საქმე №ას-645-2019 26 ივლისი, 2019 წელი
ქ. თბილისი

სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:

ზურაბ ძლიერიშვილი (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
ბესარიონ ალავიძე, ნინო ბაქაქური



საქმის განხილვის ფორმა – ზეპირი მოსმენის გარეშე


კასატორი – შპს „ა. მ.“ (მოპასუხე, აპელანტი)


შეგებებული საკასაციო საჩივრის ავტორი - ა. თ-ძე (მოსარჩელე, შეგებებული სააპელაციო საჩივრის ავტორი)


გასაჩივრებული განჩინება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2019 წლის 28 თებერვლის განჩინება


კასატორის მოთხოვნა – გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის უარყოფა


დავის საგანი – მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურება



ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

1. 2011 წლის 4 იანვარს ა. თ-ემ (შემდეგში: პაციენტი ან მოპასუხე ან შეგებებული საკასაციო საჩივრის ავტორი), რომელსაც ბავშვობიდან აღენიშნება თანდაყოლილი კატარაქტა, კონსულტაციისათვის მიმართა ოფთალმოლოგიურ კლინიკას შპს „ა. მ.“-ს (შემდეგში: კლინიკა ან მოპასუხე ან კასატორი);
2. 2011 წლის 12 იანვარს მხარეთა შორის გაფორმდა სამედიცინო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება, რომლის საგანს წარმოადგენდა ტარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციით. დაგეგმილი ოპერაცია არ ითვალისწინებდა ქირურგიულ ჩარევას, არამედ უნაკერო-ლაზერულ ოპერირებას, კოპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ჩასმით;
3. იმავე დღეს, ოპერაციის დაწყებამდე, პაციენტმა ხელი მოაწერა „თანხმობის“ დოკუმენტს, შემდეგი შინაარსით: „...ჩემთვის ცნობილია, რომ როგორც ყველა სახის ქირურგიულ ჩარევას, კატარაქტის ოპერაციასაც შეიძლება დაერთოს სხვადასხვა სახის გართულებები: რქოვანას შეშუპება და დანისვლა...“. ამავე „ინფორმირებული თანხმობის“ პირველი პუნქტი ჩამოყალიბებულია შემდეგი ფორმულირებით: „ბაქტერიული და ვირუსული წარმოშობის თვალშიგა ინფექციები და ანთებითი პროცესები".
4. ოპერაციის მსვლელობის დროს, აღმოჩნდა, რომ ბროლის უკანა კაფსულაზე, ცენტში, პაციენტს აღენიშნებოდა ტლანქი შემღვრევა (თანდაყოლილი კატარაქტის პირობებში ხშირია ამგვარი შემთხვევები). შემღვრევის ხარისხის გათვალისწინებით, საჭირო გახდა მისი მოცილება ქირურგიული ჩარევით და ხელშეკრულებით განსაზღვრული კოპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ნაცვლად, გამოყენებული იქნა წინა საკნის ამერიკული წარმოების ხელოვნური ბროლი OII. ამასთან, თვალის რქოვანაზე გამოყენებული იქნა ორი ნაკერი.
5. პაციენტმა სარჩელი აღძრა კლინიკის წინააღმდეგ, რომლითაც მოითხოვა მატერიალური ზიანის - 18 100 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარისა და 1 259 ლარის ანაზღაურება (დაზუსტებულია: I ტომი, ს.ფ. 332). ასევე, მორალური ზიანის - 5 000 ლარის დაკისრება.
6. სარჩელი დაეყრდნო შემდეგ ფაქტობრივ გარემოებებს: მოსარჩელეს ბავშობიდან აწუხებდა თანდაყოლილი კატარაქტა, რის გამოც, 2011 წლის 4 იანვარს მან მიმართა მოპასუხე ოფთალმოლოგიურ კლინიკას კონსულტაციისთვის. კონსულტაციის შედეგად გადაწყდა, რომ მას უნდა გაეკეთებინა კატარაქტის უნაკერო-ლაზერული ოპერაცია კოპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციით. 2012 წლის 12 იანვარს მოსარჩელეს გაუკეთდა ოპერაცია, მაგრამ შეთანხმებული პირობების საწინააღმდეგოდ, კერძოდ, A.-ის უკანა მხარის ხელოვნური ბროლის ნაცვლად გამოყენებული იქნა წინა საკნის ამერიკული წარმოების ხელოვნური ბროლი OII, რამაც მოითხოვა რქოვანაზე ორი დროებითი ნაკერის დადება. ამგვარად, საჭირო გახდა ქირურგიული ჩარევა, ნაცვლად ლაზერული უნაკერო ოპერაციისა. გარდა ამისა, მოსარჩელის განმარტებით, არასწორი ოპერაციის შემდეგ, მას განუვითარდა არტიფაკია და საშუალო დონის ამბლიოპია. ასევე, ოპერაციიდან ერთ თვეში მას განუვითარდა მაკულის შეშუპება, რამაც გამოიწვია მხედველობის დაქვეითება და ტკივილი.
7. მოპასუხემ წარადგინა მოთხოვნის გამომრიცხველი შესაგებელი, რომელშიც აღნიშნა, რომ მოსარჩელეს აღენიშნებოდა თანდაყოლილი კატარაქტა. მხარეთა შორის გაფორმებული მომსახურების ხელშეკრულების საგანი იყო კატარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის ინპლანტაციით. კონსულტაციის პერიოდში მოსარჩელეს განემარტა, რომ გაკეთდებოდა კატარაქტის ოპერაცია, რომლის დროსაც, მოხდებოდა შემღვრეული ბროლის მოცილება და ხელოვნური ბროლის თვალში ინპლანტაცია. მოპასუხის განმარტებით, პაციენტი გაფრთხილებული იყო, რომ გართულების შემთხვევაში, შესაძლებელი იქნებოდა მათი განკურნება კონსერვატიული, ლაზერული ან ქირურგიული ჩარევით. ზოგადად, კატარაქტის ფაკოემულსიფიკაციისას შესაძლებელია ბროლის ჩასმა, როგორც წინა, ისე, თვალის უკანა საკანში გამომდინარე თვალის მდგომარეობიდან და რის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა კონკრეტული შემთხვევა ოპტიმალური შედეგის მისაღწევად. შესაგებელში აღნიშნულია, რომ ტლანქი შემღვრევა უკანა კაფსულაზე მართლაც ხშირი მოვლენაა, რაც მითითებული იყო პაციენტის ისტრიაში. სიტლანქის ხარისხის დადგენა წინასწარი გამოკვლევით შეუძლებელია. როდესაც თვალი გაიხსნა, აღმოჩნდა, რომ შემღვრევა იყო იმდენად ტლანქი რომ საჭირო იყო მისი მოცილება, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეუძლებელი იქნებოდა კაფსულის გაკვეთა „იაგ“ ლაზერით.
8. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილებით სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა, მოპასუხეს მოსარჩელის სასარგებლოდ მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით 5 000 ლარის გადახდის ვალდებულება დაეკისრა.
9. აღნიშნული გადაწყვეტილება მოპასუხემ სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრა, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა. მოსარჩელემ შეგებებული სააპელაციო საჩივარი წარადგინა, რომელშიც მატერიალური ზიანის ანაზღაურების წინაპირობების არსებობას ასაბუთებდა.
10. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2019 წლის 28 თებერვლის განჩინებით სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. ასევე, არ დაკმაყოფილდა შეგებებული სააპელაციო საჩივარი.
11. სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია მოცემულ საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ უდავოდ მიჩნეული და ამ განჩინების პპ: 1-4 მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები. ასევე, დადგენლად ცნო, რომ კომპანია A.-ი წინა საკნის ბროლის ლინზას არ აწარმოებს (ტომი I, ს.ფ. 73-95).
12. სააპელაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის (შემდეგში: სსკ-ის) 992-ე მუხლით და აღნიშნა, რომ დელიქტის დროს უნდა არსებობდეს შემდეგი სამი პირობის კუმულატიური ერთობლიობა: ერთმა პირმა მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებით უნდა მიაყენოს მეორეს გარკვეული სახის ზიანი, პირის მოქმედება უნდა იყოს ბრალეული (გაუფრთხილებელი ან განზრახი), უნდა არსებობდეს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი პირის მოქმედებასა და დამდგარ შედეგს – ზიანს შორის.
13. სამედიცინო შეცდომით მოქალაქის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების გამო სამოქალაქოსამართლებრივი პასუხისმგებლობის წარმოშობის პირობები იგივეა, როგორც ყველა დელიქტურ ვალდებულებაში ამ შემთხვევაშიც აუცილებელია ზიანი, მართლწინააღმდეგობა, ბრალი და მიზეზშედეგობრივი კავშირი დადგინდეს. ამასთან, თითოეული ამ კომპონენტის თავისებურება სამედიცინო საქმიანობის ხასიათით განისაზღვრება ( სსკ-ის 1007-ე მუხლი). სამედიცინო დაწესებულებაში მკურნალობისას (ქირურგიული ოპერაციის ან არასწორი დიაგნოზით დამდგარი შედეგი და სხვ.) პირის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანი საერთო საფუძვლებით უნდა ანაზღაურდეს. ზიანის მიმყენებელი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან, თუ დაამტკიცებს, რომ ზიანის დადგომაში მას ბრალი არ მიუძღვის. ნორმის დანაწესში მართლსაწინააღმდეგო ქმედებად სამედიცინო დაწესებულების მიერ არასწორად განხორციელებული დიაგნოსტიკა და მკურნალობა მიიჩნევა, რამაც ზიანი გამოიწვია.
14. ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისათვის აუცილებელია, საექიმო შეცდომა დადგინდეს. „ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ო“ ქვეპუნქტის თანახმად, მცდარი სამედიცინო ქმედება განმარტებულია, როგორც ექიმის მიერ უნებლიედ, პაციენტის მდგომარეობისათვის შეუსაბამო სადიაგნოზო და/ან სამკურნალო ღონისძიებების ჩატარება, რაც მიყენებული ზიანის უშუალო მიზეზი გახდა. სწორედ ამ ფაქტობრივი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში პაციენტს ან მის უფლებამონაცვლეს უფლება აქვს მიყენებული ზიანის ანაზღაურება მოითხოვოს. ამ სფეროში მოქმედი ნორმატიული აქტების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ექიმის მიერ პაციენტისათვის ზიანის მიყენება არ უნდა იყოს წინასწარ განზრახული, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ექიმის ქმედება პროფესიულ შეცდომად აღარ ჩაითვლება, ვინაიდან ასეთი მოქმედება სისხლის სამართლის კოდექსის სათანადო ნორმებითაა რეგულირებული. ექიმის მიერ ჩატარებული სადიაგნოზო, თუ სამკურნალო ღონისძიება პაციენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობისათვის შეუსაბამო, მიუღებელი უნდა იყოს. ექიმი პასუხისმგებელია მხოლოდ მცდარ სამედიცინო მოქმედებაზე და მისი საქმიანობის მიმართ ბრალეულობის ვარაუდი (პრეზუმფცია) არ მოქმედებს. პაციენტისათვის მიყენებული ზიანი გამოწვეული უნდა იყოს ექიმის არასწორი მოქმედებით. მოყვანილი მსჯელობა ცხადყოფს, რომ პაციენტს ზიანის ანაზღაურების უფლება იმ შემთხვევაში აქვს, თუ შემდეგი ორი წინაპირობა კუმულატიურად არსებობს: 1. სამედიცინო საქმიანობის მიზანი მიღწეული არ არის (ადამიანის ჯანმრთელობის აღდგენა და სიცოცხლის შენარჩუნება) და 2. მედიცინის მუშაკის ქმედება არ შეესაბამება სამედიცინო მაჩვენებლებს. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ მსგავსი ტიპის დავების გადაწყვეტისას არაერთხელ განმარტა, რომ სამედიცინო მუშაკის ქცევის, როგორც მართლსაწინააღმდეგო ქცევის კვალიფიკაციისას, აუცილებელია არასათანადო სამედიცინო დახმარების აღმოჩენის ფაქტის დადგენა. ზიანის მიმყენებლის მართლსაწინააღმდეგო ქმედება მოიცავს არა მარტო მის აქტიურ მოქმედებებს, არამედ უმოქმედობასაც. არასათანადო სამედიცინო მომსახურება ხასიათდება არა მხოლოდ დიაგნოსტიკური და სამკურნალო ჩარევების მეთოდურად და ტექნიკურად განხორციელებით, არამედ სამედიცინო დანიშნულებით დიაგნოსტიკური და სამკურნალო ღონისძიებების სავალდებულო მოცულობის შეუსრულებლობით, რომელიც ავადმყოფის სათანადო დაკვირვებითა და მოვლით უზრუნველყოფილი არ არის. პაციენტისათვის მიყენებული ზიანისას, როგორც წესი, ექიმის განზრახი ბრალი არ გვაქვს. ასეთ შემთხვევებში საკმარისია, დადგინდეს ექიმის გაუფრთხილებლობა, რაც მის მიერ ნაკისრი ვალდებულებების აუცილებელი გულისხმიერებისა და ყურადღების გარეშე განხორციელებას გულისხმობს. გულისხმიერებასა და ყურადღებიანობაში ექიმის მიერ საჭირო სამედიცინო მოქმედებების ზედმიწევნით ხარისხიანად, აღიარებული სამედიცინო სტანდარტების შესაბამისად შესრულება იგულისხმება. მკურნალობის შედეგად გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება დაკმაყოფილდეს, თუკი პირისათვის მიყენებული ზიანი გამოწვეულია უშუალოდ მცდარი სამედიცინო მოქმედებით, ანუ გამოკვეთილია მიზეზობრივი კავშირი მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის. სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებით, გარემოება მასზედ, რომ ზიანი გამოიწვია სამედიცინო პერსონალის ქმედებამ, უტყუარად უნდა დადგინდეს. უშედეგო მკურნალობა ან მკურნალობის უარყოფითი შედეგი თავისთავად (უალტერნატივოდ) არ იწვევს სამედიცინო პერსონალის პასუხისმგებლობას. ზიანი გამოწვეული უნდა იყოს მკურნალობისას დაშვებული შეცდომებით, ანუ, თუ მკურნალობა სწორადაა ჩატარებული, თუნდაც მას უარყოფითი შედეგი მოჰყვეს, ექიმის პასუხისმგებლობას არ იწვევს (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 27 ივნისის განჩინება საქმეზე №ას-260-244-11).
15. სააპელაციო ინსტანციაში შეგებებულ სააპელაციო საჩივარში, მოსარჩელემ მიუთითა ფაქტობრივი გარემოებები, რომელთა ერთობლიობაში გამოკვლევით სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ პაციენტი მატერიალური ზიანის ანაზღაურებას სწორედ ექიმის მიერ არასწორად ჩატარებული ოპერაციის გამო მოითხოვდა. კერძოდ, 2011 წლის 12 იანვარს მხარეთა შორის სამედიცინო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება გაფორმდა, რომლის საგანს კატარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციით, წარმოადგენდა. დაგეგმილი ოპერაცია არ ითვალისწინებდა ქირურგიულ ჩარევას, არამედ უნაკერო-ლაზერულ ოპერირებას, კომპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ჩასმით. ოპერაციის მსვლელობის დროს, აღმოჩნდა, რომ ბროლის უკანა კაფსულაზე, ცენტში, პაციენტს აღენიშნებოდა ტლანქი შემღვრევა (თანდაყოლილი კატარაქტის პირობებში ხშირია ამგვარი შემთხვევები). შემღვრევის ხარისხის გათვალისწინებით, საჭირო გახდა მისი მოცილება ქირურგიული ჩარევით და ხელშეკრულებით განსაზღვრული კომპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ნაცვლად, გამოყენებული იქნა წინა საკნის ამერიკული წარმოების ხელოვნური ბროლი OII. ამასთან, თვალის რქოვანაზე გამოყენებული იქნა ორი ნაკერი.
16. საქმის მასალებში წარმოდგენილი სსიპ ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლოს ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს 2015 წლის 13 თებერვლის N000423715 დასკვნაში მითითებულია, რომ დაგეგმილი ოპერაცია ითვალისწინებდა შემღვრეული ბროლის შეცვლას ხელოვნური ინტრაოკულარული ლინზით, რომლის მოდელიც სრულად შეესაბამება ოპერაციის მსვლელობისას თვალში არსებულ გამოვლენილ ცვლილებებს და შესაბამისად, ქირურგმა მიიღო გადაწყვეტილება სიტუაციის მიხედვით. პაციენტს თვალის დაზიანება, გართულება არ აღენიშნება. სახეზეა პოსტოპერაციული მდგომარეობა, რომელიც ჩატარებული ოპერაციის შემდგომ პერიოდს შეესაბამება. ყოველი კონკრეტული შემთხვევა ინდივიდუალურია. პაციენტის შემთხვევაში, კლინიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, საჭირო იყო წინა საკნის ხელოვნური ბროლის ინპლანტაცია. უკუჩვენება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ინდივიდუალურია. პაციენტის თვალში არსებული ცვლილებები ოპერაციის მსვლელობისას გამოვლინდა და ვერ მოხდებოდა მათი დიაგნოსტიკა ოპერაციამდე, საჭიროებდა ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციას არა უკანა, არამედ წინა საკანში. პაციენტის ინტრაოპერაციული კლინიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე ქირურგის ყველა ქმედება იყო დასაბუთებული და მიმართული ოპერაციის დადებითი შედეგის მისაღწევად. ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში, ქირურგი გადაწყვეტილებას იღებს ინდივიდუალურად, ოპერაციის მსვლელობისას არსებული ცვლილებების გამო მოცემულ შემთხვევაში, პროფესორმა მიზანშეწონილად არ ჩათვალა უკანა საკნის ბროლის ჩასმა. როგორც ინტრა ასევე, პოსტოპერაციულ პერიოდში გართულებას ადგილი არ ჰქონია. თანდაყოლილი კატარაქტა იწვევს ოპტიკური არეების გამჭირვალობის დაქვეითებას, ბროლში არსებული შემღვრევების ინტენსივობიდან და პროცესის ხანდაზმულობიდან გამომდინარე ვითარდება სხვადასხვა სიმძიმის ობსკურაციული ამბლიოპია. ამბლიოპია ახდენს გავლენას ოპერაციის შემდგომ მსვლელობის სიმახვილეზე. იმპლანტირებული ლინზა რქოვანას არ ეხება და არ იწვევს ფერადი გარსის ანთებას. ექსპერტიზის ჩატარების დროს ბადურა გარსზე კატარაქტით გამოწვეული ცვლილება არ აღინიშნებოდა. მინისებური სხეულის წინა საკანში გადმოსვლა წინა ვიტრექტომიის ჩატარებას საჭიროებს. ქირურგის მიერ სრულად დასაბუთებულია ჩატარებული ჩარევის მიზანშეწონილობა. გაწეული სამედიცინო მომსახურება შეესაბამება მოქმედ სამედიცინო სტანდარტს. თანდაყოლილი კატარაქტის დროს, პაციენტის ასაკის გათვალისწინებით, ხშირად ხდება უკანა კაფსულის შემღვრევა. ამასთან, შემღვრევა შესაძლოა იყოს ტლანქი.
17. ბროლის შემღვრევის ინტენსივობიდან გამომდინარე, წინასაოპერაციო კვლევებისა უკანა კაფსულის მდგომარეობის შეფასება ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელია. დაგეგმილი ოპერაციის შინაარსი არ შეცვლილა. ოპერაცია ულტრაბგერითი ფაკოემულსიფიკაციის მეთოდით ჩატარდა, შეიცვალა მხოლოდ იმპლანტირებული ლინზის მოდელი. ამის საჭიროება ოპერაციის მსვლელობისას გახდა აუცილებელი და ამის წინასწარ განჭვრეტა შეუძლებელია.
