საქმე №ას-1016-2021 20 სექტემბერი, 2022 წელი
ქ. თბილისი


სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:

ნინო ბაქაქური (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
ზურაბ ძლიერიშვილი, ეკატერინე გასიტაშვილი

საქმის განხილვის ფორმა – ზეპირი მოსმენის გარეშე

საკასაციო საჩივრის ავტორი – დ.წ–ი (მოპასუხე)

მოწინააღმდეგე მხარე – სს „თ.ბ–ი“ (მოსარჩელე)

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2021 წლის 02 აპრილის გადაწყვეტილება და იმავე სასამართლოს 2020 წლის 06 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 იანვრის საოქმო განჩინებები

საკასაციო საჩივრის ავტორის მოთხოვნა – გასაჩივრებული გადაწყვეტილების, ასევე, საოქმო განჩინებების გაუქმება და სარჩელის განუხილველად დატოვება; გასაჩივრებული გადაწყვეტილების, ასევე, საოქმო განჩინებების გაუქმება და სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვება; გასაჩივრებული გადაწყვეტილების, ასევე, საოქმო განჩინებების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

დავის საგანი – ბონუს აქციების დაბრუნება



ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი


1. სს „თ.ბ–ის" (შემდგომში - „მოსარჩელე“, „აპელანტი“ ან „ბანკი“) 2013 წლის 06 დეკემბრის სამეთვალყურეო საბჭოს კრების ოქმის შესაბამისად, დ.წ–ი (შემდგომში - „მოპასუხე“, „დირექტორი“ ან „კასატორი“) დაინიშნა ბანკის დირექტორთა საბჭოში გენერალური დირექტორის მოადგილედ კორპორატიულ ბიზნესში. იგი იყო ბანკის გენერალური დირექტორის მოადგილე, დირექტორთა საბჭოს წევრი (დირექტორი) და წარმომადგენელი ერთპიროვნულად (იხ. 09.07.2005წ. №1 ბრძანება, ტ. 1, ს.ფ. 31-32, მხარეთა ახსნა-განმარტება).
2. მხარეთა შორის 2015 წლის 01 ივლისს გაფორმდა სასამსახურო ხელშეკრულება (შემდგომში - „სასამსახურო ხელშეკრულება“ ან „ხელშეკრულება“), რომლითაც მხარეები შეთანხმდნენ, რომ ვინაიდან 2015 წლის 17 ივნისს ბანკის სამეთვალყურეო საბჭომ დაამტკიცა და იმავე წლის 01 ივლისიდან ძალაში შევიდა უმაღლესი მენეჯმენტის კომპენსაციის ახალი სისტემა, მხარეები დებენ წინამდებარე ხელშეკრულებას, რომელიც აუქმებს ამ ხელშეკრულების საგანთან დაკავშირებით მანამდე არსებულ ყველა სხვა შეთანხმებასა და ხელშეკრულებას, გარდა მხარეთა შორის 2014 წლის 19 თებერვალს ხელმოწერილი ხელშეკრულების 4.2.2-4.2.4 მუხლებისა.
3. ხელშეკრულებაში მოცემულ ტერმინებს შემდეგი მნიშვნელობები გააჩნიათ:
„ხელფასი“ ნიშნავს ყოველთვიურ ხელფასს გადასახადების გადახდის შემდეგ, როგორც ეს მოცემულია ხელშეკრულების 4.1 მუხლში;
„განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა“ სრულდება და ბონუს აქციებზე შეუზღუდავი საკუთრების უფლებას და/ან ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციების გამოყენების უფლებას დირექტორი მოიპოვებს შემდეგნაირად:
ა) დირექტორზე გადაცემული ბონუს აქციების და/ან ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციების 10%-ზე - 1 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ დირექტორი კვლავ ბანკის თანამშრომელია;

ბ) დირექტორზე გადაცემული ბონუს აქციების და/ან ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციების მეორე 10%-ზე - 2 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ დირექტორი კვლავ ბანკის თანამშრომელია;
გ) დირექტორზე გადაცემულ დანარჩენ ბონუს აქციებზე და/ან ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციებზე - 3 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ დირექტორი კვლავ ბანკის თანამშრომელია;
„არსებითად იგივე პირობები" ნიშნავს დირექტორთან ხელშეკრულების პირობებს, რაც არსებითად არ განსხვავდება წინა ხელშეკრულების პირობებისგან და ამგვარ პირობებში გონივრული მოლოდინია, რომ დირექტორს, რომლის უნარები და გულმოდგინება არ შეცვლილა, უნდა მიეცეს მინიმუმ იგივე ანაზღაურება, ბონუსი და სხვა ბენეფიტები, რაც გათვალისწინებულია ამ ხელშეკრულებით;
„კომპენსაციის სისტემა" ნიშნავს 2015 წლის 17 ივნისს სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ დამტკიცებულ დოკუმენტს "2015-2018 წლისთვის უმაღლესი მენეჯმენტის კომპენსაციის სისტემა”, რომელიც დანართი 1-ის სახით ერთვის ხელშეკრულებას და მის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს (ნებისმიერი ცვლილების გათვალისწინებით, რაც შესაძლოა დროდადრო შევიდეს მასში სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილების შესაბამისად);
„ძალაში შესვლის თარიღი” ნიშნავს 2015 წლის 01 ივლისს;
„შეწყვეტის თარიღი" ნიშნავს იმ თარიღს, როდესაც დირექტორი წყვეტს ბანკში მუშაობას მიზეზის ან სამუშაოს დასრულების სახის მიუხედავად.
4. ხელშეკრულების 2.9.1 მუხლით დირექტორს უფლება აქვს მოითხოვოს და მიიღოს ამ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შრომის ანაზღაურება (მათ შორის, ბონუსი) სრულად, უკლებლივ და რეგულარულად იმ ვადებში, როგორც ეს ხელშეკრულებითა და მასში მითითებული სხვა დოკუმენტებით არის გათვალისწინებული.
5. ხელშეკრულების 3.1 და 3.2 მუხლების შესაბამისად, იგი ძალაში შედის 2015 წლის 01 ივლისიდან და მოქმედებს 2018 წლის 15 ივლისამდე, თუ მანამდე ერთ-ერთი მხარის მიერ არ იქნება შეწყვეტილი ამ ხელშეკრულებისა და/ან საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად. ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ დირექტორის შემდეგი ვადით დანიშვნის შემთხვევაში ხელშეკრულება ავტომატურად გაგრძელებულად ჩაითვლება აღნიშნული ვადის ბოლომდე. ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ კომპენსაციის სისტემა მოქმედებს 2018 წლის ბოლომდე, ბანკი იტოვებს უფლებას, რომ ამ ხელშეკრულების პირობები შეცვალოს კომპენსაციის ახალი სისტემის შესაბამისად, რომელსაც დაამტკიცებს ბანკის სამეთვალყურეო საბჭო.
6. ხელშეკრულების მე-4 მუხლის მიხედვით, დირექტორის ანაზღაურება შედგება ფიქსირებული და ცვლადი კომპონენტებისგან და გადაიხდება ნაღდი ფულითა და ბანკის აქციებით ისე, როგორც ეს გათვალისწინებულია კომპენსაციის სისტემით. კომპენსაციის ის ნაწილი, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა, ბანკის ანაზღაურების კომიტეტის რეკომენდაციისა და სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილების საფუძველზე შესაძლოა დაექვემდებაროს Malus & Clawback პირობებს, როგორც ეს მოცემულია კომპენსაციის სისტემაში. ბანკი არ გასცემს გარანტირებულ ბონუსებს დირექტორებზე.
7. ხელშეკრულების 4.1.1 მუხლით დირექტორის ხელფასი გადასახადების გადახდის შემდეგ ყოველთვიურად შეადგენს 15,000 აშშ დოლარის ეკვივალენტს ეროვნულ ვალუტაში. ხელფასის გადახდა უნდა მოხდეს ყოველთვიურად, საბანკო გადარიცხვით, გადახდის დღეს არსებული ოფიციალური კურსის შესაბამისად.
8. ხელშეკრულების 4.1.2 მუხლის თანახმად, ხელფასის ოდენობა შეიძლება შეიცვალოს სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილებით. ანაზღაურების კომიტეტის რეკომენდაციის საფუძველზე. ანაზღაურების კომიტეტი ყოველწლიურად გადახედავს შესაბამისი კომპენსაციის ოდენობას იმ მიზნით, რომ მასში აისახოს ბაზარზე მომხდარი ცვლილებები და მსგავს ბანკებში არსებული კომპენსაციის ტენდენციები.
9. ხელშეკრულების 4.2 მუხლში განმარტებულია ფიქსირებული გადავადებული კომპენსაცია, რომლის მიხედვითაც წლიური ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ დირექტორი ყოველწლიურად იღებს ფიქსირებულ გადავადებულ კომპენსაციას ბანკის აქციების და/ან აქციების შეძენის ოფციური უფლების სახით, როგორც ეს გათვალისწინებულია კომპენსაციის სისტემით. ხელშეკრულების 4.3 მუხლის მიხედვით კი, გარდა ფიქსირებული გადავადებული კომპენსაციისა, წლიური ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ დირექტორი ყოველწლიურად იღებს ცვლად გადავადებულ კომპენსაციას ბანკის აქციების და/ან აქციების შეძენის ოფციური უფლების სახით, წინა წლის შედეგებისა და შეფასების შესაბამისად, როგორც ეს გათვალისწინებულია კომპენსაციის სისტემით.
10. ხელშეკრულების მე-6 მუხლში გაწერილია ხელშეკრულების შეწყვეტის წესი, რომლის თანახმად: ამ ხელშეკრულების შეწყვეტაზე არ ვრცელდება საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული პირობები შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტასთან დაკავშირებით (6.1 მუხლი); დირექტორი უფლებამოსილია შეწყვიტოს ეს ხელშეკრულება მინიმუმ 6 თვით ადრე შეტყობინების საფუძველზე ან უფრო ადრე, თუკი ეს შეთანხმებული იქნება ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოსთან (6.3 მუხლი); იმ შემთხვევაში, თუ ამ ხელშეკრულებით რეგულირებული ურთიერთობა ბანკსა და დირექტორს შორის წყდება პოზიტიური მიზეზით (მიუხედავად იმისა, ამოიწურა თუ არა ხელშეკრულების ვადა), ბანკი დირექტორს გადაუხდის 6 თვის ხელფასს. ნეგატიური მიზეზით შეწყვეტის შემთხვევაში გადახდა არ განხორციელდება. ურთიერთობის შეწყვეტის შემთხვევაში მხარეთა უფლება-ვალდებულებებს, მათ შორის იმ ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციებისა და ბონუს აქციების მიმართ მოქმედ წესს, რომელთან დაკავშირებითაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა, არეგულირებს კომპენსაციის სისტემა (6.5 მუხლი).
11. ხელშეკრულების 8.1 მუხლით დირექტორი თანხმობას აცხადებს, რომ არ ითანამშრომლებს საქართველოში მოქმედ სხვა ბანთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან (პირდაპირ თუ არაპირდაპირ) ბანკში მუშაობის შეწყვეტის თარიღიდან 6 თვის განმავლობაში. ხელშეკრულების 8.1 მუხლში აღნიშნული შეზღუდვის დარღვევის შემთხვევაში დირექტორი ვალდებულია: ა) ბანკს დაუბრუნოს ხელშეკრულების შეწყვეტამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მიღებული ყველა ბონუს აქცია ან ამავე პერიოდში მიღებული ნულოვანი ღირებულების ოფციები გაუქმდება; ბ) ბანკს დაუბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა ან ანალოგიური ნულოვანი ღირებულების მქონე ოფციები გაუქმდება (8.2 მუხლი). ხელშეკრულების 8.2 მუხლში მითითებული მოთხოვნის შესრულება არ ათავისუფლებს დირექტორს ხელშეკრულების 8.1 მუხლში მოცემული ვალდებულებისაგან (8.3. მუხლი) (იხ. 01.07.2015წ. ხელშეკრულება, ტ. 1, ს.ფ. 23-30; მხარეთა ახსნა-განმარტება).
12. „უმაღლესი მენეჯმენტის კომპენსაციის სისტემა 2015-2018“ -ის (შემდგომში - „კომპენსაციის სისტემა“) თანახმად, მასში მოცემულ ტერმინებს შემდეგი მნიშვნელობა გააჩნიათ:
ბონუს აქციები - აქციები, რომელთა მონაწილეებზე გაცემაც ხდება ფიქსირებული ან ცვალებადი კომპენსაციის (ანაზღაურების) სახით, წინამდებარე დოკუმენტის შესაბამისად;
შეზღუდული საკუთრების უფლებით მინიჭებული (unvested): ა) აქციის პირდაპირი გადაცემის შემთხვევაში, აქციები, რომლებიც ექვემდებარება აქციის პირდაპირი წესით გადაცემას და მათზე მოქმედებს წინამდებარე დოკუმენტით გაყიდვაზე ან გადაცემაზე დაწესებული შეზღუდვა;
შეზღუდული საკუთრების უფლებით მინიჭება (vested): ა) აქციის პირდაპირი გადაცემის შემთხვევაში, აქციები, რომლებიც ექვემდებარება აქციის პირდაპირი წესით გადაცემას და მათზე აღარ მოქმედებს წინამდებარე დოკუმენტით გაყიდვაზე ან გადაცემაზე დაწესებული შეზღუდვა.
13. კომპენსაციის სისტემის 5.1 მუხლით მთლიანი კომპენსაცია შედგება ფიქსირებული და ცვლადი კომპენსაციისაგან და ის გადაიხდება ფულადი სახით და აქციებით.
14. კომპენსაციის სისტემის 5.8 მუხლის თანახმად, ყოველ წელს, აუდიტის ანგარიშის გამოქვეყნებიდან 42 დღის განმავლობაში (ან სხვა პერიოდში, რომელსაც ანაზღაურების კომიტეტის რეკომენდაციების საფუძველზე დირექტორთა საბჭო (ბორდი) განსაზღვრავს და დაადგენს, რომ არსებობს განსაკუთრებული გარემოებები, რომელთა მიხედვითაც გამართლებულია საზღაურის გაცემა), ანაზღაურების კომიტეტი შეაფასებს KPI-ის შესრულებას და განსაზღვრავს იმ აქციების რაოდენობას, რომელიც უნდა გადაეცეს თითოეულ მონაწილეს წინამდებარე დოკუმენტის საფუძველზე და თავის რეკომენდაციას წარუდგენს დირექტორთა საბჭოს (ბორდს), ამ უკანასკნელის მიერ მისაღებად. საბჭოს მიერ დამტკიცების შემდეგ ხდება ბონუს აქციების გამოშვება (აქციების გამოცემის მეთოდი აღწერილია წინამდებარე დოკუმენტის პირველ დანართში) და გაიცემა წინამდებარე დოკუმენტის ფიქსირებული და ცვლადი კომპენსაციის ფარგლებში. დირექტორთა საბჭო (ბორდი) განსაზღვრავს ანაზღაურების გაცემის მეთოდს: - კომპანიის მიერ ბონუს აქციების პირდაპირი გამოშვებით, ან კომპანიის მიერ აქციების გადაცემის უზრუნველყოფით ან ამ აქციების მონაწილეების საკუთრებაში გადაცემის გზით და საკუთრების უფლების დარეგისტრირებით შესაბამის რეესტრში (5.9 მუხლი). აქციის პირდაპირი წესით გადაცემული, გადავადებული აქციები რეგისტრირდება მონაწილის სახელზე გადაცემის თარიღზე ან ამ თარიღთან ახლოს მდგარ სხვა დღეს (რეგისტრაციის თარიღი). ამასთან, აღნიშნულ აქციებზე ვრცელდება გასხვისებასა და გაყიდვაზე დაწესებული შეზღუდვები, სანამ არ შესრულდება ჯგუფის მიერ მონაწილის დასაქმების პირობა (განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა) (5.15 მუხლი).
15. კომპენსაციის სისტემის 5.17 მუხლის თანახმად, განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა სრულდება:
ა) გადაცემული ბონუს აქციების 10%-ზე - 1 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ მონაწილე კვლავ ჯგუფის კომპანიის თანამშრომელია;
ბ) გადაცემული ბონუს აქციების მეორე 10%-ზე - 2 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ მონაწილე კვლავ ჯგუფის კომპანიის თანამშრომელია;
გ) გადაცემულ დანარჩენ ბონუს აქციებზე - 3 წლის შემდეგ გადაცემის თარიღიდან, თუ დირექტორი კვლავ ჯგუფის კომპანიის თანამშრომელია.
16. კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლის თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ შრომის ხელშეკრულების ვადის ამოწურვამდე შრომითი ურთიერთობა ჯგუფის ნებისმიერ კომპანიასა და მონაწილეს შორის შეწყდება დასაქმებულის პირადი განცხადებით/გადაწყვეტილებით, ან თუ შეწყვეტა მოხდა ,,ბედ ლივერით“, მონაწილემ უნდა დააბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც კომპანიაში არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა (ან კომპანიის მიერ განსაზღვრულ შემთხვევაში) ან ყველა ნულოვანი ღირებულების (Nil Cost) ოფციია, რომელთა მიმართაც მოქმედებს საკუთების უფლების შეზღუდვები, ამოიწურება /გაუქმდება. თუმცა, გარემოებებიდან გამომდინარე, ანაზღაურების კომიტეტი, თავისი შეხედულებით, უფლებამოსილია, კომპანიის ან ბანკის გენერალური დირექტორის (როგორც ამას გარემოება მოითხოვს) რეკომენდაციის გათვალისწინებით, მიიღოს გადაწყვეტილება და მონაწილეს ნება დართოს, ნაწილობრივ ან მთლიანად შეინარჩუნოს ეს ბონუს აქციები.
17. კომპენსაციის სისტემის 6.7 მუხლის თანახმად, კომპანიამ უნდა აამოქმედოს სამსახურიდან წასული პირებისგან აქციების გამოსყიდვის ისეთი პროცესები, რაც მოხსენიებულია წინამდებარე დოკუმენტის 6.2 მუხლში.
18. კომპენსაციის სისტემის 12.1 მუხლის თანახმად, სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტის შემთხვევაში, ბანკს ან/და კომპანიას უფლება აქვთ მოითხოვონ მონაწილისაგან, რომ იგი პირდაპირ ან არაპირდაპირ არ დასაქმდეს საქართველოში მოქმედ ნებისმიერ სხვა ბანკში ან ფინანსურ ინსტიტუტში ან მათ ჰოლდინგურ ან აფილირებულ (შვილობილ) კომპანიებში შემდეგი 6 თვის განმავლობაში.
19. კომპენსაციის სისტემის 12.2 მუხლის თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ მონაწილე არ ასრულებს 12.1 მუხლით გათვალისწინებულ შეზღუდვასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებს:
ა) მან კომპანიას უნდა დაუბრუნოს ან სხვაგვარად განკარგოს 6.7 მუხლის შესაბამისად:
- შეწყვეტამდე, წლის განმავლობაში გაცემული ყველა ბონუს აქცია; და
- ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც მოქმედებს საკუთრების უფლების შეზღუდვა.
20. კომპენსაციის სისტემის 12.3 მუხლის თანახმად, 12.2 მუხლის მოთხოვნების შესრულება მონაწილეს არ ათავისუფლებს წინამდებარე დოკუმენტის 12.1 მუხლით განსაზღვრული მისი ვალდებულებებისგან (იხ. კომპენსაციის სისტემა, ტ. 1, ს.ფ. 78-96; მხარეთა ახსნა-განმარტება).
21. დირექტორმა 2016 წლის 31 ოქტომბერს განცხადებით მიმართა ბანკს, რომლითაც აცნობა მისი გადაწყვეტილება 2017 წლის 01 იანვრიდან თანამდებობის დატოვების შესახებ (იხ. 31.10.2016წ. განცხადება, ტ. 1, ს.ფ. 34-35; მხარეთა-ახსნა-განმარტება).
22. ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს 2016 წლის 27 დეკემბრის №94 რიგგარეშე სხდომაზე განხილულ იქნა დირექტორთან, მისივე განცხადების საფუძველზე, ხელშეკრულების შეწყვეტის საკითხი და მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება ბანკთან 2015 წლის 01 ივლისს გაფორმებული ხელშეკრულების შეწყვეტისა და 2017 წლის 01 იანვრიდან მოპასუხის დირექტორის თანამდებობიდან გათავისუფლების თაობაზე. ცვლილების რეგისტრაცია სამეწარმეო რეესტრში 2017 წლის 04 იანვარს განხორციელდა (იხ. სხდომის ოქმი, ტ. 1, ს.ფ. 45-46; ამონაწერი სამეწარმეო რეესტრიდან, ტ. 1, ს.ფ. 57-58; მხარეთა-ახსნა-განმარტება).
23. მოპასუხეს ბანკისგან 2016 წლის 03 აგვისტოს მიღებული აქვს 63 809 ბონუს აქცია (იხ. 04.01.2017წ. ამონაწერი აქციათა რეესტრიდან, ტ. 1, ს.ფ. 60, მხარეთა ახსნა-განმარტება ).
24. ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს 2016 წლის 27 დეკემბრის N94 რიგგარეშე სხდომაზე, ასევე, მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება დირექტორისათვის გადაცემული 63 809 აქციის ბანკისათვის (პირდაპირი გზით) დაბრუნების მოთხოვნის თაობაზე, რომელთა მიმართაც არ მოქმედებს განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა. ამასთან, განისაზღვრა მოპასუხისათვის ანაზღაურების გაცემა და მისთვის შეტყობინების გაგზავნა 2015 წლის 01 ივლისის ხელშეკრულების შეწყვეტასა და კონკურენციის არგაწევასთან დაკავშირებით (იხ. №94 სხდომის ოქმი, ტ. 1, ს.ფ. 45-46; მხარეთა-ახსნა-განმარტება).
25. ბანკმა დირექტორს 2016 წლის 27 დეკემბერს გაუგზავნა წერილობითი შეტყობინება, რომლითაც იგი გააფრთხილა კონკურენციის არგაწევასთან დაკავშირებით და 2017 წლის 01 იანვრიდან 06 თვის განმავლობაში აუკრძალა სს ,,ს.ბ–ში“ (შემდგომში - „სხვა ბანკში“) დასაქმება ან/და ამ ბანკთან ნებისმიერი სახით თანამშრომლობა. ამ ვალდებულების შესრულების სანაცვლოდ დირექტორი ბანკისგან მიიღებდა ანაზღაურებას 6 თვის ანაზღაურების ოდენობით. აღნიშნული შეტყობინებით მოპასუხეს 2016 წლის 30 დეკემბრამდე განესაზღვრა ვადა, რათა ბანკისთვის წარედგინა იმის წერილობითი დასტური, რომ ინფორმაცია მისი სხვა ბანკში დასაქმების თაობაზე იყო მცდარი. ამასთან, განემარტა, რომ წერილობითი შეტყობინების წარუდგენლობა მიიჩნეოდა, როგორც აღნიშნული ინფორმაციის დადასტურება და კონკურენციის არგაწევის პირობის დარღვევა.
26. ზემოაღნიშნული წერილობითი შეტყობინების პასუხად, მოპასუხემ 2016 წლის 30 დეკემბრის წერილით ბანკის გენერალურ დირექტორს კიდევ ერთხელ დაუდასტურა ინფორმაცია 2017 წლის 01 იანვრიდან სხვა ბანკში მისი დასაქმების შესახებ, რის თაობაზეც მათ ჯერ კიდევ ნოემბრის თვეში აცნობა. ამასთან, აღნიშნა, რომ იგი არც დამატებით კომპენსაციას და არც ბონუს აქციების შენარჩუნებას მოითხოვდა და ითხოვა შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება დროისა და ადგილის წინასწარი შეთანხმებით (იხ. 27.12.2016წ. შეტყობინება, ტ. 1, ს.ფ. 47-48; 30.12.2017წ. წერილი, ტ. 1, ს.ფ. 54-56; ჩაბარების დასტური, ტ. 1, ს.ფ. 51).
27. ბანკმა 2017 წლის 03 იანვარს მოპასუხის ანგარიშზე 15 000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარი გადარიცხა, იანვრის თვის ანგარიშში, ხელშეკრულების 6.4 და 8.1 მუხლების შესაბამისად, დირექტორის მხრიდან კონკურენციის არგაწევის პირობის შესრულების სანაცვლოდ (იხ. 13.01.2017წ. საგადახდო დავალება, ტ. 1, ს.ფ. 53; მხარეთა ახსნა-განმარტება).
28. მოსარჩელემ სარჩელი აღძრა სასამართლოში მოპასუხის მიმართ და მოითხოვა მოპასუხეს დაევალოს ბანკის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის მოსარჩელისათვის დაბრუნება.
29. მოპასუხემ წარადგინა შესაგებელი.
30. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილებით სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.
31. მოსარჩელემ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე წარადგინა სააპელაციო საჩივარი. მან მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და სარჩელის დაკმაყოფილება.
32. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2021 წლის 02 აპრილის გადაწყვეტილებით სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილება და მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება სარჩელის დაკმაყოფილების შესახებ; მოპასუხეს დაევალა ბანკისათვის ამ უკანასკნელის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის დაბრუნება.
33. სააპელაციო პალატამ დადგენილად მიიჩნია წინამდებარე განჩინების 1-27 პუნქტებში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები.
34. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მსჯელობა, რომ მხარეთა შეთანხმება, რომლითაც ანაზღაურების სახით უკვე გადაცემული ბონუს აქციების დაბრუნების ვალდებულება არის დადგენილი, ზღუდავს როგორც შრომითი ურთიერთობის თავისუფლებას, ისე საკუთრების უფლებით თავისუფალი სარგებლობის უფლებას და საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის შესაბამისად, წარმოადგენს ბათილ გარიგებას.
35. სააპელაციო პალატის მითითებით, დირექტორისათვის გადაცემული ბონუს აქციები წარმოადგენს ანაზღაურების სახით გადაცემულ აქციებს, თუმცა ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზე, რომ დირექტორის ანაზღაურება შედგებოდა ორი კომპონენტისგან: ფიქსირებული ხელფასისგან (15 000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარი) და ცვლადი კომპონენტისგან. ანაზღაურების მეორე კომპონენტი - ცვლადი კომპონენტი მოითხოვს დირექტორის მხრიდან განგრძობადი თანამშრომლობის პირობის დაცვას, წინააღმდეგ შემთხვევაში გადაცემულ ბონუს აქციებზე ვრცელდება გასხვისების შეზღუდვა და ბანკისათვის უკან დაბრუნების ვალდებულება. ამასთან, ხელშეკრულების მე-4 მუხლის შესაბამისად, ბონუს აქციები არ წარმოადგენს დირექტორის გარანტირებულ ანაზღაურებას. სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, ბონუს აქციებზე საბოლოოდ შეუზღუდავი უფლების მოპოვების დაკავშირება განგრძობადი თანამშრომლობის პირობების დაცვასთან, წარმოადგენს ბანკის მხრიდან დირექტორის წამახალისებელ ანაზღაურებას, რათა მან სამი წლის განმავლობაში ვადაზე ადრე არ შეწყვიტოს სასამსახურო ხელშეკრულება.
36. სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, მხარეთა შორის გაფორმებული სასამსახურო ხელშეკრულებისა და მისი შემადგენელი კომპენსაციის სისტემის ის ნაწილი, რომელიც უკავშირდება დირექტორისათვის გადაცემულ ბონუს აქციებზე შეუზღუდავი საკუთრების უფლების მოპოვებას მხოლოდ განგრძობადი თანამშრომლობის პირობის დაცვისას, წარმოადგენს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 90-ე მუხლით გათვალისწინებულ პირობით გარიგებას. პირობითი გარიგებაა, ასევე, იმავე დოკუმენტებით გათვალისწინებული კონკურენციის არგაწევის პირობა. ამასთან, აღნიშნული პირობები წარმოადგენს არა კუმულატიურ, არამედ დამოუკიდებელ პირობებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუნდაც ერთ-ერთი მათგანის შეუსრულებლობის შემთხვევაში, დირექტორისათვის გადაცემული ბონუს აქციები დაექვემდებარება ბანკისათვის დაბრუნებას.
37. სააპელაციო პალატამ მიიჩნია, რომ მოსარჩელემ შეძლო მისი მოთხოვნის მართებულობის დადასტურება. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ მოპასუხემ დაარღვია ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებები და პირადი განცხადების საფუძველზე, განგრძობადი თანამშრომლობის ვადის გასვლამდე შეწყვიტა ბანკთან თანამშრომლობა და სამუშაოდ გადავიდა კონკურენტ კომპანიაში იმავე პოზიციაზე. შესაბამისად, იგი ვალდებულია დაუბრუნოს ბანკს მისთვის გადაცემული ბონუს აქციები. მოპასუხეს არ წარუდგენია აღნიშნულის საწინააღმდეგო მტკიცებულებები.
38. სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, აპელანტმა დაასაბუთა, რომ ბანკში დადგენილი ანაზღაურების პოლიტიკა ემსახურება ეფექტური და ჯანსაღი კორპორაციული მართვის ჩამოყალიბებას, ფინანსური ინსტიტუტის ეფექტურ ფუნქციონირებასა და მდგრადობას. ამგვარი სისტემა შეესაბამება მოწინავე კორპორაციული მართვის სტანდარტებსა და პრინციპებს - ევროკავშირის დირექტივასა და ამჟამად უკვე ეროვნული ბანკის სავალდებულო რეგულაციებს.
39. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე მოპასუხემ წარადგინა საკასაციო საჩივარი. მან მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.
40. კასატორმა საკასაციო საჩივარში მიუთითა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმების შემდეგ საფუძვლებზე:
40.1. გასაჩივრებული გადაწყვეტილება არის დაუსაბუთებელი და სახეზეა მისი გაუქმების საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 394-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული აბსოლუტური საფუძველი. კერძოდ, წინამდებარე საქმის განმხილველი მოსამართლეები რევაზ ნადარაია და ლაშა ქოჩიაშვილი 2021 წლის 12 ივლისს პარლამენტის მიერ არჩეულ იქნენ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებად. აღნიშნული გარემოება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 43-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ლ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, შესაბამის სასამართლოში სამოსამართლო უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველია. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის თანახმად, მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარისა და უზენაესი სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველია: სხვა სასამართლოში დანიშვნა (არჩევა). შესაბამისად, მოსამართლეებს რევაზ ნადარაიასა და ლაშა ქოჩიაშვილს, უკვე წარმოადგენენ რა სხვა სასამართლოში არჩეულ მოსამართლეებს, შუწყდათ სამოსამართლო უფლებამოსილება სააპელაციო სასამართლოში. უფლებამოსილების შეწყვეტიდან გამომდინარეობს ისიც, რომ საქმის განმხილველი სამოქალაქო პალატის სამი მოსამართლიდან ორი ვერც კი მოაწერდა ხელს დასაბუთებული გადაწყვეტილების ტექსტს. ამიტომ, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ბოლოში შესრულებული ხელმოწერა, რომელიც მიუთითებს რევაზ ნადარაიასა და ლაშა ქოჩიაშვილზე, როგორც სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეებზე, არის სასამართლო აქტზე შეგნებულად არასწორი ინფორმაციის დატანა და გაყალბება. გამომდინარე იქიდან, რომ საქმის განმხილველ სამოქალაქო პალატის მოსამართლეებს აღარ აქვთ დასაბუთებული გადაწყვეტილების მომზადების უფლება და ფაქტობრივად მომზადებული გადაწყვეტილება არ ითვლება უფლებამოსილი პირის მიერ მიღებულ დასაბუთებულ გადაწყვეტილებად. რევაზ ნადარაიასა და ლაშა ქოჩიაშვილის სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეობის პირობებში, 2021 წლის 02 აპრილს გამოცხადებული, დასაბუთებას მოკლებული გადაწყვეტილება (მისი სარეზოლუციო ნაწილი) წარმოადგენს სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საბოლოო ფორმას, რომლის რაიმე ფორმით „შევსება“ უკვე შეუძლებელია. ამდენად, გასაჩივრებული სასამართლო აქტი წარმოადგენს დაუსაბუთებელ გადაწყვეტილებას, რომელიც უნდა გაუქმდეს აბსოლუტური საფუძვლის - სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 394-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით;
40.2. სასამართლომ ქაოტურად, ყოველგვარი რაციონალური განსჯისა და მხარეთა მითითების გარეშე, თავისი ინიციატივით ამოკრიფა ფაქტები წარდგენილი მტკიცებულებებიდან, ისიც არასწორად;
40.3. სასამართლომ დააკმაყოფილა სააპელაციო საჩივარში ჩამოყალიბებული და არა პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაყენებული მოთხოვნა, რითაც მოსარჩელეს მიაკუთვნა ის, რაც მას არ მოუთხოვია;
40.4. ბანკის სასარჩელო მოთხოვნა ჩამოყალიბებული იყო შემდეგი ფორმით: მოპასუხეს დაევალოს ბანკისათვის ბანკის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის უკან დაბრუნება. სააპელაციო მოთხოვნა განსხვავდება სასარჩელო მოთხოვნისაგან და ჩამოყალიბებულია შემდეგი ფორმით: ბანკის კაპიტალში არსებული 63 809 აქცია აღირიცხოს ბანკის სახელზე. ამდენად, უდავოა, რომ აღნიშნული მოთხოვნები სხვადასხვაა. სასარჩელო მოთხოვნას წარმოადგენს ქმედების განხორციელების დავალდებულება, ხოლო სააპელაციო მოთხოვნას - აქციების მოსარჩელის საკუთრებაში აღრიცხვა. აღნიშნულის მიუხედავად, სააპელაციო სასამართლომ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში მიუთითა შემდეგი: მოპასუხეს დაევალოს ბანკისათვის ბანკის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის უკან დაბრუნება;
40.5. ამდენად, სააპელაციო სასამართლომ არათუ განუხილველად არ დატოვა ბანკის სააპელაციო საჩივარი, რომელშიც მხარემ შეცვალა პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაყენებული მოთხოვნა, არამედ ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე სარეზოლუციო ნაწილში გადაიტანა არა სააპელაციო საჩივარში მითითებული, არამედ პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაფიქსირებული მოთხოვნა;
40.6. მოსარჩელემ ვერ დაადასტურა მისი მოთხოვნის საფუძვლიანობა. საქმეში არსებული მტკიცებულებებიდან სათანადოდ არ ირკვევა მიიღო თუ არა და თუ მიიღო, როდის, რის საფუძველზე, ვისგან და რა პირობებით, მოპასუხემ სარჩელით მოთხოვნილი ქონებრივი სიკეთე. გარდა ამისა, უცნობია ბონუს აქციების რომელ ოდენობას ითხოვს ბანკი - ჯამურს თუ განგრძობადი თანამშრომლობის პირობით შეზღუდულს;
40.7. სააპელაციო სასამართლომ არასწორად დაადგინა ფაქტობრივი გარემოება, რომ მოპასუხემ 63 809 ბონუს აქცია 2016 წლის 03 აგვისტოს მიიღო. უფრო მეტიც, ეს არასწორი ფაქტობრივი გარემოება არასარწმუნო მტკიცებულებით, მოპასუხის ანგარიშის 2017 წლის 04 იანვრის მდგომარეობით მომზადებული ამონაწერით არის დადგენილი;
40.8. თუ აქციების უკან დაბრუნება ეფუძნება განრძობადი თანამშრომლობის პირობის შეუსრულებლობას, მხედველობის მიიღმაა დატოვებული ის გარემოება, რომ კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლის მიხედვით, აქციების დაბრუნების წინაპირობად განსაზღვრულია დასაქმებულის პირადი განცხადება/გადაწყვეტილება ან „ბედ ლივერით“ ურთიერთობის შეწყვეტა. ამის საწინააღმდეგოდ, განსახილველ შემთხვევაში ურთიერთობა შეწყდა ბანკის ინიციატივით. კერძოდ, მიუხედავად იმისა, რომ მოპასუხეს ჰქონდა ურთიერთობის დასრულების სურვილი, ბანკმა თავად მიიღო გადაწყვეტილება მისი თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე;
40.9. სასამართლომ სარჩელი დააკმაყოფილა, თუმცა თავად დაადგინა, რომ მოპასუხემ ბონუს აქციები მიიღო ყოველგვარი შეზღუდვისგან თავისუფალ მდგომარეობაში. ამასთან, მოპასუხეს დააკისრა აქციების უსასყიდლოდ დაბრუნება მაშინ, როდესაც აქციების ნებისმიერი მეთოდით უკან დაბრუნება მხოლოდ და მხოლოდ გამოსყიდვის ფორმით უნდა განხორციელებულიყო;
40.10. კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლის გარდა, აქციების უკან დაბრუნებას ითვალისწინებს მისი 12.2 მუხლიც, თუმცა ეს ნორმა გარკვევით მიუთითებს, რომ აქციების უკან დაბრუნება, ისევე როგორც აქციების უკან დაბრუნებაზე გადაწყვეტილების მიღება, წარმოადგენს არა ბანკის, არამედ „თ.ბ–ი ჯ. პ–ის“ უფლებამოსილებას;
40.11. აღნიშნული ჩანაწერებიდან გამომდინარეობს, რომ აქციების უკან დაბრუნება ექსკლუზიურად „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ უფლებამოსილებას წარმოადგენდა და ბანკის მხრიდან მოცემულ დავაში ჩართვა მოითხოვდა როგორც დამატებით ახსნა-განმარტებას იმასთან დაკავშირებით, რატომ იყო მოსარჩელე ბანკი და არა „თ.ბ–ი ჯ.პ–ი“, ისე ამის დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარდგენას. როგორც კომპენსაციის სისტემა მიუთითებს, მისი განახლებული რედაქციის ჩამოყალიბების მიზანი გასაცემ აქციებთან დაკავშირებით ბანკის „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ მიერ ჩანაცვლებაა, საიდანაც მხოლოდ ვარაუდი შეიძლება, რომ მანამდე აქციების უკან გამოთხოვის მოთხოვნა მხოლოდ გამცემ ბანკს გააჩნდა. თუმცა, ახალი რედაქციით ბანკი, უკიდურეს შემთხვევაში, შესაძლოა ყოფილიყო მხოლოდ და მხოლოდ „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ უფლებამოსილების განმახორციელებელი შუალედური რგოლი. შესაძლოა, ბანკის მიერ „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ მოთხოვნების დაყენება გამომდინარეობდა უფლებამოსილების დელეგირების დამფუძნებელი გარიგებიდან, თუმცა ამგვარი გარემოება მხარეს არ მიუთითებია და, მით უფრო, მისი დამადასტურებელი მტკიცებულება სასამართლოში არ წარუდგენია;
40.12. სასამართლომ დავის საგნის არარსებობის გამო საქმის წარმოება არ შეწყვიტა სსსკ-ის 272-ე მუხლის ა1 ქვეპუნქტის მიხედვით. კერძოდ, მოსარჩელის მოთხოვნა ეფუძნება კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლს. აღნიშნული მუხლი არეგულირებს შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში დასაქმებულ პირთან ურთიერთობის შეწყვეტის საკითხებს, რომლისგანაც კომპენსაციის სისტემა გამოარჩევს უმაღლესი მენეჯმენტის რგოლს, ვისთანაც იდება არა შრომითი, არამედ სასამსახურო ხელშეკრულება. მოპასუხესთან, მისი პოზიციიდან გამომდინარე, დადებული იყო სწორედ სასამსახურო ხელშეკრულება, რის გამოც მის მიმართ დასახელებულ მუხლში აღწერილი ზომების მიღება გამორიცხულია;

