საქმე №ას-386-2019 2 აპრილი, 2021 წელი,
ქ. თბილისი
სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:
ეკატერინე გასიტაშვილი (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მოსამართლეები: ზურაბ ძლიერიშვილი,
ნინო ბაქაქური
საქმის განხილვის ფორმა _ ზეპირი განხილვის გარეშე
კასატორები – ი. მ–ლი, ა. მ–ლი, ი. მ–ლი
მოწინააღმდეგე მხარე – სს „ს.ბ–ი“
გასაჩივრებული გადაწყვეტილება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 3 ივლისის გადაწყვეტილება
კასატორის მოთხოვნა _ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება
დავის საგანი _ თანხის დაკისრება
საკითხი, რომელზედაც მიღებულია განჩინება - საკასაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობა
ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:
1. ი. მ–ლს (შემდეგში: პირველი მოპასუხე, მსესხებელი, მოვალე, აპელანტი ან I კასატორი), ა. მ–ლს (შემდეგში: მეორე მოპასუხე, მსესხებელი, მოვალე, იპოთეკის საგნის მესაკუთრე, II აპელანტი ან II კასატორი) და სს „ს.ბ–ს“ (შემდეგში: მოსარჩელე, ბანკი, კრედიტორი ან გამსესხებელი) შორის, 2007 წლის 28 ივნისს, დაიდო საბანკო მომსახურების N509324 ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზეც ბანკმა მსესხებლებს იპოთეკით უზრუნველყოფილი საკრედიტო ხაზი - 14 500 აშშ დოლარის ოდენობით გაუხსნა, 240 თვის ვადით, სარგებლის წლიური დარიცხვით 10%-დან 22 %-მდე ოდენობით.
2. ხელშეკრულების 4.1.7 - 4.1.12 პუნქტების თანახმად, სარგებლის წლიური ოდენობის დადგენა საკრედიტო ხაზის ფარგლებში გაცემული თითოეული იპოთეკური კრედიტისთვის, ასევე სარგებლის ზღვრული ოდენობების შეცვლა დასაშვები იყო მხოლოდ მხარეთა შორის დადებული შესაბამისი იპოთეკური კრედიტების ხელშეკრულებების საფუძველზე.
3. ხელშეკრულების 4.1.3 პუნქტის თანახმად, მხარეები შეთანხმდნენ, რომ წინამდებარე ხელშეკრულება არ წარმოშობდა ბანკის ვალდებულებას უპირობოდ გაეცა შესაბამისი იპოთეკური კრედიტები წინამდებარე ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საკრედიტო ხაზის მომსახურების მიზნით. შემადგენელ კრედიტებს კლიენტი მიიღებდა ბანკის შეხედულებით, შესაბამისი პროექტის დამტკიცებისა და კონკრეტული საკრედიტო ხელშეკრულების დადებით, რომელიც მხარეთა შორის შეთანხმებულ დაფარვის გრაფიკთან ერთად თან დაერთვებოდა წინამდებარე ხელშეკრულებას და წარმოადგენდა მის განუყოფელ ნაწილს. ამავე ხელშეკრულების 4.1.4 პუნქტის თანახმად, ამ ხელშეკრულების ფარგლებში გაცემული ყოველი იპოთეკური კრედიტის მიზნობრიობა უნდა დადგენილიყო შესაბამისი საკრედიტო ხელშეკრულებით.
4. ხელშეკრულების 4.1.6 პუნქტის თანახმად, იპოთეკური კრედიტის ხელშეკრულებ(ებ)აზე და მასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებზე სრულად გავრცელდებოდა წინამდებარე ხელშეკრულების პირობები, თუკი ცალსახად არ იქნებოდა განსაზღვრული ამგვარი კონკრეტული იპოთეკური კრედიტის ხელშეკრულებ(ებ)ით.
5. ხელშეკრულების 4.1.13 პუნტის თანახმად, ხელშეკრულების 4.1 პუნქტით და შესაბამისი იპოთეკური კრედიტის ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული ვალდებულება უზრუნველყოფილია ბანკსა და მეორე მოპასუხეს შორის, 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებით. ხელშეკრულების 4.1 პუნქტის თანახმად, იპოთეკით სრულად იქნა უზრუნველყოფილი 2007 წლის 28 ივნისის #509324 საბანკო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულებიდან წარმოშობილი მოთხოვნა, მათ შორის და ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე: საკრედიტო ხაზის, ხაზის ფარგლებში მოქმედი ცალკეული კრედიტების, სადებეტო და საკრედიტო ბარათებიდან წარმოშობილი ვალდებულებების, საბანკო გარანტიებისა და სამომხმარებლო კრედიტების ხელშეკრულებებიდან და სრულად უზრუნველყო მსესხებლის მიერ ათვისებული ძირითადი თანხების, საპროცენტო სარგებლის, საკომისიოების, პირგასამტეხლოს, ზიანის ანაზღაურების, ასევე სასამართლოს, აღსრულების, იპოთეკის საგნის რეალიზაციასთან დაკავშირებული ხარჯები.
6. იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონება (იპოთეკის საგანი), მდებარე: თბილისი, ....., კოპუსი #6ა, ბინა #45, ჩუქების ხელშეკრულების საფუძველზე, საჯარო რეესტრში საკუთრების უფლებით აღირიცხა ი. მ–ლის (შემდეგში: მესამე მოპასუხე, ამჟამინდელი იპოთეკის საგნის მესაკუთრე, III აპელანტი ან III კასატორი) სახელზე.
7. საბანკო მომსახურების ხელშეკრულების უზრუნველსაყოფად დატვირთული ქონების დაზღვევასთან დაკავშირებული დამატებითი შეთანხმების თანახმად, ბანკმა პირველ მოპასუხეზე გასცა დაზღვევისთვის კრედიტი, რომელიც არ შედიოდა ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ კრედიტის ოდენობაში. დაზღვევის ხელშეკრულებით განისაზღვრა კრედიტის მაქსიმალური ოდენობა 63 აშშ დოლარის ოდენობით, ვადა 51 თვე, წლის განმავლობაში ავტომატურად გაცემული თითოეული ტრანშის მაქსიმალური ოდენობა 42 აშშ დოლარი, წლიური საპროცენტო სარგებელი 18%, მიზნობრიობა - პოლისის პრემიის გადახდა, პირგასამტეხლო ვადაგადაცილებაზე 0.5% ყოველ ვადაგადაცილებულ დღეზე.
8. საბანკო მომსახურების შესახებ 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებაში დამატების შეტანის თაობაზე #509324 შეთანხმების თანახმად, ხელშეკრულების მე-3 მუხლს დაემატა 3.5 პუნქტი, რომლის საფუძველზეც, მხარეები შეთანხმდნენ, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (შემდეგში: სსსკ) 2681 მუხლის შესაბამისად, ამ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავასთან დაკავშირებული ბანკის სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მიქცეულიყო დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად.
9. ბანკსა და პირველ მოპასუხეს შორის, 2009 წლის 10 ივნისს, დაიდო საბანკო კრედიტის ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზეც ბანკმა გასცა კრედიტი 5120 აშშ დოლარის ოდენობით, 60 თვის ვადით, წლიური 34.48%-ს სარგებლის დარიცხვით, პირგასამტეხლო - 0.5% ყოველი ვადაგადაცილებული დღისთვის. ხელშეკრულების 2.4 პუნქტით მიხედვით, ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება უზრუნველყოფილია საბანკო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულების მე-4 მუხლში მითითებული იპოთეკის ხელშეკრულებით.