18. საქმის მასალებში წარმოდგენილი ექსპერტიზის დასკვნით ქირურგის მიერ ჩატარებული ოპერაცია პოზიტიურადაა შეფასებული. ექსპერტიზის დასკვნაში ოპერაციის წარუმატებლობის, ოპერაციისას ან ოპერაციის შემდგომ პერიოდში დაუგეგმავი ან/და ისეთი გართულების ფაქტი, რომელიც ჩატარებულ ოპერაციას არ ახასიათებს არ დაფიქსირებულა.
19. ექსპერტიზის დასკვნის განმარტებისა და მისი საკითხის სრული გამოკვლევის მიზნით, 2019 წლის 24 იანვარს თბილისის სააპელაციო სასამართლოში, ზეპირ სხდომაზე ექსპერტი დაიკითხა. ექსპერტმა განმარტა, რომ თანდაყოლილი კატარაქტის შემთხვევაში, მხედველობის სრული აღდგენა შეუძლებელია. როდესაც თანდაყოლილი კატარაქტის ოპერაციასთან გვაქვს საქმე, მას წინ მრავალი გამოკვლევა უძღვის, მათ შორის თვალის ექოსკოპია (სრული შემღვრევის დროს). ბროლის შემღვრევის შემთხვევაში მისი შეფასება ოფთალოსკოპიით ხდება. სასამართლოს დამაზუსტებელ შეკითხვაზე, ქირურგს შეეძლო თუ არა პაციენტია თვალის შემღვრევის ხარისხი ოპერაციამდე დაედგინა, ექსპერტმა განმარტა, რომ ზოგადად შემღვრევების ხარისხი ბესკანირებით დგინდება, თუმცა, როდესაც საქმე გვაქვს ვიტეომაკულურ ტრაქციაზე მისი გამოვლენა არც ბესკანირებას შეუძლია, ამ დროს ქირურგმა მხოლოდ ბროლის მოცილების (ოპერაციის) შემდეგ შეიძლება დაინახოს შემღვრევა (სააპელაციო სასამართლოს 2019 წლის 24 თებერვლის ზეპირი სხდომა, 14:40:27 საათი და შემდგომ...). მისი განმარტებით, წინასწარ ვერცერთი ქირურგი ვერ განსაზღვრავდა მოცემულ შემთხვევაში ქირურგიული ჩარევის დროს რა სურათი დახვდებოდა ექიმს, ზოგადად ოპერაციის ტაქტიკა და სტრატეგია შეიძლება ოპერაციის დროს ჩაითვალოს. ექსპერტს სასამართლომ ჰკითხა თუ რა შეცვალა პაციენტისთვის ქირურგის მიერ განხორციელებულმა ცვლილებებმა, რაზეც გიორგი ჩიჩუამ აღნიშნა, რომ ქირურგის მიერ განხორციელებული ყველა ქმედება პაციენტისთვის დადებითი შედეგის მიღწევისკენ იყო მიმართული, მაგალითად მოსცილდა შემღვრეული ბროლი, რის შედეგადაც მეტი სინათლე შევიდა თვალში და მოხდა ინტრაოკულური კორექცია. შედეგობრივად კი პაციენტს უკეთ უნდა დაენახა.
20. გარდა ზემოაღნიშნულისა, ექსპერტმა სასამართლოს განუმარტა, რომ ზოგადად, მხედველობის შეფასება ძალიან სუბიექტური რამაა, იგი დამოკიდებულია პაციენტის მიერ გაცემულ ინფორმაციაზე. როდესაც პაციენტი სრულ სიბრმავეზე უთითებს, ამ დროს შეიძლება ექიმმა დაადგინოს ინფორმაციის უზუსტობა თუ იგი თვალს ასწორებს,
21. სინათლეზე ბადურა რეაგირებს და ა.შ., თუმცა, როდესაც მხედველობის სიმახვილის შემოწმება ხდება ამის ზუსტი დადგენა შეუძლებელია. ამასთანავე, გიორგი ჩიჩუამ განმარტა, რომ ტრაქციის დროს, როდესაც მინის სხეული ავსებს თვალს, დროთა განმავლობაში ეს მინისებრი სხეული შეიძლება გადაგვარდეს და ბადურაგარსს ქაჩავდეს რა დროსაც დამატებით ოპერაციის ჩატარებაა საჭირო. სასამართლოს დამაზუსტებელ შეკითხვაზე, ოპერაციამდე გაკეთებული ჩანაწერების გათვალისწინებით, შესაძლებელი იყო თუ არა პაციენტის თვალი უპერსპექტივოდ მიჩნეულიყო, ექსპერტმა უარყოფითი პასუხი გასცა და კიდევ ერთხელ დასძინა, რომ ექიმის მიერ სწორი დიაგნოზი დაისვა და პროცესი ისე წარიმართა, როგორც ეს პაციენტისთვის უკეთესი იქნებოდა. ექსპერტის განმარტებით ოპერაციით დადებითი შედეგი იქნა მიღწეული და ლინზა წინა საკანში იქნებოდა განთავსებული თუ უკანა საკანში ამას არსებითი მნიშვნელობა არ ჰქონდა.
22. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ საქმეში არსებული არცერთი წერილობითი მტკიცებულებიდან, ასევე, არც დაკითხული ექსპერტის ჩვენებიდან, ოპერაციისას ქირურგის მიერ დაშვებული შეცდომა არ დგინდება. ასევე, თავად შეგებებული სააპელაციო საჩივრის ავტორმაც ვერ დაადასტურა თუ რა შედეგის მიღწევა იქნებოდა შესაძლებელი ოკულარული ლინზის უკანა საკანში ჩასმის შემთხვევაში. გარდა ზემოაღნიშულისა, სააპელაციო სასამართლოში საქმისწარმოების მიმდინარეობისას პაციენტი მიუთითებდა რომ მხედველობის გაუმჯობესება არ მომხდარა. აღნიშნულთან მიმართებით სააპელაციო პალატამ აღნიშნა, რომ საქმის მასალებში წარმოდგენილი თვალის კლინიკის გენერალური დირექტორის ახსნა-განმარტებიდან ჩანს, რომ პაციენტის ნაოპერაციებ თვალზე მხედველობის სიმახვილემ 30-40%-ით მოიმატა, ნიშანდობლივია, რომ აღნიშნული ფაქტის პაციენტის ან მისი მშობლების მიერ გასაჩივრება (შინაარსის უსწორობაზე პრეტენზიის გამოთქმა) საქმის მასალებით არ დგინდება. ასევე, საქმის მასალებში არსებული შპს „მ. ს. ტ. ს. კ.“ ოფთალმოლოგის ნანა კევლიშვილის დასკვნაში მითითებულია, რომ ოპერაციამდე პაციენტის მხედველობა 20% იყო ხოლო, გამოკვლევები, რომელებიც მას ოპერაციიდან 5 თვის შემდეგ ჩაუტარდა, დადგინდა, რომ კორეგირებული მხედველობა 50% გახდა. ამავე დასკვნაში მითითებულია, რომ დიაგნოზის და ვითარების გათვალისწინებით, პაციენტისათვის კლინიკაში ჩატარებული სამედიცინო მომსახურების ხარისხი იყო მაღალი და ქირურგიული ოპერაცია თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით ჩატარდა. სასამართლო ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ აღნიშნული დასკვნა პაციენტის გასინჯვისა და სამედიცინო დოკუმენტაციის კვლევის შედეგად იქნა შედგენილი.
23. ზოგადად, მტკიცებულებათა გამოკვლევა უპირველესად მისი შინაარსის სრულყოფილ შესწავლა-ანალიზს გულისხმობს. საქმეში არსებული მტკიცებულებები სანდოობის, სარწმუნოობისა და ობიექტურობის თვალსაზრისით უნდა შეფასდეს, რაც, რა საკვირველია, არა მხოლოდ ამ ჩვენების, როგორც ინდივიდუალურად აღებულის, არამედ, მხარეთა შორის უდავო/სადავო ფაქტებისა და მათი განვითარების ქრონოლოგიასთან, ასევე, მოწინააღმდეგე მხარის მიერ გამოთქმულ შედავებებთან, საქმეში არსებულ სხვა წერილობით მტკიცებულებებთან ერთობლიობაში უნდა შემოწმდეს და ამ გზით უნდა დადგინდეს დავის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტობრივი გარემოებები (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2018 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე Nას-28-25-2017). ამასთანავე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დადგენილი პრეცედენტული სამართლის თანახმად, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პარაგრაფი მხოლოდ პროცესუალურ დონეზე მტკიცებულების ადმინისტრაციას მოიცავს. მტკიცებულების დასაშვებობაა ან ის გზა თუ როგორ უნდა შეფასდეს იგი, პირველ ყოვლისა ეროვნული სასამართლოების კომპეტენციაა. ეროვნული სასამართლოების ამოცანაა შეაფასონ მათ წინაშე არსებულ მტკიცებულებები.
