№ას-1221-1146-2015 20 მაისი, 2016 წელი,
თბილისი


სამოქალაქო საქმეთა პალატა

მოსამართლეები: მზია თოდუა (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
პაატა ქათამაძე
ეკატერინე გასიტაშვილი

სხდომის მდივანი -ლელა სანიკიძე
საქმის განხილვის ფორმა _ ზეპირი მოსმენა

საკასაციო საჩივრის ავტორი – სს „მ.ო.ჯ.კ.“ (მოპასუხე)

გარიგებით წარმომადგენელი - თ.ე.

მოწინააღმდეგე მხარე – გ.კ. (მოსარჩელე)

კანონიერი წარმომადგენლები - ნ.კ., ი.კ.

გასაჩივრებული განჩინება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 ოქტომბრის განჩინება

საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა – გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

დავის საგანი – იპოთეკის ხელშეკრულებების ბათილად ცნობა



ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :


1. 2009 წლის 4 ნოემბერს ს/ს მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია „ჯ.კ–ს“ (შემდეგში: პირველი მოპასუხე, აპელანტი, კასატორი, გამსესხებელი, კრედიტორი) და ი.კ–ს (შემდეგში: მოსარჩელის კანონიერი წარმომადგენელი, მსესხებელი, მოვალე) შორის დაიდო სესხის ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზე გამსესხებელმა მსესხებელს 12 თვის ვადით ასესხა 4 000 აშშ დოლარი {საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის, შემდეგში სსკ-ის, 623-ე მუხლი}.
2. სესხის დაბრუნების უზრუნველყოფის მიზნით, იპოთეკით დაიტვირთა გ.კ–ის (შემდეგში: მოსარჩელე ან არასრულწლოვანი) საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება, მდებარე ქ. ...... (შემდეგში: უძრავი ქონება ან უძრავი ნივთი) {სსკ-ის 289-ე მუხლის პირველი ნაწილი, 3111-ე მუხლი}.
3. აღნიშნული უძრავი ნივთი მოსარჩელეს 2008 წლის 4 იანვარს აჩუქა პაპამ - ნ.კ–მა {სსკ-ის 524-ე და 525.2 მუხლები}.
4. უძრავი ქონების იპოთეკით დატვირთვის დროისათვის მოსარჩელე 5 წლის , ანუ მცირეწლოვანი იყო {სსკ-ის მე-12 მუხლის მეექვსე ნაწილი}.
5. 2010 წლის 22 მარტს გამსესხებელსა და მსესხებელს შორის გაფორმდა მეორე სესხის ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზეც, მსესხებელმა სესხად მიიღო 3 000 აშშ დოლარი, 12 თვის ვადით. ხელშეკრულების უზრუნველყოფის მიზნით, იპოთეკით კვლავ მოსარჩელის უძრავი ნივთი დაიტვირთა.
6. მსესხებელი მოსარჩელის მამაა.
7. 2009 წლის 4 ნოემბრისა და 2010 წლის 22 მარტის იპოთეკის ხელშეკრულებებს ხელს აწერენ მოსარჩელის კანონიერი წარმომადგენლები, ნ.კ. (შემდეგში დედა, მოსარჩელის კანონიერი წარმომადგენელი) და მსესხებელი {სსკ-ის 1198-ე მუხლის მეექვსე ნაწილი}.
8. იპოთეკის ხელშეკრულებები სანოტარო წესით დაამოწმა ნოტარიუსმა ნ. მ–მა (შემდეგში: მეორე მოპასუხემ) (ნოტ. N0907160040, 04/11/2009წ, N100256610,22/03/2010) {სსკ-ის 289-ე მუხლის 11 ნაწილი}.
9. 2011 წლის 21 აპრილს გამსესხებელსა და მსესხებელს შორის შედგა მორიგება, რომელიც იმავე დღეს დაამტკიცა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიამ {საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის, შემდეგში სსსკ-ის, 3.1, 83.1 და 272-ე მუხლის ‘’დ“პუნქტი} . მსესხებელმა გამსესხებლის წინაშე აღიარა 2011 წლის 21 აპრილის მონაცემებით არსებული დავალიანება - 5 041,33 აშშ დოლარი და, შეთანხმებული გრაფიკის შესაბამისად, მისი გადახდის ვალდებულებაც იკისრა. ვალდებულების შესრულებას უზრუნველყოფდა მოსარჩელის ქონებაზე დადგენილი იპოთეკა.
10. მსესხებელმა ნაკისრი ვალდებულება არ შეასრულა.
11. აღნიშნულის გამო 2011 წლის 3 აგვისტოს კრედიტორის მოთხოვნით განხორციელდა იპოთეკით დატვირთული ქონების იძულებით აუქციონზე რეალიზაცია {სსკ-ის 301-ე მუხლის პირველი ნაწილი}; უძრავი ქონების მესაკუთრე გახდა თ.დ. {„სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-3 პუნქტი}.