10. პირველმა და მეორე მოპასუხეებმა დაარღვიეს 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებით და კრედიტის დაფარვის გრაფიკით გათვალისწინებული ვალდებულება და მათი დავალიანებაა სესხის ძირითადი თანხა - 4548.97 აშშ დოლარი, პროცენტი - 3653 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 37735.98 აშშ დოლარი, რომელიც ბანკმა 4900 აშშ დოლარამდე შეამცირა.
11. პირველმა მოპასუხემ, 2008 წლის 3 მარტს დადებული დაზღვევის ხელშეკრულებისა და 2009 წლის 10 ივნისს საბანკო კრედიტის ხელშეკრულების პირობებიც დაარღვია და მისი დავალიანება 3.03.2008წ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე შეადგენს სესხის ძირითად თანხას - 32.74 აშშ დოლარს, პროცენტს - 28.38 აშშ დოლარს, პირგასამტეხლოს - 266.29 აშშ დოლარს (შემცირების შემდეგ 100 აშშ დოლარს), ხოლო 10.06.2009წ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, სესხის ძირითად თანხას - 4854.04 აშშ დოლარს, პროცენტს - 6265.60 აშშ დოლარს, პირგასამტეხლოს - 61484.05 აშშ დოლარს (შემცირების შემდეგ 5000 აშშ დოლარს).
12. მოსარჩელის მოთხოვნა
12.1 მოსარჩელემ 2015 წლის 23 აპრილს სარჩელი აღძრა მოპასუხეების წინააღმდეგ და მოითხოვა:
12.1.1. ბანკის სასარგებლოდ პირველი და მეორე მოპასუხეებისთვის, 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავალიანების 13 101.97 აშშ დოლარის დაკისრება;
12.1.2. ბანკის სასარგებლოდ პირველი მოპასუხისთვის, 2008 წლის 3 მარტის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამოდინარე, 161.12 აშშ დოლარის, ხოლო 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე 16 119.64 აშშ დოლარის დაკისრება;
12.1.3. დავალიანების დაფარვის მიზნით, ამჟამინდელი იპოთეკის საგნის მესაკუთრის (მესამე მოპასუხის) საკუთრებაში არსებული და იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონების (ს/კოდით ......) აუქციონის წესით რეალიზაცია.
12.1.4. პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიქცევა.
13. მოპასუხეების პოზიცია
13.1 მოპასუხეებმა ერთობლივად წარდგენილი შესაგებლით სარჩელი არ ცნეს და დამატებით მიუთითეს, რომ საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე სასარჩელო მოთხოვნები ხანდაზმულია.
14. თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნები
14.1 თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 12 იანვრის გადაწყვეტილებით კრედიტორის სარჩელი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა:
14.1.1. ბანკის სასარგებლოდ პირველ და მეორე მოპასუხეებს, 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, 8 691.97 აშშ დოლარის (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა - 4548.97 აშშ დოლარი, პროცენტი - 3653 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 490 აშშ დოლარი) გადახდა დაეკისრათ;
14.1.2. ბანკის სასარგებლოდ პირველ მოპასუხეს, 2008 წლის 3 მარტის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე 71.12 აშშ დოლარის (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა - 32.74 აშშ დოლარი, პროცენტი - 28.38 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 10 აშშ დოლარი), ხოლო 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე 11 619.64 აშშ დოლარის (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა - 4845.04 აშშ დოლარი, პროცენტი - 6265.60 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 500 აშშ დოლარი) გადახდა დაეკისრა;
14.1.3. დავალიანების დაფარვის მიზნით, მესამე მოპასუხის (ამჟამინდელი იპოთეკის საგნის მესაკუთრის) ქონება აუქციონზე სარეალიზაციოდ მიექცა.
14.2. გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიქცევის ნაწილში ბანკის მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა.
14.3. სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის (შემდეგში: სსკ) 128-ე, 129-ე, 130-ე, 286-ე, 301-ე, 327-ე, 417-ე, 420-ე, 867-ე, 868-ე, 873-ე მუხლებითა და სსსკ-ის 102-ე, 103-ე მუხლებით.
14.4 საქალაქო სასამართლომ საქმის მასალებში წარდგენილი სესხის დაფარვის გრაფიკის შესწავლის შედეგად დადგენილად მიიჩნია, რომ პირველი მოპასუხე, სესხის ძირითად თანხას და პროცენტს 2007 წლის 3 აგვისტოდან პერიოდულად იხდიდა. მსესხებელმა 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, ბოლო გადახდა 2012 წლის 31 ოქტომბერს, განახორციელა, როდესაც ბანკის ანგარიშზე პირგასამტეხლოს სახით, 176.29 აშშ დოლარი გადაიხადა. წინამდებარე ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, ჯამში გადახდილი თანხების ოდენობა შეადგენს 14 507.46 აშშ დოლარს (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა 9951.03 აშშ დოლარი, პროცენტი - 3788.25 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 768.18 აშშ დოლარი);
14.5. დაზღვევის ხელშეკრულებიდან (2008 წლის 3 მარტის) გამომდინარე პირველმა მოპასუხემ ბოლო გადახდა განახორციელა 2013 წლის 31 მაისს, როდესაც პირგასამტეხლოს სახით 30 აშშ დოლარი გადაიხადა. ჯამში მსესხებლის მიერ გადახდილია 138.08 აშშ დოლარი (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა 93.26 აშშ დოლარი, პროცენტი - 10.07 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 34.75 აშშ დოლარი);
14.6. საბანკო კრედიტის (2009 წლის 10 ივნისის) ხელშეკრულებიდან გამომდინარე პირველმა მოპასუხემ ბოლო გადახდა განახორციელა 2013 წლის 1 ოქტომბერს, როდესაც პირგასამტეხლოს სახით 29.32 აშშ დოლარი გადაიხადა. ჯამში გადახდილია 4672.16 აშშ დოლარი (საიდანაც სესხის ძირითადი თანხაა 241.96 აშშ დოლარი, პროცენტი - 3591.287 აშშ დოლარი, პირგასამტეხლო - 838.92 აშშ დოლარი);
14.7. მოცემულ შემთხვევაში, მოპასუხეები წარდგენილი შესაგებლით იმ გარემოებაზეც მიუთითებდნენ, რომ იპოთეკის ხელშეკრულებაში არ მომხდარა ცვლილების შეტანა საკრედიტო ლიმიტის გაზრდის თაობაზე იპოთეკის საგნით 2008 წლის 03 მარტის და 2009 წლის 10 ივნისის ხელშეკრულებებით განსაზღვრული ვალდებულებების შესრულების უზრუნველყოფის მიზნით, მით უფრო არ მომხდარა ამგვარი შეთანხმების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. ამასთან, 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულების დადების შემდეგ, მოპასუხე მხარეზე სრულად გაიცა საკრედიტო ლიმიტი 14 500 აშშ დოლარის ოდენობით, რა ფარგლებშიც იყო ბანკის მოთხოვნა უზრუნველყოფილი იპოთეკის საგნით, აქედან გამომდინარე, იპოთეკის საგნით ვერ იქნება უზრუნველყოფილი ის მოთხოვნები, რომლებიც სცდება უზრუნველყოფილი მოთხოვნის ფარგლებს.