24. ზემოთ განვითარებული მსჯელობის გათვალისწინებით, მხოლოდ ის ფაქტობრივი გარემოება, რომ მოსარჩელე სასამართლოში საქმისწარმოების დროს ოპერაციის უშედეგობაზე მიუთითებდა და აღნიშნავდა, რომ მას მხედველობა არ გაუმჯობესებია გაზიარებული ვერ იქნება. იგი პროცესის შედეგით დაინტერესებული პირია, შესაბამისად მისი ახსნა-განმარტებები თუ ისინი შესაბამისი მტკიცებულებებით არ არის გამყარებული სარწმუნოდ და ობიექტურად ვერ მიიჩნევა. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში საქმის მასალებში არსებობს ორი წერილობითი დოკუმენტი, რომელშიც მითითებულია, რომ ოპერაციის შედეგად პაციენტის მხედველობა გაუმჯობესდა, ასევე სასამართლო სხდომაზე დაკითხულმა ექსპერტმა განმარტა, რომ რაიმე კონკრეტული მეთოდოლოგიით მხედველობის გაუმჯობესების ფაქტის დადგენა შეუძლებელია, ეს პროცედურა პაციენტის გასინჯვისას მიერ გადმოცემულ ინფორმაციას ეყრდნობა. ყოველივე ზემოაღნიშნულის შედეგად, პალატა მიიჩნევს, რომ სამედიცინო შეცდომას, რომელსაც პაციენტის მდგომარეობის გაუარესება ან რაიმე კონკრეტული ზიანის დადგომა მოჰყვა, სახეზე არ არის, ოპერაცია კი, რომელიც დღესდღეობით პაციენტს ესაჭიროება ექსპერტის განმარტებით შესაძლებელია იმ შემთხვევაშიცდასჭირვებოდა თუ ჩატარებული ოპერაციის დროს ქირურგი ლინზას არა წინა არამედ, უკანა საკანში ჩასვამდა. გარდა ამისა, საქმის მასალებში არსებული ვერცერთი მტკიცებულებით ვერ დგინდება, რომ ის ოპერაცია, რომლის ჩატარებაც დღეს მოსარჩელეს სჭირდება სწორედ იმის გამო გახდა საჭირო, რომ პროფესორმა ოპერაციისას ლინზა არა უკანა საკანში არამედ, წინა საკანში ჩასვა, შესაბამისად, ამ ორ მოვლენას შორის არ არსებობს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი რაც სამოქალაქო სამართალში მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისთვის ერთ-ერთი იმპერატიული მოთხოვნაა.
25. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ ოპერაციის დროს სამედიცინო შეცდომის, დამდგარი ზიანისა და მათ შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის დადგენა სწორედ პაციენტის მტკიცების ტვირთია, რაც მოცემულ შემთხვევაში, დაძლეული ვერ იქნა, აღნიშნული კი პაციენტისთვის მატერიალური ზიანის მიკუთვნების ფაქტობრივ-სამართლებრივი წინაპირობებს გამორიცხავდა, რაც შეგებებული სააპელაციო საჩივრის გაზიარებაზე და დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველს ქმნიდა.
26. მორალური ზიანის დაკმაყოფილების ნაწილში, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ არსებობდა საკმარისი წინაპირობები, შესაბამისად, მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი დაუსაბუთებელი იყო შემდეგ გარემოებათა გამო:
27. სამოქალაქო კანონმდებლობაში არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების საფუძველს მორალური ზიანის არსებობა წარმოადგენს. იგი ნიშნავს ადამიანის ფსიქიკის სფეროში ნეგატიური ცვლილებების არსებობას, რაც ფიზიკურ და სულიერ ტანჯვაში გამოიხატება (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2015 წლის 19 მარტის განჩინება საქმეზე Nას-912-874-2014). სასამართლო დამატებით განმარტავს, რომ მორალური ტანჯვის ხასიათი უნდა შეფასდეს ზიანის მიყენების ფაქტობრივი გარემოებების, ასევე დაზარალებულის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებით (მაგ. ასაკი, ფიზიკური მდგომარეობა, ჯანმრთელობა და ა. შ.), აგრეთვე, იმ სხვა გარემოებათა მხედველობაში მიღებით, რომლებიც ადასტურებს, თუ რა სიმძიმის ტანჯვა გადაიტანა დაზარალებულმა. კომპენსაციის მოცულობა კი უნდა განისაზღვროს ტრავმის, ჯანმრთელობის სხვა დაზიანების სიმძიმის ხარისხიდან და სხვა გარემოებებიდან გამომდინარე, რომლებიც დაზარალებულის მიერ გადატანილ მორალურ ტანჯვას ადასტურებენ. ანაზღაურების ოდენობა განისაზღვრება აგრეთვე ზიანის მიმყენებლის ქონებრივი მდგომარეობის, ბრალის ხარისხისა და სხვა კონკრეტულ გარემოებათა გათვალისწინებით, იმ მიზნით, რომ უზრუნველყოფილი იქნას მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა, რაც დაეხმარება დაზარალებულს სულიერი გაწონასწორების მიღწევაში და სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვაში (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 4 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Nას-762-818-2011).
28. სსკ-ის 413-ე მუხლით სადავო ურთიერთობის რეგულირებისათვის საკმაოდ დიდი მნიშვნელობა გააჩნია მოცემული ნორმით გათვალისწინებული მიზნის სწორად დადგენას. კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებს ჩვეულებრივ, შესაძლოა, თან ახლდეს მორალური, სულიერი განცდები, მაგრამ სამოქალაქო პასუხისმგებლობა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ე.ი კანონი პირდაპირ განსაზღვრავს, თუ რომელი სიკეთის ხელყოფის შემთხვევაში შეუძლია დაზარალებულს, მოითხოვოს ანაზღაურება არაქონებრივი ზიანისათვის. განსახილველი ნორმის მიზანია, შეამციროს, შეზღუდოს ამ ნორმით გათვალისწინებული შედეგის დაუსაბუთებელი გაფართოება, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და წესრიგი. სამართლის მიერ დაცულ ერთ-ერთ სიკეთეს, რომლის ხელყოფის შედეგად დაზარალებულმა შეიძლება მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანისათვის ანაზღაურება, წარმოადგენს ადამიანის ჯანმრთელობა. სხეულის დაზიანება ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენება ადამიანის სიცოცხლის იმგვარი ხელყოფაა, რომელიც დაზარალებულს არასრულფასოვნად და ზოგ შემთხვევაში, არაშრომისუნარიანად აქცევს, სხეულის და/ან ჯანმრთელობის ხელყოფით გამოწვეული მორალური ზიანი უშუალოდ სამართალდარღვევიდან შეიძლება არც გამომდინარეობდეს, არამედ მისი თანმდევი შედეგი იყოს (როგორიცაა უშედეგო მკურნალობა, ხანგრძლივი უმწეო მდგომარეობა, აქტიური ცხოვრების შეუძლებლობა, ცხოვრების წესისა და რითმის შეცვლა, მკურნალობის უშედეგობის გამო ცხოვრების ხალისის დაქვეითება, ნერვული დაძაბულობა, რაც პირს არასრულფასოვნების კომპლექსსა თუ სხვა ნეგატიურ განცდებს უყალიბებს), თუმცა, ასეთ დროს, სავალდებულოა, დასტურდებოდეს, რომ დაზარალებულის მორალური განცდები და სულიერი ტანჯვა სხეულისა თუ ჯანმრთელობის ხელყოფის შედეგია. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული ჯანმრთელობის დაზიანებით გამოწვეული მორალური ზიანის მახასიათებელი თვისება არის ადამიანის ფსიქიკური და სულიერი ბუნების სფეროში ნეგატიური ზემოქმედების მოხდენა, რაც გამოიხატება ფიზიკურ და ზნეობრივ ტანჯვაში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას ან კონსტიტუციურ შეთანხმებას, აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტის მიმართ.
29. „პაციენტის უფლებების შესახებ“ საქართველო კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სამედიცინო მომსახურების გაწევის აუცილებელი წინაპირობაა პაციენტის ინფორმირებული თანხმობის მიღება. ამავე კანონის მე-18 მუხლის თანახმად კი, პაციენტს უფლება აქვს, სამედიცინო მომსახურების გამწევისაგან მიიღოს სრული, ობიექტური, დროული და გასაგები ინფორმაცია. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საერთაშორისო სტანდარტი გულისხმობს კლინიკის ვალდებულებას, მიაწოდოს პაციენტს ობიექტური და შინაარსობრივად ამომწურავი ცნობები, რომელიც ჩამოყალიბებულია აღქმადი, გასაგები და მისაღები ფორმით. პაციენტის აღნიშნული უფლება დაცულია არაერთი საერთაშორისო სამართლებრივი ინსტრუმენტით, როგორიცაა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენცია (მე-8 მუხლი), ასევე, „ადამიანის უფლებებისა და ბიომედიცინის შესახებ“ ევროპის საბჭოს კონვენცია (მე-5 მუხლი), პაციენტის ინფორმირებული თანხმობა არ განიხილება, როგორც უბრალო ნების გამოვლენა, არამედ როგორც პროცესი, რომელიც უზრუნველყოფს პაციენტის შესაძლებლობას, გააკეთოს ნებაყოფლობითი და გაცნობიერებული არჩევანი დაგეგმილი სამედიცინო ჩარევის თაობაზე. ამავდროულად, პალატა ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი ინფორმაციის და განმარტების ვალდებულების სრულფასოვან შესრულებაზე ეკისრება კლინიკას. სწორედ მის ხელთ არის ბერკეტი იმისა, რომ შექმნას სარწმუნო მტკიცებულებები ინფორმირების ვალდებულების შესრულების დასადასტურებლად. საქმის მასალებში წარმოდგენილია „პაციენტის თანხმობის“ სახელწოდებით დასათაურებული დოკუმენტი (ტომი I, ს.ფ. 70), რომელიც კლინიკის ვერსიით, შესაბამისობაშია კანონით გათვალისწინებული „ინფორმირებული თანხმობის“ მოთხოვნებთან და ამომწურავად ასახავს მკურნალობის მიმდინარეობას და შესაძლო რისკებს. სასამართლო პროცესზე გამოკითხულმა ექსპერტმა გიორგი ჩიჩუამ პაციენტის მიერ გაცემული თანხმობის შესახებ აღნიშნა, რომ მის მიერ შევსებული ფორმა, სამინისტროს მიერაა შემუშავებული იგი ზოგადი ფორმისაა და ოპერაციასთან დაკავშირებით თითქმის ყველა სახის გართულების ჩამონათვალს შეიცავს. სასამართლო საქმეში წარმოდგენილი პაციენტი თანხმობის კვლევის შედეგად მიიჩნევს, რომ იგი ძალიან ზოგადი ხასიათისაა.
