი) ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა. ს. გ-ა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში (სისტემატური შეურაცხყოფის ეპიზოდი), ასევე, ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ და გამართლდა, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის ს. გ-ა ცნობილ იქნა დამნაშავედ და სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ოდენობით. ამასთან, ს. გ-ას დანიშნული სასჯელი - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა 240 (ორას ორმოცი) საათის ვადით, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე (მისი პატიმრობაში ყოფნის ვადის გათვალისწინებით 2020 წლის 23 სექტემბრიდან - 29 დეკემბრის ჩათვლით), ჩაეთვალა მოხდილად და იგი დაუყოვნებლივ გათავისუფლდა პენიტენციური დაწესებულებიდან.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ს. გ-ას ბრალი წარედგინა როგორც ძალადობის (სსკ-ის 1261 მუხლი) ჩადენის, ასევე, შემაკავებელი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობის (სსკ-ის 111, 3811 მუხლი) გამო. მიუხედავად აღნიშნულისა, მოსარჩელე გამართლდა ძალადობის ორივე ეპიზოდში, ამასთან, იგი ცნობილ იქნა დამნაშავედ მხოლოდ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის. როგორც წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი მოწმობს, საქართველოს გენერალური პროკურატურა მოსარჩელეს გამართლებულად არ მიიჩნევს, რამდენადაც მოპასუხის შეფასებით, წარდგენილი ბრალდებიდან მხოლოდ ნაწილობრივი გამართლება არ ქმნის პირის გამართლებულად მიჩნევის საფუძველს. კასატორი, ასევე, ყურადღებას ამახვილებს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2020 წლის 29 დეკემბრის განაჩენზე (საქმე #1/4583-20) და აღნიშნავს, რომ ს. გ-ას სისხლის სამართლის საქმის განმხილველმა სასამართლომ არ განუმარტა, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლის საფუძველზე, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება.
ამდენად, გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების უფლების წარმოშობისათვის გადამწყვეტია სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება, წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრის ფარგლებში, საკასაციო პალატა, უპირველესად, დგას ს. გ-ას მიმართ ასეთი გარემოების არსებობა-არარსებობის განსაზღვრის საჭიროების წინაშე, კერძოდ, შესაფასებელია, პირის ნაწილობრივი გამართლება წარმოშობს თუ არა მის მიერ უკანონო ბრალდების შედეგად მიყენებული მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას.
საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-14 ნაწილზე, რომლითაც განაჩენი განმარტებულია, როგორც პირველი ინსტანციის, სააპელაციო ან საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელიც ბრალდებულს ცნობს დამნაშავედ დანაშაულის ჩადენაში ან ამართლებს მას. ამავე კოდექსის 268-ე მუხლის თანახმად, სასამართლოს განაჩენი შეიძლება იყოს გამამტყუნებელი ან გამამართლებელი (პირველი ნაწილი). სასამართლოს განაჩენი შეიძლება ბრალდების ზოგ ეპიზოდში გამამტყუნებელი იყოს, ხოლო ბრალდების სხვა ეპიზოდში – გამამართლებელი (მე-2 ნაწილი). ამავე კოდექსის 270-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გამამართლებელი განაჩენი ნიშნავს ბრალდებულისთვის წაყენებული ბრალის დაუდასტურებლობას.
საკასაციო სასამართლო, ასევე, მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 531 მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილებზე, რომელთა თანახმად, დანაშაულის ჩადენა ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ, უმწეო მდგომარეობაში მყოფის მიმართ, არასრულწლოვნის მიმართ ან მისი თანდასწრებით, განსაკუთრებული სისასტიკით, იარაღის გამოყენებით ან იარაღის გამოყენების მუქარით, სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, არის პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი გარემოება ამ კოდექსით გათვალისწინებული ყველა შესაბამისი დანაშაულისათვის. ამ მუხლის პირველი ან მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული დამამძიმებელი გარემოების არსებობისას დანაშაულის ჩადენის დროს ვადიანი თავისუფლების აღკვეთის დანიშვნისას მოსახდელი სასჯელის ვადა სულ მცირე 1 წლით უნდა აღემატებოდეს ჩადენილი დანაშაულისათვის ამ კოდექსის შესაბამისი მუხლით ან მუხლის ნაწილით გათვალისწინებული სასჯელის მინიმალურ ვადას. ამასთან, ამავე კოდექსის 42-ე მუხლის მე-7 ნაწილის მიხედვით, ჯარიმა ძირითად სასჯელად არ შეიძლება დაინიშნოს ამ კოდექსის 1261 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახში ძალადობის ან ამავე კოდექსის 111 მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის ჩადენისთვის.