12. 2014 წლის 4 ივლისს არასრულწლოვანი მოსარჩელის სახელით მისმა კანონიერმა წარმომადგენლებმა სარჩელი აღძრეს სასამართლოში მოპასუხეთა წინააღმდეგ და 2009 წლის 4 ნოემბრისა და 2010 წლის 22 მარტის იპოთეკის ხელშეკრულებების ბათილად ცნობა მოითხოვეს. სარჩელში მითითებულია, რომ სადავო ხელშეკრულებები დაიდო საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის დარღვევით და, ამდენად, წარმოადგენდა მართლსაწინააღმდეგო გარიგებებს.
13. მოპასუხეებმა სარჩელი არ ცნეს. მათ მოთხოვნის გამომრიცხავი შესაგებელი წარადგინეს სასამართლოში.
13.1. პირველი მოპასუხის შესაგებელი ემყარება იმ გარემოებას, რომ:
13.1.1. უძრავი ნივთის რეალიზაცია განხორციელდა სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული 2011 წლის 21 აპრილის გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით. აღნიშნული გადაწყვეტილებით მხარეთა შორის შედგა მორიგება, ხოლო მორიგების აქტით განსაზღვრულ პირობებს, თავის მხრივ, ხელმოწერით დაეთანხმნენ მოსარჩელის კანონიერი წარმომადგენლები.
13.1.2. იპოთეკის ხელშეკრულებები დაიდო მოქმედი კანომდებლობის სრული დაცვით და არ ასებობდა მისი ბათილად ცნობის ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძველი.
13.2. მეორე მოპასუხის შესაგებელი ემყარება შემდეგ გარემოებებს:
13.2.1. არასრულწლოვანს, გარიგების დადებისას, წარმოადგენს კანონიერი წარმომადგენელი, რომელიც გარიგების დადებისას, სპეციალური ნებართვის ან თანხმობის გარეშე, მოქმედებს არასრულწლოვნისა და საკუთარი სახელით. კონკრეტულ შემთხვევაში იპოთეკის ხელშეკრულებები დაიდო ორივე კანონიერი წარმომადგენლის მონაწილეობით, მიუხედავად იმისა, რომ „სანოტარო მოქმედებათა შესრულების წესის შესახებ“ ინსტრუქციის 25-ე მუხლის მოთხოვნის შესაბამისად, აღნიშნული გარიგების დამოწმებისთვის საკმარისი იყო მხოლოდ ერთი მშობლის თანხმობა.
13.2.2. ხელშეკრულების დამოწმებისას მხარეებს განემარტათ ხელშეკრულების სამართლებრივი შედეგები, რომლის შემდეგაც მოსარჩელის კანონიერმა წარმომადგენლებმა დაადასტურეს, რომ ხელშეკრულება ზუსტად გამოხატავდა მათ ნებას და ნოტარიუსის თანდასწრებით მოაწერეს ხელი.
14. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 4 ივნისის გადაწყვეტილებით სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, ბათილად იქნა ცნობილი 2009 წლის 4 ნოემბრისა და 2010 წლის 22 მარტის იპოთეკის ხელშეკრულებები. სარჩელი მეორე მოპასუხის მიმართ არ დაკმაყოფილდა. სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია წინამდებარე განჩინების 1-10 პუნქტებში მითითებული გარემოებები. სასამართლომ დავის მოსაწესრიგებლად გამოიყენა სსკ-ის 54-ე, 1198-ე, 1199-ე, 1294-ე, 1296-ე მუხლები.
15. აღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა პირველმა მოპასუხემ შემდეგი ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძვლებით:
15.1. სასამართლომ არასწორად განმარტა სსკ-ის 1198-ე მუხლი. სასამართლომ აღნიშნული ნორმით განსაზღვრული მშობლის უფლებები გააიგივა მეურვისა და მზრუნველის უფლებებთან, რომელთაც, არასრულწლოვნის სახელით გარიგების დადებისას, მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს თანხმობა სჭირდებათ. მშობლისა და მეურვის, მზუნველის უფლებები სამოქალაქო კოდექსის სხვადასხვა კარშია განთავსებული და მათ საერთო არაფერი აქვთ.