30. მოსარჩელის აპელირება მასზედ, რომ თანხმობაზე ხელი ოპერაციამდე რამდენიმე საათით ადრე მოაწერა და მანამდე მისთვის თანხმობის შესახებ დეტალური ინფორმაცია არავის მიუწოდებია, საქმეში წარდგენილი სხვა საპირწონე მტკიცებულებებით გაქარწყლებული არ არის. აღნიშნული კი, ნიშნავს, იმას, რომ პაციენტმა დოკუმენტს ხელი არასტაბილურ ფსიქოემოციურ ფონზე მოაწერა, მაშინ როდესაც ოპერაციისთვის ემზადებოდა და მისი გონივრული განსჯის შესაძლებლობა ცალსახად არ შეესაბამებოდა ჩვეულებრივ არასტრესულ მდგომარეობაში მყოფი პირის გონივრული განსჯის სტანდარტს. სააპელაციო პალატა იზიარებს ქვემდგომი ინსტანციის დასკვნას მასზედ, რომ პაციენტს უნდა გააჩნდეს შესაბამისი პირობები და საკმარისი დრო, გააანალიზოს კლინიკის მიერ მიწოდებული ცნობები, რადგან ნებაყოფლობითი თანხმობის კანონზომიერება გამორიცხავს პირის მიერ ნების გამოვლენას გაუმართლებელი ზეწოლის ან გარემოებების გავლენის პირობებში. ამ კუთხით აღსანიშნავია, ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე VC სლოვაკეთის წინააღმდეგ (VC v. Slovakia), სადაც სასამართლომ პაციენტის არასაკმარისი ინფორმირებულობის გამო კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევა დაადგინა. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ სამედიცინო ჩარევა მომჩივანის სათანადო ინფორმაციის მიწოდებისა და მისი ინფორმირებული თანხმობის გარეშე ჩატარდა. სხვაგვარად რომ ითქვას, პაციენტს არ ჰქონდა შესაძლებლობა სამედიცინო ჩარევის ხასიათი და მისი გვერდითი მოვლენები გაეცნობიერებინა, ფაქტობრივად მას არ ჰქონდა სხვა გზა გარდა სამედიცინო მანიპულაციის ჩატარებას დასთანხმებოდა. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ პაციენტის ინფორმირებული თანხმობა საჭირო იყო მისი ფიზიკური და მორალური ავტონომიის დასაცავად. რაც შეეხება პაციენტის ინფორმირებული თანხმობის არარსებობას მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ნაწილში, სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლიდან და დამკვიდრებული საერთაშორისო პრაქტიკიდან, რომელთაც კონსტიტუციის მე-4 მუხლის თანახმად უზენაესი იურიდიული ძალა აქვთ გამომდინარეობს, რომ პაციენტის ინფორმირებულობის სტანდარტის იმგვარმა დარღვევამ, რომელმაც შესაძლებელია ჯანმრთელობისადმი ვნება გამოიწვიოს, შესაძლებელია მორალური ზიანის ანაზღაურების წინაპირობაც გახდეს. მოცემულ შემთხვევაში საყურადღებოა ის გარემოება, რომ პაციენტს თანდაყოლილი კატარაქტა ჰქონდა რაც იმას ნიშნავს, რომ ერთი თვალიდან იგი ფაქტობრივად ვერ ხედავდა. იგი ელოდებოდა სრულწლოვანების ასაკს მიღწევას, რათა ოპერაცია გაეკეთებინა. მას გააჩნდა რწმენა, რომ ოპერაციის შედეგად გამოუსწორდებოდა, როგორც მხედველობა ასევე, მისი გარეგნული/ვიზუალური მხარეც. თუმცა, მისმა არასაკმარისმა ინფორმირებულობამ გამოიწვია პაციენტისთვის არამართებული მოლოდინის შექმნა, რამაც საბოლოო ჯამში ოპერაციის შემდგომ პაციენტის იმედგაცრუება გამოიწვია. მას შეექმნა ლეგიტიმური ეჭვი იმის თაობაზე, რომ ოპერაცია წარუმატებელი იყო არა იმიტომ, რომ აღნიშნული სიმართლეს შეესაბამებოდა (იხ. წინამდებარე განჩინების 10-12 პუნქტები) არამედ, იმიტომ რომ მისი ინფორმირებულობა საერთაშორისო სტანდარტების დარღვევით მოხდა. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი ჯანმრთელობის ვნების მიყენებაში უშედეგო მკურნალობასაც მოიაზრებს, თავისი შინაარსით კი პაციენტის არასაკმარისი ინფორმირებულობა, რამაც გამოიწვია მისთვის ოპერაციის წარუმატებლად ჩატარებისა და სასურველი შედეგის მიუღწევლობის რწმენა, ასევე, შეიძლება ამ კატეგორიაში მოექცეს, ვინაიდან პალატის აზრით, ის ფსიქოემოციური განცდები, რომელიც ოპერაციის შემდგომ პერიოდში მოსარჩელეს გააჩნდა, არაფრით განსხვავდება იმ განცდებისგან, რომელსაც იგი რეალურად, ოპერაციის წარუმატებლობის შემთხვევაში განიცდიდა. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე ადგენს. მოსარჩელე უფლებამოსილია, სასარჩელო განცხადებაში მიუთითოს თანხა, რომელსაც ის მიყენებული სულიერი და ფიზიკური ტკივილის კომპენსაციისათვის ითხოვს, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობა, საბოლოოდ, სასამართლოს შეხედულებით განისაზღვრება. მორალური ზიანის ანაზღაურების უმთავრეს მიზანს ხელყოფილი უფლებების რესტიტუცია არ წარმოადგენს, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ექვივალენტი არ გააჩნია და მისი სრული კომპენსაცია შეუძლებელია. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელისადმი მიყენებული ფიზიკური და მორალური ტანჯვის ხარისხის შეფასებისას, რაც მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრის მიზნებისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონეა, პალატამ გაითვალისწინა ის გარემოებაც, რომ მოსარჩელეს წლების განმავლობაში ჯანმრთელობის პრობლემები ჰქონდა, ერთი თვალიდან ფაქტობრივად ვერ ხედავდა, მას ჩაუტარდა ოპერაცია, რომლის დროსაც მართალია სამედიცინო შეცდომის არსებობა არ დადასტურდა, თუმცა პაციენტის ინფორმირების სტანდარტის დარღვევა დადგინდა, რამაც პაციენტს შეუქმნა რეალური რწმენა იმისა, რომ ოპერაცია წარუმატებელი იყო. სასამართლო მიიჩნევს, რომ აღნიშნულის გამო პაციენტმა ფსიქოლოგიური სტრესი გადაიტანა, რაც სასამართლოს უქმნის ვარაუდს, რომ მისთვის მორალური ზიანის სახით 5000 ლარის დაკისრება რელევანტურ და ადექვატურ ოდენობას წარმოადგენდა. სააპელაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ სამოქალაქო სამართალში მტკიცების ტვირთის ობიექტური განაწილების პრინციპია დამკვიდრებული. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის თანახმად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს ამყარებს. ამ გარემოებათა დამტკიცება შეიძლება თვით მხარეთა (მესამე პირთა) ახსნა-განმარტებით, მოწმეთა ჩვენებით, ფაქტების კონსტატაციის მასალებით, წერილობითი თუ ნივთიერი მტკიცებულებებითა და ექსპერტთა დასკვნებით. საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით.
31. აღნიშნული კატეგორიის დავებში პაციენტს ეკისრება, როგორც ფაქტების სრულყოფილად და დამაჯერებლად წარდგენისა და გაცხადების ვალდებულება, აგრეთვე მტკიცების ტვირთი იმის დასადასტურებლად, რომ ადგილი ჰქონდა სამკურნალო შეცდომას. თუ პაციენტის განმარტებები არ დადასტურდება, მაშინ სამკურნალო შეცდომა პაციენტის მოთხოვნის საწინააღმდეგოდ, არ დამტკიცდება. ასევე, პაციენტმა უნდა წარმოადგინოს და დაამტკიცოს, რომ დამდგარი ზიანი სამედიცინო დაწესებულების ვალდებულების დარღვევას ეფუძნება. საკასაციო პალატამ არაერთხელ აღნიშნა, რომ დაზარალებულის, მიერ მხოლოდ ფაქტებზე მითითების ტვირთი სასურველი მატერიალურ სამართლებრივი შედეგის მიღწევის წინაპირობას არ წარმოადგენს, მითითებული ფაქტების მტკიცების ტვირთის რეალიზებაც ასეთივე დოზითაა აუცილებელი. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელის მიერ წარდგენილ ექსპერტიზის დასკვნაში, ასევე შპს „მაღალი სამედიცინო ტექნოლოგიების ცენტრი, საუნივერსიტეტო კლინიკის“ რეცენზიითა და სასამართლო სხდომაზე გამოკითხული ექსპერტის ჩვენებით, ექიმის მიერ დაშვებული სამედიცინო შეცდომა, ან/და არასწორი დიაგნოზირება/მკურნალობის ჩატარება არ დადასტურდა. ასეთი დასკვნის გაკეთების საშუალებას არ იძლევა საქმეში არსებული მტკიცებულებათა ერთობლივი შეფასებაც. ამასთანავე, თავად აპელანტი ვერ ადასტურებს რეალურად რა ზიანი დადგა, ოპერაციის შემდგომ რით გაუარესდა მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა და ექიმის რომელმა ქმედებამ გამოიწვია მისთვის დამატებითი ოპერაციების ჩატარების აუცილებლობა. შესაბამისად სააპელაციო პალატა სრულად იზიარებს რა, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას, ასევე ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განხორციელებულ სამართლებრივ შეფასებებს, მიიჩნევს, რომ მხოლოდ სამედიცინო დოკუმენტაციის არასათანადო წარმოება (ტომი I, ს.ფ. 96-99), ექიმისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების ერთადერთი საფუძველი ვერ გახდება. შესაბამისად, მიიჩნევს, რომ მოსარჩელემ (შეგებებული სააპელაციო საჩივრის ავტორი) ამ მიმართებით მასზე დაკისრებული მტკიცების ტვირთი ვერ დასძლია, რაც მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველია.
32. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საკასაციო საჩივრით გასაჩივრდა მოპასუხის/აპელანტის მხარის მიერ. მოსარჩელემ კი, წარმოადგინა შეგებებული საკასაციო საჩივარი.
33. კასატორი (მოპასუხე) სადავოდ ხდის მისთვის მორალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრების წინაპირობების არსებობას და აღნიშნავს, რომ სააპელაციო სასამართლოს დასკვნა არ შეესაბამება საქმის რეალურ სურათს. კასატორი მიუთითებს, სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სამედიცინო შეცდომას ადგილი არ ჰქონია პაციენტის ოპერაციულ ჩარევასთან მიმართებით. კასატორი ასევე აღნიშნავს, რომ სსკ-ის 413-ე მუხლი მხოლოდ განსაკუთრებული წინაპირობების განხორციელების შემთხვევაში მიიჩნევს დასაშვებად მორალური ზიანის დაკმაყოფილებას, თუმცა, სააპელაცი სასამართლომ მაინც დააკმაყოფილა სარჩელი მორალური ზიანის დაკისრების მოთხოვნის ნაწილში.
34. კასატორის მოსაზრებით უმართებულოა სააპელაციო სასამართლოს დასკვნა, რომ მორალური ზიანი უშუალოდ სამართალდარღვევიდან შეიძლება არ გამომდინარეობდეს, თუმცა იყოს მისი თანმდევი შედეგი. მაშინ როდესაც სამედიცინო შცდომა არ დადგინდა, სამართლებრივ საფუძველს მოკლებულია სარჩელის წარმატების პერსპექტივა. კასატორი აღნიშნავს, რომ კლინიკაში სწორად უმკურნალეს პაციენტს. ზიანის ანაზღაურებისათვის კი საჭიროა შესაბამისი წინაპირობების არსებობა, რისი მტკიცების ტვირთიც ეკისრება დაზარალებულს. მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელემ ვერ დაადასტურა ზიანის ანაზღაურების წინაპირობების არსებობა.
35. შეგებებული საკასაციო საჩივრის ავტორმა (მოსარჩელე) კი მოითხოვა გასაჩივრებული განჩინების ნაწილობრივ გაუქმება და სარჩელის სრულად დაკმაყოფილება. შეგებებული საკასაციოს საჩივრის ავტორი პრეტენზიას აცხადებს რა, მოპასუხისათვის მატერიალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრების წინაპირობების არსებობაზე, აღნიშნავს, რომ ზიანის მიმყენებელი მაშინ თავისუფლედება პასუხისმგებლობისაგან თუ დაამტკიცებს, რომ მას ბრალი არ მიუძღვის ზიანის დადგომაში.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

36. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2019 წლის 13 მაისის განჩინებით საკასაციო საჩივარი, ხოლო 2019 წლის 28 მაისის განჩინებით შეგებებული საკასაციო საჩივარი მიღებულ იქნა წარმოებაში, სსსკ-ის 396-ე მუხლით და 391-ე მუხლის შესაბამისად, დასაშვებობის შესამოწმებლად.
37. საკასაციო სასამართლო საქმის შესწავლის, საკასაციო საჩივრების დასაშვებობის შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ საკასაციო საჩივრები არ აკმაყოფილებს სსსკ-ის 391-ე მუხლის მოთხოვნებს, რის გამოც, მიჩნეულ უნდა იქნეს დაუშვებლად.
38. განსახილველ შემთხვევაში, კასატორი ( მოპასუხე) სადავოდ ხდის გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებას კლინიკისათვის მორალური ზიანის დაკისრების მართლზომიერების ნაწილში. ამ ნაწილში, წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრის საფუძვლიანობის მიზნით, საკასაციო პალატა ყურადღემას ამახვილებს საქმეზე დადგენილად მიჩნეულ ფაქტობრივ გარემოებებზე, კერძოდ, მასზე, რომ 2011 წლის 12 იანვარს მხარეთა შორის გაფორმდა სამედიცინო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება, რომლის საგანს წარმოადგენდა ტარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის ინპლანტაციით. დაგეგმილი ოპერაცია არ ითვალისწინებდა ქირურგიულ ჩარევას, არამედ, უნაკერო-ლაზერულ ოპერირებას, კოპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ჩასმით; იმავე დღეს, ოპერაციის დაწყებამდე, პაციენტმა ხელი მოაწერა „თანხმობის“ დოკუმენტს, შემდეგი შინაარსით: „...ჩემთვის ცნობილია, რომ როგორც ყველა სახის ქირურგიულ ჩარევას, კატარაქტის ოპერაციასაც შეიძლება დაერთოს სხვადასხვა სახის გართულებები: რქოვანას შეშუპება და დანისვლა...“. ამავე „ინფორმირებული თანხმობის“ პირველი პუნქტი ჩამოყალიბებულია შემდეგი ფორმულირებით: „ბაქტერიული და ვირუსული წარმოშობის თვალშიგა ინფექციები და ანთებითი პროცესები".
39. ოპერაციის მსვლელობის დროს, აღმოჩნდა, რომ ბროლის უკანა კაფსულაზე, ცენტში, პაციენტს აღენიშნებოდა ტლანქი შემღვრევა (თანდაყოლილი კატარაქტის პირობებში ხშირია ამგვარი შემთხვევები). შემღვრევის ხარისხის გათვალისწინებით, საჭირო გახდა მისი მოცილება ქირურგიული ჩარევით და ხელშეკრულებით განსაზღვრული კოპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ნაცვლად, გამოყენებული იქნა წინა საკნის ამერიკული წარმოების ხელოვნური ბროლი OII. ამასთან, თვალის რქოვანაზე გამოყენებული იქნა ორი ნაკერი.
40. აღსანიშნავია, რომ პაციენტი მორალური ზიანის ანაზღაურებას თავიდანვე მოითხოვდა და ამასთან, სააპელაციო ინსტანციაში წარდგენილ შეგებებულ სააპელაციო საჩივარშიც მიუთითებდა, რომ 2011 წლის 12 იანვარს, მხარეთა შორის სამედიცინო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულება გაფორმდა, რომლის საგანს კატარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის იმპლანტაციით, წარმოადგენდა. დაგეგმილი ოპერაცია არ ითვალისწინებდა ქირურგიულ ჩარევას, არამედ უნაკერო-ლაზერულ ოპერირებას, კომპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ჩასმით. ოპერაციის მსვლელობის დროს, აღმოჩნდა, რომ ბროლის უკანა კაფსულაზე, ცენტში, პაციენტს აღენიშნებოდა ტლანქი შემღვრევა (თანდაყოლილი კატარაქტის პირობებში ხშირია ამგვარი შემთხვევები). შემღვრევის ხარისხის გათვალისწინებით, საჭირო გახდა მისი მოცილება ქირურგიული ჩარევით და ხელშეკრულებით განსაზღვრული კომპანია A.-ს წარმოების უკანა საკნის ხელოვნური ბროლის ნაცვლად, გამოყენებული იქნა წინა საკნის ამერიკული წარმოების ხელოვნური ბროლი OII. ამასთან, თვალის რქოვანაზე გამოყენებული იქნა ორი ნაკერი.
41. მოპასუხემ მოთხოვნის გამომრიცხველ შედავებაში მხარეთა შორის გაფორმებულ მომსახურების ხელშეკრულებაზე მიუთითა, რომლის მიხედვით პაციენტს უნდა ჩატარებოდა კატარაქტის ფაკოემულსიფიკაცია ხელოვნური ბროლის ინპლანტაცია. ამასთან მოპასუხემ აღნიშნა, რომ კონსულტაციის პერიოდში მოსარჩელეს განემარტა, რომ გაკეთდებოდა კატარაქტის ოპერაცია, რომლის დროსაც, მოხდებოდა შემღვრეული ბროლის მოცილება და ხელოვნური ბროლის თვალში ინპლანტაცია. პაციენტი გაფრთხილებული იყო, რომ გართულების შემთხვევაში, შესაძლებელი იქნებოდა მათი განკურნება კონსერვატიული, ლაზერული ან ქირურგიული ჩარევით. ტლანქი შემღვრევა უკანა კაფსულაზე მართლაც ხშირი მოვლენაა, რაც მითითებული იყო პაციენტის ისტრიაში. სიტლანქის ხარისხის დადგენა წინასწარი გამოკვლევით შეუძლებელია. როდესაც თვალი გაიხსნა, აღმოჩნდა, რომ შემღვრევა იყო იმდენად ტლანქი რომ საჭირო იყო მისი მოცილება, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეუძლებელი იქნებოდა კაფსულის გაკვეთა „იაგ“ ლაზერით.
42. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ იხილავს საკასაციო პრეტენზიას არა მატერიალური, არამედ მორალური ზიანის ანაზრაურების დაკისრების ნაწილში; შესაბამისად, იმ ვითარებაში, როდესაც მატერიალური ზიანის ანაზღაურების საფუძვლები სახეზე არაა, შესაფასებელია, არსებობს თუ არა სსკ-ის 413-ე მუხლით გათვალისწინებული მორალური ზიანის დაკისრების განმაპირობებელი ფაქტობრივი გარემოებები.
43. საკასაციო პალატამ არაერთ საქმეზე იმსჯელა მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნაზე. აღნიშნული მოთხოვნა მსჯელობის საგანი იყო სტრასბურგის სასამართლოშიც (შდრ: სარიშვილი-ბოლქვაზე საქართველოს წინააღმდეგ, საჩივარი №58240/08, 19 ივლისი, 2018 წელი). მართალია აღნიშნულ დავაში შედარებით განსხვავებული ფაქტობრივი მოცემულობა იყო, თუმცა, გადაწყვეტილება საინტერესოა მორალური ზიანის ანაზღაურების მომწესრიგებელი სამართლებრივი ნორმის გამოყენება-განმარტების თვალსაზრისით.