ზემოაღნიშნულ სამართლებრივ საფუძვლებზე დაყრდნობით, საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ ბრალდების რომელიმე ეპიზოდში გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა ადასტურებს ამ ნაწილში პირის უდანაშაულობას, რაც, ზოგადი წესის თანახმად, ქმნის აღნიშნულ ეპიზოდში პირის გამართლებულად მიჩნევის საფუძველს. თუმცა, საგულისხმოა, რომ ნაწილობრივი გამართლებისაგან განსხვავებით, სრულად გამამართლებელი განაჩენის მარეაბილიტირებელ გარემოებად კვალიფიცირება განპირობებულია სწორედ იმ ფაქტორით, რომ ასეთ პირობებში დასტურდება სისხლის სამართლის საქმეზე განხორციელებული საპროცესო ღონისძიებების უსაფუძვლობა, რამაც შედეგობრივად ბრალდებულში ნეგატიური განცდებისა და სტრესული მდგომარეობის წარმოშობა, მისი საქმიანი რეპუტაციის, ღირსებისა თუ პატივის შელახვა გამოიწვია. სისხლისსამართლებრივი გაგებით პირის ნაწილობრივი გამართლება ავტომატურად არ წარმოშობს ამ ნაწილში მისი რეაბილიტაციის თვითკმარ საფუძველს, რამდენადაც ასეთ პირობებში, გამოსარკვევია, ბრალდების მხარის მიერ განხორციელებული საპროცესო ღონისძიებები მიმართული იყო უშუალოდ ბრალდების რომელიმე კონკრეტული ეპიზოდის მიმართ თუ იგი საერთო იყო ბრალდების მთლიანი ფორმულირებისათვის, ასევე, ბრალდების ის ეპიზოდი, რომელშიც პირი დამნაშავედ იქნა ცნობილი, საკმარისი იყო თუ არა პირის მიმართ კონკრეტული საპროცესო მოქმედების განხორციელებისათვის. ამასთან, რეაბილიტაციის წინაპირობების არსებობის ჭრილში, ნიშანდობლივია უშუალოდ ბრალდების ფორმულირებაც, კერძოდ, რა კონკრეტული დანაშაულების ჩადენაში ედება პირს ბრალი და რა ურთიერთმიმართება არსებობს ბრალდებით მოცული დანაშაულის შემადგენლობებს შორის.
მეტი სიცხადისათვის, საკასაციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს მიმოიხილოს ჰიპოთეტური შემთხვევა. მაგალითისათვის, პირს ბრალი ედება ორი დანაშაულის ჩადენისათვის, რომლიდანაც ერთ-ერთი მათგანისათვის სასჯელის სახით გათვალისწინებულია, სხვა სასჯელებთან ერთად, თავისუფლების აღკვეთაც, ხოლო მეორისათვის - არა. ასეთ შემთხვევაში, დანაშაული, რომელიც სასჯელის სახით არ ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას, დამოუკიდებლად არ ქმნის ბრალდებულის დაკავებისა და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების შესაძლებლობას. კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლი ადგენს პირის დაკავების საფუძვლებს. მითითებული მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, სხვა წინაპირობების დადასტურების აუცილებლობის პარალელურად, პირის დაკავება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა. ამავე კოდექსის 198-ე და 205-ე მუხლების ერთობლიობით, ანალოგიური პირობა ვრცელდება აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებაზე. შესაბამისად, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ მაშინ, როდესაც დაკავებულ პირს (რომლის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გამოყენებულ იქნა პატიმრობა) წაყენებული აქვს ბრალი ორი დანაშაულის ჩადენისათვის და სასამართლო განაჩენით იგი დამნაშავედ არის ცნობილი ბრალდების მხოლოდ იმ ეპიზოდში, რომელი დანაშაულის ჩადენისთვისაც მას სასჯელის სახით ვერ შეეფარდებოდა თავისუფლების აღკვეთა, ბრალდების მხარის მიერ პირის დაკავებას და შემდგომში მისთვის პატიმრობის შეფარდებას ეცლება სამართლებრივი საფუძველი, რამდენადაც სავარაუდო ორი ეპიზოდიდან პირი გამართლდა ბრალდების იმ ნაწილში, რომელმაც ბრალის წარდგენის ეტაპზე შექმნა მისი დაკავებისა და მოგვიანებით მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობა. შესაბამისად, რომ არა აღნიშნული ბრალდება, პირის მიმართ ვერ განხორციელდებოდა ზემოაღნიშნული საპროცესო ღონისძიებები. საკასაციო პალატა თვლის, რომ ასეთ შემთხვევებში, პირის ნაწილობრივი გამართლება იძლევა მისი რეაბილიტაციის საფუძველს, რამდენადაც ბრალდებულის მიმართ გატარებული კონკრეტული საპროცესო მოქმედება ებმის ბრალდების იმ ეპიზოდს, რომელშიც პირი გამართლდა, და გამომდინარეობს მისგან, რაც გულისხმობს იმას, რომ ამგვარი ბრალის წარდგენისაგან დამოუკიდებლად, ბრალდების მხარეს არ ექნებოდა კონკრეტული საპროცესო მოქმედების/ღონისძიების განხორციელების თუ სასამართლოს წინაშე მისი გამოყენების ინიცირების შესაძლებლობა.