14.8. საქალაქო სასამართლომ 2009 წლის 10 ივნისის ხელშეკრულების 2.4 პუნქტზე „მსესხებლის მიერ წინამდებარე ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება, უზრუნველყოფილია საბანკო მომსახურების შესახებ ხელშეკრულების მე-4 მუხლში მითითებული იპოთეკის ხელშეკრულებით“ დაყრდნობით არ გაიზიარა მოპასუხეების პოზიცია. სასამართლოს შეფასებით, ბანკსა და მეორე მოპასუხეს შორის დადებული იპოთეკის ხელშეკრულებით უზრუნველყოფილი იყო არა მხოლოდ 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებით განსაზღვრული ვალდებულება, არამედ - 2008 წლის 3 მარტის დაზღვევისა და 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებებიც.
14.9 სასამართლომ სსკ-ის 867-ე, 868-ე და 873-ე მუხლებზე მიუთითა და დადგენილად მიიჩნია, რომ, ერთი მხრივ, ბანკს და, მეორე მხრივ, პირველ და მეორე მოპასუხეებს შორის საკრედიტო ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე სახელშეკრულებო ურთიერთობა არსებობდა.
14.10 საქალაქო სასამართლომ სსკ-ის 361-ე და მე-400 მუხლებზე მითითებით აღნიშნა, რომ მოსარჩელემ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულება სრულად შეასრულა - მსესხებლებზე გასცა შეთანხმებული კრედიტი, ხოლო მოპასუხეებმა არ შეასრულეს ვალდებულება ჯეროვნად, დათქმულ დროსა და ადგილას.
14.11. სასამართლომ, მოპასუხეებისთვის დაკისრებული პირგასამტეხლოს ოდენობა სამივე ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, სსკ-ის 420-ე მუხლზე დაყრდნობით 10-ჯერ შეამცირა.
14.12 საქალაქო სასამართლომ მოპასუხეების მტკიცება კრედიტორის სასარჩელო მოთხოვნების ხანდაზმულად ცნობის თაობაზე არ გაიზიარა. სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ, გარდა ხანდაზმულობისა, მოპასუხეს სხვა საფუძვლით არ გაუხდია სადავო კრედიტორის სასარჩელო მოთხოვნა და შესაბამისად, არც კრედიტორის მოთხოვნის გამაბათილებელი სათანადო მტკიცებულებები წარუდგენია სასამართლოსათვის. მოთხოვნის ხანდაზმულობის შეფასება კი სამართლებრივ საკითხს განეკუთვნება.
14.13 სასამართლოს განმარტებით, საქმეში წარდგენილი მასალებით დასტურდებოდა, რომ პირველმა მოპასუხემ, 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, ბოლო გადახდა განახორციელა 2012 წლის 31 ოქტომბერს, 2008 წლის 03 მარტის დაზღვევის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე კი - 2013 წლის 31 მაისს, ხოლო 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე - 2013 წლის 01 ოქტომბერს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულება დაიდო 240 თვის (20 წელი) ვადით, 2008 წლის 03 მარტის დაზღვევის ხელშეკრულება 51 თვის (4.25 წელი) ვადით, ხოლო 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულება 60 თვის (5 წელი) ვადით. სარჩელი სასამართლოში შეტანილია 2015 წლის 23 აპრილს.
14.14. სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოპასუხის მიერ, თითოეული სახელშეკრულებო ურთიერთობის ფარგლებში განხორციელებული ბოლო გადახდებიდან ხანდაზმულობის ვადის ათვლის შემთხვევაში, სარჩელი არ ითვლება ხანდაზმულად. საქმეში არსებული თანხების დაფარვის გრაფიკების თანახმად, ბოლო გადახდებიდან სარჩელის სასამართლოში წარდგენამდე არ არის გასული სამი წელი. თითოეული ხელშეკრულების მოქმედების მთლიანი ვადის გასვლიდან ხანდაზმულობის ვადის ათვლის შემთხვევაშიც კი, სარჩელი ასევე არ ითვლება ხანდაზმულად, ვინაიდან, არც ამ დროიდან არის გასული ხანდაზმულობის სამწლიანი ვადა.
15. სააპელაციო საჩივრის საფუძვლები
15.1 მოპასუხეებმა სააპელაციო წესით გაასაჩივრეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 12 იანვრის გადაწყვეტილება. გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვეს.
16. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნები
16.1 თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 3 ივლისის გადაწყვეტილებით მოვალეთა სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა;
16.1.1 გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 12 იანვრის გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის მე-6 პუნქტი და მიღებული იქნა ახალი გადაწყვეტილება:
16.1.2. იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონება (ს/კ ......) 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დავალიანების - 8 691.97 აშშ დოლარის დასაფარად მიექცა სარეალიზაციოდ.
16.2 სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა წინამდებარე განჩინების 1.11; 14-4-14-6; 14.9-14.14 პუნქტებში ასახულ ფაქტობრივ გარემოებებზე და არ გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს დასკვნა, რომ 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულების გარდა, სხვა ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე ვალდებულებების უზრუნველსაყოფადაც გამოყენებული უნდა ყოფილიყო იპოთეკით დატვრთული უძრავი ქონება.
16.3. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა პირველ მოპასუხესა და მეორე მოპასუხეს შორის, 2007 წლის 28 ივნისს, გაფორმებული ხელშეკრულების პირობებზე, რომლის თანახმად, მსესხებლებს გაეხსნათ საკრედიტო ხაზი - 14 500 აშშ დოლარის ოდენობით. იპოთეკის ხელშეკრულების 4.2 პუნქტით კი განსაზღვრულია იპოთეკის ფარგლები, კერძოდ უზრუნველყოფილი მოთხოვნის საფუძველს ბანკსა და მოპასუხეებს შორის 2007 წლის 28 ივნისს დადებული ხელშეკრულება წარმოადგენდა.
16.4. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზირა ბანკის მტკიცება, რომ საკრედიტო ლიმიტში - 14 500 აშშ დოლარში, იგულისხმება ყოველი 14 500 აშშ დოლარის დაფარვის ან/და შემცირების შემდეგ 14 500 აშშ დოლარის გაცემა მრავალჯერ, შეუზღუდავად, ხელშეკრულების მოქმედების პერიოდში. სასამართლოს შეფასებით, ლიმიტის ამგვარ განმარტებას მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულება არ მოიცავს.
16.5. სიტყვა „ლიმიტი“ ლათინური წარმოშობისაა და ნიშნავს ნორმის დაწესებას, რომლის ფარგლებშიც შეიძლება რისამე ხარჯვა, რაიმეთი სარგებლობა, ზღვრული ნორმა. ამ განმარტებიდან და მხარეთა შორის შეთანხმებული პირობიდან გამომდინარე სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ 14 500 აშშ დოლარი წარმოადგენდა საკრედიტო თანხას, რომლის კრედიტად მიღების უფლებაც გააჩნდა მოვალეს ხელშეკრულების მოქმედების მთელ პერიოდში. ამავდროულად მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებაც კონკრეტულად ამ ვალდებულების - 14 500 აშშ დოლარის ფარგლებში იქნა განსაზღვრული და მისი სხვა ვალდებულებაზე გავრცელება მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების ფარგლებს სცილდება. შესაბამისად, უსაფუძვლოა ბანკის მითითება, რომ რადგან მსესხებლების მიერ 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულება ნაწილობრივ შესრულდა, შესრულებული ნაწილის პროპორციულად იპოთეკა ახალი ხელშეკრულების უზრუნველყოფის საშუალებად იქცა.