15.2. აპელანტის განმარტებით, თუ, სასამართლოს აზრით მოქმედი კანონმდებლობა ეწინააღმდეგება ბავშვის უფლებებს, ეს არ შეიძლება გახდეს კანონმდებლობის დაცვით დადებული გარიგების ბათილობის საფუძველი, მით უფრო, რომ გარიგებები თავის დროზე სადავო არ გამხდარა და მათი ნამდვილობა აღიარებულია კანონიერ ძალაში შესული 2011 წლის 21 აპრილის სასამართლო გადაწყვეტილებით, რომლითაც დამტკიცდა რა მხარეთა შორის მორიგება, სასამართლომ გამართლებულად ცნო მორიგების პირობების შეისრულებლობის შემთხვევაში, იპოთეკით დატვირთული არასრულწლოვნის კუთვნილი უძრავი ქონების რეალიზაცია.
15.3. არ არსებობს დავის იურიდიული ინტერესი, ვინაიდან მოსარჩელის უძრავი ქონების აუქციონზე რეალიზაციის პირობებში, სადავო ხელშეკრულებების ბათილად ცნობა ვერ უზრუნველყოფს იმ იურიდიულ შედეგს, რისი მიღწევაც მოსარჩელეს სურს, ამასთან, სააღსრულებო ბიუროს 2012 წლის 14 ივნისის განკარგულება უძრავი ნივთის აუქციონზე რეალიზაციის თაობაზე მოსარჩელეს არ გაუსაჩივრებია, ხოლო სასამართლომ ისე ცნო ბათილად იპოთეკის ხელშეკრულებები, რომ აუქციონზე შეძენილი ქონების ამჟამინდელი მესაკუთრე მესამე პირადაც კი არ ჩააბა საქმეში.
16. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2015 წლის 6 ოქტომბრის განჩინებით სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა.
17. პალატამ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებები. მან დაადგინა, რომ სადავო გარიგებების დადება არასრულწლოვანი ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვის აუცილებლობით არ იყო განპირობებული და მითითებული გარიგებების დადებით მოსარჩელის ინტერესებს მნიშვნელოვანი ზიანი მიადგა.
18. პალატის განმარტებით, მშობლების მიერ თავიანთი უფლებების განხორციელების შედეგად, მოსარჩელემ 54 000 ლარის ღირებულების უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება დაკარგა. აპელანტს არ წარმოუდგენია მტკიცებულება, რაც დაადასტურებდა მშობლების მიერ სადავო გარიგებების დადების აუცილებლობას და იმას, რომ გარიგების მიზანს არასრულწლოვნის ინტერესების უკეთ უზრუნველყოფა წარმოადგენდა, ანუ იპოთეკური სესხი არასრულწლოვანი პირის მატერიალური ან არამატერიალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების აუცილებლობით იყო განპირობებული.
19. პალატამ მიუთითა ბავშვის უფლებათა კონვენციაში ინტეგრირებულ ნორმაზე ბავშვის ეკონომიკური ექსპლოატაციისგან დაცვის თაობაზე და განმარტა, რომ არასრულწლოვანი ბავშვის ქონებით არამიზნობრივად, მისი ინტერესების საზიანოდ სარგებლობა, ქონების ბავშვის ინტერესების საწინააღმდეგოდ განკარვაა. პალატამ მიუთითა სსკ-ის 1198-ე მუხლზეც და განმარტა, რომ სამოქალაქო კოდექსი მშობლებს ბავშვთან მიმართებით შეზღუდულ უფლებას უწესებს და მხოლოდ აღნიშნული ქონების მართვისა და გამოყენების უფლებას ანიჭებს, რაც ქონების განკარგვის უფლებამოსილებას არ გულისხმობს. მართალია, მშობლები განსაკუთრებულ რწმუნებათა გარეშე წარმოადგენენ არასრულწლოვანს, თუმცა ეს მშობელი ბავშვის სახელით მხოლოდ ისეთ გარიგებებს დებს, რომელიც არასრუწლოვანი პირის ნებასა და მის ინტერესებს შეესაბამება. მოცემულ შემთხვევაში, არასრულწლოვანის კუთვნილი ქონების იპოთეკით დატვირთვა, პალატის მოსაზრებით, ბავშვის ინტერესის საწინააღმდეგო გარიგებას წარმოადგენდა.