40.13. გარდა ამისა, სასამართლომ უგულებელყო ის გარემოება, რომ აქციების უკან დაბრუნებაზე გადაწყვეტილების მიმღებ უფლებამოსილ სუბიექტს წარმოადგენს „თ.ბ–ი ჯ.პ–ი“ (T. B. G. P.) და არა ბანკი. კერძოდ, კომპენსაციის სისტემის მიხედვით, „კომპანია“ ნიშნავს „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“, რომელიც ოფიციალურად დარეგისტრირებულია ინგლისსა და უელსში. კომპენსაციის სისტემის 1.3 მუხლის მიხედვით, ეს დოკუმენტი ძალაშია 2016 წლის 05 აგვისტოდან, წარმოადგენს განახილებულ ვერსიას და ანაცვლებს ბორდის მიერ 2015 წლის 17 ივნისს დამტკიცებულ დოკუმენტს/ძველ ვერსიას. განახლებული ვერსიის მიზანია დოკუმენტში იმ ცვლილებების შეტანა, რომლებიც საჭიროა ლონდონის ბირჟის პრემიუმ სეგმენტზე ლისტინგის მოთხოვნებისა და 2017 წელს (2016 წლის ბოლოს არებული შედეგების საფუძველზე) და მომდევნო წლებში გასაცემი ანაზღაურების მოთხოვნებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა, იმ ანაზღაურების უზრუნველყოფა, რომლებიც უნდა გაიცეს „თ.ბ–ი ჯ.პ–ისა“ და არა ბანკის აქციების სახით. განახლებული ვერსია ასევე ითვალისწინებს იმას, რომ ლონდონის პრემიუმ სეგმენტზე თითოეული აქცია გადაიცვლება „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ აქციაზე. კომპენსაციის სისტემის 6.7 მუხლის მიხედვით, „კომპანიამ“ უნდა აამოქმედოს სამსახურიდან წასული პირებისაგან აქციების გამოსყიდვის ისეთი პროცესები, რაც მოხსენიებულია წინამდებარე დოკუმენტის 6.2 მუხლში და რომელსაც „კომპანია“ დროდადრო მიიჩნევს მიზანშეწონილად. ამდენად, ბანკის ორგანოების მიერ განხორციელებულ ქმედებებს არ აქვთ არანაირი სამართლებრივი ძალა;
40.14. შესაბამისად, ვინაიდან წინამდებარე დავის ინიციატორია ბანკი, ხოლო „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ მოპასუხის მიმართ აქციების უკან დაბრუნების მოთხოვნა არ წარუდგენია, განსახილველ დავას საგანი არ გააჩნია. მეტიც, თუნდაც დავაში მოსარჩელედ „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ ჩართვის შემთხვევაში, ისიც დავის საგნის არმქონე საქმის წარმოებაში ჩაებმეოდა, ვინაიდან ზემოთ ციტირებული მონაკვეთების მიხედვით, „კომპანიას“ საშუალება ეძლეოდა გამოეთხოვა ბონუს აქციები იმის ხარჯზე, რომ ბანკის მიერ გადაცემული ბონუს აქციები გადაიცვლებოდა „თ.ბ–ი ჯ.პ–ის“ აქციებზე, აღნიშნულის დამადასტურებელი მტკიცებულება კი საქმეში არ მოიპოვება;
40.15. სასამართლომ არ იმსჯელა დავის გადასაწყვეტად გამოსაყენებელი სამართლის საკითხზე. მხარეთა შორის 01.07.2015წ. დადებული ხელშეკრულების მე-4 მუხლის მიხედვით, დირექტორის ანაზღაურება შედგება ფიქსირებული და ცვლადი კომპონენტებისაგან და გადაიხდება ნაღდი ფულითა და ბანკის აქციებით ისე, როგორც ეს გათვალისწინებულია კომპენსაციის სისტემით; ხელშეკრულების 9.1 მუხლის შესაბამისად, ხელშეკრულება რეგულირდება და განიმარტება საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად. ამასთან, კომპენსაციის სისტემის 24.1 მუხლის მიხედვით, წინამდებარე დოკუმენტის დებულებები და წინამდებარე დოკუმენტის შესაბამისად გაცემული ყველა ბონუსი და კომპენსაცია რეგულირდება და განიმარტება ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობის შესაბამისად. ამდენად, სახეზეა ერთი და იმავე საკითხის პარალელური მოწესრიგება ორი სხვადასხვა დოკუმენტით, ორ სხვადასხვა სამართალზე მითითებით. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს უცხო ქვეყნის მართლწესრიგის გამოყენებაზე შეთანხმება ბათილად უნდა მიეჩნია და უარი ეთქვა კომპენსაციის სისტემის გამოყენებაზე, რომელიც მთლიანად უცხო ქვეყნის სამართლის მიხედვით არის შედგენილი. სააპელაციო სასამართლოს არ დაუსაბუთებია მოცემულ შემთხვევაში რატომ გამოიყენა ქართული კანონმდებლობა, თუმცა საკითხის გადასაწყვეტად დაეყრდნო კომპენსაციის სისტემას;
40.16. სააპელაციო სასამართლომ სამართლებრივი შეფასება არ მისცა იმ საკითხს, რომ ბანკის სამეთვალყურეო საბჭომ ბონუს აქციების მოპასუხისაგან მოთხოვნის გადაწყვეტილება მიიღო მაშინ, როცა 21.11.2016წ. პრესრელიზის გამოქვეყნებით ბანკს უკვე ჰქონდა გამოხატული თანხმობა მოპასუხის მიერ თანამდებობის ყოველგვარი შეზღუდგვის გარეშე დატოვებასთან დაკავშირებით;
40.17. სასამართლომ დაადგინა და გადაწყვეტილება დააყრდნო ისეთ ფაქტებს, რომლებიც არ უნდა დაედგინა, რადგან მათთან დაკავშირებით საქმის წარმოება უკვე შეწყვეტილი იყო;
40.18. მოსარჩელეს არ დაუკავშირებია ბონუს აქციების დაბრუნების სასარჩელო მოთხოვნა მოპასუხე დირექტორის სხვა ბანკში დასაქმებასთან და „ვითომდა ნეგატიური მიზეზით“ ხელშეკრულების შეწყვეტასთან; მოსარჩელეს არ მოუთხოვია აქციების გადაცემა იმ დასაბუთებით, რომ დირექტორი სხვა ბანკში დასაქმდა; ეს იყო მითითებული მხოლოდ პირველი სასარჩელო მოთხოვნის ფაქტობრივ გარემოებებში, რომელთან დაკავშირებითაც საქმის წარმოება შეწყდა; მოპასუხეს არ მიეცა საშუალება ემტკიცებინა, რომ მას კონკურენციის აკრძალვის სახელშეკრულებო პირობა არ დაურღვევია;
40.19. სასამართლომ დააკმაყოფილა აბსურდული მოთხოვნა, რომლიდან შინაარსის გამოტანა და რომლის აღსრულებაც შეუძლებელია;
40.20. სასამართლომ დაადგინა, რომ მოპასუხეს ბონუს აქციებზე საკუთრება აღარ აქვს და მას, როგორც ბონუს აქციებზე საკუთრების არმქონეს, დაავალა ბონუს აქციების უკან დაბრუნება;
40.21. სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის 51-ე მუხლის პირველი ნაწილი და არ გამოარკვია გამოავლინა თუ არა ბანკმა სადავო აქციების უკან დაბრუნების ნება. სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილებით, მისივე გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით, მოპასუხესთან კომუნიკაცია ბანკის დირექტორს დაევალა. მოპასუხემ ბანკის დირექტორის წერილობითი შეტყობინება მისი თანამდებობიდან გათავისუფლების შესახებ, მიიღო 2016 წლის 27 დეკემბერს, თუმცა მასში ბონუს აქციებთან დაკავშირებით არაფერი ყოფილა მითითებული;
40.22. სააპელაციო სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის 52-ე მუხლი და არასწორად განმარტა მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულების მე-4 მუხლის ჩანაწერი, რომლის თანახმად „ბანკი არ გასცემს გარანტირებულ ბონუსებს დირექტორებზე“;
40.23. სააპელაციო სასამართლომ არასწორად განმარტა კომპენსაციის სისტემა და არასწორად გააიგივა მასში მოცემული მოწესრიგება ევროკავშირის დირექტივასთან (DIRECTIVE 2013/36/EU);
40.24. სააპელაციო სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილი, 115-ე მუხლი, 316-ე მუხლის მე-2 ნაწილი და ბანკის ქმედებები არაკეთილსინდისიერად არ მიიჩნია: მოპასუხემ 2016 წლის 31 ოქტომბრის განცხადებით ხელშეკრულების ვადამდე შეწყვეტასთან ერთად მოითხოვა ყოველგვარი სახელშეკრულებო შეზღუდვისაგან გათავისუფლება და ბანკის მხრიდან მისი წასვლის პირობების ერთი კვირის განმავლობაში დადასტურება. ნაცვლად იმისა, რომ ბანკს წერილობით დაედასტურებინა მოპასუხის სამსახურიდან წასვლის პირობები, 2016 წლის 17 ნოემბრიდან მან დირექტორს ხელფასის გადახდა და სამუშაო ადგილთან და სისტემებთან წვდომა შეუწყვიტა. 2016 წლის 21 ნოემბერს ბანკმა გამოსცა პრესრელიზი, სადაც დაადასტურა, რომ მოპასუხე დატოვებს ბანკს და მის გარეთ მოსინჯავს შესაძლებლობებს, ხოლო მის ადგილს ბანკში დაიკავებს გ.თ–ძე. ბანკის 2016 წლის 21 ნოებრის პრესრელიზის საფუძველზე, მოპასუხე 2016 წლის 01 დეკემბერს მას უგზავნის შემდეგი შინაარსის შეტყობინებას: ბანკი უკვე ერთი თვეა არ პასუხობს მის 2016 წლის 31 ოქტომბრის მოთხოვნას - ერთი კვირის ვადაში ბანკმა წერილობით დაადასტუროს, რომ მოპასუხე ბანკს ტოვებდა ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე; ბანკმა პრესრელიზით საჯაროდ უპასუხა მის განცხადებას და დაუდასტურა ამგვარი პირობების არარსებობა შემდეგი საჯარო განცხადებით - მოპასუხე თავის შესაძლებლობებს მოსინჯავს ბანკის გარეთ; ვინაიდან მოპასუხემ მიიღო ბანკის საჯარო დასტური დამატებითი პირობების არარსებობაზე, ეს უკანასკნელი ბანკს ატყობინებს, რომ იგი 2017 წლის იანვრიდან შეუდგება მუშაობას ახალ დამსაქმებელთან. მოპასუხის ამ შეტყობინების საპასუხოდ, ბანკი 2016 წლის 27 დეკემბერს იღებს გადაწყვეტილებას, რომ დაკმაყოფილდეს მისი 2016 წლის 31 ოქტომბრის განცხადება სამსახურიდან წასვლის შესახებ და მოითხოვს მოპასუხისგან კონკურენციის არგაწევას და აქციების უკან დაბრუნებას. ამდენად, ნებისმიერი ობიექტური გონიერი დამკვირვებლისთვის ნათელია, რომ: ბანკმა საჯარო პრესრელიზით დაადასტურა მოპასუხის გათავისუფლება ყოველგვარი შეზღუდვისა და პირობის გარეშე; დღემდე ბანკის ქმედებები წარმოადგენს არაკეთილსინდისიერ და არაგულისხმიერ ქმედებებს, რომლითაც იღვევა კანონის ზემოხსენებული მუხლების მოთხოვნები;
40.25. სასამართლომ არ გამოიყენა სსკ-ის 54-ე მუხლი: სასამსახურო ხელშეკრულებისა და კომპენსაციის სისტემის ნებისმიერი ჩანაწერი (მათ შორის მე-6 და მე-12 მუხლები), რომელიც შესაძლებელია გაგებულ იქნეს ისე, რომ პირმა, რომელმაც შრომის სანაცვლოდ მიიღო ანაზღაურება (ფულადი თუ არაფულადი), რაიმე პირობის დადგომისას უკან უნდა დაუბრუნოს დამქირავებელს, არის ბათილი სსკ-ის 54-ე მუხლის თანახმად, როგორც კანონსაწინააღმდეგო, საჯარო წესრიგისა და ზნეობის საწინააღმდეგოდ დადებული გარიგება. აღნიშნული ასევე ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის 23.1. მუხლს, რომლის თანახმად, ყველას აქვს შრომის, სამუშაოს თავისუფალი არჩევის, სამართლიანი და ხელსაყრელი სამუშაო პირობებისა და უმუშევრობისგან დაცვის უფლება; სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-6 მუხლს, რომლის თანახმად, ამ პაქტის მონაწილე სახელმწიფონი აღიარებენ შრომის უფლებას, რომელიც მოიცავს თითოეული ადამიანის უფლებას, მოიპოვოს საარსებო სახსრები შრომით, რომელსაც თავისუფლად აირჩევს ან რომელზეც თანხმდება, და მიიღებენ შესაბამის ზომებს ამ უფლებათა დასაცავად. იმავე, პაქტის მე-7 მუხლი ადგენს, რომ მონაწილე სახელმწიფონი აღიარებენ თითოეულის უფლებას ჰქონდეს შრომის სამართლიანი და ხელსაყრელი პირობები; საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლს, რომლის თანახმადაც უზრუნველყოფილია შრომის თავისუფლება, ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება;
40.26. მიუხედავად იმისა, რომ სასამსახურო ხელშეკრულება არ წარმოადგენს შრომის კოდექსით გათვალისწინებულ შრომით ხელშეკრულებას, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლისა და კონსტიტუციურსამართლებრივი გაგებისათვის იგი სრულად არის გათანაბრებული შრომით ხელშეკრულებასთან და მასზე ვრცელდება ზემოაღნიშნული ნორმების დაცვითი სტანდარტი, რასაც არაერთ გადაწყვეტილებაში საქართველოს უზენაესი სასამართლო განამტკიცებს (იხ. სუსგ საქმე №ას-164–164-2018). შესაბამისად, ხაზგასმით აღსანიშნავია, რომ შრომითი/სოციალური დაცვის სტანდარტი არ მოიცავს მხოლოდ საარსებო მინიმუმის გამომუშავების შესაძლებლობას, არამედ შრომა წარმოადგენს საკუთრების მოპოვების საშუალებას და ამ შრომით მოპოვებულ საკუთრებას სრულად იცავს ზემოაღნიშნული მუხლები, იმისგან დამოუკიდებლად შრომით მოპოვებული საკუთრება საარსებო მინიმუმია თუ მასზე ბევრად მეტი;
40.27. ზემოთ მითითებული ნორმების შესაბამისად, ბანკსა და მოპასუხეს შორის გაფორმებული სასამსახურო ხელშეკრულების მხარე მოპასუხე ვერ იქნებოდა/იქნება იძულებით და დაუშვებელია ამ მიზნის მისაღწევად ფაქტობრივი იძულების ეფექტის მქონე ყოველგვარი სხვა მექანიზმის გამოყენება, რადგან აღნიშნულით დაირღვევა მოპასუხისათვის ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლითა და საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებული შრომის თავისუფლება. უკვე გამომუშავებული ბონუსის უკან დაბრუნების მოთხოვნა კი სწორედ ასეთ, შრომის თავისუფლების შემზღუდველ ფაქტობრივ მექანიზმს წარმოადგენს. ამდენად, მოპასუხეს ყოველგვარი სანქციის გარეშე ჰქონდა უფლებამოსილება, ბანკთან სასამსახურო ხელშეკრულება შეეწყვიტა. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლითა და საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებული შრომის თავისუფლების გამოყენების შემთხვევაში, დაუშვებელია პირს დაევალოს დამქირავებელს დაუბრუნოს შრომის სანაცვლოდ საკუთრებაში გადაცემული აქციები;
40.28. ის გარემოება, რომ აქციები შრომის სანაცვლო ანაზღაურებაა, დასტურდება სასამსახურო ხელშეკრულების მე-4 მუხლით (იხ. სასამსახურო ხელშეკრულება, ტ. 1, ს.ფ. 23-30). ასევე, თავად ბანკის სარჩელის მე-3 ფაქტობრივი გარემოებით (იხ. სარჩელი, ტ. 1. ს.ფ. 3) და ბანკის მიერ 2020 წლის 12 ივნისს წარდგენილი სააპელაციო საჩივრით, სადაც მე-8 გვერდზე ბანკმა მიუთითა, რომ „მხარეთა შეთანხმებით, მისი შრომის ანაზღაურება შედგებოდა 15 000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარისა და ცვლადი კომპონენტისგან, რომელიც გადაიხდებოდა ნაღდი ფულით და კომპენსაციის სისტემით გათვალისწინებული ბანკის აქციებით“ (იხ. 12.06.2020წ. სააპელაციო საჩივარი, ტ. 2, ს.ფ. 265-286);
40.29. სპეკულაციაა ბანკის მითითება, თითქოს მას საქართველოს ეროვნული ბანკი ავალდებულებს დირექტორისათვის გადაცემული აქციების უკან დაბრუნებას და აღნიშნული გამომდინარეობს საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 26.09.2018წ. №215/04 ბრძანებით დამტკიცებული „კომერციული ბანკების კორპორაციული მართვის კოდექსიდან“ (შემდგომში - „კორპორაციული მართვის კოდექსი“). უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ურთიერთობაზე კორპორაციული მართვის კოდექსი საერთოდ არ ვრცელდება, ვინაიდან მისი გამოცემის პერიოდში მოპასუხე ბანკში რაიმე თანამდებობას აღარ იკავებდა. კორპორაციული მართვის კოდექსი ნათლად ადგენს, რომ: (1) ცვლადი ანაზღაურება არის სწორედაც, რომ დირექტორის საქმიანობის (შრომის) სანაცვლო ანაზღაურება და (2) ზუსტად ისეთი სტანდარტით იცავს ამ ანაზღაურებას, როგორც საქართველოს კონსტიტუცია, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი, საქართველოს შრომის კოდექსი და სხვა საკანონმდებლო აქტები;
40.30. კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის, რომლის სათაურიც არის „ანაზღაურება“, მე-2 პუნქტის თანახმად, „ბანკს დოკუმენტურად უნდა ჰქონდეს განსაზღვრული ანაზღაურების პოლიტიკა, რაც სხვა საკითხებთან ერთად, უნდა მოიცავდეს საქმიანობის შესაბამისად, ანაზღაურების ფორმებსა და მათ კომბინაციებს, მათ შორის, ფიქსირებული და ცვალებადი ანაზღაურების ფორმებს, ბონუსური სისტემის ელემენტებს და ასევე გადახდების გრაფიკებსა და პერიოდულობის საკითხებს“;
40.31. კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, დირექტორატისა და მატერიალური რისკის ამღებ სხვა პირთა ანაზღაურების სისტემა, მინიმუმ, უნდა შეიცავდეს შემდეგ ელემენტებს: ფიქსირებულ ანაზღაურებას, რომელიც უნდა ასახავდეს შესაბამის პროფესიულ გამოცდილებასა და ორგანიზაციულ პასუხისმგებლობას, რაც, თავის მხრივ, განსაზღვრული უნდა იყოს პირის სამუშაო აღწერილობაში, როგორც დასაქმების ნაწილი; ცვალებად ანაზღაურებას, რომელიც გარდა პირის სამუშაო აღწერილობაში მითითებულისა, უნდა ეფუძნებოდეს რისკებზე მიბმულ საქმიანობის შედეგებს. ამასთან, მთლიანი ცვალებადი ანაზღაურების პოლიტიკა ხელს არ უნდა უშლიდეს ბანკის მიერ კაპიტალის ადეკვატურობის დადგენილი კოეფიციენტების დაცვასა და სხვა ნორმატივების შესრულებას. ბანკს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს ცვალებადი ანაზღაურების არგაცემის გზით, არ დაუშვას საზედამხედველო კაპიტალის შემცირება;
40.32. შესაბამისად, ნათელია, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი ანაზღაურებად მიიჩნევს როგორც ფიქსირებულ, ისე ცვალებად და ბონუსურ სისტემას. კორპორაციული მართვის კოდექსით ნათლად არის დადგენილი, რომ ყველა ეს ფორმა წარმოადგენს ანაზღაურებას და არა ბანკის მიერ სააპელაციო სასამართლოში მითითებულ „ბენეფიტს“, რომლითაც ფაქტობრივად ბანკმა ბონუსური ანაზღაურება გაუთანაბრა სამსახურებრივი ტელეფონითა თუ ავტომობილით სარგებლობას, რაც სამართლებრივად არასწორია;
40.33. ზემოაღნიშნულს განსაკუთრებულად კარგად წარმოაჩენს კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-11 პუნქტი, რომლის თანახმად, „ბანკის დირექტორატის ან მატერიალური რისკის ამღები სხვა პირის მიერ ბანკში დაკავებული პოზიციის დატოვება არ უნდა იყოს ამ მუხლის მე-10 პუნქტით განსაზღვრული ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების განსაზღვრულ დროზე ადრე შეწყვეტის ან მისი კორექტირების საფუძველი, თუ არ არსებობს კორექტირების სხვა მიზეზები“. შესაბამისად, ნათელია, რომ ცვალებად და ბონუსურ ანაზღაურებას საქართველოს ეროვნული ბანკი მიიჩნევს ანაზღაურებად და არა „ბენეფიტად“. ამავე დროს, საქართველოს ეროვნული ბანკი სრულად აცნობიერებს და იცავს ამ ანაზღაურებას. ამდენად, ბანკის პოზიცია, რომ მოპასუხემ ბონუს აქციები მხოლოდ იმიტომ უნდა დაუბრუნოს მას, რომ ბანკში აღარ მუშაობს, გარდა კასატორის მიერ ზემოთ მითითებული სამართლებრივი ნორმებისა, სრულად ეწინააღმდეგება კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-11 პუნქტს;