16.6 სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოპასუხეების მტკიცება სასარჩელო მოთხოვნების ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით და მიიჩნია, რომ 2007 წლის 28 ივნისის საბანკო მომსახურების შესახებ N509324 ხელშეკრულების ფარგლებში გაფორმებული საკრედიტო ხაზის შემადგენელი იპოთეკური კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე სასარჩელო მოთხოვნა ხანდაზმული არ არის.
16.7 სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა საქმეში წარდგენილ გადახდების ისტორიაზე, საიდანაც დგინდება, რომ პირველმა მოპასუხემ 28.06.2007წ. ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სესხის დაფარვის მიზნით ბოლო გადახდა 2012 წლის 31 ოქტომბერს განახორციელა, რა დროსაც დაიფარა პირგასამტეხლო - 176.29 აშშ დოლარის ოდენობით.
16.8 სააპელაციო სასამართლოს შეფასებით, ხელშეკრულების 4.1.1.5 პუნქტში მსესხებლებმა იმთავითვე გამოხატეს ნება, კრედიტის დაფარვის მიზნით, ბანკის მიერ მათი ანგარიშიდან თანხის უაქცეპტოდ ჩამოჭრის შესახებ. ამ შეთანხმებით, მსესხებლებმა თანხის გადახდის თვალსაზრისით საკუთარი უფლებამოსილების დელეგირება ბანკზე მოახდინეს, რაც, ბანკის ქმედებას მსესხებლის ანგარიშიდან დამატებითი თანხმობის გარეშე თანხის ჩამოჭრის შესახებ მართლზომიერად აქცევს. შესაბამისად, პირველი მოპასუხე თავად დაფარავდა ვადამოსულ მოთხოვნას, თუ მის ანგარიშზე არსებულ თანხას ბანკი თავად მიაქცევდა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად, სადავო საკითხის შესაფასებლად არსებითი მნიშვნელობა აღარ აქვს, ვინაიდან დასახელებული მოქმედებებიდან ერთ-ერთის შესრულება სახელშეკრულებო დათქმის და მსესხებლის მიერ გამოვლენილი ნების ფარგლებში ნებისმიერ შემთხვევაში მსესხებლის მიერ განხორციელებულ ქმედებად (შესრულებად) უნდა იქნეს მიჩნეული.
16.9 სააპელაციო სასამართლომ სსკ-ის 137-ე მუხლზე მიუთითა და განმარტა, რომ ამ მუხლის კონტექსტში ყველა გადახდა გულისხმობს მოვალის მიერ მოთხოვნის აღიარებას, რაც ხანდაზმულობის ვადის შეწყვეტას იწვევს. შესაბამისად, მსეხებლის მიერ 2012 წლის 31 ოქტომბერს განხორციელებული გადახდით ბანკის მოთხოვნის უფლებაზე ხანდაზმულობის ვადის დენა შეწყდა. მოცემულ შემთხვევაში ხანდაზმულობის ვადის ხელახლა ათვლა 2012 წლის 31 ოქტომბრის, ბოლო გადახდის დღის - მომდევნო დღიდან 2012 წლის 1 ნოემბრიდან დაიწყო.
16.10 ბანკმა სარჩელი სასამართლოში მოთხოვნის ხანდაზმულობის სამწლიანი ვადის გასვლამდე - 2015 წლის 23 აპრილს წარადგინა. შესაბამისად, მოპასუხეების შედავება მოთხოვნის ხანდაზმულობასთან მიმართებით საფუძველს მოკლებულია.
16.11 სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა აპელანტების (მოვალეების) პრეტენზია შემცირებული პირგასამტეხლოს დამატებით შემცირებასთან დაკავშირებით. სასამართლოს განმარტებით, კანონის სიტყვასიტყვითი განმარტების შედეგად მაღალი პირგასამტეხლო არ მცირდება. შემცირებას მხოლოდ „შეუსაბამოდ მაღალი“ პირგასამტეხლო ექვემდებარება. პირგასამტეხლო შეუსაბამოდ მაღალია თუ არა, შეფასებითი კატეგორიაა და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში საქმის გარემოებების ერთობლივი ანალიზის შედეგად წყდება. მოპასუხეებმა ვერ დაასაბუთეს, რატომ მიიჩნევენ საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებით შემცირებულ პირგასამტეხლოს ოდენობას შეუსაბამოდ მაღალ ოდენობად და რა ფაქტებსა და მტკიცებულებებზე დაყრდნობით ითხოვენ შემცირებული პირგასამტეხლოს კიდევ უფრო შემცირებას. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ, ხელშეკრულების საერთო თანხის, შესრულებული ვალდებულებისა და ვადის დარღვევის ხარისხიდან გამომდინარე მართებულად ჩათვალა მოთხოვნილი პირგასამტეხლო შეუსაბამოდ მაღალ პირგასამტეხლოდ და სამართლიანად შეამცირა მისი ოდენობა 490 აშშ დოლარამდე.
16.12 სააპელაციო სასამართლომ ასევე არ გაიზიარა აპელანტების პრეტენზია, რომ გარიგების ის ნაწილი, რომლითაც წლიური სარგებელის პროცენტი განისაზღვრა, სსკ-ის 55-ე მუხლის საფუძველზე სასამართლოს ბათილად უნდა მიეჩნია.
16.13 სასამართლომ სსკ-ის 55-ე მუხლზე მიუთითა და აღნიშნა, რომ ხსენებულ ნორმაში მითითებული გარემოებების (განსაკუთრებული ნდობა, გავლენის ბოროტად გამოყენება) არსებობის მტკიცების ტვირთი, სსსკ-ის 102-ე მუხლის შესაბამისად, აპელანტებს ეკისრებოდათ, თუმცა აღნიშნული პოზიციის დამადასტურებელი რაიმე მტკიცებულება სასამართლოს მოვალეებმა ვერ წარუდგინდეს. სასამართლომ არ გაიზიარა აპელანტების მითითება პროცენტის ნაწილში გარიგების ბათილობასთან მიმართებით, რადგან მათი მხრიდან მითითებული ვერ იქნა ისეთ გარემობებეზე, რაც მათი ნამდვილი ნების საწინააღმდეგოდ გარიგების დადების და ვალდებულებების აღების ფაქტს დაადასტურებდა.
16.14. სააპელაციო სასამართლომ იმ ფაქტზეც გაამახვილა ყურადღება, რომ იპოთეკით დატვირთული ქონების დაზღვევის და 2009 წლის 10 ივნისის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე არსებული დავალიანების ნაწილში გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმების თაობაზე პირველი მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი 2017 წლის 29 მაისის განჩინებით დაუშვებლობის გამო განუხილველი დარჩა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 27 ოქტომბრის განჩინებით განჩინებაზე წარდგენილი კერძო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა (იხ. სუსგ N ას-896-836-2017; ტ.1, ს.ფ.70-74). შესაბამისად, უცვლელი დარჩა სააპელაციო სასამართლოს 2017 წლის 29 მაისის განჩინება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სააპელაციო სასამართლომ არ იმსჯელა ზემოაღნიშნული ხელშეკრულებებიდან გამომდინარე დაკისრებული თანხების მართლზომიერებაზე.