20. რაც შეეხება დავის მიმართ მოსარჩელის იურიდიულ ინტერესს, აღნიშნულთან დაკავშირებით, პალატამ განმარტა, რომ პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენის შეუძლებლობის შემთხვევაში, უფლებადარღვეულ სუბიექტს იმ პირისგან ზიანის ანაზღაურების უფლება გააჩნია, ვინც მისი კანონიერი ინტერესი ხელყო, ამდენად, ირიდიული ინტერესი უდავოდ იკვეთება, თუმცა, ამისდა მიუხედავად, პალატის მოსაზრებით, ყველა დავა, რომელიც ბავშვის ინტერესს ეხება, სასამართლოს მხრიდან განხილვას და სათანადო რეაგირებას ექვემდებარება, მაშინაც კი, თუ მოთხოვნა აღიარებითი ხასიათისაა, ხოლო იურიდიული ინტერესი - დაუსაბუთებელი.
21. სააპელაციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება აპელანტმა საკასაციო წესით გაასაჩივრა შემდეგი საფუძვლებით:
21.1. გარიგება სასამართლომ ბათილად ცნო იმ გარემოებაზე მითითებით, რომ მშობლებმა დაარღვიეს ბავშვის ინტერესები, თუმცა გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ კონკრეტულ დავაზე გარიგების ბათილობის მოთხოვნით თავად ბავშვის მშობლები გამოდიან და ამით ზიანი ადგება გარიგების მეორე მხარეს, კრედიტორს, რომელიც ვერც ბავშვის ინტერესებს ვერ დაიცავდა და ვერც იმას გააკონტროლებდა, თუ რაში დახარჯავდნენ არასრულწლოვანი პირის მშობლები ნასესხებ თანხას. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო განხილვის ეტაპზე არასრულწლოვანი პირის კანონიერმა წარმომადგენლებმა არაერთხელ დაადასტურეს, რომ მათ თანხა ესაჭიროებოდათ მეურნეობის მოსაწყობად და ბავშვის გამოსაკვებად, სააპელაციო სასამართლომ არ დაასაბუთა, თუ რაში გამოიხატა მოპასუხის მხრიდან ბავშვის ინტერესების დარღვევა. პალატამ განსახილველ დავაზე უგულებელყო კრედიტორის ინტერესები და სასამართლო პრაქტიკისგან განსხვავებული გადაწყვეტილება მიიღო, პალატამ არ დაასაბუთა, მშობელთა მხრიდან ბავშვის იტერესების დარღვევის გამო, რატომ უნდა მიადგეს ზიანი გარიგების მეორე მხარეს, გამსესხებელს.
21.2. სასამართლომ არასწორად განმარტა სსკ-ის 54-ე მუხლი, ვინაიდან ოჯახის უზრუნველსაყოფად და ბავშვის გამოსაკვებად დადებულ იპოთეკის ხელშეკრულებას საჯარო წესრიგისა და ზნეობის საწინააღმდეგოდ მიიჩნევს.
21.3. სასამართლომ მიიჩნია, რომ არასრულწლოვანი პირის ინტერესები დაირღვა მისი მშობლების ქმედების შედეგად, თუმცა, განსახილველ დავაზე მოპასუხე მხარედ წარმოდგენილია მხოლოდ სადავო გარიგების მეორე მხარე (კრედიტორი), ხოლო თავად ბავშვის ინტერესების ხელმყოფი პირები მოსარჩელეებად გამოდიან და სასამართლომ ფაქტობრივად მშობლების სასარგებლოდ და გარიგების მონაწილე მეორე მხარის საზიანო გადაწყვეტილება გამოიტანა.
21.4. მოცემულ დავაზე არ იკვეთება მოსარჩელის იურიდიული ინტერესი. მოსარჩელის განმარტებით, მის იურიდიულ ინტერესს წარმოადგენს აუქციონის გზით რეალიზებული უძრავი ქონების დაბრუნება, ამ მიზნით, მოსარჩელეს არ გაუსაჩივრებია აუქციონზე მიღებული აღსრულების ეროვნული ბიუროს განკარგულება საკუთრების უფლების გადაცემის თაობაზე, ასევე, საქმეში ჩაბმული არ არის ქონების ამჟამინდელი მესაკუთრე, მაშინ, როდესაც უძრავი ქონების დაბრუნება ძველი მესაკუთრისთვის მისი ახალი მესაკუთრისგან ჩამორთმევის გარეშე შეუძლებელია.
22. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2016 წლის 18 იანვრის განჩინებით, სსსკ-ის 391-ე მუხლის მეხუთე ნაწილის „ა“ და „გ“ ქვეპუნქტების შესაბამისად, საკასაციო საჩივარი ცნობილ იქნა დასაშვებად და მიღებულ იქნა განსახილველად.