40.34. თუ მოსარჩელე ბანკს სურდა ბონუს აქციების უკან დაბრუნება სხვა საფუძვლით, მაშინ მას უნდა დაემტკიცებინა მოპასუხის მიერ ბანკისათვის ზიანის მიყენების ფაქტი, თუმცა ასეთ შემთხვევაშიც კორექტირება შესაძლებელია განხორციელებულიყო მხოლოდ რეალური ზიანის ფარგლებში და არა ისე, რომ მოპასუხეს სრულად დაებრუნებინა მისთვის შრომის სანაცვლოდ გადაცემული აქციები. ამასთან, თუ ბანკი მიიჩნევს, რომ რეალური ზიანის დადასტურების გარეშეც აქვს უფლება მოითხოვოს აქციების უკან დაბრუნება, მაშინ თეორიულად ეს შეიძლება იყოს პირგასამტეხლო, თუმცა აღსანიშნავია, რომ ეს თეორიული დაშვებაც ვერ მართლდება რადგან: ა) პირგასამტეხლო - ფულადი თანხაა ვალდებულების დარღვევისათვის, აქციების უკან დაბრუნება კი ვერ აკმაყოფილებს პირგასამტეხლოს ცნებას; ბ) პირგასამტეხლო შესაძლებელია არსებობდეს მხოლოდ ვალდებულების დარღვევის შემთხვევისათვის: თუ ბანკი ვალდებულების დარღვევად მიიჩნევს იმას, რომ მოპასუხეს არ ჰქონდა უფლება შეეწყვიტა ბანკთან სასამსახურო ხელშეკრულება, აღნიშნული ვალდებულება არის ბათილი შრომის თავისუფლებასთან წინააღმდეგობის გამო; თუ ბანკი ვალდებულების დარღვევად მიიჩნევს იმას, რომ მოპასუხეს არ ჰქონდა უფლება კონკურენტ ბანკში დასაქმებულიყო, აღნიშნულიც არასწორია, რადგან: (1) როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, მოპასუხემ თანამდებობა დატოვა ყოველგვარი შეზღუდვისგან თავისუფალმა; (2) ბანკის მიერ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების გამო მოპასუხე ვერც დასაქმდა; (3) ზემოაღნიშნულისგან დამოუკიდებლადაც, პირგასამტეხლოდ მიჩნევისა და ვალდებულების დარღვევის მიჩნევის შემთხვევაშიც კი, ბანკის მიერ მოთხოვნილი პირგასამტეხლო შეუსაბამოდ მაღალია;
40.35. ბონუს აქციები არის უკვე გაწეული შრომის/საქმიანობის სანაცვლოდ გადაცემული და არა მომავალში გასაწევი შრომის/საქმიანობისათვის. აღნიშნული პირდაპირ არის მითითებული მოპასუხესა და ბანკს შორის 2015 წლის 01 ივლისს გაფორმებული სასამსახურო ხელშეკრულების 4.3 მუხლში, რომლის თანახმად, გარდა ფიქსირებული გადავადებული კომპენსაციისა, წლიური ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ, დირექტორი ყოველწლიურად იღებს ცვლად გადავადებულ კომპენსაციას ბანკის აქციების და/ან აქციების შეძენის ოფციური უფლების სახით, წინა წლის შედეგებისა და შეფასების შესაბამისად, როგორც ეს გათვალისწინებულია „კომპენსაციის სისტემით“. შესაბამისად, ხელშეკრულებით ნათლადაა დადგენილი, რომ მოპასუხის შრომის ანაზღაურება შედგებოდა ორი ნაწილისგან: (1) მოჭრილი ხელფასი და (2) შრომის/საქმიანობის შედეგად გამომუშავებული ანაზღაურება;
40.36. შრომის/საქმიანობის შედეგად გამომუშავებული ანაზღაურება (ცვლადი ანაზღაურება) გაიცემა წლიური ანგარიშის გამოქვეყნების შემდეგ, წინა წლის შედეგებისა და შეფასების გათვალისწინებით. შესაბამისად, ნათელია, რომ ბანკი აფასებს დირექტორის მიერ უკვე გაწეულ სამუშაოს და სწორედ უკვე გაწეული სამუშაოსთვის იღებს იგი ანაზღაურებას აქციების სახით. განსახილველ შემთხვევაშიც მოპასუხეს სადავო აქციები გადაეცა უკვე გაწეული სამუშაოს სანაცვლოდ. შესაბამისად, ნათლადაა გაცემული პასუხი სასამართლოს იმ კითხვაზე, თუ რა მოხდება მეორე დღესვე, რომ დატოვოს დირექტორმა დაკავებული თანამდებობა. მითითებულ კონტექსტში აღნიშნული ვერასდროს მოხდება, ვინაიდან დირექტორს აქციები მიღებული აქვს არა სამომავლო მუშაობისთვის, არამედ უკვე შესრულებული სამუშაოსთვის. ამდენად, შედეგები იგივეა, რაც იქნებოდა მაშინ, თუ მაგალითად მე-13 ხელფასის აღების, სახელფასო დანამატის ან/და პრემიის მიღების შემდგომ დატოვებდა დასაქმებული თანამდებობას;
40.37. ბანკის მიერ შემოთავაზებული განმარტების გათვალისწინებით, რომლის თანახმად, აქციები ისეთ „ბენეფიტს“ წარმოადგენს, რომელიც დირექტორს აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის კვალავ მუშაობს კომპანიაში, ჩნდება რიტორიკული კითხვები: დირექტორის სამსახურებრივი ავტომობილით მომსახურება მისი მუშაობის წინა წლის შედეგებთან არის დაკავშირებული? ან დირექტორი სამსახურის დატოვების შემდეგ უკან აბრუნებს ავტომობილის მომსახურების გამო დაზოგილ ხარჯებს? იქნებ დირექტორმა ანაზღაურებული სატელეფონო ხარჯებიც უკან უნდა დააბრუნოს? მითითებული რიტორიკული კითხვები ნათლად წარმოაჩენს ბანკის პოზიციის აბსურდულობას. ამასთან, არის კიდევ ერთი რიტორიკული კითხვა: მითითებული ხარჯების დაბრუნების ვალდებულებაზე ირიბადაც კი არ არის აღნიშნული ხელშეკრულებაში და თუ აქციები მსგავს „ბენეფიტს“ წარმოადგენს, საერთოდ გაუგებარი ხდება რას ეყრდნობა ბანკის სარჩელი, თუნდაც თავისივე არასწორი ლოგიკით;
40.38. ბანკის მიერ სააპელაციო სასამართლოში გამოთქმული პოზიცია, რომ გადაცემული აქციები საერთოდ არ წარმოადგენს ანაზღაურებას და ეს ლინგვისტური პრობლემაა, სრულიად გაუგებარს ხდის, თუ რას წარმოადგენს გადაცემული ბონუს აქციები და რას ეყრდნობა მისი უკან დაბრუნების მოთხოვნა, ვინაიდან ხელშეკრულებით, თუნდაც კანონსაწინააღმდეგოდ, დარეგულირებულია ანაზღაურების სახით გადაცემული ბონუს აქციების უკან დაბრუნება. ამასთან, იმ აბსურდული დაშვებითაც კი, თუ ბანკი ბონუს აქციებს „ბენეფიტად“ და არა ანაზღაურებად თვლიდა, უდავოა, რომ სასამსახურო ხელშეკრულებაში ბონუს აქციები სახელდებულია, როგორც ანაზღაურება, რაც მეორე მხარეს უჩენდა ნდობას და იმის მყარ მოლოდინს, რომ შესაბამისი სარგებელი იყო გამომუშავებადი შრომითი ანაზღაურება. ამდენად, იმ აბსურდული დაშვებითაც კი, რომ ბანკმა ენობრივად ნათლად ვერ ჩამოაყალიბა ეს პირობა, არ იცვლება ის, რომ მოპასუხის პოზიციიდან ეს „სარგებელი“ ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად ნიშნავდა იმას, რაც სასამსახურო ხელშეკრულებაში ეწერა, ანუ შრომის სანაცვლო ანაზღაურებას. ეს პირობა ბუნდოვანიც რომ ყოფილიყო (რაც რეალურად არ იყო), ის ბანკის მიერ შედგენილ სტანდარტულ პირობას წარმოდგენს და ბუნდოვანების შემთხვევაში მის საწინააღმდეგოდ უნდა განიმარტოს (contra proferentem განმარტება);
40.39. სააპელაციო სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის 346-ე და 348-ე მუხლები. სტანდარტულ პირობას წარმოადგენს და შესაბამისად, ბათილია სასამსახურო ხელშეკრულებისა და კომპენსაციის სისტემის ნებისმიერი ჩანაწერი, რომელიც შესაძლებელია გაგებულ იქნას იმგვარად, რომ ვინაიდან მოპასუხე აღარ მუშაობს ბანკში ან/და დაარღვია დასაქმების აკრძალვის პირობები, ვალდებულია ბანკს აქციები დაუბრუნოს;
40.40. სამოქალაქო კოდექსის 346-ე მუხლის თანახმად, ბათილია ხელშეკრულებათა სტანდარტული პირობა, თუ იგი ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპების საწინააღმდეგოდ საზიანოა ხელშეკრულების მეორე მხარისათვის. ხელშეკრულების სტანდარტული პირობა, რომელიც ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპებს ეწინააღმდეგება, საზიანოა თუ არა მეორე მხარისათვის შემდეგნაირად უნდა დადგინდეს: უნდა მოხდეს სტანდარტული პირობის შინაარსის შედარება სამოქალაქო კოდექსის ან სხვა სამართლებრივ ნორმებთან, რომლებიც ამ კონკრეტულ სიტუაციაში ძალაში იქნებოდნენ სტანდარტული პირობის არარსებობის შემთხვევაში. შესაბამისად, ბათილია ის სტანდარტული პირობა, რომელიც მეორე მხარის საზიანოდ არ შეესაბამება იმავე ტიპის ხელშეკრულებისთვის სამართლებრივი ნორმებით დადგენილ წესებს. სახელშეკრულებო პარადიგმას ამ შემთხვევაში ძირითადად განაპირობებს: სსკ-ის 710-ე მუხლი, რომლის მიხედვით ანაზღაურება არის გასამრჯელო უკვე გაწეული სამუშაოსათვის და ის უკუქცევითად პირს არ შეიძლება ჩამოერთვას და სსკ-ის 720-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის მიხედვით, ხელშეკრულების შეწყვეტის უფლების გამორიცხვა დაუშვებელია; შრომის კოდექსის შესაბამისი ნორმები, რომლებიც იგივეს განამტკიცებენ და შრომის კოდექსითა და კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი შრომის თავისუფლება. მოცემულ შემთხვევაში ბანკის მიერ შემოთავაზებული პირობა იმდენად მნიშვნელოვნად არის აცდენილი სახელშეკრულებო პარადიგმას, რომ ის აზიანებს მხარეს ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპების საწინააღმდეგოდ და სსკ-ის 54-ე მუხლით დადგენილი ბათილობის საფუძვლის პარალელურად, ბათილია სსკ-ის 346-ე მუხლის მიხედვითაც;
40.41. გარდა აღნიშნულისა, სტანდარტული პირობის ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპთან შეუსაბამობა შეიძლება გამოწვეული იყოს პირობის არაცალსახა და გაუგებარი ფორმულირებით („სიცხადის პრინციპი“);
40.42. სააპელაციო სასამართლომ გამოიყენა კანონი, რომელიც არ უნდა გამოეყენებინა. კერძოდ, იხელმძღვანელა სამოქალაქო კოდექსის 319-ე მუხლით და სახელშეკრულებო თავისუფლებით გაამართლა შეთანხმების ბათილი პირობა;
40.43. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 187-ე მუხლის მე-2 ნაწილისა და 186-ე მუხლის პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სახეზეა სარჩელის განუხილველად დატოვების საფუძველი. მოსარჩელემ წარადგინა აღიარებითი სარჩელი, თუმცა არ მიუთითებია და არ დაუსაბუთებია აღიარებითი სარჩელის იურიდიული ინტერესი;
40.44. სააპელაციო სასამართლოს, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 374-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სააპელაციო საჩივარი განუხილველად უნდა დაეტოვებინა, ვინაიდან აპელანტმა ის კანონით დადგენილი ვადის დარღვევით წარადგინა.
41. კასატორმა მოითხოვა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2020 წლის 06 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 იანვრის საოქმო განჩინებების გაუქმება, რომლითაც მას უარი ეთქვა სააპელაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობის თაობაზე შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე იმ საფუძვლით, რომ ბანკს სააპელაციო საჩივარი კანონით დადგენილ ვადაში არ წარუდგენია. კასატორის თქმით, აღნიშნული შემდეგმა გარემოებებმა განაპირობა:
41.1. სააპელაციო საჩივარი არაუფლებამოსილმა პირმა წარადგინა. 2020 წლის 18 თებერვალს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიამ დაასრულა წინამდებარე საქმის განხილვა და გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადება გადადო 2020 წლის 10 მარტს. აღნიშნულ სხდომას ესწრებოდა ბანკის წარმომადგენელი ი.ა–ი, რომლის მიმართ გაცემული მინდობილობის მოქმედების ვადა იწურებოდა 2020 წლის 22 თებერვალს; თუმცა, გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადება გადაიდო 2020 წლის 12 მარტს, რის თაობაზეც ეცნობათ მხარეებს. საქმეში არსებული სატელეფონო აქტის მიხედვით, აღნიშნულის თაობაზე იმავე წლის 09 მარტს ეცნობა ბანკის წარმომადგენელს, ი.ა–ს, თუმცა ამ დროისათვის საქმეში არ მოიპოვებოდა მის მიმართ ბანკის მიერ გაცემული მოქმედი მინდობილობა. მიუხედავად აღნიშნულისა, უდავოა, რომ იგი ბანკის წარმომადგენელი იყო და მან გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადების თარიღის ცვლილების თაობაზე შეატყობინა ბანკს, წინააღმდეგ შემთხვევაში 2020 წლის 10 მარტს ბანკის მრავალრიცხოვანი წარმომადგენლებიდან ერთი მაინც გამოცხადდებოდა სასამართლოში. ამდენად, უდავოდ დასტურდება, რომ ბანკისთვის ცნობილი იყო პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადების თარიღი, ხოლო გამოცხადებას ესწრებოდა ბანკის წარმომადგენელი ი.ა–ი. შესაბამისად, გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადის ათვლა დაიწყო სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებიდან 31-ე დღეს, ანუ 2020 წლის 12 აპრილს და ამოიწურა იმავე წლის 27 აპრილს (ვინაიდან 25 აპრილი იყო შაბათი);
41.2. 2020 წლის 22 აპრილს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიაში ბანკის სახელით ი.ა–მა წარადგინა ბლანკეტური სააპელაციო საჩივარი, რომელსაც ხელს თავად აწერს, თუმცა მას არ ერთვის და არც საქმის მასალებში მოიპოვება იმ დროისათვის ბანკის მიერ ი.ა–ის სახელზე გაცემული, მოქმედი მინდობილობა. შესაბამისად, აღნიშნული სააპელაციო საჩივარი ბანკის ნებას არ გამოხატავს და ის სააპელაციო საჩივრად ვერ იქნება მიჩნეული;
41.3. ბანკის წარმომადგენელმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება ჩაიბარა 2020 წლის 27 მაისს. ამასთან, იმავე წლის 12 ივნისს ბანკმა წარადგინა დაზუსტებული სააპელაციო საჩივარი, თუმცა ამ დროისათვის გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადა უკვე ამოწურული იყო. ბანკის კონტრარგუმენტი აღნიშნულთან დაკავშირებით შეიძლება დაკავშირებული იყო იმასთან, რომ მან „დაუზუსტებელი“ სააპელაციო საჩივარი კანონით დადგენილ ვადაში წარადგინა, ასევე ის, რომ დასაბუთებული გადაწყვეტილება კანონით დადგენილ ვადაში არ ჩაბარებია, რაც არასწორია და აბსურდულ შედეგებამდე მივყავართ;
41.4. ორი სააპელაციო საჩივრის საქმეში არსებობის აბსურდულობა პირდაპირ გამომდინარეობს სსკ-ის 2591 მუხლის პირველი ნაწილიდან, რომელიც გასაჩივრების უფლების მქონე პირს დასაბუთებული გადაწყვეტილების მისაღებად სასამართლოში გამოცხადებას ავალდებულებს. თუ ეს ვალდებულება არ სრულდება, იმის მიუხედავად, არის თუ არა დასაბუთებული გადაწყვეტილება მზად, გასაჩივრების ვადა გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებიდან 30 დღის ამოწურვის მომენტიდან აითვლება. ამასთან, პირი, რომელიც მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილება სასამართლოს ბრალით ვერ ჩაბარდა, ამ გარემოებას შესაბამისი მტკიცებულებით უნდა ადასტურებდეს;
41.5. საქმეში არ მოიპოვება მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ ბანკმა ზემოაღნიშნული ნორმით დადგენილ ვადაში დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების მოთხოვნით მიმართა სასამართლოს. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში გასაჩივრების ვადის ათვლა დაიწყო გადაწყვეტილების გამოცხადებიდან 30 დღის ამოწურვის მომენტიდან და დასრულდა 2020 წლის 25 აპრილს. 2020 წლის 22 აპრილს შეტანილია ბლანკეტური დოკუმენტი, რომლითაც გადაწყვეტილების გასაჩივრება შეუძლებელია. ბანკმა სააპელაციო საჩივარი წარადგინა ვადადარღვევით - 2020 წლის 12 ივნისს;
41.6. გარდა ამისა, ბანკმა სააპელაციო საჩივრით შეცვალა სარჩელის საგანი, რისი უფლებაც მას არ ჰქონდა. კერძოდ, ბანკი სარჩელით ითხოვდა მოპასუხისათვის ბანკის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის ამ უკანასკნელისათვის დაბრუნების დავალებას, ხოლო მის სააპელაციო მოთხოვნას წარმოადგენს ბანკის კაპიტალში არსებული 63 809 აქციის ბანკის სახელზე აღრიცხვა. ამდენად, უდავოა, რომ აღნიშნული მოთხოვნები სხვადასხვაა. სააპელაციო სასამართლო ვალდებული იყო პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერება მხოლოდ სააპელაციო საჩივრის ფარგლებში განეხილა. ბანკს სააპელაციო საჩივრით სარჩელის დაკმაყოფილება არ მოუთხოვია, არამედ მან შეცვალა სასარჩელო მოთხოვნა;
41.7. ბანკს ერთი და იმავე მიზნის მისაღწევად პირველ და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოებში ალტერნატიული მოთხოვნები აქვს დაყენებული, რაც დაუშვებელია;
41.8. სააპელაციო საჩივარი კონკრეტულ მოთხოვნას არ შეიცავს. კერძოდ, აპელანტი ითხოვს ბანკის კაპიტალში არსებული 63 809 ბონუს აქციის ბანკის სახელზე აღრიცხვას, რაც აბსტრაქტული და ბუნდოვანი მოთხოვნაა, რადგან მოთხოვნაში არ არის მითითებული თუ ვის საკუთრებაში არსებულ და რომელ აქციებზეა საუბარი. გარდა ამისა, მოთხოვნაში არ არის მითითებული, რომ აქციები ბანკის „საკუთრებად“ აღირიცხოს. სიტყვა „საკუთრების“ ხსენების გარეშე ბანკის მოთხოვნა ყოველგვარ სამართლებრივ მნიშვნელობას არის მოკლებული.
42. საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის საკითხი საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატაში განხილულ იქნა ზეპირი მოსმენით 2022 წლის 12 და 28 აპრილის სხდომებზე.
43. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 28 აპრილის განჩინებით საკასაციო საჩივარი ცნობილ იქნა დასაშვებად საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე მუხლის მე-5 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.



ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

44. საკასაციო სასამართლომ შეისწავლა საკასაციო საჩივრის საფუძვლიანობა, საქმის მასალები, შეამოწმა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების სამართლებრივი დასაბუთება და მიიჩნევს, რომ საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.
45. საკასაციო სასამართლოს შემოწმების საგანია კომერციული ბანკის მიერ საკუთარი დირექტორისათვის ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემული ბონუს აქციების უკან დაბრუნების შესახებ მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილების მართლზომიერება.
46. რამდენადაც საკასაციო საჩივარი სამართლის ნორმების დარღვევის შესახებ პრეტენზიებთან ერთად შეიცავს პრეტენზიებს საქმის გარემოებების არასწორად (საპროცესო სამართლის ნორმების დარღვევით) დადგენასთან დაკავშირებით, საკასაციო სასამართლო უპირველესად იმსჯელებს აღნიშნულ პრეტენზიებზე.


საკასაციო პრეტენზიები ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად დადგენასთან დაკავშირებით


47. საკასაციო პალატა სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად (საპროცესო ნორმების დარღვევით) დადგენასთან დაკავშირებით კასატორის იმ პრეტენზიებთან მიმართებაში, რომლებიც მოცემულია წინამდებარე განჩინების 40.2, 40.6, 40.7, 40.17, 40.18, 40.20 და 40.21 ქვეპუნქტებში, აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407.1 მუხლის შესაბამისად, საკასაციო სასამართლოს მჯელობის საგანი შეიძლება იყოს მხარის მხოლოდ ის ახსნა-განმარტებები, რომლებიც ასახულია სასამართლოთა გადაწყვეტილებებში ან სხდომათა ოქმებში, გარდა ამ კოდექსის 396-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტში მითითებული ფაქტებისა, რომლებიც შესაძლებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული.
48. ფაქტები, რომლებსაც ეხება ზემოაღნიშნული საკასაციო პრეტენზიები, უდავო ფაქტების სახით დაადგინა ჯერ კიდევ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიამ 2020 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილებით. აღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრა მხოლოდ მოსარჩელემ, რომელსაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ფაქტების არასწორ დადგენასთან დაკავშირებით პრეტენზია არ გამოუთქვამს. მოსარჩელის სააპელაციო საჩივარზე სააპელაციო შესაგებელი წარადგინა კასატორმა/მოპასუხემ, სადაც ამ ფაქტების არასწორად დადგენასთან დაკავშირებით პრეტენზია არც მას გამოუთქვამს (იხ. სააპელაციო შესაგებელი ტ. 3, ს.ფ. 26-44, 56-58). ამრიგად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ იმ ფაქტების დადგენის კანონიერება, რომლებსაც ამჟამად ზემოაღნიშნული საკასაციო პრეტენზიები მიემართება, სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი საერთოდ არ ყოფილა. მან გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტები. ამიტომ სსსკ-ის 407-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, ამ ფაქტების დადგენის სისწორე საკასაციო სასამართლოს მჯელობის საგანი ვერ გახდება. იმავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, ისინი სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის.
49. მიუხედავად აღნიშნულისა, საკასაციო პალატას მიზანშეწონილად მიაჩნია იმსჯელოს ზოგიერთი ფაქტის დადგენასთან დაკავშირებულ გარკვეულ საპროცესო საკითხებზე, კერძოდ, პრეტენზიაზე რომ სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა და გადაწყვეტილება დააყრდნო ისეთ ფაქტებს, რომლებთან დაკავშირებითაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის წარმოება უკვე შეწყვეტილი იყო (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.17 და 40.18 ქვეპუნქტები).
50. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მხარეების მიერ დავის საგნის განსაზღვრა დისპოზიციურობის პრინციპის ერთ-ერთი კონკრეტული გამოვლინებაა. ეს იმას ნიშნავს, რომ სასამართლოს უფლება არ აქვს გასცდეს სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებს, შეცვალოს სარჩელის საგანი და საფუძველი, გაადიდოს სასარჩელო მოთხოვნის ოდენობა (იხ. თ. ლილუაშვილი, ვ. ხრუსტალი, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის კომენტარი, მუხლი 3, გვ. 5). ამდენად, სასამართლოს როლი სამოქალაქო სამართალწარმოებაში განისაზღვრება მხარეთა მიერ განსაზღვრული მოთხოვნის საფუძვლიანობის შემოწმებით მათ მიერვე წარმოდგენილი მტკიცებულებების ფარგლებში. ამ მოსაზრებას საფუძვლად უდევს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 248-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც, სასამართლოს უფლება არა აქვს მიაკუთვნოს თავისი გადაწყვეტილებით მხარეს ის, რაც მას არ უთხოვია, ან იმაზე მეტი, ვიდრე ის მოითხოვდა.
51. მხარე ვალდებულია სასამართლოს წარუდგინოს მოთხოვნა, ასევე მიუთითოს მოთხოვნის საფუძვლად არსებული ფაქტები და აღნიშნული ფაქტების დამადასტურებელი მტკიცებულებები, მათი არსებობის შემთხვევაში. აუცილებელი არ არის მან მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი მიუთითოს. მოქმედებს პრინციპი - Jura novit curia, რომლის მიხედვითაც, მხარე ვალდებულია „სასამართლოს ფაქტები მისცეს“, რადგან იგულისხმება, რომ „სასამართლომ სამართალი იცის“ (იხ. ქ. მესხიშვილი, ჰაგენლოხი / ალავიძე / ბაქაქური / ბერეკაშვილი / გასიტაშვილი / თოდუა / მესხიშვილი / ქათამაძე / ძლიერიშვილი, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის კომენტარი (რჩეული მუხლები), GIZ, თბილისი, 2020, გვ. 99).
52. შესაბამისად, მხარე ვალდებული არ არის სარჩელში მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი მიუთითოს, მით უფრო, მას არ ევალება, მოთხოვნის სხვადასხვა სამართლებრივი საფუძვლების არსებობის პირობებში, მოთხოვნის საფუძველი თავად აირჩიოს. მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველთა კონკურენციის დროს უპირატესად გამოსაყენებელი სამართლის ნორმის შერჩევა მოსამართლის კომპეტენციაა (იხ. ს. ჩაჩავა, მოთხოვნებისა და მოთხოვნის საფუძვლების კონკურენცია, თბილისი, 2011, გვ. 21), შესაბამისად, სამართლებრივი საფუძვლის მისადაგება განსახილველი სადავო ურთიერთობისადმი სასამართლოს პრეროგატივაა (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 02.06.2017წ. განჩინება, საქმეზე №ას-317-300- 2017).
53. მითითებული მსჯელობის ნორმატიული საფუძველია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 178-ე და 186-ე მუხლები, რომელთა მიხედვითაც, მოსარჩელემ სარჩელში მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი უნდა მიუთითოს, თუმცა აღნიშნულის მიუთითებლობა სარჩელის წარმოებაში მიღების წინაპირობა არ არის (სსსკ 178.1.თ, სსსკ 186.1. თ).
54. საკასაციო სასამართლომ არაერთ საქმეში განმარტა, რომ სასამართლოს უპირველესი ამოცანაა, დაადგინოს, თუ რას ითხოვს მოსარჩელე მოპასუხისაგან და რის საფუძველზე, ანუ რომელ ფაქტობრივ გარემოებებზე ამყარებს თავის მოთხოვნას. სასამართლომ მხარის მიერ მითითებული მოთხოვნის ფარგლებში უნდა მოძებნოს ის სამართლებრივი ნორმა (ნორმები), რომელიც იმ შედეგს ითვალისწინებს, რისი მიღწევაც მხარეს სურს. ამასთან, მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძვლად განხილული ნორმა (ან ნორმები) შეიცავს იმ აღწერილობას (ფაქტობრივ შემადგენლობას), რომლის შემოწმებაც სასამართლოს პრეროგატივაა და რომელიც უნდა განხორციელდეს ლოგიკური მეთოდების გამოყენების გზით, ანუ სასამართლომ უნდა დაადგინოს ნორმაში მოყვანილი აბსტრაქტული აღწერილობა რამდენად შეესაბამება კონკრეტულ ცხოვრებისეულ სიტუაციას და გამოიტანოს შესაბამისი დასკვნები. თუმცა, ამავდროულად მხარე, რომელიც სასამართლოს მიმართავს, სულ მცირე, იმ ფაქტობრივ შემადგენლობაზე უნდა უთითებდეს, რომელსაც ესა თუ ის სამართლის ნორმა გვთავაზობს. აღსანიშნავია, რომ მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძვლის რომელიმე ფაქტობრივი წინამძღვრის (სამართლებრივი წინაპირობის) არარსებობა მხარისათვის (მოსარჩელისათვის) სასურველ სამართლებრივ შედეგს (სარჩელის დაკმაყოფილებას) გამორიცხავს. ამდენად, შესაძლებელია, მხარემ სახელდებით სარჩელში სამართლის ნორმა არ მიუთითოს, თუმცა მითითებული ფაქტები სამართლის ამა თუ იმ ნორმის დისპოზიციით გათვალისწინებულ შემადგენლობას უნდა ქმნიდეს (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის 02.03.2017წ. გადაწყვეტილება საქმეზე №ას-664-635-2016, §187; აგრეთვე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 04.12.2019წ. განჩინება საქმეზე №ას-559-2019; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 14.12.2016წ. განჩინება საქმეზე №ას-493-473-2016; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 20.05.2016წ. განჩინება საქმეზე №ას-1224-1149-2015; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 15.07.2016წ. განჩინება საქმეზე №ას-101-97-2016; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 15.07.2016წ. განჩინება საქმეზე №ას-101-97- 2016).
55. სასამართლო ვალდებულია შეამოწმოს სარჩელში მითითებული გარემოებები იურიდიულად ამართლებს თუ არა სასარჩელო მოთხოვნას. ამ კითხვაზე პასუხის ძიებისას სასამართლომ უნდა შეამოწმოს სასარჩელო მოთხოვნის საფუძვლად მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები რამდენად ექცევა სამართლის, სულ მცირე, ერთი ნორმით მოცემული ფაქტობრივი სიტუაციის ნორმატიული აღწერილობის ქვეშ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 30.07.2015წ. განჩინება საქმეზე №ას-209-196-2015).
56. საქმის განმხილველი სასამართლო შეზღუდულია მხოლოდ მხარის მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებებით, რაც შეეხება სამართლის ნორმების გამოყენებას, სასამართლო, საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებით, ადგენს თუ რა სამართლებრივი ურთიერთობა არსებობს მხარეთა შორის და ამ ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე, აკმაყოფილებს ან არ აკმაყოფილებს სარჩელს. მხარეთა შორის არსებული ურთიერთობის შეფასება შედის სასამართლოს კომპეტენციაში, თუმცა საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებულ უნდა იქნეს შეჯიბრებითობის პრინციპის სრულად რეალიზების პირობებში. მოთხოვნის საფუძველი სამოქალაქო სამართალში, ზოგადად, არის ის ნორმა, რომელიც დამოუკიდებლად ან სხვა მოთხოვნის საფუძვლებთან ერთობლიობაში აფუძნებს ამა თუ იმ მოთხოვნას ანუ სამოქალაქოსამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა კონკრეტულ უფლება-მოვალეობებს. მოთხოვნის საფუძველი მხოლოდ კანონშია მოცემული, ხელშეკრულება კი მოთხოვნის წარმოშობის წინაპირობაა (იხ. ჰ. ბოელინგი, ლ. ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიღების მეთოდიკა, მეორე გამოცემა, თბ., 2004წ., გვ. 38-39; ჰ. ბიოლინგი/ პ. ლუთრინგჰაუსი, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის ცალკეული მოთხოვნის საფუძვლების სისტემური ანალიზი, თბ., 2009წ., გვ. 15; ს. ჩაჩავა, მოთხოვნისა და მოთხოვნის საფუძვლების კონკურენცია კერძო სამართალში, თბ., 2010, გვ. 21).
57. კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელი მატერიალურსამართლებრივი ნორმების დანიშნულებაა ურთიერთობაში მონაწილე სუბიექტების უფლებების განსაზღვრა და მათი განხორციელების უზრუნველყოფა. მოთხოვნა უფლების რეალიზაციის კანონით გათვალისწინებული შესაძლებლობაა. მოთხოვნა და მოთხოვნის საფუძველი სხვადასხვა ცნებებია და სასურველია მათი აღრევა თავიდან იქნეს აცილებული.
58. განსაზღვრული სამართლებრივი მიზნის შესაძლო მიღწევისას, როდესაც ერთი მოთხოვნა განსხვავებული სამართლებრივი საფუძვლით წარმოიშობა, არსებობს მოთხოვნის საფუძველთა კონკურენცია. მოთხოვნის საფუძველთა კონკურენციის დროს მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი მოცემულია კანონის იმ ნორმებში, რომელთა თანახმად ერთ პირს მეორისაგან შეუძლია განსაზღვრული მოქმედების შესრულება ან ასეთი მოქმედებისაგან თავის შეკავება მოითხოვოს. ერთი და იგივე მოთხოვნის განხორციელება სხვადასხვა სამართლებრივი საშუალებით არის შესაძლებელი. ამ დროს უფლებამოსილ პირს ეკუთვნის თეორიულად ერთმანეთის თანაბარი, ერთი და იგივე ინტერესის დაცვისათვის გამიზნული ალტერნატიული სამართლებრივი საშუალებების ერთობლიობა. მოთხოვნათა კონკურენციისაგან განსხვავებით, სადაც მოსარჩელის უფლებამოსილებაა მოთხოვნათა შორის არჩევა, მოთხოვნის საფუძველთა კონკურენციის დროს, მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველთაგან ერთ-ერთის გამოყენება სასამართლოს უფლებამოსილება და ვალდებულებაა (იხ. ლ. ჭანტურია, სამოქალაქო სამართლის ზოგადი ნაწილი, თბ., 2011 წ., გვ. 132; ჰ. ბიოლინგი/პ.ლუტრინგჰაუსი, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის ცალკეული მოთხოვნის საფუძვლების სისტემური ანალიზი, თბილისი-ბრემენი, 2004-2009 წ., გვ. 14; ქ. ქოჩაშვილი, მოთხოვნის საფუძველთა კონკურენცია უკანონო მფლობელობიდან ნივთის გამოთხოვისას, თბ., 2012წ., გვ. 280; ს. ჩაჩავა, მოთხოვნების და მოთხოვნის საფუძვლების კონკურენცია კერძო სამართალში, სად. ნაშრ., თსუ, 2010, გვ. 39; ს.ჰენშელი, სამოქალაქო კაზუსების დამუშავების მეთოდიკა, თბ., 2009, გვ. 84; ბ.ზოიძე, სახელშეკრულებო და არასახელშეკრულებო პასუხისმგებლობა სამოქალაქო სამართლებრივი რეგულირების მექანიზში, თბ., 1984, გვ. 194; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის 02.03.2017წ. გადაწყვეტილება საქმეზე №ას-664-635-2016; ჰ. ბოელინგი, ლ. ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიღების მეთოდიკა, მეორე გამოცემა, თბ., 2004, 42).
59. საკასაციო სასამართლოს მიერ არაერთ გადაწყვეტილებაშია დადგენილი, რომ სასარჩელო მოთხოვნის საფუძვლიანობის შემოწმებისას სასამართლო იკვლევს, რამდენად ვლინდება სამართლებრივი და ფაქტობრივი გარემოებების ის ერთობლიობა, რომლებიც სასარჩელო მოთხოვნის, ან მოთხოვნის გამომრიცხველი შესაგებლის წარმატებას განაპირობებს. სასამართლო ვალდებულია, განსაზღვროს მოთხოვნის ფარგლები (ისე, რომ არ გასცდეს მას), მოძებნოს დავის მომწესრიგებელი შესატყვისი სამართლის ნორმა (სპეციალური ან ზოგადი წესი) და დაადგინოს იმ გარემოებათა არსებობა/არარსებობა (ფაქტობრივი გარემოებები), რომლებიც ამ ნორმის გამოყენებისთვის აუცილებელ წინაპირობებს წარმოადგენს.
60. წინამდებარე საქმეში სასარჩელო მოთხოვნაა კომერციული ბანკის დირექტორისათვის ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემული იმ ბონუს აქციების უკან დაბრუნება, რომელთა მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა.
61. მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველია სამოქალაქო კოდექსის 709-ე, 319-ე მუხლები, „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტი და მხარეთა შორის არსებული სასამსახურო ხელშეკრულების დებულებები.
62. სასამსახურო ხელშეკრულების 6.5 მუხლის თანახმად, ურთიერთობის შეწყვეტის შემთხვევაში მხარეთა უფლება-ვალდებულებებს, მათ შორის იმ ბონუს აქციების მიმართ მოქმედ წესს, რომელთან დაკავშირებითაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა, არეგულირებს კომპენსაციის სისტემა.
63. კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლის შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ შრომის ხელშეკრულების ვადის ამოწურვამდე შრომითი ურთიერთობა ჯგუფის ნებისმიერ კომპანიასა და მონაწილეს შორის შეწყდება დასაქმებულის პირადი განცხადებით/გადაწყვეტილებით, ან თუ შეწყვეტა მოხდა „ბედ ლივერით“, მონაწილემ უნდა დააბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც კომპანიაში არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა.
64. დირექტორისათვის ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემული ბონუს აქციების ბანკისათვის უკან დაბრუნებას ითვალისწინებს ასევე ხელშეკრულების მე-8 მუხლი. კერძოდ, მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, დირექტორი თანხმობას აცხადებს, რომ არ ითანამშრომლებს საქართველოში მოქმედ სხვა ბანკთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან (პირდაპირ ან არაპირდაპირ) ბანკში მუშაობის შეწყვეტის თარიღიდან 6 თვის განმავლობაში. იმავე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ამ შეზღუდვის დარღვევის შემთხვევაში, დირექტორი ვალდებულია: ა) ბანკს დაუბრუნოს ხელშეკრულების შეწყვეტამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მიღებული ყველა ბონუს აქცია; ბ) ბანკს დაუბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა.
65. დირექტორისათვის ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემული ბონუს აქციების ბანკისათვის უკან დაბრუნებას ითვალისწინებს, აგრეთვე, კომპენსაციის სისტემის მე-11 მუხლის MALUS და CLAWBACK (ცვალებადი ანაზღაურების შემცირებისა და დაბრუნების) დებულებები და მე-12 მუხლით დადგენილი კონკურენციის არგაწევის პირობა, რომელიც შინაარსით სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლის მსგავსია.
66. მოცემულ შემთხვევაში მოთხოვნა შესაძლებელია დაეფუძნოს ნებისმიერ ზემოაღნიშნულ მუხლს. როგორც უკვე აღინიშნა, მხარე ვალდებული არ არის სარჩელში მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი მიუთითოს, მით უფრო, მას არ ევალება, მოთხოვნის განსხვავებული სამართლებრივი საფუძვლების არსებობის პირობებში, მოთხოვნის საფუძველი თავად აირჩიოს. ამიტომ მის მიერ სარჩელში მოთხოვნის რომელიმე საფუძვლის მითითების შემთხვევაშიც კი სასამართლო ვალდებული არ არის მხოლოდ ამ საფუძვლის შემოწმებით შემოიფარგლოს, ასევე არ ეზღუდება თავისუფლება მხარის მიერ მოცემული ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე მოთხოვნის ყველა (კონკურენტული) სამართლებრივი საფუძველი შეამოწმოს და იმ საფუძვლით დააკმაყოფილოს მოთხოვნა, რომელიც სასამართლოს შეფასებით ყველაზე მეტად შეესაბამება მხარეთა მიერ მოცემულ ფაქტებს.
67. მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველთა კონკურენციის დროს უპირატესად გამოსაყენებელი სამართლის ნორმის შერჩევა მოსამართლის კომპეტენციაა.
68. შესაბამისად, ყველა ფაქტი, რომელიც მითითებულია სარჩელში და/ან შესაგებელში და, სასამართლოს შეხედულებით, სადავო ურთიერთობის მარეგულირებელი კანონით ან ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ნორმების ფაქტობრივ აღწერილობას შეესაბამება, რელევანტურია სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებაში.
69. წინამდებარე საქმეში მოსარჩელე ბანკის მიერ 2017 წლის 06 იანვარს წარდგენილი სარჩელი შეიცავდა ორ მოთხოვნას: (1) მოპასუხეს აეკრძალოს 2017 წლის 01 იანვრიდან 6 თვის განმავლობაში სხვა ბანკში დასაქმება და აღნიშნულ ბანკთან რაიმე სახის პირდაპირი ან არაპირდაპირი თანამშრომლობა; (2) მოპასუხეს დაევალოს მოსარჩელისთვის ამ უკანასკნელის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის უკან დაბრუნება.
70. სარჩელის მე-5 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ: 2015 წლის 01 ივლისის ხელშეკრულების შესაბამისად, მოპასუხემ იკისრა კონკურენციის არგაწევის ვალდებულება, კერძოდ, თანხმობა განაცხადა მასზედ, რომ ბანკში მუშაობის შეწყვეტის თარიღიდან 6 (ექვსი) თვის განმავლობაში არ ითანამშრობლებს (პირდაპირ თუ არაპირდაპირ) საქართველოში მოქმედ სხვა ბანკთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან. ამ ვალდებულების დარღვევის შემთხვევაში, მოპასუხემ იკისრა ვალდებულება ბანკს დაუბრუნოს: ხელშეკრულების შეწყვეტამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მიღებული ყველა ბონუს აქცია; ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა, და ერჯერადი ანაზღაურება სრულად, რაც მან მიიღო ბანკის დირექტორატის წევრობის შეწყვეტასთან დაკავშირებით. ამასთან, მოპასუხე დასთანხმდა, რომ ამ მოთხოვნების შესრულებით იგი არ გათავისუფლდება კონკურენციის არგაწევის ვალდებულებისაგან.
71. სარჩელის მე-8 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ: 2016 წლის 15 ნოემბერს მოსარჩელე ბანკის გენერალურ დირექტორთან შეხვედრაზე მოპასუხემ გააჟღერა ინფორმაცია სხვა ბანკის უმაღლეს მენეჯმენტში დასაქმების შესახებ შეთავაზების მიღების თაობაზე, რამაც გამოიწვია მოსარჩელე ბანკის გენერალური დირექტორის უარყოფითი რეაქცია და რომლის გამოც მოპასუხე გაფრთხილებული იქნა კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულებასთან დაკავშირებით; რამდენიმე დღის შემდგომ, 2016 წლის 21 ნოემბერს, სხვა ბანკის ვებგვერდზე საჯაროდ გამოქვეყნდა ინფორმაცია, რომ მოპასუხე დაინიშნება გენერალური დირექტორის მოადგილის თანამდებობაზე და გაუძღვება ბანკის კორპორაციული საინვესტიციო ბანკინგის დეპარტამენტს.
72. სარჩელის მე-10 ფაქტობრივ გარემოებაში მითთებულია, რომ: მოსარჩელე ბანკის 2016 წლის 27 დეკემბრის სამეთვალყურეო საბჭოს სხდომის ოქმით საბჭომ დააკმაყოფილა მოპასუხის განცხადება და მიიღო გადაწყვეტილება დირექტორის თანამდებობიდან მისი გათავისუფლების თაობაზე; მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება იმის შესახებ, რომ მოპასუხეს მოეთხოვოს მისთვის გადაცემული 63 809 აქციის მოსარჩელისათვის დაბრუნება, რომელთა მიმართაც არ შესრულებულა გარნგრძობადი თანამშრომლობის პირობა; განისაზღვრა მოპასუხისათვის შეტყობინების გაგზავნა ხელშეკრულების შეწყვეტასა და კონკურენციის არგაწევასთან დაკავშირებით.
73. სარჩელის მე-11 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ: 2016 წლის 27 დეკემბერს მოპასუხეს გაეგზავნა წერილობითი და ელექტრონული შეტყობინება და გაფრთხილებულ იქნა კონკურენციის არგაწევსთან დაკავშირებით მის მიერ ნაკისრი ვალდებულების შესრულების თაობაზე; ამასთან, კიდევ ერთხელ ეცნობა, რომ ამ ვალდებულების შესრულების სანაცვლოდ ბანკისგან მიიღებდა ანაზღაურებას 6 თვის ხელფასის ოდენობით; შეტყობინებით მოპასუხეს განესაზღვრა ვადა 2016 წლის 30 დეკემბრამდე, რათა ბანკისთვის წარედგინა იმის წერილობითი დადასტურება, რომ ინფორმაცია მოპასუხის სხვა ბანკში დასაქმების თაობაზე მცდარია; ამასთან, განემარტა, რომ წერილობითი დადასტურების წარუდგენლობა მიიჩნეოდა მოპასუხის მიერ სხვა ბანკში დასაქმების შესახებ ინფორმაციის დადასტურებად და კონკურენციის არგაწევის პირობის დარღვევად.
74. სარჩელის მე-12 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ: ბანკმა 2017 წლის 03 იანვარს მოპასუხის ანგარიშზე გადარიცხა 150 000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარი, იანვრის თვის ანგარიშში, ხელშეკრულების 6.4 და 8.1 მუხლების პირობების გათვალისწინებით მოპასუხის მხრიდან კონკურენციის არგაწევის პირობის შესრულების სანაცვლოდ.
75. სარჩელის მე-14 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ: 2016 წლის 04 იანვარს ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს ჩაბარდა მოპასუხის შეტყობინება, რომლითაც მან დაადასტურა ის ფაქტი, რომ 2017 წლის იანვრიდან შედიოდა სახელშეკრულებო ურთიერთობაში სხვა ბანკთან; ამასთან, დაადასტურა სხვა ბანკის ჯგუფის ვებგვერდზე 2016 წლის 21 ნოემბერს გაჟღერებული ინფორმაცია.
76. მოპასუხის მიერ 2017 წლის 01 თებერვალს წარდგენილ, არაკვალიფიციურ შესაგებელში მითითებულია, რომ იგი ნაწილობრივ ეთანხმება სარჩელში მოცემულ მე-5-მე-14 ფაქტობრივ გარემოებებს (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 158); ხოლო, 2017 წლის 13 თებერვალს წარდგენილ, დაზუსტებულ შესაგებელში მოპასუხემ დაადასტურა სხვა ბანკში გენერალური დირექტორის მოადგილის პოზიციაზე გადასვლის ფაქტი, კერძოდ, დაზუსტებული შესაგებლის მე-8 ფაქტობრივ გარემოებაში მითითებულია, რომ 2016 წლის ნოემბერში შედგა შეხვედრა მოსარჩელის დირექტორთან, სადაც გაჟღერებულ იქნა ეს ინფორმაცია; თუმცა მოპასუხემ არ დაადასტურა მოსარჩელის მხრიდან გაფრთხილების მიღება კონკურენციის აკრძალვის შესახებ(იხ. ტ. 2, ს.ფ. 3-19).
77. დაზუსტებული შესაგებლით მოპასუხემ დაადასტურა ასევე 2016 წლის 27 დეკემბერს მოსარჩელისაგან გაფრთხილების წერილის მიღებისა და 2016 წლის 30 დეკემბერს მისი მხრიდან საპასუხო წერილის გაგზავნის ფაქტები, ხოლო დამატებით ფაქტობრივ გარემოებებში მიუთითა, რომ 2016 წლის 20 დეკემბერს გაფორმებულ იქნა სასამსახურო ხელშეკრულება სხვა ბანკთან, რომელიც ძალაში შევიდა 2017 წლის 09 იანვარს. მოპასუხემ ასევე აღნიშნა, რომ იგი ბანკისაგან არც დამატებით კომპენსაციას და არც ბონუს აქციების შენარჩუნებას მოითხოვდა. მან ითხოვა ბონუს აქციების დასაბრუნებლად შესაბამისი ღონისძიების განხორციელების დროისა და ადგილის შეთანხმება და საქმის შეწყვეტა ამ მოთხოვნასთან მიმართებაში დავის საგნის არარსებობის გამო (იხ. დაზუსტებული შესაგებელი, ტ. 2, ს.ფ. 3-19).
78. მოსარჩელემ სასამართლოში 2017 წლის 6 იანვარს წარდგენილ სარჩელთან დაკავშირებით 2017 წლის 16 იანვარს მოითხოვა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება, კერძოდ, 2017 წლის 1 იანვრიდან სხვა ბანკში მოპასუხისათვის დასაქმების აკრძალვა.
79. 2017 წლის 06 მარტს თბილისის სააპელაციო სასამართლოში სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებასთან დაკავშირებული საჩივრის განხილისას, სასამართლო სხდომაზე მოპასუხემ კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ 2016 წლის 20 დეკემბერს გაფორმებულ იქნა შეთანხმება სხვა ბანკთან დირექტორის პოზიციაზე მისი დანიშვნის შესახებ (იხ. მოპასუხის წერილობითი ახსნა-განმარტება, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 06 მარტის სხდომის ოქმი, ტ. 1, ს.ფ. 206). აღნიშნული ფაქტი დადგენილია, აგრეთვე, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2017 წლის 03 აპრილის განჩინებით, სადაც მითითებულია, რომ 2017 წლის 09 იანვრიდან მოპასუხე დაინიშნა სხვა ბანკის გენერალური დირექტორის მოადგილის თანამდებობაზე კორპორატიული საინვესტიციო ბანკინგის ხაზით (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 273-281).
80. საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ აღნიშნული ფაქტები რელევანტურია ბონუს აქციების უკან დაბრუნების სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებაში, იმისგან დამოუკიდებლად, დააყენებდა თუ არა მოსარჩელე ბანკი სხვა ბანკში მოპასუხის დასაქმების აკრძალვის მოთხოვნას.
81. იმ პირობებში, როდესაც 2016 წლის 27 დეკემბერს ბანკმა მოპასუხე წერილობით გააფრთხილა კონკურენციის არგაწევის ვალდებულებასთან დაკავშირებით, სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლის (კომპენსაციის სისტემის მე-12 მუხლის) შესაბამისად, მოსარჩელე ბანკს უფლება ჰქონდა ბონუს აქციების უკან დაბრუნების სასარჩელო მოთხოვნა დაეყენებინა სასამართლოსგან სარჩელით სხვა ბანკში მოპასუხის დასაქმების აკრძალვის მოთხოვნის გარეშეც.
82. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მტკიცების საგანში შედის მხარეთა მიერ მითითებული ყველა ფაქტი, რომლებიც სასამართლოს შეხედულებით სამართლებრივად ასაბუთებს (ამართლებს) მათ მოთხოვნებსა და შესაგებელს (იხ. საქართვლოს უზენაესი სასამართლოს 04.12.2019წ. განჩინება საქმეზე №ას-559-2019). ამიტომ სასამართლოს უფლება არა აქვს, არ გაითვალისწინოს მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტები, რომლებიც რელევანტურია თითოეულ სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებაში და ხელოვნურად გაყოს ფაქტები მოთხოვნების მიხედვით, როცა ისინი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, სამართლებრივად ასაბუთებს (ამართლებს) ორივე მოთხოვნას.
83. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ სხვა ბანკში დასაქმების აკრძალვის პირველ სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით საქმის წარმოების შეწყვეტა - აკძალვის 6-თვიანი ვადის გასვლის შედეგად დავის საგნის არარსებობის გამო, არ წარმოადგენდა სარჩელში მითითებული იმ ფაქტების უგულებელყოფის საფუძველს, რომლებიც რელევანტური იყო ბონუს აქციების უკან დაბრუნების მეორე სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებაში, სასამართლოს მიერ სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლით ამ მოთხოვნის სახელშეკრულებო საფუძვლის შემოწმების თვალსაზრისით.
84. საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის მითითებას, რომლის თანახმად მას არ მიეცა აღნიშნულ ფაქტებთან დაკავშირებით პოზიციის გამოხატვის ან იმის მტკიცების შესაძლებლობა, რომ კონკურენციის აკრძალვის სახელშეკრულებო პირობა არ დაურღვევია. საქმის მასალებიდან ნათელია, რომ დაზუსტებელი შესაგებლით მოპასუხემ დეტალურად უპასუხა კონკურენციის აკრძალვის სახელშეკრულებო პირობის დარღვევასთან დაკავშირებით სარჩელში მითითებულ ფაქტებს, წარადგინა ახალი ფაქტები და მტკიცებულებები და ჩამოაყალიბა საკუთარი სამართლებრივი პოზიცია როგორც პირველი ინსტანციის, ისე სააპელაციო სასამართლოში საქმის განხილვისას.
85. დაარღვია თუ არა მოპასუხემ სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლით (კომპენსაციის სისტემის მე-12 მუხლით) გათვალისწინებული კონკურენციის არგაწევის ვალდებულება, წარმოადგენს სამართლებრივი შეფასების საკითხს, რომელიც სასამართლომ უნდა განახორციელოს საქმეში დადგენილი ფაქტებიდან გამომდინარე და, რომელზე პასუხის გაცემაც მნიშვნელოვანი იყო, როგორც პირველ, ისე მეორე სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებაში, დამოუკიდებლად იმისა, საერთოდ დაყენებული იქნებოდა თუ არა პირველი სასარჩელო მოთხოვნა. ამიტომ, დასაქმების აკრძალვის სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით საქმის წარმოების შეწყვეტა - აკძალვის 6-თვიანი ვადის გასვლის შედეგად დავის საგნის არარსებობის გამო, არ წარმოადგენდა სასამართლოსთვის კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევის საკითხის სამართლებრივი შეფასების მიღმა დატოვების საფუძველს, რადგან იგი რელევანტური იყო სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლით ბონუს აქციების უკან დაბრუნების მოთხოვნის სახელშეკრულებო საფუძვლის შემოწმების თვასაზრისითაც.
86. შესაბამისად, აღნიშნული საკითხი განიხილა ორივე ინსტანციის სასამართლომ, სადაც მოპასუხეს სრულად მიეცა საკუთარი პოზიციის გამოხატვის შესაძლებლობა, რომლის თანახმად, მისი მთავარი არგუმენტი იყო, რომ დირექტორს არ დაურღვევია კონკურენციის აკრძალვის პირობა, რადგან მოსარჩელე ბანკმა ჯერ კიდევ 2016 წლის ნოემბერში გამოხატა თანხმობა ყოველგვარი სახელშეკრულებო შეზღუდვისაგან (მათ შორის, კონკუნერციის არგაწევის პირობისაგან) მის გათავისუფლებაზე. მოპასუხე აპელირებდა მოსარჩელე ბანკის მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენებასა და კეთილსინდისირების პრინციპის დარღვევაზე - მისი განმარტებით მოპასუხის 2016 წლის 31 ოქტობრისა და 01 დეკემბრის წერილებზე მოსარჩელე ბანკის მხრიდან პასუხის არგაცემა, 2016 წლის 21 ნოემბერის პრესრელიზით მოპასუხის ბანკიდან წასვლის დადასტურებისა და სამსახურში მისი არდაშვების ფონზე, მოპასუხის პირველი განცხადებიდან მხოლოდ 2 თვის შემდგომ განხორციელებულ შეტყობინებასთან ერთად - სცდება კეთილსინდისიერების ფარგლებს და ეწინააღმდეგება მოქმედ კანონმდებლობას (იხ. მაგ., დაზუსტებული შესაგებელი, ტ. 2, ს.ფ. 3-19; მოპასუხის ახსნა-განმარტება თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2019 წლის 04 ივნისს მთავარი სხდომაზე, ტ. 2, ს.ფ. 202-210; ანალოგიური პოზიციაა წარმოდგენილი მოპასუხის სააპელაციო შესაგებელში, ტ. 3, ს.ფ. 26-44, 56-58, ასევე საკასაციო საჩივარში, იხ. წინამდებარე განჩინების 40.24 ქვეპუნქტი).
87. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კასატორის მითითება, რომ სააპელაციო სასამართლომ კონკურენციის არგაწევის სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევასთან დაკავშირებული ფაქტები საპროცესო სამართლის ნორმების დარღვევით დაადგინა, გარდა იმისა, რომ არასწორია (ფაქტები პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაადგინა), სამართლებრივად დაუსაბუთებელ პრეტენზიას წარმოადგენს.


საკასაციო პრეტენზიები ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასებასთან დაკავშირებით


88. საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის პრეტენზიას, თითქოს სააპელაციო სასამართლომ ჯერ დაადგინა, რომ მოპასუხემ ბონუს აქციები მიიღო ყოველგვარი შეზღუდვისაგან თავისუფალ მდგომარეობაში, შემდეგ კი მოპასუხეს არასწორად დააკისრა აქციების უსასყიდლოდ დაბრუნება იმ პირობებში, როდესაც აქციების ნებისმიერი მეთოდით უკან დაბრუნება მხოლოდ და მხოლოდ გამოსყიდვის ფორმით უნდა განხორციელებულიყო (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.9 ქვეპუნქტი).
89. ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემულ ბონუს აქციებზე შეუზღუდავი საკუთრების უფლება რომ „განგრძობადი თანამშრომლობის პირობის“ შესაბამისად დადგენილი წესით წარმოიშობოდა, ჯერ კიდევ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ უდავოდ დადგენილი ფაქტია, რომელიც გაიზიარა ასევე სააპელაციო სასამართლომ. გარდა ამისა, თავად კასატორი პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვისას არაერთხელ აღნიშნავდა, რომ სადავო ბონუს აქციებზე ვრცელდებოდა შეზღუდვა. სწორედ ამ ფაქტზე უთითებდა იგი სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 31 იანვრის განჩინებაზე წარდგენილ საჩივარში, სადაც აღნიშნავდა, რომ „63 809 ბონუს აქციაზე მოპასუხის საკუთრების უფლება შეზღუდულია და ეს სადავოდ არ გაუხდიათ მხარეებს, მეტიც, აღნიშნული შეზღუდვა ასახულია მოსარჩელე ბანკის აქციათა რეესტრში, რაც ნათლად დასტურდება რეგისტრატორის მიერ გაცემული ამონაწერით“ (იხ. საჩივარი, ტ. 2, ს.ფ. 74).
90. რაც შეეხება მითითებას, რომ აქციების ნებისმიერი მეთოდით უკან დაბრუნება მხოლოდ და მხოლოდ გამოსყიდვის ფორმით უნდა განხორციელებულიყო, აღნიშნულთან დაკავშირებით საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს კომპენსაციის სისტემის 6.7 მუხლზე, რომლის თანახმად: „კომპანიამ უნდა აამოქმედოს სამსახურიდან წასული პირებისაგან აქციების გამოსყიდვის ისეთი პროცესები, რაც მოხსენიებულია [კომპენსაციის სისტემის] 6.2 მუხლში, და რომელსაც კომპანია დროდადრო მიიჩნევს მიზანშეწონილად. ეს პროცესები (შეზღუდვის გარეშე) შეიძლება მოიცავდეს: (ა) ფულით შეძენას, როცა კომპანიის (ან კომპანიის თხოვნით ან მითითებით მესამე მხარის) მიერ აქციების შეძენა ხდება სათანადო ფასით, მაგრამ მონაწილე ვალდებულია აქციების შეძენიდან მიღებული მთლიანი თანხა დაუბრუნოს კომპანიას ან ბანკს; ან (ბ) მონაწილისაგან აქციების გაყიდვის მოთხოვნას (ღია ბაზარზე ან იმ პირისათვის, რომელსაც კომპანია განსაზღვრავს) და გაყიდვიდან მიღებული თანხის კომპანიისთვის ან ბანკისთვის გადახდას; ან (გ) კომპანიისთვის აქციების პირდაპირი წესით დაბრუნებას; ან (დ) მესამე პირებისათვის აქციების გადაცემას, კომპანიის თხოვნით ან მითითებით“.
91. ამრიგად, ხელშეკრულების ზემოაღნიშნული დანაწესის შესაბამისად, აქციების დაბრუნების ფორმად ფულით შეძენის არჩევის შემთხვევაშიც დირექტორი ვალდებული იყო აქციების გასხვისებიდან მიღებული მთლიანი თანხა მოსარჩელისთვის დაებრუნებინა, თუმცა საქმეში დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, მოსარჩელე ბანკმა კომპანიისათვის აქციების პირდაპირი წესით დაბრუნების ფორმა აირჩია (იხ. წინამდებარე განჩინების 24-ე პუნქტი).
92. საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის პრეტენზიას, რომ სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტასთან დაკავშირებით საქმეში დადგენილი ფაქტებიდან სააპელაციო სასამართლოს უნდა გამოეტანა დასკვნა აღნიშნული ხელშეკრულების ბანკის ინიციატივით შეწყვეტის შესახებ (იხ. წინამდებარე განჩნების 40.8 ქვეპუნქტი).