17. საკასაციო საჩივრის საფუძვლები
17.1 მოპასუხეებმა საკასაციო წესით გაასაჩივრეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 3 ივლისის განჩინება. გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვეს.
17.2 კასატორების მტკიცებით, სააპელაციო სასამართლომ არასწორად არ მიიჩნია ბანკის სასარჩელო მოთხოვნები ხანდაზმულად. 2007 წლის 28 ივნისის საკრედიტო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, მსესხებლის მიერ ბოლო გადახდა 2011 წლის 30 მაისს განხორციელდა. მოსარჩელეს, მოთხოვნის უფლება 2011 წლის 30 ივნისიდან წარმოეშვა და 2014 წლის 30 ივნისს ამოეწურა. იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ სარჩელი 2015 წლის 23 აპრილს არის წარდგენილი, აღნიშნული გამორიცხავს სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილებას.
17.3 სააპელაციო სასამართლომ არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ ბანკმა 2012 წლის 31 ოქტომბერს თანხის კონვერტაცია და პირგასამტეხლოს დაფარვა თავისი ინიციატივით განახორციელა, მსესხებლის ნების საწინააღმდეგოდ, მისი თანხმობის გარეშე.
17.4 სააპელაციო სასამართლო არასწორად მიუთითებს ხელშეკრულების 4.1.5 პუნქტზე, რომ თითქოს მხარეები შეთანხმდნენ კრედიტის დაფარვის მიზნით ბანკის მიერ მათი ანგარიშიდან თანხის უაქცეპტოდ ჩამოჭრის თაობაზე. აღნიშნული პუნქტი მხოლოდ საკომისიოს შეეხება. მსესხებელს უფლებამოსილების დელეგირება ბანკზე არ მოუხდენია, რის გამოც მისი ქმედება თანხის ჩამოჭრასთან დაკავშირებით არამართლზომიერია.
17.5 კასატორების განმარტებით, მართალია, ბანკის სასარჩელო მოთხოვნა ხანდაზმულია, თუმცა, საკუთარი კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების დაცვის მიზნით, მიზანშეწონილია აღინიშნოს დაკისრებული პირგასამტეხლოსა და სარგებლის არაგონივრული ოდენობა სესხის ძირითად თანხასა და მხარეთა მატერიალურ მდგომარეობასთან მიმართებით. მართალია, საქალაქო სასამართლომ შეამცირა პირგასამტეხლოს ოდენობა, თუმცა, ეს არ გამორიცხავს შეუსაბამოდ მაღალი პირგასამტეხლოს დამატებით შემცირებას.
17.6 სააპელაციო სასამართლომ შეფასების გარეშე დატოვა ის გარემოება, რომ დაკისრებული პრიცენტის ოდენობა თითქმის უტოლდება სესხის ძირითად თანხას, რაც წინააღმდეგობაში მოდის სამოქალაქო ბრუნვის პრინციპებთან.
17.7 კასატორების მტკიცებით, გასაჩივრებული გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული ერთგვაროვანი პრაქტიკისგან და ეწინააღმდეგება მას.
ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:
საკასაციო სასამართლო საქმის შესწავლის, მტკიცებულებათა გაანალიზების, საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის იურიდიული დასაბუთებულობის შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ მოპასუხეების საკასაციო საჩივარი არ აკმაყოფილებს სსსკ-ის 391-ე მუხლის მოთხოვნებს, რის გამოც ის დაუშვებელია, შემდეგი არგუმენტაციით:
18. სსსკ-ის 391-ე მუხლის მეხუთე ნაწილის შესაბამისად, საკასაციო საჩივარი ქონებრივ და სხვა არაქონებრივ დავებში დასაშვებია, თუ კასატორი დაასაბუთებს, რომ: ა) საქმე მოიცავს სამართლებრივ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტაც ხელს შეუწყობს სამართლის განვითარებას და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას; ბ) საქართველოს უზენაეს სასამართლოს მანამდე მსგავს სამართლებრივ საკითხზე გადაწყვეტილება არ მიუღია; გ) საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მოცემულ საქმეზე სავარაუდოა მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება; დ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან; ე) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე; ვ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს; ზ) გასაჩივრებულია სააპელაციო სასამართლოს მეორე დაუსწრებელი გადაწყვეტილება ან განჩინება დაუსწრებელი გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების თაობაზე. ზემოაღნიშნული ნორმები განსაზღვრავს იმ მოთხოვნებს, რომელთაც საკასაციო საჩივარი უნდა შეიცავდეს და ეფუძნებოდეს.
19. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები სსსკ-ის 391-ე მუხლით გათვალისწინებული არც ერთი ზემოხსენებული საფუძვლით.
20. საკასაციო საჩივრის განხილვისა და საკასაციო სასამართლოს ახალი გადაწყვეტილების მიღების საჭიროება არ არსებობს არც სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების აუცილებლობის თვალსაზრისით.
21. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკასაციო საჩივარი დასაშვებიც რომ ყოფილიყო, მას არა აქვს წარმატების პერსპექტივა შემდეგ გარემოებათა გამო:
ა) განსახილველ შემთხვევაში, არ არსებობს სსსკ-ის 391-ე მუხლის მეხუთე ნაწილის "ე" ქვეპუნქტით დადგენილი საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის წინაპირობაც, რომლის მიხედვითაც, საკასაციო საჩივარი დასაშვებია, თუ სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმე განხილულია მნიშვნელოვანი საპროცესო დარღვევით, რომელსაც შეეძლო, არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე;
ბ) სსსკ-ის 407.2-ე მუხლის თანახმად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია. სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილად ცნობილ ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით კასატორებს ასეთი დასაბუთებული პრეტენზია არ წარმოუდგენიათ.
22. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სააპელაციო სასამართლოს საქმის გადასაწყვეტად სამართლებრივად მნიშვნელოვანი ყველა გარემოება აქვს გამოკვლეული.
23. საკასაციო სასამართლო სრულად იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ გარემოებებსა და მსჯელობას (იხ. წინამდებარე განჩინების 16.2-16.14 ქვეპუნქტები) .
24. კასატორების საკასაციო პრეტენზია უმთავრესად აგებულია იმ მსჯელობაზე, რომ ბანკის სასარჩელო მოთხოვნა ხანდაზმულია.
25. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სამოქალაქო კანონმდებლობა იცნობს სხვადასხვა ტიპის ვადებს. მათ შორისაა სამოქალაქო უფლების განხორციელების ვადები, რომლებიც, სხვა ვადებთან ერთად, გულისხმობს უფლების დაცვის ხანდაზმულობის ვადებს. სასარჩელო ხანდაზმულობა არის კანონით დადგენილი დრო, რომლის განმავლობაშიც პირს, რომლის უფლებაც შელახულია, შეუძლია მოითხოვოს იძულებითი აღსრულება ან უფლების დაცვა სასამართლოში სარჩელის შეტანის გზით. თუკი დარღვეული უფლების იძულებით დაცვის შესაძლებლობა კანონით განსაზღვრული ვადით არ იქნებოდა შეზღუდული, ეს გამოიწვევდა სამოქალაქო საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანის გაძნელებას, ვინაიდან დიდია ალბათობა საქმესთან დაკავშირებული უტყუარი მტკიცებულებების დაკარგვისა, საქმეში მონაწილე პირების მიერ საქმის გარემოებების არაადეკვატურად აღქმისა და სხვა. ამრიგად, სასარჩელო ხანდაზმულობა ხელს უწყობს სამოქალაქო ურთიერთობათა სტაბილიზაციას, იმავდროულად ემსახურება სახელშეკრულებო დისციპლინის სიმყარეს და ეხმარება სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეებს თავიანთი უფლებებისა და ვალდებულებების აქტიურად და დროულად განხორციელებაში (იხ. სუსგ №ას-266-254-2013, 25 დეკემბერი, 2013 წელი).
26. სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადები მიიჩნევა საქმის სწორად გადაწყვეტის ერთ-ერთ გარანტიად. გადაწყვეტილება ეფუძნება მხარეთა მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებს. შესაბამისად, მტკიცებულებათა უტყუარობა, მათი ვარგისიანობის, ნამდვილობის უტყუარად დადგენის შესაძლებლობა უმნიშვნელოვანესია სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების მისაღებად. სამართალწარმოებაში შეცდომის თავიდან აცილება უპირველესი მიზანია. ამასთან, ხანგრძლივი დროის გასვლამ შეიძლება გამოიწვიოს მტკიცებულებების შეცვლა ან მათი მოპოვების უკიდურესად გართულება, ზოგჯერ კი – განადგურება, რაც, საბოლოო ჯამში, გაართულებს სადავოდ გამხდარი მტკიცებულებების საიმედოობის დადგენას. როდესაც ხანგრძლივი დროა გასული იმ მოვლენიდან, რომელმაც სადავო გარემოებები წარმოშვა, მაღალია ალბათობა, რომ მტკიცებულებები, რომლებიც ადრე არსებობდა, შეიძლება დაკარგული ან სახეშეცვლილი იყოს, ასევე გაფერმკრთალდება მოწმეთა მეხსიერება, რომელთა ჩვენებებს სასამართლო დავის გადაწყვეტისას უნდა დაეყრდნოს, გაიზრდება სავარაუდო, არასანდო მტკიცებულებათა რიცხვი. შედეგად, მეტი ალბათობით შეიქმნება ნიადაგი საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არაობიექტური შეფასებისათვის. ხანდაზმულობის ვადა წარმოადგენს მცდელობას, დაიცვას მხარეები ასეთი საფრთხეებისგან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე ისრაელის მოქალაქეები – თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ი. ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 21).
27. სსკ-ის 129-ე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით, ხანდაზმულობის ვადა იმ მოთხოვნებისა, რომლებიც წარმოიშობა პერიოდულად შესასრულებელი ვალდებულებებიდან, სამი წელია.
28. საკასაციო სასამართლო არაერთ გადაწყვეტილებაში/განჩინებაში განმარტავს: „სამოქალაქო კოდექსის 130-ე მუხლი ხანდაზმულობის დაწყებას მოთხოვნის წარმოშობის მომენტს უკავშირებს, ხოლო მოთხოვნის წარმოშობის მომენტად მიიჩნევა დრო, როდესაც პირმა შეიტყო ან უნდა შეეტყო უფლების დარღვევის შესახებ. ამდენად, ხანდაზმულობის ვადის სწორად გამოთვლისათვის უმნიშვნელოვანესია მისი დენის დაწყების მომენტის განსაზღვრა. ხანდაზმულობის ვადის დასაწყისი შეესაბამება დღეს, როდესაც წარმოიშვა მოთხოვნის უფლება, გარდა კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული შემთხვევებისა, როდესაც მოთხოვნის წარმოშობის ვადის განსაზღვრა ზოგადი წესისაგან განსხვავებულადაა რეგულირებული, მისი წარმოშობა დაკავშირებულია მომენტთან, როდესაც პირმა გაიგო ან უნდა გაეგო უფლების დარღვევის თაობაზე (იხ. სუსგ საქმე №ას-934-899-2016, 14 თებერვალი, 2017 წელი; საქმე №ას-68-68-2018, 3 აპრილი, 2018 წელი).
29. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „მოთხოვნის უფლების წარმოშობის გამოსარკვევად, ყურადღება უნდა მიექცეს ორ ელემენტს, რომლებსაც უკავშირდება მოთხოვნის წარმოშობის დრო: პირმა შეიტყო უფლების დარღვევის შესახებ და/ან უნდა შეეტყო უფლების დარღვევის შესახებ. პირველ შემთხვევაში, არსებობს ფაქტები, რომლებიც პირდაპირ მიუთითებენ მისი უფლების დარღვევის ცოდნაზე, ხოლო, მეორე შემთხვევაში, არ არსებობს ის ფაქტები, რომლებიც პირდაპირ უთითებს მისი უფლების დარღვევის შესახებ ცოდნაზე, მაგრამ არსებობს გარემოებები, რომლებიც მიუთითებს იმაზე, რომ პირს უნდა შეეტყო უფლების დარღვევის შესახებ, მაგრამ თავისი დაუდევრობის გამო ვერ შეიტყო“ (იხ. სუსგ საქმე №ას-344-329-2016, 22 აპრილი, 2016 წელი).
30. ამრიგად, ხანდაზმულობის ვადის დენის დაწყება დაკავშირებულია სუბიექტურ ფაქტორთან ანუ იმ მომენტთან, როცა დაზარალებულმა შეიტყო ან უნდა შეეტყო თავისი უფლების დარღვევის შესახებ. ამასთან, ივარაუდება, რომ მან დარღვევის განხორციელებისთანავე შეიტყო აღნიშნულის შესახებ. საწინააღმდეგოს მტკიცების ტვირთი მოსარჩელეს აწევს.
31. განსახილველ შემთხვევაში, მოპასუხეებმა მოთხოვნა სადავოდ გახადეს ხანდაზმულობაზე მითითებით, რაც წარმოადგენს სარჩელის დაკმაყოფილების შემაფერხებელ შესაგებელს და ასეთ დროს, მოსარჩელეს ეკისრება მტკიცების ტვირთი იმისა, რომ არ არსებობს ამ ინსტიტუტის გამოყენების წინაპირობები (მან უნდა ამტკიცოს ხანდაზმულობის ვადის შეჩერება, შეწყვეტა და სხვა). ბანკი აღნიშნულ გარემოებას იმ ფაქტებზე მითითებით ასაბუთებს, რომ საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებით მხარეები შეთანხმებული იყვნენ სესხის დაფარვის იმგვარ წესზე, რაც ბანკს აძლევდა შესაძლებლობას კლიენტის დამატებითი თანხმობის გარეშე - უაქცეპტოდ ჩამოეჭრა სესხის დასაფარად ანგარიშზე შეტანილი თანხა მიუხედავად თანხის შეტანის დანიშნულებისა. ვინაიდან ბოლო შესატანი მოვალემ განახორციელა 2012 წლის 31 ოქტომბერს, ხოლო სარჩელი სასამართლოში წარდგენილია 2015 წლის 23 აპრილს, კრედიტორის მიერ დაცულია სასამართლოსთვის მიმართვის კანონით დადგენილი სამწლიანი ხანდაზმულობის ვადა.
32. მოცემულ შემთხვევაში სადავოა 2012 წლის 31 ოქტომბერს განხორციელებული გადახდა მიჩნეული უნდა იქნეს თუ არა კრედიტორის წინაშე სასესხო ვალდებულების შესრულებად (მოვალის მიერ ვალდებულების აღიარებად), რაც კასატორების მოსაზრებით, ბანკის მიერ მათი ნების საწინააღმედგოდ განხორციელდა. მათივე მტკიცებით, 2007 წლის 28 ივნისის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, ბოლო გადახდა 2011 წლის 30 მაისს აწარმოეს.
33. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სამოქალაქო კოდექსის 137-ე მუხლის საფუძველზე, ხანდაზმულობის ვადის დენა წყდება, თუ ვალდებული პირი უფლებამოსილი პირის წინაშე ავანსის, პროცენტის გადახდით, გარანტიის მიცემით ან სხვაგვარად აღიარებს მოთხოვნის არსებობას. ვალდებულების სხვაგვარად აღიარების საკითხი შეფასებითი კატეგორიაა და კონკრეტულ შემთხვევაში გარემოებათა სრული ანალიზით უნდა დადგინდეს. მოვალის ასეთ ქმედებად - სხვაგვარ აღიარებად უნდა ჩაითვალოს მოვალის ისეთი ქმედება, რომელშიც აშკარად გამოკვეთილია პირის ნება ვალდებულების არსებობასთან მიმართებით . მოვალის ქმედებიდან, რომელიც კრედიტორის მიმართ არსებული დავალიანების შესრულებას ეხება, ნათლად და არაორაზროვნად უნდა დგინდებოდეს მოვალის მხრიდან ვალდებულების აღიარება და მოვალის მზაობა აღნიშნული ვალდებულების შესრულების თაობაზე.
34. ზემოაღნიშნული განმარტებებისა და საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების ერთობლივი შეფასებით, საკასაციო სასამართლო სრულად იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს დასკვნას იმის თაობაზე, რომ ხელშეკრულების 4.1.1.5 პუნქტში მსესხებლებმა იმთავითვე გამოხატეს ნება კრედიტის დაფარვის მიზნით ბანკის მიერ მათი ანგარიშიდან თანხის უაქცეპტოდ ჩამოჭრის შესახებ. კერძოდ, აღნიშნული შეთანხმება მოიცავს შემდეგ ჩანაწერს: ბანკის სხვა უფლებების შეუზღუდავად, კლიენტი თანახმაა, ხოლო ბანკი უფლებამოსილია კლიენტს უაქცეპტოდ ჩამოაწეროს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ყველა გადასახადი: პირგასამტეხლო, პროცენტი, ძირითადი თანხა (იხ. ტ.1, ს.ფ.26). შესაბამისად, მსესხებელი თავად დაფარავდა ვადამოსულ მოთხოვნას, თუ მის ანგარიშზე არსებულ თანხას ბანკი თავად მიაქცევდა მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად სადავო საკითხის შესაფასებლად არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს.
35. აღნიშნული გადახდა და ბანკის მიერ თანხის უაქცეპტო წესით ანგარიშიდან ჩამოჭრა მიჩნეულ უნდა იქნეს მოვალის მხრიდან სამოქალაქო კოდექსის 137-ე მუხლით განსაზღვრული ვალდებულების „სხვაგვარ აღიარებად“. შესაბამისად, მსესხებლის მიერ 2012 წლის 31 ოქტომბერს განხორციელებული გადახდით კრედიტორის მოთხოვნის უფლებაზე ხანდაზმულობის ვადის დენა შეწყდა. ამდენად, კასატორების პრეტენზია, რომ არ არსებობდა მსესხებლის ანგარიშიდან დაზღვევის თანხის ჩამოჭრის ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძველი, არ არის გასაზიარებელი.
36. კასატორების პრეტენზია დაკისრებული პირგასამტეხლოს ოდენობასაც შეეხება.
37. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ პირგასამტეხლო წარმოადგენს ვალდებულების შესრულების მიმართ მხარის შესაბამისი ინტერესის უზრუნველყოფის საშუალებას, რომლის გადახდის წარმოშობა დაკავშირებულია ვალდებულების დარღვევასთან.
38. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ქართულ კანონმდებლობაში პირგასამტეხლოს ორმაგი ფუნქცია აქვს: ერთი მხრივ, მას ვალდებულების ჯეროვანი შესრულების უზრუნველსაყოფად პრევენციული დატვირთვა აქვს, ანუ პირგასამტეხლოს დაკისრების რისკი ფსიქოლოგიურად ზემოქმედებს ვალდებულ პირზე და აიძულებს, ვალდებულება ჯეროვნად შეასრულოს. პირგასამტეხლოს ფსიქოლოგიური ზემოქმედების ეფექტი სწორედ იმაში ვლინდება, რომ ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, ვალდებულ პირს იძულებითი ხასიათის სანქცია ეკისრება. პირგასამტეხლოს მეორე ფუნქცია განცდილი ზიანის მარტივად და სწრაფად ანაზღაურებაში მდგომარეობს. იგი ერთგვარ სანქციასაც წარმოადგენს. ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, სანქციად ქცეული პირგასამტეხლო ვალდებულ პირს უპირობოდ ეკისრება, მიუხედავად იმისა, განიცადა თუ არა კრედიტორმა ზიანი ამ დარღვევის შედეგად (იხ. სუსგ №ას-428-428-2018, 13 ივლისი, 2018 წელი).
39. რაც შეეხება პირგასამტეხლოს ოდენობას, მისი განსაზღვრისას ყურადღება ექცევა რამდენიმე გარემოებას. მათ შორის: ა) პირგასამტეხლოს, როგორც სანქციის ხასიათის მქონე ინსტრუმენტის ფუნქციას, თავიდან აიცილოს დამატებით ვალდებულების დამრღვევი მოქმედებები; ბ)დარღვევის სიმძიმესა და მოცულობას და კრედიტორისათვის წარმოქმნილი საფრთხის ხარისხს; გ) ვალდებულების დამრღვევი პირის ბრალეულობის ხარისხს; დ) პირგასამტეხლოს ფუნქციას, მოიცვას თავის თავში ზიანის ანაზღაურება“ (იხ. სუსგ # ას-816-767-2015, 19.11.2015წ.).
40. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საგულიხმოა პირგასამტეხლოს გონივრულ ოდენობამდე შემცირების საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკა, კერძოდ, საკასაციო სასამართლომ არაერთ სამოქალაქო დავაზე განმარტა: „მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობით პირგასამტეხლო მხარეთა მიერ ნების თავისუფალი გამოვლენის გზით მიღწეული შეთანხმებაა, იგი არ წარმოადგენს მხარეთა აბსოლუტურ უფლებას და კვალიფიციური შედავების პირობებში, სასამართლო უფლებამოსილია შეაფასოს კრედიტორის მიერ მოთხოვნილი ოდენობით პირგასამტეხლოს თანაზომიერება ვალდებულების დარღვევასთან მიმართებით. სასამართლოს მხრიდან მხარეთა თავისუფალი ნების გამოვლენით მიღწეულ შეთანხმებაში ჩარევის კანონისმიერ საფუძველს წარმოადგენს სასამართლოსათვის დაკისრებული ერთგვარი საჯარო წესრიგის უზრუნველმყოფელი ვალდებულება და, რაც მთავარია, ყოველი კონკრეტული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინება, სახელდობრ, ის სუბიექტური და ობიექტური ფაქტორები, როგორიცაა: მხარეთა ქონებრივი მდგომარეობა, ვალდებულების დარღვევის ხარისხი, კრედიტორის მოლოდინი ვალდებულების ჯეროვანი შესრულების მიმართ და ა.შ. (იხ.სუსგ-ები: Nას-708-678-2016, 27 იანვარი, 2017 წელი; №ას-1199-1127-2015, 13 აპრილი, 2016 წელი; №ას-222-209-2015, 06 მაისი, 2015 წელი)
41. საკასაციო სასამართლოს შეფასებით, კასატორის პრეტენზიას პირგასამტეხლოს შემცირების მიზანშეუწონლობის ნაწილში არ გააჩნია სამართლებრივად ვარგისი საფუძველი, შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ მართებულად მიიჩნია პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებით დაკისრებული (შემცირებული) პირგასამტეხლო გონივრულ ოდენობად და არ არსებობდა მისი კიდევ დამატებით შემცირების საფუძველი.