44. არაქონებრივი ზიანის ოდენობის განსაზღვრის დროს ეროვნული სასამართლო ხელმძღვანელობს გონივრულობისა და სამართლიანობის კრიტერიუმებით. ამ საკითხში უზენაეს სასამართლოს დამკვიდრებული აქვს პრაქტიკა: „საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ ჯანმრთელობის დაზიანებით გამოწვეული მორალური ზიანის ანაზღაურება სამართლიანი და გონივრული ოდენობით უნდა განისაზღვროს. შეუძლებელია, თითოეული ადამიანის ჯანმრთელობის ან სიცოცხლის ფასის განსაზღვრა, ამდენად, მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზანი, გარკვეულწილად, განცდილი ტკივილისა და დისკომფორტის შემსუბუქებაა. კომპენსაციის ოდენობას განსაზღვრავს სასამართლო დაზარალებულის მიერ განცდილი სულიერი, ფიზიკური ტანჯვისა და ზიანის მიმყენებლის ბრალის გათვალისწინებით, თუ ზიანის ანაზღაურების მოცემული სახე ბრალეულ მოქმედებაზეა დამოკიდებული“ (იხ., №ას-866-816-2015, 12 თებერვალი, 2016წ.; №ას-95-90-2013, 14.06.13წ.; Nას-594- 562-2015, 6.11.2015, Nას-797-940-2015, 10.09.2015წ.).
45. კანონმდებელი არ ადგენს ცალკეულ შემთხვევაში მორალური ზიანის ანაზღაურების ოდენობას, არამედ ეს საკითხი სასამართლოს შეფასებითი მსჯელობის საგანია და ყოველი კონკრეტულ შემთხვევაში, თავად შემთხვევის ინდივიდუალობის და თავისებურების გათვალისწინებით უნდა გადაწყდეს. ერთ-ერთ საქმეში იხ., სუსგ №ას-660-660-2018, 20 ივლისი, 2018 წელი, საკასაციო პალატამ განმარტა, რომ: „სსკ-ის 413-ე მუხლით გათვალისწინებული მორალური ზიანის ანაზღაურების საკითხი მხოლოდ იმ შემთხვევაში განიხილება, როდესაც ზიანი სამართლებრივად მნიშვნელოვანი და ანგარიშგასაწევია“. ადამიანის ჯანმრთელობა წარმოადგენს სამართლის მიერ დაცულ ერთ-ერთ იმ სიკეთეს, რომლის ხელყოფის შედეგად დაზარალებულმა შეიძლება მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანისათვის ანაზღაურება. სხეულის და/ან ჯანმრთელობის ხელყოფით გამოწვეული მორალური ზიანი უშუალოდ სამართალდარღვევიდან შეიძლება არც გამომდინარეობდეს, არამედ მისი თანმდევი შედეგი იყოს (როგორიცაა უშედეგო მკურნალობა, ხანგრძლივი უმწეო მდგომარეობა, აქტიური ცხოვრების შეუძლებლობა, ცხოვრების წესისა და რითმის შეცვლა, მკურნალობის უშედეგობის გამო ცხოვრების ხალისის დაქვეითება, ნერვული დაძაბულობა, რაც პირს არასრულფასოვნების კომპლექსსა თუ სხვა ნეგატიურ განცდებს უყალიბებს), თუმცა, ასეთ დროს, სავალდებულოა, დასტურდებოდეს, რომ დაზარალებულის მორალური განცდები და სულიერი ტანჯვა სხეულისა თუ ჯანმრთელობის ხელყოფის შედეგია (იხ.,სუსგ №ას-979-940-2014, 10 სექტემბერი, 2015 წელი).
46. სსკ-ის 413-ე მუხლის საკანონმდებლო მოწერიგება მიზნად ისახავს შეამციროს, შეზღუდოს ამ ნორმით გათვალისწინებული შედეგის დაუსაბუთებელი გაფართოება, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და წესრიგი. სამართლის მიერ დაცულ ერთ-ერთ სიკეთეს, რომლის ხელყოფის შედეგად დაზარალებულმა შეიძლება მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანისათვის ანაზღაურება, წარმოადგენს ადამიანის ჯანმრთელობა. სხეულის დაზიანება ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენება ადამიანის სიცოცხლის იმგვარი ხელყოფაა, რომელიც დაზარალებულს არასრულფასოვნად და ზოგ შემთხვევაში, არაშრომისუნარიანად აქცევს, სხეულის და/ან ჯანმრთელობის ხელყოფით გამოწვეული მორალური ზიანი უშუალოდ სამართალდარღვევიდან შეიძლება არც გამომდინარეობდეს, არამედ მისი თანმდევი შედეგი იყოს (როგორიცაა უშედეგო მკურნალობა, ხანგრძლივი უმწეო მდგომარეობა, აქტიური ცხოვრების შეუძლებლობა, ცხოვრების წესისა და რითმის შეცვლა, მკურნალობის უშედეგობის გამო ცხოვრების ხალისის დაქვეითება, ნერვული დაძაბულობა, რაც პირს არასრულფასოვნების კომპლექსსა თუ სხვა ნეგატიურ განცდებს უყალიბებს), თუმცა, ასეთ დროს, სავალდებულოა, დასტურდებოდეს, რომ დაზარალებულის მორალური განცდები და სულიერი ტანჯვა სხეულისა თუ ჯანმრთელობის ხელყოფის შედეგია. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული ჯანმრთელობის დაზიანებით გამოწვეული მორალური ზიანის მახასიათებელი თვისება არის ადამიანის ფსიქიკური და სულიერი ბუნების სფეროში ნეგატიური ზემოქმედების მოხდენა, რაც გამოიხატება ფიზიკურ და ზნეობრივ ტანჯვაში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას ან კონსტიტუციურ შეთანხმებას, აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტის მიმართ.
47. საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საქართველოს კანონი „პაციენტის უფლებების შესახებ“, მოიცავს სპეციალურ თავს „თანხმობა“, რომელშიც დეტალურად არის განსაზღვრული სამედიცინო მომსახურების გაწევისას პაციენტის თანხმობის მიღების პირობები. ინფორმირებული თანხმობა სამედიცინო ეთიკის ერთ-ერთი პრინციპის - „პაციენტის ავტონომიის“ პატივისცემის რეალიზაციის მტავარი ინსტრუმენტია. „პაციენტის ავტონომია“ - ესაა პაციენტის უფლება დამოუკიდებლად განსაზღვროს მისთვის სამედიცინო დახმარების აღმოჩენის საკითხი. აუცილებელია, რომ ინფორმირებული თანხმობა: წინ უსწრებდეს ნებისმიერ ჩარევას სამედიცინო მომსახურების გაწევისას და ბიოსამედიცინო კვლევის წარმოებისას; იყოს თავისუფალი( გამორიცხული უნდა იყოს ნებისმიერი სახის ზეწოლა); იყოს გააზრებული, რისთვისაც პაციენტს ან კვლევის სუბიექტს წინასწარ უნდა მიეწოდოს ინფორმაცია ჩარევის შესახებ. (იხ.დამატებით: ქირურგიული ჩარევის შესახებ ინფორმირებული თანხმობა, ჯანდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკა და სოციოლოგია, #3, 2017, 103-105.)
48. „პაციენტის უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სამედიცინო მომსახურების გაწევის აუცილებელი პირობაა პაციენტის, ხოლო მისი ქმედუუნარობის ან გაცნობიერებული გადაწყვეტილების მირების უუნარობის შემთხვევაში, ნათესავის ან კანონიერი წარმომადგენლის ინფორმირებული თანხმობა. ინფორმირებული თანხმობა წინ უძღვის სამედიცინო მომსახურებას. ინფორმირებული თანხმობა გულისხმობს, რომ პაციენტი ან მისი კანონიერი წარმომადგენელი ფლობდეს სრულ ინფორმაციას ყველა შესაძლო (როგორც სახარბიელო, ისე არასახარბიელო) გამოსავლის სესახებ, რომლების დაკავშირებულია კონკრეტულ სამედიცინო მანიპულაციასთან, იმისათვის, რომ პაციენტმა ან მისმა კანონიერმა წარმომადგენელმა მიიღოს ინფორმირებული გადაწყვეტილება. (იხ.დამატებით: ადამიანის უფლებები ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში, პრაქტიკული სახელმძღვანელო იურისტებისათვის ავტორთა კოლექტივი, ფონდი „ღია საზოგადოება საქართველო“
49. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ „პაციენტის უფლებების შესახებ“ საქართველო კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სამედიცინო მომსახურების გაწევის აუცილებელი წინაპირობაა პაციენტის ინფორმირებული თანხმობის მიღება. ამავე კანონის მე-18 მუხლის თანახმად კი, პაციენტს უფლება აქვს, სამედიცინო მომსახურების გამწევისაგან მიიღოს სრული, ობიექტური, დროული და გასაგები ინფორმაცია. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საერთაშორისო სტანდარტი გულისხმობს კლინიკის ვალდებულებას, მიაწოდოს პაციენტს ობიექტური და შინაარსობრივად ამომწურავი ცნობები, რომელიც ჩამოყალიბებულია აღქმადი, გასაგები და მისაღები ფორმით. პაციენტის აღნიშნული უფლება დაცულია არაერთი საერთაშორისო სამართლებრივი ინსტრუმენტით, როგორიცაა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენცია (მე-8 მუხლი), ასევე, „ადამიანის უფლებებისა და ბიომედიცინის შესახებ“ ევროპის საბჭოს კონვენცია (მე-5 მუხლი), პაციენტის ინფორმირებული თანხმობა არ განიხილება, როგორც უბრალო ნების გამოვლენა, არამედ როგორც პროცესი, რომელიც უზრუნველყოფს პაციენტის შესაძლებლობას, გააკეთოს ნებაყოფლობითი და გაცნობიერებული არჩევანი დაგეგმილი სამედიცინო ჩარევის თაობაზე.