სამოტივაციო ნაწილი:



23. საქმის მასალების გაცნობა, შესწავლა და ანალიზი, ასევე, მიღებული განჩინების იურიდიული დასაბუთებულობისა და საკასაციო საჩივრის მოტივების შემოწმება, საკასაციო სასამართლოს შესაძლებლობას აძლევს, გამოიტანოს დასკვნა გასაჩივრებული განჩინების გაუქმებისა და საქმის ხელახალი განხილვის მიზნით იმავე სასამართლოსათვის დაბრუნების თაობაზე.
24. სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა საპროცესო ნორმების ისეთი დარღვევებით, რომლებმაც განაპირობეს მიღებული განჩინების, როგორც ფაქტობრივი, ისე სამართლებრივი თვალსაზრისით დაუსაბუთებლობა, სახელდობრ:
25. საკასაციო სასამართლო იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს დასკვნებს ბავშვის უფლებების საერთაშორისო კონვენციის მესამე მუხლიდან გამომდინარე (იხ. განჩინების პ.19) და ამ მუხლის მიზანთან დაკავშირებით იმოწმებს საქართველოს წინააღმდეგ ერთ-ერთ საქმეზე ადამიანის უფლებების ევროპული სასამართლოს განმარტებას: ‘ბავშვის უფლებების საერთაშორისო კონვენციის მუხლი 3-ის მიზანია, უზრუნველყოფილი იქნეს ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვა ბავშვის მიმართ ნებისმიერ ქმედებათა განხორციელებისას, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ არის მათი განმახორციელებელი, სახელმწიფო თუ კერძო დაწესებულებები, რომლებიც მუშაობენ სოციალური უზრუნველყოფის საკითხებზე, სასამართლოები, ადმინისტრაციული თუ საკანონმდებლო ორგანოები. ეს ნიშნავს, რომ ბავშვის სახელით განხორციელებულ ნებისმიერ ქმედებაში მაქსიმალურად უნდა იქნეს გათვალისწინებული ბავშვის საუკეთესო ინტერესები. ბავშვის საუკეთესო ინტერესები არის იმ საპროცესო უფლების მსგავსი, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს, ქმედების პროცესში დანერგოს ისეთი ნაბიჯები, რომლითაც უზრუნველყოფილი იქნება ბავშვის საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინება“ (იხ.ნ.წ. და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ (განაცხადი N. 71776/12), 2 თებერვალი 2016 წელი)
26. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი განსაზღვრავს რა სააპელაციო წარმოების წესსა და ფარგლებს, ამავდროულად იმპერატიულად ადგენს, რომ სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, სააპელაციო საჩივრის დასაბუთება შეამოწმოს მხოლოდ იმ ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით და იმ მტკიცებულებებით, რომლებიც წარდგენილი იყო და შემოწმდა პირველი ინსტანციის სასამართლოში. ახალი ფაქტებისა და მტკიცებულებების წარდგენა სააპელაციო სასამართლოში მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ გამონაკლის შემთხვევებშია დასაშვები. ამდენად, როგორც საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდმა პალატამ განმარტა: „..მხარეთა აქტიურობა უფლებებისა და ინტერესების დასაცავად უზრუნველყოფილი და ეფექტურია საქმის პირველი ინსტანციის სასამართლოში განხილვის დროს, ხოლო სააპელაციო სასამართლოში მხარეთა აქტიურობა შეზღუდულია თვით სააპელაციო სამართალწარმოების შეზღუდვის გამო. ამ მოსაზრების ნათელ დადასტურებას წარმოადგენს სსსკ-ის 377-ე, 380-ე, 381-ე, 382-ე, 384-ე მუხლები, რომლებიც ფაქტობრივად გამორიცხავს საქმის სააპელაციო სასამართლოში ხელმეორედ განხილვის შესაძლებლობას და ადგენს სააპელაციო სასამართლოში საქმის განხილვის მკაცრად შეზღუდულ ფარგლებს“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის განჩინება საქმეზე # ას-121-117-2016, 17 მარტი 2016).
27. პროცესუალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით, სსსკ-ის მეორე მუხლი უზრუნველყოფს პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს დარღვეული ან სადავოდ გამხდარი უფლების დასაცავად. ამასთან, პირს ევალება, სწორად ჩამოაყალიბოს მოთხოვნა და ის მიზანი, რომლის მიღწევაც გადაწყვეტილებით სურს. გარდა ამისა, სარჩელი გამართული უნდა იყოს მატერიალურ- სამართლებრივი თვალსაზრითაც, რაც იმას გულისხმობს, რომ სამართლებრივი შედეგი და ამ შედეგის ფაქტობრივი წინაპირობები უნდა გამომდინარეობდეს კანონიდან. მოცემულ შემთხვევაში სადავოა მშობლების მიერ არასრულწლოვანის ქონებრივი უფლებების განკარგვის საკითხი და, აქედან გამომდინარე, 2009 წლის 4 ნოემბრისა და 2010 წლის 22 მარტის იპოთეკის ხელშეკრულებების ნამდვილობა, შესაბამისად, დავა თავისი არსით, მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვის მშობლები სარჩელში მოპასუხედ არ არიან დასახელებული, საოჯახო ურთიერთობიდან გამომდინარეა. შესაბამისად, საოჯახო უთიერთობებიდან გამომდინარე დავების განხილვისას, სააპელაციო სასამართლო არ არის შეზღუდული რაიმე ფარგლებით და მან უნდა იხელმძღვანელოს საპროცესო სამართლის იმ ნორმებით, რომლებიც ითვალისწინებენ ასეთი დავების განხილვის თავისებურებებს (სსსკ-ის XLIII თავი).
28. პირველ რიგში, დავის განმხილველ სასამართლოს უნდა გაერკვია, სწორად იყო თუ არა აღძრული სარჩელი და დასაშვები იყო თუ არა სსსკ-ის 180-ე მუხლის დანაწესის მიხედვით, რომლის თანახმადაც, აღიარებითი სარჩელის იურიდიული ინტერესი განისაზღვრება შემდეგი კრიტერიუმებით: ა) მოსარჩელეს უნდა ედავებოდნენ უფლებაში; ბ) დავის არსებობა უნდა ქმნიდეს მოსარჩელის უფლების მომავალში დარღვევის რეალურ საშიშროებას; გ) აღიარებითი სარჩელის გადაწყვეტა დავის გადაწყვეტის საუკეთესო საშუალება უნდა იყოს, კერძოდ, გადაწყვეტილების შედეგად სრულად გარკვეული შედეგი უნდა მიიღებოდეს მხარისათვის, აღიარებითი სარჩელის დაკმაყოფილება უნდა ქმნიდეს იმ უფლებისა თუ ურთიერთობის განსაზღვრულობას, რაც მოსარჩელესა და მოპასუხეს შორის წარმოშობილი დავის გამო ირღვევა. როგორც დიდმა პალატამ ამ ნორმის განმარტებისას, დაასკვნა: „აღიარებითი სარჩელის დაკმაყოფილებით, მოსარჩელემ უნდა განახორციელოს კონკრეტული უფლება და ამ უფლების განხორციელება დაკავშირებული უნდა იყოს უშუალოდ აღიარებითი სარჩელით მოთხოვნილი უფლების აღიარებასთან. სხვა საკითხია იურიდიული შედეგის არსებობის ან არარსებობის დადგენის სურვილი. იურიდიული ინტერესის არსებობის დადგენისათვის უპირატესად უნდა გაირკვეს, გაუმჯობესდება თუ არა მოსარჩელის სამართლებრივი მდგომარეობა მისი აღიარებითი მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაში“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის განჩინება საქმეზე # ას-121-117-2016, 17 მარტი 2016.). ერთ-ერთ საქმეზე კი, საკასაციო სასამართლომ განმარტა: „აღიარებითი სარჩელი დასაშვებია, თუ იკვეთება მოსარჩელის იურიდიული ინტერესი, რომ ასეთი აღიარება სასამართლოს გადაწყვეტილებით მოხდეს, მაგალითად, მამად ცნობა, მამობის დადგენა, ქორწინების ბათილად ცნობა, ლიტერატურული ნაწარმოების ავტორად აღიარება და ა.შ. ამ სახის სარჩელების მიზანია არა სუბიექტური უფლების მიკუთვნება, არამედ უფლების სადავოობის აღმოფხვრა. ამ დროს სულაც არ არის აუცილებელი, რომ პირის უფლება დარღვეული იყოს, მაგრამ, ვარაუდი იმისა, რომ მომავალში შეიძლება დაირღვეს, წარმოადგენს პირის იურიდიულ ინტერესს. ამიტომაც, ამ ტიპის სარჩელებს „უფლების დამდგენ“ სარჩელებსაც უწოდებენ. მიკუთვნებითი სარჩელებისგან განსხვავებით, აღიარებითი სარჩელის დავის საგანია თვით მატერიალურ-სამართლებრივი ურთიერთობა, რომელიც სუბსიდიური ხასიათის მატარებელია და იურიდიული ინტერესის არსებობა გამორიცხულია, თუ შესაძლებელია მოპასუხის მიმართ მიკუთვნებითი მოთხოვნის წარდგენა (იხ. სუსგ, 10.11.2015, საქმეზე #ას-937-887-2015). აღნიშნულის გათვალისწინებით, სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილი იყო, თავისი ინიციატივით განესაზღვრა საქმეზე დასადგენ გარემოებათა წრე, მოსარჩელის იურიდიული ინტერესის დადგენის შემდეგ ჩამოეყალიბებინა მიკუთვნებითი მოთხოვნა და ისე განესაზღვრა იმ პირთა წრე, რომლებსაც პასუხი უნდა ეგოთ სარჩელზე (სსსკ-ის 354-ე მუხლის პირველი ნაწილი). გარდა ამისა, მას შეეძლო, თვითონ გამოეთხოვა მტკიცებულებები, რომლებზედაც მხარეებს არ მიუთითებიათ.