42. სსკ-ის 55-ე მუხლი (ბათილია გარიგება, რომელიც დადებულია ერთი მხარის მიერ მეორეზე გავლენის ბოროტად გამოყენებით, როცა მათი ურთიერთობა დაფუძნებულია განსაკუთრებულ ნდობაზე) ადგენს მკაფიო კრიტერიუმს – განსაკუთრებულ ნდობაზე დაფუძნებულ ურთიერთობებში ერთი მხარის მიერ მეორეზე გავლენის ბოროტად გამოყენებას. „ამ დროს მნიშვნელოვანია არა გარიგების შინაარსი, არამედ გარიგების დადების სახე. გარიგების დადების საფუძველი არის არა ინდივიდის ნამდვილი ნება, არამედ ხელშეკრულების მხარის მიერ „გარემოებათა ბოროტად გამოყენება“ (იხ. კერესელიძე ,უზოგადესი სისტემური ცნებები, 2009, გარემოებათა ბოროტად გამოყენება, გვ. 354). სსკ-ის 8.3 მუხლით კი /სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან კეთილსინდისიერად განახორციელონ თავიანთი უფლებები და მოვალეობანი/ განმტკიცებულია კეთილსინდისიერების პრინციპი. შესაბამისად, ამ ნორმის საფუძველზე ფასდება ურთიერთობის მონაწილეთა ქცევა. „უფლებათა ბოროტად გამოყენებისაგან სხვათა თავისუფლებას იცავს სამოქალაქო კანონის იმპერატიული ნორმები“ (სსკ-ის 10-ე მუხლის მესამე ნაწილი). შესაბამისად, მხარეთა უფლება, თავისუფლად დადონ ხელშეკრულება და ასევე თავისუფლად განსაზღვრონ მისი შინაარსი, აბსოლუტური არ არის. სახელშეკრულებო დებულებების განსაზღვრის დროს ისინი ვალდებული არიან გაითვალისწინონ ზემოაღნიშნული. სსკ-ის 54-ე მუხლის თანახმად, ბათილია გარიგება, რომელიც არღვევს კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს, ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს(შეად. სუსგ-ებს: N ას-755-811-2011, 10.09,.2012წ ; N ას-40-38-2013, 25.02.2013წ; N ას-63-58-2013, 11.02.2013წ; N ას-813-764-2015, 28.10.2015წ; N ას-1167-1087-2017, 23.01.2018წ.) .
43. კასატორის შეფასებით, მხარეთა შორის დადებული საკრედიტო ხელშეკრულებით, სესხისათვის შეუსაბამოდ მაღალი საპროცენტო სარგებელი განისაზღვრა, რომელიც საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ზნეობრივ ღირებულებებს და უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას ეწინააღმდეგება.
44. საკასაციო სასამართლო იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობას პროცენტის ნაწილში გარიგების ბათილად ცნობის უსაფუძვლობასთან მიმართებით და დამატებით განმარტავს, რომ მხარეებს შორის დადებული საკრედიტო ხელშეკრულების თანახმად, სარგებლის შეთანხმებული ოდენობა წლიური 10%-დან 22%-მდე განისაზღვრა, რაც, საკასაციო სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკის შესაბამისად, მხარეთა შორის ხელშეკრულების გაფორმებისას ბაზარზე არსებული საპროცენტო განაკვეთის საშუალო მაჩვენებლისგან შეუსაბამო და მართლსაწინააღმდეგო პირობას არ წარმოადგენს (იხ. სუსგ საქმე №ას-93-2019, 31 მაისი, 2019 წელი).
45. საკასაციო სასამართლო მტკიცების ტვირთის განაწილებაზე ამახვილებს ყურადღებას და აღნიშნავს, რომ კასატორებს, განსაზღვრულ საპროცენტო სარგებელთან დაკავშირებით, დასაბუთებული პრეტენზია შესაბამისი მტკიცებულებებით არ წარმოუდგენია, ამასთან, წლიური საპროცენტო სარგებელი - 10%-დან 22%-მდე მოვალეების უთანასწორო მდგომარეობაში ჩაყენების დასკვნის საფუძველს არ ქმნის.
46. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სსკ-ის მე-10, 54-ე და 325-ე, 327-ე მუხლების შესაბამისად, საპროცენტო სარგებლის განსაზღვრასთან დაკავშირებით, ხელშეკრულების პირობების შინაარსიდან გამომდინარე, შესრულებასა და საპირისპირო შესრულებას შორის აშკარა შეუსაბამობა არ არის, რაც ცხადყოფს, რომ სარგებლის მიმღები, კრედიტორი შესაბამის ნაწილში არ მოქმედებდა არაკეთილსინდისიერად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორების პრეტენზია პროცენტის ოდენობის არაგონივრულობასთან დაკავშირებით არ არის გასაზიარებელი.
47. საკასაციო საჩივარი არ არის დასაშვები არც იმ საფუძვლით, რომ სააპელაციო სასამართლოს განჩინება განსხვავდება ამ კატეგორიის საქმეებზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან (შეად. სუსგ #ას-1325-2018, 22.02.2019წ).
48. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული განჩინება კანონიერია, ხოლო მოპასუხეთა საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის წინაპირობები არ არსებობს, რაც მისი არსებითად განსახილველად დაუშვებლად ცნობის სამართლებრივი საფუძველია.
49. სსსკ-ის 401-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით საკასაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობის შემთხვევაში პირს დაუბრუნდება მის მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის 70%.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :
საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 284-ე, 285-ე, 391-ე, 401-ე, 408.3-ე მუხლებით და
დ ა ა დ გ ი ნ ა :
1. ი. მ–ლის, ა. მ–ლის და ი. მ–ლის საკასაციო საჩივარი, როგორც დაუშვებელი, დარჩეს განუხილველად;
2. ი. მ–ლს (პ/ნ ....), ა. მ–ლს (პ/ნ .....) და ი. მ–ლს (პ/ნ .....) სახელმწიფო ბიუჯეტიდან (ქ.თბილისი, „სახელმწიფო ხაზინა“, ბანკის კოდი TRESGE22, მიმღების ანგარიშის №200122900, სახაზინო კოდი 300773150) დაუბრუნდეს საკასაციო საჩივარზე ი. მ–ლის (პ/ნ .....) მიერ გადახდილი სახელმწიფო ბაჟის 1191,90 ლარის (საგადახდო დავალება N7930751635, გადახდის თარიღი 2019 წლის 13 მაისი), 70% – 834,33 ლარი;
3. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.
თავმჯდომარე ე. გასიტაშვილი
მოსამართლეები: ზ. ძლიერიშვილი
ნ. ბაქაქური