რაც შეეხება დანაშაულთა შორის ურთიერთმიმართების დადგენის საჭიროებას, საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ არსით განსხვავებული კატეგორიის დანაშაულების ჩადენისათვის პირისათვის ერთიანი ბრალის წაყენება ბრალდებულში იწვევს ერთმანეთისაგან განცალკევებულად წარმოშობადი განცდების გაჩენას, მისი საქმიანი რეპუტაციისა თუ ღირსების და პატივის ორი ურთიერთდამოუკიდებელი საფუძვლით შელახვას, რამეთუ ბრალდებულს უწევს სისხლის სამართლის საქმის წარმოების მანძილზე ორი სხვადასხვა კატეგორიის დანაშაულის ჩამდენი პირის სტატუსით არსებობა. ასეთ პირობებში, წარდგენილი ბრალდების რომელიმე ნაწილში პირის ნაწილობრივი გამართლება შესაძლოა წარმოშობდეს პირის რეაბილიტაციის საფუძველს და შესაბამისად, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005.3 მუხლის საფუძველზე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას, მაშინ, როდესაც იგი გამართლებულია ბრალდებით მოცულ სხვა დანაშაულებთან შედარებით მძიმე დანაშაულის ეპიზოდში. ასეთ შემთხვევაში, მორალური ზიანის ჭრილში, მძიმე კატეგორიის დანაშაულისათვის უკანონო ბრალდებით გამოწვეული ფსიქო-ემოციური ზემოქმედება ფარავს ამავე ბრალდების ფარგლებში წარდგენილი შედარებით მსუბუქი დანაშაულით გამოწვეულ მორალურ განცდებს.
განსხვავებულია შემთხვევა, როდესაც ბრალდების ფორმულირება მიემართება რამდენიმე, თუმცა თვისობრივად ერთმანეთთან დაკავშირებულ დანაშაულს, რა დროსაც მართალია, პირისათვის წაყენებული ბრალი ეხმიანება ორი ან მეტი დანაშაულის ქმედების შემადგენლობას, თუმცა დანაშაულთა არსის გათვალისწინებით, ქმედებები ერთგვაროვან, თვისობრივად ერთმანეთის მსგავს დანაშაულთა კატეგორიას განეკუთვნება. ასეთ დროს, დანაშაულთა არსობრივი მსგავსება შინაარსობრივად ერთ ქუდქვეშ აქცევს პირის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილ რამდენიმე დანაშაულს.
განსახილველ შემთხვევაში, საქმის მასალებით დადგენილია, რომ ს. გ-ას ბრალი წარედგინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 1261 მუხლითა (ოჯახში ძალადობა) და ამავე კოდექსის 111, 3811 (შემაკავებელი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობის) მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის. ორივე დანაშაულისათვის სისხლის სამართლის კოდექსით შესაძლო სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა. შესაბამისად, საკასაციო სასამართლო თვლის, რომ ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად ორივე ქმედება იძლეოდა ს. გ-ას დაკავების და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების შესაძლებლობას.
ამავდროულად, საკასაციო პალატა მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111 მუხლზე, რომლის მიხედვით, ოჯახური დანაშაული ნიშნავს ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ ამ კოდექსის 109-ე, 115-ე, 117-ე, 118-ე, 120-ე, 126-ე, 1331, 1332, 137-ე−141-ე, 143-ე, 144-ე−1443, 149-ე−1511, 160-ე, 171-ე, 187-ე, 253-ე−2551, 3811 და 3812 მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენას. ოჯახური დანაშაულისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა განისაზღვრება ამ მუხლში აღნიშნული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი მუხლით, ამ მუხლზე მითითებით. ამავე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის მიხედვით კი, ამ კოდექსის 109-ე, 115-ე, 117-ე, 118-ე, 120-ე, 126-ე, 1261, 137-ე−139-ე, 141-ე, 143-ე და 144-ე−1443 მუხლებით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაული არაერთგზის ჩადენილად ითვლება, თუ მას წინ უსწრებდა ამ კოდექსის 1261 მუხლით ან რომელიმე სხვა ზემოაღნიშნული მუხლით გათვალისწინებული ოჯახური დანაშაულის ჩადენა.