50. ამავდროულად, საკასაციო პალატა ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი ინფორმაციის და განმარტების ვალდებულების სრულფასოვან შესრულებაზე, ეკისრება კლინიკას. სწორედ მის ხელთ არის ბერკეტი იმისა, რომ შექმნას სარწმუნო მტკიცებულებები ინფორმირების ვალდებულების შესრულების დასადასტურებლად. საქმის მასალებში წარმოდგენილია „პაციენტის თანხმობის“ სახელწოდებით დასათაურებული დოკუმენტი (ტომი I, ს.ფ.48), რომელიც კლინიკის ვერსიით, შესაბამისობაშია კანონით გათვალისწინებული „ინფორმირებული თანხმობის“ მოთხოვნებთან და ამომწურავად ასახავს მკურნალობის მიმდინარეობას და შესაძლო რისკებს. საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ ადამიანის/ პაციენტის თვითგამორკვევის უფლებიდან გამომდინარე კლინიკა ვალდებულია პაციენტს აცნობოს ყველა იმ არსებითი ფაქტის შესახებ, რომლებიც აუცილებელია ამ უკანასკნელის თანხმობის მისაღებად, რადგან მხოლოდ ინფორმირებულ პაციენტს შეუძლია გადაწყვიტოს, ჩარევას დაექვემდებაროს თუ არა და ამაზე თანხმობის გაცემა სურს თუ არა. ( იხ., დამატებით: ფ.ბაქრაძე, „მტკიცების ტვირთის განაწილება სამედიცინო დავებში“, სამართლის მიმოხილვა N3, 2018, 89).
51. განსახილველ შემთხვევაში, საკასაციო სასამართლო საქმეში წარმოდგენილი პაციენტის თანხმობის კვლევის შედეგად მიიჩნევს, რომ იგი ძალიან ზოგადი ხასიათისაა. მოსარჩელის აპელირება მასზედ, რომ თანხმობაზე ხელი ოპერაციამდე რამდენიმე საათით ადრე მოაწერა და მანამდე მისთვის თანხმობის შესახებ დეტალური ინფორმაცია არავის მიუწოდებია, საქმეში წარდგენილი სხვა საპირწონე მტკიცებულებებით გაქარწყლებული არ არის. (სამედიცინო დახმარების ხელშეკრულება, პაციენტის თანხმობა და ქირურგიული ოპერაცია, სამივე მოქმედება განხორციელებულია ერთ დღეს- 2011 წლის 12 იანვარს. იხ. ტ.1. ს.ფ. 45, 48, 62) აღნიშნული კი, შეიძლება შეაფასდეს, არასტაბილურ ფსიქოემოციურ ფონზე დოკუმენტზე ხელის მოწერა, მაშინ როდესაც მოსარჩელე ოპერაციისთვის ემზადებოდა და მისი გონივრული განსჯის შესაძლებლობა არ შეესაბამებოდა ჩვეულებრივ არასტრესულ მდგომარეობაში მყოფი პირის გონივრული განსჯის სტანდარტს.
52. აღსანიშნავია, ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე VC სლოვაკეთის წინააღმდეგ (VC v. Slovakia), სადაც სასამართლომ პაციენტის არასაკმარისი ინფორმირებულობის გამო კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევა დაადგინა. ამავე გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ სამედიცინო ჩარევა მომჩივანის სათანადო ინფორმაციის მიწოდებისა და მისი ინფორმირებული თანხმობის გარეშე ჩატარდა. სხვაგვარად რომ ითქვას, პაციენტს არ ჰქონდა შესაძლებლობა სამედიცინო ჩარევის ხასიათი და მისი გვერდითი მოვლენები გაეცნობიერებინა, ფაქტობრივად მას არ ჰქონდა სხვა გზა გარდა სამედიცინო მანიპულაციის ჩატარებას დასთანხმებოდა. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ პაციენტის ინფორმირებული თანხმობა საჭირო იყო მისი ფიზიკური და მორალური ავტონომიის დასაცავად.
53. რაც შეეხება პაციენტის ინფორმირებული თანხმობის არარსებობის გამო, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას, საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ სსკ-ის 413-ე მუხლის ფართო განმარტებით, პაციენტის ინფორმირებულობის სტანდარტის იმგვარი დარღვევა, რომელმაც შესაძლებელია ჯანმრთელობისადმი ვნება გამოიწვიოს, მორალური ზიანის ანაზღაურების წინაპირობაც შეიძლება გახდეს.
54. მოცემულ შემთხვევაში საკასაციო პალატა ეთანხმება სააპელაციო პალატის მოსაზრებას, რომ საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებებისა და მტკიცებულებების შეფასების საფუძველზე, არსებობს მოპასუხე კლინიკისათვის მოსარჩელის სასარგებლოდ მორალური ზიანის ანაზრაურების დაკისრების საფუძველი. საკასაციო პალატა დამატებით ამახვილებს ყურადღებას იმ გარემოებაზეც, რომ კასატორი (მოპასუხე კლინიკა) სადავოდ არ ხდის მორალური ზიანის ოდენობას.
55. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ კასატორმა (მოპასუხე) ვერ წარმოადგინა დასაშვები (დასაბუთებული) საკასაციო პრეტენზია მორალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრების ნაწილში.
56. საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, არ იკვეთება საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის სსსკ-ის 391-ე მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძვლის არსებობა, ვინაიდან ნორმის დანაწესით საკასაციო საჩივარი ქონებრივ ან არაქონებრივ დავაზე დასაშვებია, თუ კასატორი დაასაბუთებს, რომ: ა) საქმე მოიცავს სამართლებრივ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტაც ხელს შეუწყობს სამართლის განვითარებას და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას; ბ) საქართველოს უზენაეს სასამართლოს მანამდე მსგავს სამართლებრივ საკითხზე გადაწყვეტილება არ მიუღია; გ) საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მოცემულ საქმეზე სავარაუდოა მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება; დ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან; ე) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე; ვ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს; ზ) გასაჩივრებულია სააპელაციო სასამართლოს მეორე დაუსწრებელი გადაწყვეტილება ან განჩინება დაუსწრებელი გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების თაობაზე. როგორც საქმის მასალებით ირკვევა, სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმე არ არის განხილული მნიშვნელოვანი საპროცესო დარღვევებით, ვერც კასატორი მიუთითებს რაიმე ისეთ საპროცესო დარღვევაზე, რომელსაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე, რის გამოც საკასაციო საჩივარს არა აქვს წარმატების პერსპექტივა. საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები არც სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საკასაციო სასამართლოს სტაბილური პრაქტიკისაგან განსხვავების არსებობის საფუძვლით, ვინაიდან სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული განჩინება არ განსხვავდება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან, არც დასაბუთებული პოზიციაა წარმოდგენილი ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციასთან ანდა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალთან წინააღმდეგობის საფუძვლით.
57. ამასთან, საკასაციო საჩივრის განხილვისა და საკასაციო სასამართლოს ახალი გადაწყვეტილების მიღების საჭიროება არ არსებობს არც სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების აუცილებლობის თვალსაზრისითაც. მორალური ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივ საკითხებზე დადგენილია უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა, რომელთა ნაწილიც ასახულია განჩინებაში.
58. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე მუხლის საფუძველზე, საკასაციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი დაუშვას საკასაციო საჩივარი, რის გამოც, საკასაციო საჩივარს უარი უნდა ეთქვას განხილვაზე.
59. რაც შეეხება მოსარჩელის შეგებებულ საკასაციო საჩივარს, საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ შეგებებული საკასაციო საჩივარი ორგანულადაა დაკავშირებული ძირითად საკასაციო საჩივართან, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ კასატორი უარს იტყვის თავის საკასაციო საჩივარზე ან საკასაციო სასამართლო განუხილველად დატოვებს მას, მაშინ შეგებებული საკასაციო საჩივარიც იმავე სამართლებრივ ბედს გაიზიარებს. მოცემულ შემთხვევაში, რადგანაც მოპასუხის საკასაციო საჩივარი, როგორც ძირითადი, სსსკ-ის 391-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, განუხილველად იქნა დატოვებული დაუშვებლობის გამო, შეგებებული საკასაციო საჩივარიც, მისი პროცესუალური ბუნებიდან გამომდინარე, დაუშვებლობის მოტივით განუხილველად დატოვებას ექვემდებარება (იხ., სუსგ №ას-382-2019,14 ივნისი, 2019 წელი). ამდენად, საკასაციო პალატა მოკლებულია შესაძლებლობას, იმსჯელოს შეგებებული საკასაციო საჩივრის პრეტენზიებზე.
60. შეგებებული საკასაციო საჩივრის ავტორი გათავისუფლებულია სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან კანონის საფუძველზე.
61. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 401-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, თუ საკასაციო საჩივარი დაუშვებლად იქნება მიჩნეული, პირს დაუბრუნდება მის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის 70%. შესაბამისად, მეორე კასატორს უკან უნდა დაუბრუნდეს მის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის 70%.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე, 401-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. შპს „ა. მ.“ საკასაციო საჩივარი, როგორც დაუშვებელი, დარჩეს განუხილველად;
2. ა. თ-ის შეგებებული საკასაციო საჩივარი, როგორც დაუშვებელი, დარჩეს განუხილველად;
3. კასატორს შპს „ა. მ.“ (ს/ნ:20499...) უკან დაუბრუნდეს 2019 წლის 18 აპრილს საგადასახდო დავალება N1555572728 გადახდილი სახელმწიფო ბაჟიდან (300 ლარი) 210 ლარი შემდეგი ანგარიშიდან: ქ.თბილისი, „სახელმწიფო ხაზინა“ ბანკის კოდი TRESGE22, მიმღების ანგარიშის №200122900, სახაზინო კოდი 3 0077 3150.
4. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.



თავმჯდომარე ზ. ძლიერიშვილი



მოსამართლეები: ბ. ალავიძე



ნ. ბაქაქური