93. დადგენილია, რომ სასამსახურო ხელშეკრულება 2015 წლის 01 ივლისს დაიდო სამი წლის ვადით, 2018 წლის 01 ივლისამდე. ხელშეკრულების 6.3 მუხლის შესაბამისად, დირექტორი უფლებამოსილი იყო შეეწყვიტა ეს ხელშეკრულება მინიმუმ 6 თვით ადრე შეტყობინების საფუძველზე, ან უფრო ადრე, თუკი ეს შეთანხმებული იქნებოდა ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოსთან.
94. მოპასუხემ 2016 წლის 31 ოქტომბერს განცხადებით შეატყობინა მოსარჩელეს 2017 წლის 01 იანვრიდან თანამდებობის დატოვების შესახებ მისი გადაწყვეტილების თაობაზე.
95. აღნიშნული წარმოადგენს 2 თვით ადრე შეტყობინებას, რასაც სამეთვალყურეო საბჭოს მხრიდან თანხმობა სჭირდებოდა.
96. მოსარჩელემ სამეთვალყურეო საბჭოს 2016 წლის 27 დეკემბრის №94 რიგგარეშე სხდომაზე განიხილა მოპასუხის განცხადება და მიიღო გადაწყვეტილება სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტისა და დირექტორის თანამდებობიდან მისი გათავისუფლების თაობაზე, რითაც მან დააკმაყოფილდა დირექტორის მოთხოვნა გაფრთხილებიდან 6 თვეზე ადრე სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტის შესახებ.
97. ამრიგად, ბანკმა მოპასუხის განცხადება განიხილა და დააკმაყოფილა ხელშეკრულებით განსაზღვრულ ვადაში, რაც შეესაბამებოდა ხელშეკრულების 6.3 მუხლით გათვალისწინებულ წესს. ამ წესის თანახმად, ბანკს არ ჰქონდა განცხადებაზე დაუყოვნებლივ რეაგირების ვალდებულება. მას რეაგირება არ დაუგვიანია. შესაბამისად, ვერ იქნება გაზიარებული კასატორის მოსაზრება, რომ ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილება მოპასუხის განცხადებისაგან დამოუკიდებელ აქტად უნდა იქნას განხილული, როგორც ბანკის ინიტიაცივით ამ უკანასკნელის გათავისუფლება.



საკასაციო პრეტენზიები სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით


98. საკასაციო საჩივრის შემდეგი პრეტენზია ეხება იმას, რომ სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილი, 115-ე მუხლი, 316-ე მუხლის მე-2 ნაწილი და მოპასუხისათვის კონკურენციის არგაწევის მოთხოვნასთან დაკავშირებული ბანკის ქმედებები არ ჩათვალა არაკეთილსინდისიერად (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.24 ქვეპუნქტი). ამასთან 2016 წლის 21 ნოემბრის პრესრელიზის გამოქვეყნება სააპელაციო სასამართლოს უნდა მიეჩნია ყოველგვარი სახელშეკრულებო შეზღუდვისაგან დირექტორის გათავისუფლების საკითხზე ბანკის მხრიდან თანხმობის გამოხატვად (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.16 ქვეპუნქტი).
99. საკასაციო პალატა განმარტავს, რომ ზოგადად, ყველა მართლწესრიგი სამართლის სუბიექტთა ქცევის წესს კეთილსინდისიერების პრინციპზე აფუძნებს და ამ პრიციპს ნორმატიულ კონცეფციად განიხილავს. იგი თანამედროვე სამართლის, ფილოსოფიისა და ბიზნესის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია.
100. თანამედროვე ქართულ სამართლებრივ სივრცეში კეთილსინდისიერება მატერიალურ სამართლებრივ ნორმად გადაიქცა და სამართლიანობასა და თანასწორობაზე დამყარებულ სამართლებრივ სისტემაში გაერთიანდა, რითაც უფრო ფართო დატვირთვა შეიძინა. კეთილსინდისიერების პრინციპი თანამედროვე განვითარებული ქვეყნების კანონმდებლობასა და დოქტრინაში დიდწილად დაკავშირებულია მორალურ სტანდარტებთან. კეთილსინდისიერება ნიშნავს გულწრფელობას, სამართლიანობას, ვალდებულებების მიმართ პატიოსან დამოკიდებულებას.
101. კეთილსინდისიერების ინსტიტუტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სამოქალაქო სამართლისათვის და იგი მთლიანად კერძო სამართლის უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს. სამოქალაქო კოდექსის მე-8 მუხლის მესამე ნაწილის დანაწესის შესაბამისად, სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან კეთილსინდისიერად განახორციელონ თავიანთი უფლებები და მოვალეობები. კოდექსის ეს დანაწესი, რომელსაც ავსებს სამოქალაქო კოდექსის 361-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, მოიცავს მთელ კერძო სამართალს. აღნიშნული მუხლების მოქმედება ცალსახა და იმპერატიულია, ამიტომაც მხარეებს არ აქვთ უფლება ხელშეკრულებით ან შეთანხმებით გამორიცხონ მათი მოქმედება. სამოქალაქო კოდექსის მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილი განსაზღვრავს კეთილსინდისიერებას, როგორც ვალდებულების ძირითად და აუცილებელ კომპონენტს და მხოლოდ ვალდებულებათა შესრულებით არ შემოიფარგლება, ხოლო 361-ე მუხლის მე-2 ნაწილის დანაწესი იმის შესახებ, რომ ვალდებულება უნდა შესრულდეს კეთილსინდისიერად, წარმოადგენს კანონისმიერ მოთხოვნას და გულისხმობს, ზოგადად, სამოქალაქო-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა მიერ ურთიერთობის სხვა მონაწილის ინტერესების პატივისცემას, საკუთარი როლისა და პასუხისმგებლობის გათავისებას, თუნდაც იმ შემთხვევაში, როდესაც მას კონკრეტული პირდაპირი ვალდებულება არ ეკისრება.
102. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ორი მუხლი მთელი სამოქალაქო ბრუნვის ქვაკუთხედია. აღნიშნული ნორმები საშუალებას იძლევა ნებისმიერი ურთიერთობა სამართლებრივი თვალსაზრისით შეფასდეს. გარდა აღნიშნულისა, კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა კეთილსინდისიერად წარმართვის ვალდებულებას სამოქალაქო კოდექსის არაერთი ნორმა ზოგჯერ პირდაპირ ადგენს, ხოლო ნორმათა უმრავლესობა, მართალია, პირდაპირ არ უთითებს მასზე, მაგრამ მაინც მას ეფუძნება. კეთილსინდისიერების პრინციპის ძირითადი ფუნქცია ურთიერთობის მონაწილეთა ინტერესების არა დაპირისპირება, არამედ მათი სოლიდარობაა, რაც ნორმალური სამოქალაქო ბრუნვის საფუძველია. კეთილსინდისიერება არა მარტო უფლების არსებობის, არამედ მოვალეობის შესრულების ვარაუდიცაა.
103. კეთილსინდისიერება გულისხმობს სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა მოქმედებას პასუხისმგებლობით, და ერთმანეთის უფლებებისადმი პატივისცემით მოპყრობას. კეთილსინდისიერება როგორც ნორმატიული, ისე სუბიექტური ნების განმარტების ინსტრუმენტია. მის საფუძველზე აღმოიფხვრება როგორც კანონის, ისე ხელშეკრულების ხარვეზი. კეთილსინდისიერების პრინციპის შინაარსი, უპირველეს ყოვლისა, იმით გამოიხატება, რომ მხარეს, გარდა ვალდებულების ჯეროვანი შესრულებისა, ევალება ვალდებულების კეთილსინდისიერად შესრულებაც, ანუ კონტრაჰენტის პატივსადები ინტერესების გათვალისწინება და დაცვა. ამ მოთხოვნის დარღვევა კი არა მხოლოდ სახელშეკრულებო ვალდებულების შესრულების პროცესში, არამედ სახელშეკრულებო მოლაპარაკებათა და ძირითადი ვალდებულებების შესრულების შემდგომ ეტაპზეც შეიძლება პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი გახდეს (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 29.06.2015წ. განჩინება საქმეზე №ას-1338-1375-2014).
104. წინამდებარე საქმეში მხარეთა კეთილსინდისიერება უნდა შემოწმდეს მათი მოქმედების ან უმოქმედობის შეფასებით იმ უფლება-მოვალეობების ფონზე, რომელიც მათ სასამსახურო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე გააჩნდათ.
105. ხელშეკრულების მე-6 მუხლის თანახმად, მოპასუხეს ჰქონდა უფლება, საკუთარი განცხადებით დაეტოვებინა ბანკი ნებისმიერ დროს 6 თვით ადრე შეტყობინებით, თუმცა მე-8 მუხლი მას ავალდებულებდა ბანკში მუშაობის შეწყვეტიდან 6 თვის განმავლობაში არ ეთანამშრომლა სხვა ბანკთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან. კომპენსაციის სისტემის მე-12.1 მუხლის შესაბამისად, სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტის შემთხვევაში, ბანკს უფლება, ჰქონდა მოპასუხისგან მოეთხოვა კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულება.
106. მოპასუხის 2016 წლის 31 ოქტომბრის განცხადებით დგინდება, რომ ხელშეკრულების ვადამდე შეწყვეტასთან ერთად მან ითხოვა ყოველგვარი სახელშეკრულებო შეზღუდვისაგან გათავისუფლება („მე ველოდები, რომ 2017 წლის 1 იანვრიდან მე ვიქნები სრულიად „თავისუფალი აგენტი“), და ბანკის მხრიდან მისი წასვლის პირობების ერთი კვირის განმავლობაში დადასტურება (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 34).
107. მიუხედავად აღნიშნულისა, ბანკს, ხელშეკრულების თანახმად, არ ევალდებოდა მოპასუხის მოთხოვნაზე ერთი კვირის ვადაში პასუხის გაცემა. ამასთან, გამომდინარე იქიდან, რომ დირექტორთან სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტა ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს უფლებამოსილებას წარმოადგენს, აღნიშნული უნდა განხორციელებულიყო სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილებით.
108. მოპასუხის მითითებით, მან 2016 წლის 16 ნოემბერს მოსარჩელე ბანკის გენერალურ დირექტორს კიდევ ერთხელ აცნობა ინფორმაცია სხვა ბანკში მის დასაქმებასთან დაკავშირებით, რასაც შედეგად მოჰყვა 17 ნოემბრიდან მისთვის ხელფასის გადახდის შეწყვეტა და სამუშაო ადგილთან და სისტემებთან წვდომის შეზღუდვა (იხ. დაზუსტებული შესაგებელი, ტ. 3, ს.ფ. 6). ამავე დროს 2016 წლის 21 ნოემბერს სხვა ბანკის ვებგვერდზე გამოქვეყნდა განცხადება იმის შესახებ, რომ მოპასუხე „დაინიშნება ბანკის გენერალური დირექტორის მოადგილის თანამდებობაზე და […] უხელმძღვანელებს ბანკის კორპორატიულ საინვესტიციო დეპარტამენტს“. იმავე დღეს, 2016 წლის 21 ნოემბერს, მოსარჩელე ბანკმა გამოსცა პრესრელიზი, სადაც დაადასტურა, რომ მოპასუხე ტოვებს ბანკს „რათა მოძებნოს სხვა შესაძლებლობები [მოსარჩელე] ბანკის გარეთ“ (იხ. დაზუსტებული შესაგებელი და მასზე დართული მტკიცებულებები, ტ. 3, ს.ფ. 6, 28-31 და 38).
109. სასამსახურო ხელშეკრულების 6.3 მუხლის შესაბამისად, დირექტორი უფლებამოსილი იყო შეეწყვიტა ეს ხელშეკრულება მინიმუმ 6 თვით ადრე შეტყობინების საფუძველზე, ან უფრო ადრე, თუკი ეს შეთანხმებული იქნებოდა ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოსთან.
110. იმ პირობებში, როცა დადგენილია, რომ აღნიშნული განცხადებიდან სამი კვირის შემდეგ, 2016 წლის 21 ნოემბრის პრესრელიზის გამოცემის დროს, მოპასუხის მოთხოვნასთან დაკავშირებით ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილება ჯერ კიდევ არ ჰქონდა მიღებული, არ არსებობს არანარი საფუძველი დასკვნისთვის, რომ პრესრელიზით ბანკმა სახელშეკრულებო შეზღუდვებისგან (მათ შორის, კონკურენციის არგაწევის ვალდებულებისგან) მოპასუხის გათავისუფლებაზე თანხმობა გამოხატა.
111. მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელე ბანკის პრესრელიზით არ მომხდარა სხვა ბანკში მოპასუხის მოსალოდნელი დანიშვნის თაობაზე გავრცელებული ინფორმაციის უარყოფა ან მოპასუხისათვის კონკურენციის არგაწევის მოთხოვნა, პრესრელიზი ვერ დაიკავებს ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილების ადგილს. ის შეიძლება მხოლოდ შეიცავდეს ინფორმაციას ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილების შესახებ, ასეთი კი პრესრელიზის გავრცელების მომენტში არ არსებობდა. მიუხედავად იმისა, რომ პრესრელიზით მოსარჩელე ბანკიდან მოპასუხის წასვლა დადასტურდა, მის ტექსტიდან არ გამომდინარეობს, რომ ბანკი დაეთანხმა მოპასუხის სხვა ბანკის დირექტორად გადასვლას. ბანკის დირექტორს, რომელიც კარგად იცნობს ბანკში გადაწყვეტილებების მიღების სპეციფიკას, შეუძლებელია ჰქონოდა ასეთ მნიშვნელოვან საკითხზე ბანკისგან პრესრელიზის მეშვეობით ნების გამოხატვის მოლოდინი. პრესრელიზი არ შეიცავს ინფორმაციას, რომ ბანკმა მიიღო გადაწყვეტილება სახელშეკრულებო შეზღუდვებისაგან, მათ შორის, კონკრეტულად კონკურენციის არგაწევის ვალდებულებისაგან მოპასუხის გათავისუფლების შესახებ.
112. შესაბამისად მოპასუხის 2016 წლის 01 დეკემბრის წერილში გამოხატული პოზიცია, რომ მან მოსარჩელე ბანკის პრესრელიზი მიიღო, როგორც ბანკის საჯარო დასტური დამატებითი პირობების არარსებობაზე და ამიტომ 2017 წლის 01 იანვრიდან შეუდგება მუშაობას ახალ დამსაქმებელთან - არ ეფუძნება რაიმე ობიექტურ საფუძველს, და უფრო მისი სუბიექტური სურვილის გამოხატვას წარმოადგენს.
113. სასამართლოს მიერ დადგენილი არ არის ფაქტობრივი გარემოებები 2016 წლის 17 ნოემბრიდან დირექტორისათვის ხელფასის გადახდის შეწყვეტისა და მისთვის სამუშაო ადგილთან და სისტემებთან წვდომის შეზღუდვის შესახებ, თუმცა დადგენის შემთხვევაშიც, მათ არ გააჩნიათ პირდაპირი კავშირი კონკურენტ ბანკში დირექტორის გადასვლის საკითხზე მოსარჩელის მიერ თანხმობის გამოხატვის საკითხთან.
114. ამასთან იმ პირობებში, როცა დგინდება, რომ სამეთვალყურეო საბჭომ დირექტორის განცხადებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილება მიიღო სასამსახურო ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვადაში (ბანკს ჰქონდა მინიმუმ 6 თვის ვადა, გადაწყვეტილება კი მიიღო 2 თვის ვადაში) - 2016 წლის 27 დეკემბერს, აგრეთვე, მოპასუხის მიერ ხელშეკრულების შეწყვეტისათვის განსაზღვრული ვადის (2017 წლის 01 იანვარი) დადგომამდე, ვერ იქნება გაზიარებული, რომ ბანკმა საკუთარი უფლებები არაკეთილსინდისიერად გამოიყენა.
115. საკასაციო სასამართლო არ ფლობს ფაქტებს მოსარჩელე ბანკის გენერალურ დირექტორსა და მოპასუხეს შორის 2016 წლის 16 ნოემბერს შემდგარი ვერბალური კომუნიკაციის შინაარსზე და ვერ შეაფასებს წარმოეშვა თუ არა მოპასუხეს რამე სუბიექტური მოლოდინი ამ შეხვედრიდან. საქმეში დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებებიდან კი არ იკვეთება რამე ობიექტური საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ბანკი დირექტორის მიმართ კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულებას არ მოითხოვდა. შესაბამისად, დირექტორის მხრიდან კეთილგონივრული იყო აღნიშნულ საკითხზე ბანკისაგან შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებამდე კონკურენტ ბანკში დასაქმებაზე თავის შეკავება. ამას მას ავალდებულებდა ერთგულების ფიდუციური მოვალეობაც, რომელიც ბანკის დირექტორს გააჩნდა მეწარმეთა შესახებ კანონისა და სასამსახურო ხელშეკრულების 2.5 მუხლის [დირექტორი ადასტურებს და თანხმობას აცხადებს, რომ მას აქვს ლოალურობის და დაკისრებული მოვალეობების ერთგულად შესრულების ფიდუციური მოვალეობა, რომ მუდმივად იმოქმედოს ბანკისა და მთლიანად ჯგუფის ინტერესების შესაბამისად და არ ჩაიდინოს შეგნებულად რაიმე ქმედება, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ ზიანს მიაყენებს მათ საქმიან ინტერესებსა თუ რეპუტაციას] შინაარსიდან გამომდინარე.
116. საკასაციო საჩივრის შემდეგი პრეტენზია დაკავშირებულია იმასთან, რომ სასამართლომ სარჩელის დასაკმაყოფილებლად არასწორად გამოიყენა სასამსახურო ხელშეკრულებისა და კომპენსაციის სისტემის 6.2 და 12.2 მუხლები.
117. კასატორის აღნიშნული პრეტენზიის თანახმად, სასამსახურო ხელშეკრულებისა და კომპენსაციის სისტემის ნებისმიერი დებულება (მათ შორის, კომპენსაციის სისტემის 6.2 და 12.2 მუხლები), რომელიც შესაძლებელია გაგებულ იქნას ისე, რომ პირმა, რომელმაც შრომის სანაცვლოდ მიიღო ანაზღაურება (ფულადი თუ არაფულადი), რაიმე პირობის დადგომისას ის უკან უნდა დაუბრუნოს დამსაქმებელს, არის ბათილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის შესაბამისად, როგორც კანონსაწინააღმდეგო, საჯარო წესრიგისა და ზნეობის საწინააღმდეგო პირობა. კერძოდ, ის ეწინააღმდეგება გაერთიანებული ერების ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის 23.1 მუხლს, სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-6 და მე-7 მუხლებს და საქართველოს კონსტიტუტციის 26-ე მუხლს, რომელთა თანახმად უზრუნველყოფილია შრომის თავისუფლება და ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.25-40.38 ქვეპუნქტები); სასამსახურო ხელშეკრულებისა და კომპენსაციის სისტემის ზემოაღნიშნული მუხლები, როგორც სტანდარტული პირობა, ასევე ბათილია სამოქალაქო კოდექსის 346-ე და 348-ე მუხლების შესაბამისად (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.39-40.41 ქვეპუნქტები); სააპელაციო სასამართლომ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის 319-ე მუხლი და სახელშეკრულებო თავისუფლებით გაამართლა შეთანხმების ბათილი პირობები (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.42 ქვეპუნქტი).
118. მოცემულ შემთხვევაში, კომერციული ბანკის დირექტორისათვის ცვალებადი ანაზღაურების სახით გადაცემული ბონუს აქციების უკან დაბრუნებას არეგულირებს სასამსახურო ხელშეკრულების პირველი, მე-4, მე-6, მე-8 და კომპენსაციის სისტემის მე-6, მე-11 და მე-12 მუხლები (იხ. წინამდებარე განჩინების მე-3-20 ქვეპუნქტები).
119. საკასაციო პრეტენზიის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ სახელშეკრულებო დებულებები, რომელთა ბათილობაზეც კასატორი აპელირებს, წარმოადგენს ღია სააქციო საზოგადოების -კომერციული ბანკის უმაღლესი მენეჯმენტის წევრთან, დირექტორთან დადებული სასამსახურო ხელშეკრულების პირობებს.
120. აღნიშნული ხელშეკრულების დადების დროს საქართველოს კანონმდებლობით (მათ შორის, კომერციული ბანკების საქმიანობის მარეგულირებელი ნორმატიული აქტებით) ბანკის დირექტორების ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების, ისევე, როგორც შემცირებისა და დაბრუნების საკითხები სპეციფიკურად რეგულირებული არ იყო.
121. მიუხედავად აღნიშნულისა, სამოქალაქო სამართლით განმტკიცებულია მხარეთა ავტონომიურობის პრინციპი, რომელიც ყველაზე ნათლად სწორედ ხელშეკრულების თავისუფლებაში გამოიხატება. იგი გულისხმობს როგორც ხელშეკრულების დადების, ისე მისი შინაარსის განსაზღვრის თავისუფლებას. სამოქალაქო კოდექსის 319-ე მუხლის შესაბამისად, კერძო სამართლის სუბიექტებს შეუძლიათ კანონის ფარგლებში თავისუფლად დადონ ხელშეკრულებები და განსაზღვრონ ამ ხელშეკრულებათა შინაარსი, რაც მოიცავს მათ უფლებას, რომ დადონ ისეთი ხელშეკრულებებიც, რომლებიც კანონით გათვალისწინებული არ არის, მაგრამ არ ეწინააღმდეგება მას.
122. ხელშეკრულების მხარეებს, როგორც წესი, უფლება აქვთ დამოუკიდებლად აირჩიონ ხელშეკრულების ტიპიც და განსაზღვრონ ამ ხელშეკრულების შინაარსი (იხ. ს. ჯორბენაძე, ხელშეკრულების თავისუფლება სამოქალაქო სამართალში, თბილისი 2017, გვ. 103; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 29.06.2021წ. განჩინება საქმეზე №ას-405-2021).
123. საკასაციო სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ კანონმდებელი ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპს განამტკიცებს და შესაძლებლობას ანიჭებს მხარეებს თავისი შეხედულებით განსაზღვრონ ხელშეკრულების შინაარსი და მისი შესრულების მექანიზმი. ხელშეკრულება მიიჩნევა მხარეთა ნების დეკლარაციად და ასახავს ხელშემკვრელი მხარეების მიერ წინასწარ შეთანხმებულ პირობებს. მხარეთა შეთანხმების შედეგად მიღებულ დოკუმენტში პირობების/დათქმების დაზუსტება შესაძლებელია ამავე მხარეების შეთანხმების გზით. ხელშეკრულების ავტონომიურობის პრინციპიდან გამომდინარე, კონტრაჰენტები ვალდებულნი არიან, ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობები განუხრელად დაიცვან და მათ შორის დადებული ხელშეკრულების შესაბამისად იმოქმედონ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 17.04.2019წ. განჩინება საქმეზე №ას-237-2019).
124. ამიტომ მხარეთა შორის დავის გადაწყვეტისას, სასამართლოსთვის სავალდებულოა მათ შორის დადებული ხელშეკრულების პირობები, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ხელშეკრულების რომელიმე პირობა ბათილია იმის გამო, რომ ეწინააღმდეგება კანონს, საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს (იხ. სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლი).