ზემოაღნიშნულ სამართლებრივ საფუძველზე დაყრდნობით, საკასაციო სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ს. გ-ასათვის წარდგენილი ბრალდება ორივე ნაწილში განეკუთვნება ოჯახურ დანაშაულთა კატეგორიას. შესაბამისად, სახეზეა თვისობრივად ერთმანეთთან დაკავშირებულ დანაშაულთა ჩადენაში ბრალდების შემთხვევა, რომლიდანაც პირი მსჯავრდებულად იქნა ცნობილი მხოლოდ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 111, 3811 (შემაკავებელი ორდერით გათვალისწინებული მოთხოვნებისა და ვალდებულებების შეუსრულებლობის) მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის. შესაბამისად, ს. გ-ას ეპიზოდური გამართლება არ უნდა იქნეს აღქმული ფორმალურად, ბრალდების შინაარსობრივი დატვირთვისაგან დამოუკიდებლად, რამდენადაც მხოლოდ ბრალდების კონკრეტულ ნაწილში გამართლებას იმთავითვე არ გამოუწვევია მის მიმართ გატარებული სისხლისსამართლებრივი საპროცესო ღონისძიებების უსაფუძვლობისა და შესაბამისად, უკანონობის დადასტურება. ს. გ-ას მიერ ჩადენილ დანაშაულთათვის გათვალისწინებული სასჯელების მხედველობაში მიღებით, საკასაციო სასამართლო თვლის, რომ განსახილველ შემთხვევაში, არსებობდა ს. გ-ას როგორც დაკავების, ასევე, მისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული სათანადო სამართლებრივი საფუძვლები. ამასთან, დანაშაულთა თვისობრივი ურთიერთკავშირის მხედველობაში მიღებით, საკასაციო სასამართლო კონკრეტულად ს. გ-ას შემთხვევასთან დაკავშირებით, აღნიშნავს, რომ ნაწილობრივი გამართლების მიუხედავად, იგი საბოლოოდ დამნაშავედ იქნა მიჩნეული ოჯახური დანაშაულის ჩადენისათვის. უშუალოდ მოსარჩელის შემთხვევასთან მიმართებით, საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიზნებიდან და რეაბილიტაციის საფუძვლებიდან გამომდინარე, არსობრივად ერთმანეთთან დაკავშირებული რამდენიმე დანაშაულის ჩადენისათვის წარდგენილი ბრალის პირობებში, ბრალდების მხოლოდ ერთ კონკრეტულ ეპიზოდში ს. გ-ას გამართლება არ უნდა იქნეს გაგებული ვიწროდ და ფორმალურად. ასეთ დროს, მიუხედავად კონკრეტულ ეპიზოდში მისი გამართლებისა და სისხლის სამართლის მატერიალური ნორმით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობის დაუდასტურებლობისა, იგი სასამართლოს განაჩენის საფუძველზე მსჯავრდებულია იმავე ბრალდების ფარგლებში არსობრივად ანალოგიური დანაშაულის ჩადენაში, რაც გამორიცხავს ამგვარ პირობებში ს. გ-ას რეაბილიტაციის შესაძლებლობას.
ამდენად, საკასაციო პალატა თვლის, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ს. გ-ას, როგორც ოჯახური დანაშაულის ჩადენისათვის მსჯავრდებულ პირს, ოჯახში ძალადობის ნაწილში ნაწილობრივი გამართლებით არ წარმოშობია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, რეაბილიტაციის - უკანონო ბრალდებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება, რამდენადაც სახეზე არ არის მარეაბილიტირებელი გარემოება - ნაწილობრივ გამამართლებელი იმგვარი განაჩენი, რომელიც დაადასტურებდა მის მიმართ განხორციელებული საპროცესო ღონისძიებების უკანონობას/უსაფუძვლობას.
გამომდინარე იქიდან, რომ განსახილველ შემთხვევაში, საკასაციო სასამართლოს მსჯელობით დადასტურდა მარეაბილიტირებელი გარემოების და შესაბამისად, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების წინაპირობის არარსებობა, აღარ დგას მორალური და მატერიალური ზიანის ოდენობის თუ ზიანის ანაზღაურების სხვა თავისებურებათა დამატებით განსაზღვრა-განხილვის საჭიროება.
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს, გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინება და მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც ს. გ-ას სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :
საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 411-ე მუხლით და
გ ა დ ა წ ყ ვ ი ტ ა :
1. საქართველოს გენერალური პროკურატურის საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს;
2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2023 წლის 18 ოქტომბრის განჩინება და მიღებულ იქნეს ახალი გადაწყვეტილება;
3. ს. გ-ას სარჩელი არ დაკმაყოფილდეს;
4. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა და არ საჩივრდება.
თავმჯდომარე მ. ვაჩაძე
მოსამართლეები: გ. აბუსერიძე
ბ. სტურუა