29. ცალსახაა, რომ არასრულწლოვნის მშობლებმა (კანონიერმა წარმომადგენლებმა) დაარღვიეს შვილის ქონებრივი უფლებები. მათი უფლება ამ ნაწილში ქონების მართვითა და გამოყენებით შემოიფარგლებოდა {სსკ-ის 1198-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი}, სინამდვილეში კი, მათ იპოთეკით დატვირთეს ქონება, რამაც განაპირობა შემდგომში მისი რეალიზაცია და მასზე მოსარჩელის საკუთრების უფლების დაკარგვა, ანუ ვლინდება ინტერესთა კონფლიქტი ბავშვსა და მშობლებს შორის. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ მოსარჩელეს უნდა დაუნიშნოს სპეციალური წარმომადგენელი ამ საქმისწარმოების მიზნებისათვის მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს სახით. ამ შემთხვევაში საკასაციო სასამართლო ეყრდნობა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინამდებარე განჩინების პ.26-ში მოხსენიებული გადაწყვეტილებიდან ამონარიდს, რომლის მიხედვითაც: „საქმისწარმოებაში, რომელიც ზეგავლენას ახდენს ბავშვზე და სადაც, შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის მიხედვით, მშობლის პასუხისმგებლობის მტვირთველ პირებს ეკრძალებათ ბავშვის წარმომადგენლობა, მათ და ბავშვს შორის წარმოქმნილი ინტერესთა კონფლიქტის გამო, სასამართლო ხელისუფლებას უნდა გააჩნდეს უფლებამოსილება, დანიშნოს ბავშვის სპეციალური წარმომადგენელი ამ საქმისწარმოების მიზნებისათვის“.
30. საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ გარიგებების ბათილობა მიკუთვნებითი ხასიათის მოთხოვნის დაკმაყოფილებისათვის აუცილებელი ფაქტობრივი წინაპირობაა და არა დამოუკიდებელი მოთხოვნა, რადგანაც ამ გზით მოსარჩელის მიზანი ვერ მიიღწევა, რომელიც მოსარჩელეს სურს. თუ მოსარჩელის მიზანი იქნება აუქციონზე რეალიზებულ ქონებაზე დარღვეული უფლების აღდგენა ნივთზე საკუთრების უფლების დაბრუნებით, მაშინ მისი მოთხოვნაც მიზნის შესაბამისად უნდა ჩამოყალიბდეს. სააპელაციო სასამართლომ ამ შემთხვევაში მოპასუხედ უნდა ჩართოს ნივთის ამჟამინდელი მესაკუთრეც. ამასთან, მოსარჩელეს მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე უნდა განემარტოს, თუ რამდენად წარმატებული შეიძლება იყოს ასეთი მოთხოვნა.
31. იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩელე მოითხოვს მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, მაშინ ამ მოთხოვნის მოპასუხეები იქნებიან, როგორც მშობლები, ისე პირველი მოპასუხეც (მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია) სსკ-ის 54-ე, 992-ე, 998-ე და 409-ე მუხლების თანახმად. ამასთან, მოსარჩელეს უფლება აქვს, თავისი სურვილით ნებისმიერ მათგანს წაუყენოს მოთხოვნა {სსკ-ის 464-465-ე მუხლები}. სააპელაციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, არსებობს თუ არა ამ ნორმებით გათვალისწინებული ფაქტობრივი წინაპირობები, კერძოდ, კეთილსინდისიერად და მართლზომიერად მოქმედებდა თუ არა გამსესხებელი მიკროკრედიტის გაცემისას. იყო თუ არა კრედიტუნარიანი მსესხებელი და არსებობდა თუ არა სესხის გაცემის წინაპირობები (მიკროკრედიტი არის მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის მიერ საკრედიტო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადიანობის, დაბრუნებადობის, ფასიანობის და მიზნობრიობის პირობების შესაბამისად მსესხებელზე ან მსესხებელთა ჯგუფზე გაცემული თანხა. კანონი მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ, მუხლი 