125. ნებისმიერ დავაში ხელშეკრულების სადავო ნორმების შინაარსის შეფასებისთვის გათვალისწინებული უნდა იყოს ის საკანონმდებლო ჩარჩო, რომლის რეგულირების ფარგლებშიც ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ურთიერთობა ექცევა, მოცემულ შემთხვევაში, კანონმდებლობა ღია სააქციო საზოგადოებებისა და კომერციული ბანკების შესახებ, აგრეთვე, სამოქალაქო სამართლისა და სამეწარმეო სამართლის ნორმები, რომლებიც სამეწარმეო იურიდიულ პირსა და მის დირექტორს შორის ურთიერთობას არეგულირებს.
126. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სამეწარმეო საზოგადოების დირექტორთან დადებული ხელშეკრულების სამართლებრივი ბუნების შესახებ არსებობს უზენაესი სასამართლოს განმარტებები, რომელთა თანახმად საწარმოსა და დირექტორს შორის დავის გადაწყვეტისას არ გამოიყენება შრომითი ურთიერთობის მარეგულირებელი ნორმები, რამდენადაც სამეწარმეო საზოგადოების, კერძოდ, კომერციული ბანკისა და მისი დირექტორის ურთიერთობა არ წარმოადგენს დამსაქმებლისა და დასაქმებულის ურთერთობას. უზენაესმა სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ კერძო სამართლის იურიდიული პირის დირექტორსა და ამ იურიდიულ პირს შორის წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობა დავალების ხელშეკრულებაა და იგი არ უნდა დაკვალიფიცირდეს შრომითსამართლებრივ ხელშეკრულებად, არამედ პირობითად, შეიძლება მოვიხსენიოთ „სასამსახურო ხელშეკრულებად“, რომელიც მომსახურების ხელშეკრულების ნაირსახეობაა და განსხვავდება შრომის სამართლისთვის დამახასიათებელი პრინციპებისგან. შესაბამისად, მისი ცალმხრივად შეწყვეტის მართლზომიერების შემოწმებისას გამოიყენება სამოქალაქო კოდექსის დავალების ხელშეკრულების მომწესრიგებელი ნორმები (სსკ-ის 709-ე და მომდევნო მუხლები) (იხ. სუსგ საქმე №ას-895-845-2015, 29 იანვარი, 2016 წელი; №ას-379-363-2016, 30 ივნისი, 2016 წელი; №ას-240-228-2016, 28 ნოემბერი, 2016 წელი; №ას-1203-2018, 25 აპრილი, 2019 წელი; №ას-1559-2019, 02 მარტი, 2020 წელი; №ას-1097-2020, 31 მარტი, 2021 წელი; №ას-1096-2020, 08 აპრილი, 2021 წელი; №ას-540-540-2018, 17 ივნისი, 2021 წელი).
127. მოცემულ შემთხვევაში გასათვალისწინებელია, აგრეთვე, ღია სააქციო საზოგადოებების საქმიანობისა და კომერციული ბანკების საქმიანობის მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმები, რადგან განსხვავებულია კანონის მოთხოვნები, ერთი მხრივ, დახურული და ღია სააქციო საზოგადოებების მიმართ, ხოლო, მეორე მხრივ, საფინანსო სექტორში მოქმედ ინსტიტუტებთან მიმართებაში, ამ ინსტიტუტების სპეციფიკის გათვალისწინებით.
128. კომერციული ბანკების დირექტორების ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების, ისევე, როგორც შემცირებისა და დაბრუნების შესაძლებლობა საქართველოში კონკრეტულად გათვალისწინებულ იქნა კომერციული ბანკების კორპორაციული მართვის კოდექსით (შემდგომში „კორპორაციული მართვის კოდექსი“), რომელიც საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა მიიღო წინამდებარე დავის მიმდინარეობისას (იხ. საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 2018 წლის 26 სექტემბრის №215/04 ბრძანება „კომერციული ბანკების კორპორაციული მართვის კოდექსის დამტკიცების თაობაზე“). იგი პირდაპირ ვერ გავრცელდება მიღებამდე წარმოშობილ ურთიერთობებზე, თუმცა საბანკო და ფინანსურ სფეროში საქართველოში ამჟამად მოქმედი სტანდარტების განსაზღვრისათვის მნიშვნელოვანი სამართლებრივი დოკუმენტია. კოდექსში ასახვა ჰპოვა საბანკო და ფინანსურ სფეროში არსებულმა იმ საერთაშორისო (მათ შორის, ევროკავშირის 2013 წლის 26 ივნისის 2013/36/EU დირექტივით გათვალისწინებულმა) სტანდარტებმა, რომლებიც სადავო ურთიეთობების წარმოშობის დროს უკვე მოქმედებდა და უგულებელყოფილი ვერ იქნება წინამდებარე დავის განხილვისას, მით უფრო, რომ მოსარჩელე ბანკის მფლობელი (ჰოლდინგური) კომპანია ლონდონის ფასიანი ქაღალდების ბირჟაზე აქციებით მოვაჭრე ღია სააქციო საზოგადოებას წარმოადგენს.
129. ამ სტანდარტებით მიჩნეულია, რომ კომერციული ბანკების ანაზღაურების სისტემა ჯანსაღ კორპორაციულ მართვასა და რისკების მართვის წამახალისებელ ქცევას უნდა უწყობდეს ხელს. აღნიშნული სისტემის ფარგლებში უზრუნველყოფილი უნდა იყოს სათანადო რისკების აღების პროცედურები და ბანკის ძლიერი საოპერაციო და რისკის კულტურა. ანაზღაურების სისტემა შესაბამისობაში უნდა იყოს ბანკის საქმიანობასთან, რისკის სტრატეგიასთან, მიზნებთან და ფასეულობებთან, როგორც ბანკის, ისე მისი აქციონერების, ინვესტორების, სხვა დაინტერესებული მხარეებისა და საზოგადოების გრძელვადიან ინტერესებთან (იხ. კომერციული ბანკების კორპორაციული მართვის კოდექსი, მუხლი 19).
130. ღია სააქციო საზოგადოებების, მათ შორის, კომერციული ბანკების დირექტორების სასამსახურო ხელშეკრულებები წარმომადგენლობითი ურთიერთობებიდან გამომდინარე სხვადასხვა პრობლემის გადაწყვეტას ისახავს მიზნად. რამდენადაც დირექტორების საქმიანობის პირდაპირი ზედამხედველობა დიდ ხარჯებთან არის დაკავშირებული, კორპორაციული მართვის სისტემამ შეიმუშავა არაპირდაპირი კონტროლის მექანიზმები ხარჯისა და მოგების უფრო ეფექტური განაწილების მიზნით.
131. ერთ-ერთი ასეთი მექნიზმია სწორედ დირექტორთა კომპენსაციის სისტემა, რომელიც არაპირდაპირი კონტროლის მექნიზმის სახით შესაძლებლობას აძლევს აქციონერებს ხელმძღვანელების ინტერესები საკუთარ ინტერესებთან უფრო მჭირდოდ დააკავშირონ. აღნიშნულ კონტექსტში კომპენსაციის სქემა გრძელვადიანი წარმატებისკენ კომპანიის ეფექტურად წაყვანისა და აქციონერთა ინტერესების დაკმაყოფილების შესაძლებლობას იძლევა. ასეთი სქემის ერთ-ერთი სახეა სწორედ კომერციული ბანკის დირექტორის ანაზღაურების განსაზღვრა ფიქსირებული და ცვალებადი კომპონენტებით და ცვალებადი ანაზღაურების დამოკიდებულება ისეთი პირობების შესრულებაზე, რომლებიც კომპანიის გრძელვადიანი წარმატების აუცილებელი კრიტერიუმია. იმავდროულად, კომპენსაციის სახეები და მათი გაცემის წესი ისეა დადგენილი, რომ ასეთ ანაზღაურებაზე საბოლოო უფლების მოპოვება შესაძლებელი ხდება მაშინ, როცა მისი მიღების წინაპირობები ცალსახად შესრულდება და „ექს პოსტ“ ცვლილებებისა და აღმოჩენების შანსები მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი (იხ. Johanna Stark, Clawback Provisions in Executive Compensation Contracts, ECFR 2021, 669-696).
132. ცვალებადი ანაზღაურების ისეთი ფორმა, როგორიც არის დირექტორებისათვის ბანკის აქციებზე შეზღუდული უფლების მინიჭება გარკვეული პერიოდის განმავლობაში (ძირითადად 2-4 წლით) გასხვისების უფლების გარეშე, კონტროლის ერთ-ერთ ასეთ ფორმად მიიჩნევა, რადგან ორწლიანი პერიოდი ავლენს ფინანსურ მაქინაციებს, ხოლო ოთხი წელი მეტნაკლებად საკმარისი დროა კომპანიაზე დირექტორების გადაწყვეტილებების შუალედური ეფექტის განსასაზღვრად (იხ. SanjaiBhagat / RobertaRomano, “Reforming Executive Compensation: Focusing and Committing to the Long-Term”, Yale Journal on Regulation 26 (2009), 361-363).
133. ცვალებადი ანაზღაურების ფორმა, და განსაკუთრებით, მისი უკან მოთხოვნის შესაძლებლობა ორ ფუნქციას ასრულებს: (1) ახდენს დირექტორებისათვის ზედმეტი ანაზღაურების გადახდის პრევენცია, როცა ცხადი ხდება „ექს პოსტ“, რომ შესრულებაზე დაფუძნებული ანაზღაურება გაუმართლებელი აღმოჩნდა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ანაზღაურება გაცემულია გადამეტებულ ფინანსურ შედეგებზე დაყრდნობით; და (2) მოტივაციას აძლევს დირექტორებს, იმოქმედონ კომპანიისა და მისი აქციონერების საუკეთესო ინტერესებში.
134. როგორც „ექს პოსტ“ კორექციის მექანიზმი, უკან დაბრუნების (clawback) დებულებები, გვთავაზობს გადაწყვეტას ე.წ. „ჰორიზონტის პრობლემისა“: მენეჯერული საქმიანობის შეფასებას ართულებს ის ფაქტი, რომ ხშირად მენეჯერულ გადაწყვეტილებასა და ამ გადაწყვეტილების ხელშესახებ შედეგებს შორის მნიშვნელოვანი დრო გადის. მიზანი არის, რომ უკვე გაცემული ანაზღაურების „ექს პოსტ“ უკან დაბრუნების მოთხოვნა გამოყენებულ იქნას, როგორც ეფექტური კორპორაციული მართვის მექანიზმი, იმდენად რამდენადაც ის მოქმედებს, როგორც შემოწმება აღმასრულებელთა რისკის აღებაზე და მოტივაციას უკეთებს დირექტორთა ანგარიშვალდებულებას და პასუხისმგებლობას. ამ თვალსაზრისით, მისი ეფექტი არის არა მხოლოდ მაკორექტირებელი (ფინანსური რესურსის უკან დაბრუნება, როცა გადახდა გაუმართლებლია), არამედ უპირველესად პრევენციული: ის განსაზღვრავს დირექტორების მოტივაციას იმოქმედონ ისე, რომ თავიდან აიცილონ გარემოებები, რომელთა დადგომის შემთხვევაში ცვალებადი ანაზღაურება უკან დაბრუნებას დაექვემდებარება (იხ. Johanna Stark, Clawback Provisions in Executive Compensation Contracts, ECFR 2021, 669-696).
135. ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მექნიზმის აღმოცენება უკავშირდება 2000 წელს აშშ-ში ფინანსურ კრიზისს და ის პირველად გაჩნდა 2002 წელს სარბანს-ოქსლეი აქტში. დამატებითი მოთხოვნები დაწესდა 2008 წელს სპეციფიკურად ფინანსური ინსტიტუტებისათვის. აღნიშნულმა გამოიწვია ამ დებულებების, როგორც კორპორატიული მართვის ინსტრუმენტის, ფართოდ გავრცელება, განსაკუთრებით, ღია სააქციო საზოგადოებებში, რომლებიც მათ ახორციელებენ საკუთარი ინიციატივით, სახელშეკრულებო ნორმებზე დაფუძნებით. მსგავსი ტენდენცია აღინიშნება როგორც აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში, ისე კონტინენტური ევროპის ქვეყნებში.
136. ევროპაში ბანკები და ფინანსური მომსახურების სფეროში მოქმედი კომპანიები სპეციალურ წესებს ექვემდებარებიან, რომლებიც ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მექანიზმის შემოღებას სავალდებულოდ აწესებს (იხ. Basel Committee on Banking Supervision, Compensation Principles and Standards Assessment Methodology, January 2010; ბანკების კორპორაციული მმართველობის სფეროში ევროპული ინიციატივებისათვის იხ. ასევე Klaus J.Hopt, Corporate Governance of Banks after the Financial Crisis, in: E. Wymeersch/Klaus J. Hopt/Guido Ferrarini (ed.), Financial Regulation and Supervision. A Post-Crisis Analysis, 2012, გვ. 337; ევროპის ქვეყნებში clawback-თან დაკავშირებული სტატუს ქვოს შედარებითი ანალიზისათვის (დიდი ბრიტანეთის, გერმანიის, საფრანგეთის, ნიდერლანდებისა და შვეიცარიის მაგალითის განხილვით) იხ., აგრეთვე, GeorgSeyfarth, “Clawback-Vereinbarungen in Vorstandsverträgen – TeilI”, Wertpapier-Mitteilungen 2019, გვ. 521, 526–528).
137. ცვალებადი ანაზღაურების ფორმამ და, განსაკუთრებით, მისი უკან მოთხოვნის შესაძლებლობის გაჩენამ ბანკის დირექტორების ანაზღაურების სისტემაში არსებითი ადგილი დაიმკვიდრა. ფინანსური სექტორის პოლიტიკა იმ იდეის ძლიერ გავლენას განიცდის, რომ წარმოდგენილისა და წარმომადგენელის (პრინციპალისა და აგენტის) სცენარი, რომლითაც ბანკები და სხვა ფინანსური ინსტიტუტები საქმიანობენ, კრიტიკულად განსხვავდება დავალების ურთიერთობის ჩვეულებრივი მოდელისაგან (იხ. Johanna Stark, Clawback Provisions in Executive Compensation Contracts, ECFR 2021, 669-696). ბანკების შემთხვევაში, წარმომადგენლობითი ურთიერთობიდან გამომდინარე აქციონერებისა და მენეჯერების ტრადიციულ კონფლიქტთან ერთად, წარმოიშობა კონფლიქტის მეორე შრე, ერთი მხრივ, მენეჯერებსა და აქციონერებს და, მეორე მხრივ, ბანკის კრედიტორებს შორის - რომელიც გადამეტებული რისკის აღებასთან არის დაკავშირებული (იხ. WolfgangSchön, “Regulation and Taxation of the Financial Markets”, European Company and Financial Law Review 2016, 424, 444; Peter O.Mülbert, “Corporate Governance of Banks”, European Business Organization Law Review 10 (2009), 411, 422–428).
138. კრიტერიუმები უფლებისა ან, უფრო სწორად, ვალდებულებისა, მოხდეს კომპენსაციის შესწორება „ექს პოსტ“, მოქმედი ან ყოფილი დირექტორებისაგან ცვალებადი კომპენსაციის უკან დაბრუნებით, შეიძლება ზოგადად „შესრულებასთან“ და „შესაბამისობასთან“ დაკავშირებული გარემოებების მიხედვით დაჯგუფდეს. ამ გარემოებების ერთმანეთისგან განსხვავება აუცილებელია, რადგან კრიტერიუმები, რომლებსაც ისინი ითვალისწინებენ, რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან, როგორც ფორმით, ისე სამართლებრივი რაციონალით (იხ. Johanna Stark, Clawback Provisions in Executive Compensation Contracts, ECFR 2021, 669-696).
139. თავისი არსით “შესრულებასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნების უფლება” (performance clawback) განხორციელებაა დიქტისა „რაც არ არის გამომუშავებული, უნდა დაბრუნდეს“. მისი ძირითადი რაციონალი ის არის, რომ ცვალებადი კომპენსაცია, რომელიც „ექს ფაქტუმ“ აღმოჩნდა, რომ სათანადო საფუძვლის გარეშე იქნა გაცემული, უნდა დაბრუნდეს, იმისათვის, რომ აღდგეს სახელშეკრულებო ბალანსი. მრავალ იურისდიქციაში ასეთი მოთხოვნა შესაძლებელია უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმებითაც დაკმაყოფილდეს. შესრულებასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნება ორი სახისაა: დაბრუნება კომპენსაციისა, რომელიც გაცემული იყო ფაქტობრივ საფუძველზე, რომელიც შემდგომ აღმოჩნდა ცრუ, მაგალითად, დაფუძნებული ბუღალტრულ ციფრებზე, რომლებიც შემდგომ არასწორი აღმოჩნდა. შედეგად, მისი საფუძველია ფინანსური დოკუმენტების შესწორება; ხოლო დასაბრუნებელი ოდენობა კი არის სხვაობა რეალურად მიღებულ კომპენსაციასა (არასწორ ციფრებზე დაფუძნებით) და იმ ოდენობას შორის, რომელსაც დირექტორი მიიღებდა ბუღალტრულად რომ სწორად ყოფილიყო ციფრები ასახული თავიდანვე (იხ. მაგ., Section 10D-1(c)(1) Securities Exchange Act proposed on 1 July 2015, p. 7, available at http:// www.sec.gov/rules/proposed/2015/33-9861.pdf; DFA, Pub. L. No. 111– 203, Section 954 (2010)). ასეთი კრიტერიუმი არ გულისხმობს დირექტორის რამე პერსონალურ მონაწილეობას ან პასუხისმგებლობას არასწორი ფინანსური ანგარიშების მომზადებაში. დირექტორის ბრალის ან მისი გაუფრთხილებლობის ხარისხის დადგენა არ მოითხოვება. კრიტერიუმი დაფუძნებულია მხოლოდ ობიექტურ ფაქტებზე, რომლებიც ფინანსურ დოკუმენტებში პოვებს ასახვას. ამ კატეგორიის მეორე კრიტერიუმი ითვალისწინებს სიტუაციებს, როცა ხდება მატერიალური ცვლილებები: ბიზნესის გრძელვადიანი პერსპექტივა ფუჭდება ან მოკლევადიანი წარმატება აღმოჩნდება მხოლოდ მცირედი გაელვება. ასეთია საწარმოს გადახდისუუნარობასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნების მოთხოვნა (იხ. Johanna Stark, Clawback Provisions in Executive Compensation Contracts, ECFR 2021, 669-696).
140. შესაბამისობასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნების მოთხოვნა (compliance clawback) არსებითად განსხვავდება შესრულებასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნებისგან. ის მიემართება არა ფაქტობრივ შეცდომას, რომლის საფუძველზეც მოხდა ანაზღაურების გამოთვლა, არამედ დირექტორის მიუღებელ პერსონალურ ქცევას. ასეთი შეიძლება იყოს დირექტორების ქცევის კოდექსის სერიოზული დარღვევა ან კომპანიის ხელმძღვანელ პირთა ფიდუციური მოვალეობების დარღვევა (იხ. მაგ., BASF Report 2019, p. 168, available at http://report.basf.com/2019/en/servicepages/downloads/files/BASF_Report_2019.pdf). ამ კატეგორის კრიტერიუმებში ექცევა სხვადასხვა სახის ეთიკური დარღვევები, კომპანიის ქცევის კოდექსის დარღვევა, კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევა და სხვა ისეთი ტიპის ქმედებები, რომლებსაც შესაძლებელია ჰქონდეს უარყოფითი მატერიალური ეფექტი კომპანიაზე, ძირითადად ამ უკანასკნელის რეპუტაციისათვის ზიანის მიყენების თვალსაზრისით.
141. ყველაზე დიდი პრობლემა, რომელიც უკავშირდება ამ კატეგორიის უკან დაბრუნების დებულებების გამოყენებას, არის იმ ქმედებების ნათლად განსაზღვრა, რომლებიც მათ გამოყენების უფლებას წარმოშობს. „უარყოფითი მატერიალური ეფექტი“ არის საკმაოდ ბუნდოვანი ტერმინი, რომელიც დიდ ადგილს ტოვებს დისკრეციის არაკეთილსინდისიერად გამოყენებისათვის. ასეთი სიცხადის ნაკლებობამ ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში მძაფრი დებატები გამოიწვია ამ დებულებების ბათილობასთან დაკავშირებით (მაგ., გერმანიაში ეს უკავშირდება შრომის ხელშეკრულებაში ამ კატეგორიის სტანდარტულ პირობების ბათილობას დასაქმებულებთან მიმართებაში, იხ. GeorgSeyfarth, “Clawback-Vereinbarungen in Vorstandsverträgen – Teil II”, Wertpapier-Mitteilungen 2019, გვ. 569, 572–575; ასევე Seyfarth, Wertpapier-Mitteilungen 2019 (fn. 39), გვ. 527, რომელიც აღწერს ანალოგიურ პრობლემას საფრანგეთში).
142. დირექტორის მიუღებელი ქცევის, კერძოდ კი კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევის გამო, მის საკუთრებაში მყოფი აქციების კომპანიისათვის სავალდებულო (დაბალ ფასად) გადაცემის სახელშეკრულებო დებულებების, როგორც სახელშეკრულებო სადამსჯელო (საჯარიმო) დებულებების (contractual penalty clauses) ბათილობის საკითხი გახდა ინგლისის უზენაესი სასამართლოს განხილვის საგანი საქმეში Cavendish Square Holding BV v Talal El Makdessi (იხ. Cavendish Square Holding BV (Appellant) v Talal El Makdessi (Respondent), 04.11.2015 at https://www.supremecourt.uk/cases/docs/uksc-2013-0280-judgment-accessible.pdf ).
143. აღნიშნული დავა წარმოიშვა კომპანიის აქციათა საკონტროლო პაკეტის (აქციათა 60%) ნასყიდობის ხელშეკრულებიდან, მაკონტოლებელ აქციონერებსა (როგორც გამყიდველებს) და მყიდველს შორის. ნასყიდობის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული იყო აქციათა ნასყიდობის საფასურის გადახდა ნაწილ-ნაწილ. ამავე დროს, ხელშეკრულებით გათვალისწინებული იყო გამყიდველების მხრიდან, რომელთაც შეინარჩუნეს კომპანიის აქციების 40% და ამავდროულად განაგრძობდნენ კომპანიის დირექტორებად საქმიანობას, კომპანიის აქციების სრულად გასხვისებიდან ან კომპანიაში საქმიანობის შეწყვეტიდან 2 წლის გასვლამდე კონკურენციის არგაწევის ვალდებულება, რომელის დარღვევის შემთხვევაში: ა) ისინი ვეღარ მიიღებდნენ დარღვევის მომენტისათვის ნაყიდობის საფასურის დარჩენილ ნაწილს, ბ) ამავე დროს, მათ ევალებოდათ დარღვევის მომენტში მათ საკუთრებაში დარჩენილი აქციების მყიდველისათვის სპეციალურ (დაბალ) ფასად გადაცემა. ერთ-ერთმა გამყიდველმა (და იმავდროულად, კომპანიის დირექტორმა) დაარღვია კონკურენციის არგაწევის პირობა. მის წინააღმდეგ სარჩელი აღძრეს მყიდველმა, როგორც ნასყიდობის ხელშეკრულების მხარემ - ნასყიდობის ხელშეკრულების დარღვევისთვის და კომპანიამ - დირექტორის მხრიდან ფიდუციური მოვალეობის დარღვევისთვის. მოპასუხემ, როგორც დირექტორმა, აღიარა ფიდუციური მოვალეობის დარღვევა და კომპანიას მიყენებული ზიანი აუნაზღაურა, თუმცა მყიდველის მოთხოვნის წინააღმდეგ მან მიუთითა ნასყიდობის ხელშეკრულების ზემოაღნიშნული დებულებების, როგორც სადამსჯელო ხასიათის მქონე (საჯარიმო) დებულებების, ბათილობაზე.
144. ინგლისის უზენაესი სასამართლოს განმარტებით საკვანძო ტესტს იმის გამოსარკვევად, არის თუ არა სახეზე სადამსჯელო დებულება, წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, არის თუ არა დასაბრუნებელი თანხა ან სხვა შეპირებული ქმედება ექსორბიტალური და შეუსატყვისი იმ ინტერესისა, რომელიც ჰქონდა მხარეს ხელშეკრულების შესრულების მიმართ. პირობა მხოლოდ მაშინ არ ჩაითვლება დამსჯელად და, შესაბამისად, ბათილად, თუ მხარეს აქვს სუბსტანციური და ლეგიტიმური ინტერესი ხელშეკრულების შესრულების მიმართ და გადასახდელი თანხა მისი დარღვევისათვის არ არის თვითნებურად დისპროპორციული ან გადაჭარბებული.
145. თუმცა მოცემულ საქმეში სასამართლომ საერთოდ არ გაიზიარა, რომ ხელშეკრულების სადავო დებულებები სადამსჯელო ხასიათის დებულებებს (penalty clauses) წარმოადგენდა.