5.1.). თუ სააპელაციო სასამართლო დაადგენს, რომ მსესხებელს სესხის მიღების დროს არ გააჩნდა დამოუკიდებელი შემოსავლები (ხელფასის ან სხვა შემოსავლების სახით), მაშინ, ცხადია, რომ გამსესხებელი მხოლოდ იპოთეკის საგნის იმედად რჩებოდა და, შესაბამისად, მის მოქმედებას ყველა კეთილსინდისიერი და საღად მოაზროვნე ადამიანი საზოგადოებაში დამკვიდრებული ზნეობრივი პრინციპების საწინააღმდეგო მოქმედებად შეაფასებდა. ერთ-ერთ საქმეზე უზენაესმა სასამართლომ განმარტა: „პალატა განმარტავს, რომ სამართლებრივ სახელმწიფოში მართლწესრიგის არსებობას უზრუნველყოფს, როგორც კანონი, ასევე, მორალური ქცევის სტანდარტი, შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში კერძო ავტონომიისა და თავისუფალი კონტრაჰირების პრინციპი მოქმედებს, გარიგება, რომელიც საზოგადოებაში „საყოველთაოდ მიღებულ ქცევის სტანდარტს“ ეწინააღმდეგება, ამორალურ გარიგებად მიიჩნევა და ბათილობის სამართლებრივ შედეგებს უკავშირდება. სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის საკანონმდებლო დანაწესის მიზანს სწორედ იმგვარი გარიგებების თავიდან აცილება წარმოადგენს, რომლებიც ფორმალურად კანონსაწინააღმდეგო არ არის, თუმცა, თავისი არსით, საზოგადოებრივ მართლწესრიგს არღვევს და სამოქალაქო ბრუნვის სუბიექტთა თანაცხოვრებას აუარესებს, რაც შედეგობრივად, სამოქალაქო ბრუნვას აფერხებს“ იხ. საქმე # ას-15-15-2016, 1 მარტი 2016 წელი).
32. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის თანახმად, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად აბრუნებს სააპელაციო სასამართლოში, თუ: ა)საქმის გარემოებები საპროცესო ნორმების ისეთი დარღვევითაა დადგენილი, რომ ამ დარღვევების შედეგად საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა; ბ)არსებობს ამ კოდექსის 394-ე მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლები, გარდა აღნიშნული მუხლის „გ“ და „ე“ ქვეპუნქტებისა. ამავე კოდექსის 394-ე მუხლის „ე1“ ქვეპუნქტის თანახმად, გადაწყვეტილება ყოველთვის ჩაითვლება კანონის დარღვევით მიღებულად, თუ გადაწყვეტილების დასაბუთება იმდენად არასრულია, რომ მისი სამართლებრივი საფუძვლიანობის შემოწმება შეუძლებელია. მოცემული ნორმების ანალიზისა და წინამდებარე განჩინებაში ჩამოყალიბებული დასაბუთების გათვალისწინებით, საკასაციო პალატა მოკლებულია შესაძლებლობას, შეამოწმოს გასაჩივრებული განჩინების კანონიერება, ვიდრე საქმეზე არ დადგინდება დავის გადაწყვეტისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე ყველა გარემოება.
33. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 53-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, თუ სააპელაციო ან საკასაციო სასამართლო დააბრუნებს საქმეს ხელახლა განსახილველად, მთელი სასამართლო ხარჯები, რაც გაწეულია ამ საქმის განხილვასთან დაკავშირებით, სარჩელის აღძვრიდან დაწყებული, უნდა შეჯამდეს და შემდეგ განაწილდეს მხარეთა შორის ამ მუხლის მიხედვით. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ საქმის ხელახლა განხილვისას, სასამართლო ხარჯების განაწილების საკითხი უნდა გადაწყდეს შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანისას.


სარეზოლუციო ნაწილი


საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა სსსკ-ის მე-8, 372-ე, 399-ე, 264.3-ე და 412-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :


1. სს „მ.ო.ჯ.კ–ის“ საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს;
2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 ოქტომბრის განჩინება და საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს;
3. განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.



მოსამართლეები : მზია თოდუა



პაატა ქათამაძე




ეკატერინე გასიტაშვილი