146. ინგლისის უზენაესი სასამართლო გადაწყვეტილებაში მიუთითებს, რომ არც პირველი და არც მეორე სადავო დებულება კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების სახელშეკრულებო პირობას არ წარმოადგენს. მყიდველს რჩება ზიანის ანაზღაურების დამოუკიდებელი მოთხოვნის უფლება, თუკი ის ზიანს დაამტკიცებს. სინამდვილეში ეს სახელშეკრულებო დებულებები ფასის შესწორების პირობას წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ მათი ამოქმედების საფუძველია ხელშეკრულების დარღვევა, ისინი არ წარმოშობს ზიანის ანაზღაურების მეორად ვალდებულებას. მყიდველი იღებს ნაყიდობის ფასს არა მხოლოდ აქციების გადაცემაში, არამედ კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულებაშიც. შესაბამისად, კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევა ამ ფასის შემცირებას იწვევს.
147. სასამართლოს მითითებით, მიუხედავად იმისა, რომ სადავო დებულებებს არა აქვს თუნდაც მიახლოებითი კავშირი კომპანიისათვის მიყენებული ზიანის განსაზღვრასთან, მყიდველ კომპანიას ჰქონდა ლეგიტიმური ინტერესი კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულების მიმართ, რომელიც ამ ვალდებულების დარღვევისათვის ზიანის ანაზღაურების ინტერესის მიღმაა. გამყიდველის მხრიდან ამ ვალდებულების შესრულებას კრიტიკული მნიშვნელობა ჰქონდა კომპანიის goodwill-თვის, ხოლო კომპანიის goodwill -ს - მყიდველისათვის, რომელმაც ამაში ფასი გადაიხადა. ერთგულება განუყოფადია. მისი არარსებობა ბიზნეს საქმიანობაში წარმოადგენს ძალიან მნიშვნელოვან ბიზნეს რისკს, რომლის შედეგიც ვერ გაიზომება ვალდებულების დარღვევის ცნობილი და დამტკიცებადი შედეგებით. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მას არ შეუძლია ზუსტად შეაფასოს ამ ვალდებულების ღირებულება მყიდველისათვის, ანუ რამდენით ნაკლებს გადაიხდიდა მყიდველი კონკურენციის არგაწევის ვალდებულება რომ არ ყოფილიყო გათვალისწინებული ხელშეკრულებით. სასამართლოს მითითებით ამის საუკთესო შემფასებლები თვითონ ხელშეკრულების მხარეები იყვნენ, რომლებიც ინტელექტუალურ, წარმატებულ და გამოცდილ საქმიან ადამიანებს წარმოადგენდნენ და სახელშეკრულებო მოლაპარაკებას თანაბარ პირობებში აწარმოებდნენ. შესაბამისად, მათ მიერ ხელშეკრულებით შეთანხმებული პირობები უნდა შესრულდეს. შესაბამისად, მოპასუხეს აღარ აქვს ნასყიდობის ფასის დარჩენილი ნაწილის მიღების უფლება და ამავე დროს, მას წარმოეშობა მოსარჩელისათვის აქციების დაბალ ფასად გადაცემის ვალდებულება (იხ. Cavendish Square Holding BV (Appellant) v Talal El Makdessi (Respondent), 04.11.2015 at https://www.supremecourt.uk/cases/docs/uksc-2013-0280-judgment-accessible.pdf).
148. საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მიღებულმა კომერციული ბანკების კორპორაციული მართვის კოდექსმა ბანკების დირექტორების ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების, ისევე, როგორც შემცირებისა და დაბრუნების პირობები 2018 წლიდან გაითვალისწინა.
149. კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლი კონკრეტულად არეგულირებს კომერციულ ბანკებში გამოსაყენებელ ანაზღაურების სისტემას. ამ მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ბანკს დოკუმენტურად უნდა ჰქონდეს განსაზღვრული ანაზღაურების პოლიტიკა, რაც სხვა საკითხებთან ერთად უნდა მოიცავდეს ფიქსირებული და, არსებობის შემთხვევაში, ცვალებადი ანაზღაურების ფორმებს, მათ კომბინაციებს, თანაფარდობასა და ლიმიტებს, საქმიანობის მიზნებს, კავშირს საქმიანობის მიზნების შესრულებასა და ცვალებადი ანაზღაურების მოცულობას შორის, ცვალებადი ანაზღაურების მინიჭებამდე და მინიჭების შემდგომ კორექტირებების, ასევე გადახდების გრაფიკებსა და პერიოდულობას.
150. კოდექსის მე-19 მუხლის მე-14 პუნქტის შესაბამისად, გარანტირებულ ცვალებად ანაზღაურებას შესაძლებელია ჰქონდეს მხოლოდ გამონაკლისი ხასიათი და შეიძლება გაიცეს მხოლოდ ახლად დაქირავებულ მატერიალური რისკის ამღებ პირებზე და სხვა თანამშრომლებზე მათი დასაქმების პირველი წლის განმავლობაში. ასეთის არსებობის შემთხვევაშიც კი, მასზე ვრცელდება მინიჭებამდე კორექტირებისა და მინიჭების შემდომი შემცირების ან დაბრუნების ვალდებულება.
151. კოდექსის მე-19 მუხლის მე-15 პუნქტის შესაბამისად, მატერიალური რისკის ამღები პირების ცვალებად ანაზღაურებასთან მიმართებაში ანაზღაურების პოლიტიკაში სავალდებულოდ გათვალისწინებული უნდა იყოს ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების პრინციპი, რომლის თანახმად, ცვალებადი ანაზღაურება უნდა გაიცეს მხოლოდ გადავადების პირობით.
152. კოდექსის მე-19 მუხლის მე-15 პუნქტის „ა.ა“ ქვეპუნქტი მოითხოვს, რომ ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების ხანგძლივობა დამოკიდებული იყოს პირის საქმიანობასთან დაკავშირებული რისკების რეალიზაციის პერიოდზე. ამასთან, წლიური ცვალებადი ანაზღაურების არანაკლებ 40%-ის, ხოლო ისეთი პირების შემთხვევაში, რომელთა წლიური ანაზღაურება მატერიალური მოცულობისაა, არანაკლებ 60%-ის გადახდა გადავადებული უნდა იყოს მინიმუმ შემდეგნაირად: „ა.ა.ა“ სისტემურად მნიშვნელოვანი ან/და მნიშვნელოვანი ბანკების დირექტორების ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების ხანგძლივობა არ უნდა იყოს 5 წელზე ნაკლები.
153. ამავე დროს, კოდექსის მე-19.15 მუხლის „ა.ა.დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, გადავადებული ცვალებადი ანაზღაურების გადახდა ან/და მიკუთვნება შესაძლებელია ერთბაშად გადავადების პერიოდის დასრულებისთანავე ან გადავადების პერიოდის მანძილზე თანაბარი პროპორციულობით. ამასთან პროპორციულად გადახდის შემთხვევაში, გადავადებული ცვალებადი ანაზღაურების პირველი ნაწილის გადახდა შესაძლებელია მოხდეს გადავადების პერიოდის დაწყებიდან არაუადრეს ერთი წლისა და მომდევნო გადახდები არ უნდა გაიცეს 12 თვეზე უფრო მეტი სიხშირით.
154. უფრო მეტიც, კოდექსი მოითხოვს, რომ ცვალებადი ანაზღაურების გადაუვადებელი ნაწილიც კი დირექტორების შემთხვევაში მინიმუმ ერთწლიან შეკავების პერიოდს დაექვემდებაროს (იხ. კოდექსის მე-19.15. „ა.ბ.“ ქვეპუნქტი).
155. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ სადავო სასამსახურო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული წესი (იხ. წინამდებარე განჩინების მე-3 პუნქტი), რომელიც დირექტორზე ბონუს აქციების სახით გასაცემი ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების 3-წლიან პერიოდს ითვალისწინებს და ადგენს ცვალებადი ანაზღაურების მიკუთვნებას გადავადების პერიოდის მანძილზე გარკვეული პროპორციულობით - 10% პირველ წელს, 10% - მეორე წელს და დანარჩენი მესამე წელს - არის საბანკო სტანდარტებთან შესაბამისი. ამ ხელშეკრულების დადებიდან მცირე ხანში იგი საბანკო სფეროში საქართველოში მოქმედი სავალდებულო პირობა გახდა, გამომდინარეობს ღია სააქციო საზოგადოებების, განსაკუთრებით, კომერციული ბანკების საქმიანობის სპეციფიკიდან და სავალდებულოა უმაღლესი მენეჯმენტის წევრებისათვის.
156. მოცემული დავის საგანთან მიმართებით განსაკუთრებით საყურადღებოა კოდექსის მე-19 მუხლის მე-15 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დებულება, რომელიც იმპერატიულად ადგენს, რომ მატერიალური რისკის ამღები პირების ცვალებად ანაზღაურებასთან მიმართებით, ანაზღაურების პოლიტიკაში, სულ მცირე, გათვალისწინებული უნდა იყოს ცვალებადი ანაზღაურების მინიჭების შემდგომ საქმიანობის შედეგებსა და რისკებზე დაფუძნებული კორექტირებები, რომლებიც პირის, სტრუქტურული ერთეულის და მთლიანად ბანკის საქმიანობის შეფასებასა და ბანკის მიერ განსაზღვრულ კრიტერიუმებზეა დაფუძნებული. აღნიშნულ კორექტირებებს მიეკუთვნება ცვალებადი ანაზღაურების შემცირება და დაბრუნება, რომელთაც შესაძლოა დაექვემდებაროს წლიური ცვალებადი ანაზღაურების მთლიანი ოდენობა.
157. მნიშვნელოვანია, რომ ცვალებადი ანაზღაურების შემცირებისა და დაბრუნების პრინციპის გამოსაყენებლად, კორპორაციული მართვის კოდექსის თანახმად, ბანკებმა წინასწარ უნდა განსაზღვრონ ის კრიტერიუმები, რომლებზე დაყრდნობითაც მიიღებენ გადაწყვეტილებას ცვალებადი ანაზღაურების შემცირების ან დაბრუნების შესახებ. კოდექსის მე-19 მუხლის მე-15 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულია ის ელემენტები, რომლებსაც როგორც მინიმუმ უნდა მოიცავდეს ასეთი კრიტერიუმები. მათ შორისაა, როგორც შესრულებასთან, ისე შესაბამისობასთან დაკავშირებული გარემოებები. შესაბამისობასთან დაკავშირებული უკან დაბრუნების უფლება (compliance clawback) მოიცავს: ა) ანაზღაურების სუბიექტი პირის მიერ ისეთი ქმედების ჩადენას, რამაც მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენა ბანკს; ბ) ვითარებას, როცა ანაზღაურების სუბიექტი პირი ვეღარ აკმაყოფილებს საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 2014 წლის 17 ივნისის №50/04 ბრძანებით დამტკიცებული „კომერციული ბანკების ადმინისტრატორთა შესაფერისობის კრიტერიუმების შესახებ დებულებით“ დადგენილ სტანდარტებს; გ) ანაზღაურების სუბიექტი პირის მიერ არამართლზომიერი ქცევას ან არსებით გადაცდომას, მათ შორის ეთიკის კოდექსის ან სხვა შიდა წესების მატერიალური დარღვევას.
158. საკასაციო სასამართლო ყურადღებას მიაქცევს ასევე კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-17 პუნქტით გათვალისწინებულ დებულებას (საკასაციო საჩივარში კასატორს ეს პუნქტი ციტირებული აქვს, როგორც მე-19 მუხლის მე-11 პუნქტი), რომლის თანახმად, მატერიალური რისკის ამღები პირის მიერ ბანკში დაკავებული პოზიციის დატოვება არ უნდა იყოს ამ მუხლის მე-15 პუნქტით განსაზღვრული ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების განსაზღვრულ დროზე ადრე შეწყვეტის ან მისი კორექტირების საფუძველი, თუ არ არსებობს კორექტირების მიზეზები. აღნიშნულის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება უნდა მოხდეს ანაზღაურების კომიტეტის მიერ. გადაწყვეტილების მიღებისას უნდა შეფასდეს თანამშრომლის მიერ გაწეული საქმიანობა და ამ მუხლის მე-15 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული კორექტირების მიზეზები.
159. ამრიგად, ზოგადად ცვალებადი ანაზღაურების კორექტირების შესაძლებლობა, რაშიც იგულისხმება ცვალებადი ანაზღაურების შემცირება (malus) და დაბრუნება (clawback), აღიარებულია საბანკო და ფინანსურ სფეროში (განსაკუთრებით ღია სააქციო საზოგადოებების მიმართ) საქართველოში მოქმედი ეროვნული სტანდარტებით.
160. ბანკის დირექტორის ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების, ისევე, როგორც შემცირებისა და დაბრუნების შესაძლებლობა აღიარებულია, ასევე, საბანკო და ფინანსურ სფეროში მოქმედი საერთაშორისო სტანდარტებით, რომლებიც სადავო ურთიერთობების წარმოშობის დროს არსებობდა.
161. აღნიშნული თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, საყურადღებოა ევროკავშირის 2013 წლის 26 ივნისის 2013/36/EU დირექტივა (შემდგომში „დირექტივა“). დირექტივა, მართალია, როგორც კასატორი აღნიშნავს, საქართველოსთვის არ არის სავალდებულო ძალის მქონე სამართლებრივი დოკუმენტი, თუმცა სადავო ურთიერთობების წარმოქმნის დროს ადგენდა და ამჟამადაც ადგენს სავალდებულო სტანდარტებს ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ტერიტორიაზე მოქმედი კომერციული ბანკების საქმიანობასთან მიმართებაში (დირექტივა იზიარებს ასევე საბანკო სფეროში მოქმედ ანგლო-ამერიკულ სტანდარტებსაც). შესაბამისად, ის მნიშვნელოვანია საბანკო სფეროში არსებული იმ საერთაშორისო პრინციპების დასადგენად, რომლებიც მოქმედი იყო სადავო ხელშეკრულების დადების დროს, რამდენადაც საქართველოს საბანკო სისტემა ვერ იფუნქციონირებს საერთაშორისო საბანკო სისტემისაგან იზოლირებულად და ვერც ამ პრინციპებისაგან სრულად დამოუკიდებლად იქნება განხილული.
162. აღნიშნული დირექტივის 92.2 მუხლის „g” ქვეპუნქტის თანახმად, კომპანიის მენეჯერების ანაზღაურება უნდა შედგებოდეს ძირითადი, ფიქსირებული კომპონენტისა და ცვალებადი კომპონენტისაგან; ხოლო დირექტივის 94.1 მუხლის „m” ქვეპუნქტის შესაბამისად, ცვალებადი ანაზღაურების მნიშვნელოვანი ნაწილი, სულ მცირე 40% მაინც უნდა იყოს გადავადებული გარკვეული პერიოდით, არა უმცირეს 4 ან 5 წლისა, ბიზნესის სახეობის, მისი რისკებისა და კონკრეტული თანამშრომლის საქმიანობის გათვალისწინებით. იმ დაწესებულების მმართველი ორგანოს ან უმაღლესი მენეჯმენტის წევრისთვის, რომელიც მნიშვნელოვანია თავისი სიდიდით, შიდა ორგანიზაციითა და საქმიანობის ბუნებით, მოცულობითა და სირთულით, ცვალებადი ანაზღაურების გადავადების ხანგძლივობა არ შეიძლება 5 წელზე ნაკლები იყოს.
163. გარდა ამისა, დირექტივის 94.1 მუხლის „n” ქვეპუნქტის მესამე აბზაცის თანახმად, ცვალებადი ანაზღაურების 100%-მდე შეიძლება დაექვემდებაროს malus და clawback (ცვალებადი ანაზღაურების შემცირებისა და დაბრუნების) შეთანხმებას. დირექტივა მოითხოვს, რომ დაწესებულებებმა დაადგინონ malus და clawback (ცვალებადი ანაზღაურების შემცირებისა და დაბრუნების) გამოყენების სპეციალური პირობები, რომლებიც კონკრეტულად უნდა მოიცავდეს შემთხვევებს, როდესაც: (i) თანამშრომელი მონაწილეობდა ან პასუხისმგებელი იყო ქმედებისათვის, რომელმაც მნიშვნელოვანი დანაკარგი მოუტანა დაწესებულებას; (ii) თანამშრომელმა ვერ შეძლო შესაბამისობისა (fitness) და წესიერების (ქცევისა და/ან მორალის საყოველთაოდ აღიარებულ სტანდარტებთან შესაბამისობის) (propriety) სათანადო სტანდარტის დაკმაყოფილება.
164. დირექტივის მიღების შემდეგ მისი დებულებები აისახა ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების კანონმდებლობაშიც. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა მაგალითად, გერმანიის გამოცდილება, იმის გათვალისწინებით, რომ გერმანული მიდგომები ტრადიციულად სამართლებრივი ინტერესის საგანია საქართველოსთვის.
165. დირექტივის დასანერგად გერმანიამ გამოსცა ინსტიტუტების ანაზღაურების სისტემების სამეთვალყურეო-სამართლებრივი მოთხოვნების რეგულაცია (იგულისხმება საკრედიტო ინსტიტუტები); ხოლო 2020 წლის 1 იანვრიდან ძალაში შევიდა გერმანიის სააქციო კანონის პარ. 87a, რომელიც არეგულირებს ღია სააქციო საზოგადოებების ანაზღაურების სისტემას. ამ ცვლილების მიზანია დირექტორატის წევრების ანაზღაურებაზე აქციონერთა ზეგავლენის გაძლიერება (შდრ., ბურგერსი: ბურგერსი/ქორბერი/ლიდერი, გერმანიის სააქციო კანონი, მე-5 გამოცემა 2021, § 87a მინდვრის სქოლიო 1 და 4). იმავდროულად ის არის კარგი მმართველობის გამოხატულება, რაც ერთგვარად ართულებს დირექტორატის წევრთა გაუმჭვირვალე და არაგონივრულ ანაზღაურებას.
166. ბონუს აქციების სახით გაცემული ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მოთხოვნის სამართლებრივ ბუნებასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ის გამომდინარეობს გერმანიაში (ისევე, როგორც საქართველოში) სააქციო საზოგადოებასა და დირექტორატის წევრს შორის დადებული სასამსახურო ხელშეკრულებიდან. გერმანიის სააქციო საზოგადოებების კანონის § 87a ეხება უშუალოდ მხოლოდ ღია სააქციო საზოგადოებების კორპორაციულ-სამართლებრივ ვალდებულებას, ანუ არის ღია სააქციო საზოგადოებების შიდა მოწყობის სამართლის ნაწილი. არაპირდაპირ კი აღნიშნული რეგულაცია საკორპორაციო სამართალზეც ზემოქმედებს შემდეგნაირად: კანონმდებელმა საკოპორაციო-სამართლებრივი მიზნებისათვის ცალსახად დასაშვებად მიიჩნია Clawback-ის (უკან დაბრუნების) შეთანხმებები (იხ. გერმანიის ფედერალური მთავრობის დასაბუთება აქციონერთა უფლებების მეორე დირექტივის დანერგვის კანონპროექტთან დაკავშირებით (ARUG II), ბუნდესტაგის ბეჭდური ორგანო 19/9739, 29.04.2019, გვ. 73; იხ. ზაიბთი: შმიდტი, კ./ლუთერი, სააქციო კანონი, მე-4 გამოცემა, 2020, § 87a სააქციო კანონი მინდვრის სქოლიო 15, იხ. ზაიბთი: შმიდტი, კ./ლუთერი, გერმანიის სააქციო კანონი, მე-4 გამოცემა, 2020, § 87 მინდვრის სქოლიო 27; შპინდლერი, სააქციო საზოგადოება 2020, 61.).
167. სააქციო სამართლის ეს „ღირებულებითი გადაწყვეტილება“ ზეგავლენას ახდენს სამოქალაქო სამართალზე, უწინარეს ყოვლისა, იქ, სადაც შეფასებითი ხასიათის განუსაზღვრელი სამართლებრივი ტერმინებისათვის (ამორალურობა, გონივრულობა, კეთილსინდისიერება და ა.შ.) კონკრეტული შინაარსის მიცემის საჭროება წარმოიშობა. Clawback-ის დებულებების ფაქტობრივი აღიარება გამოიხატება ასევე იმაშიც, რომ გერმანიის ფინანსთა ფედერალური სამინისტრო რეკომენდაციას გასცემს „ფედერალური კომპანიებისა და საწარმოებისათვის“, მოხდეს დირექტორებთან დადებულ სასამსახურო ხელშეკრულებებში ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების პირობის გათვალისწინება (ვალდებულებების უხეში გაუფრთხილებლობით ან განზრახ დარღვევის ან დაანგარიშების საფუძვლების შემდგომი ცვლილების შემთხვევაში) (იხ. გერმანიის ფინანსთა ფედერალური სამინისტროს მიერ გამოცემული, შპს-ს დირექტორებთან დადებული სასამსახურო ხელშეკრულებების ფორმულირების დახმარების მე-7 პარაგრაფი (ფედერალური დონის ბიზნესის სფეროს საზოგადოებები; GMBl 2021, Nr. 7-8 გვ. 130)).
168. გერმანიის კორპორაციული მართვის კოდექსის (DCGK) (იხ. ტექსტის ინგლისურენოვანი ვერსია https://www.dcgk.de/en/home.html.) G 11 პუნქტიც შეიცავს სასამსახურო ხელშეკრულებებში ისეთი მოწესრიგების გათვალისწინების რეკომენდაციას, რომლის მიხედვითაც, „დასაბუთებულ შემთხვევებში“, შესაძლებელია ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მოთხოვნის დაყენება (გერმანიის კორპორაციული მართვის კოდექსის G 11 პუნქტთან დაკავშირებით, იხ.: მიულერი-ბონანნი/იენერი/დენნინგერი, სააქციო საზოგადოება 2021, 339)
169. გერმანიის სააქციო საზოგადოებების კანონის § 87a-ში არსებული საკანონმდებლო „ღირებულებითი გადაწყვეტილების“ მიზანია რომ სამოქალაქო საქმეთა განმხილველმა მოსამართლემ დირექტორთა საბჭოს წევრის უფლებებში რეტროსპექტული ჩარევის საფუძვლით Clawback-ის დებულებები per se (როგორც ასეთი) ამორალურად ან ხელშეკრულების სტანდარტული პირობების მიხედვით დაუშვებლად არ ცნოს. თუმცა გერმანული სამართლებრივი სისტემის ეს პოზიტიური ძირითადი მიდგომა არ ნიშნავს, რომ Clawback-ის დებულებები კონკრეტულ დავაში მათი სპეციფიკური შინაარსიდან გამომდინარე არ შეიძლება სამოქალაქო სამართლებრივად ბათილად იქნეს ცნობილი.
170. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სამოქალაქო-სამართლებრივად ეს დებულებები აქციების გადაცემას დამოკიდებულს არ ხდის სამომავლო პირობაზე. პირიქით აქციების წინასწარი გადაცემის სამართლებრივი საფუძველი ნარჩუნდება იმ შემთხვევაშიც, როცა დგება ე.წ. უკან დაბრუნების (Clawback-ის) წინაპირობები. ამიტომ უკან დაბრუნების დებულებები წარმოშობს აქციების უკან დაბრუნების დამოუკიდებელ სახელშეკრულებო ვალდებულებას, ე.ი. სასამსახურო ხელშეკრულებიდან გამომდინარე დამოუკიდებელი მოთხოვნის საფუძველს.
171. ევროკავშირის დირექტივის დასანერგად, გერმანიამ გამოსცა ინსტიტუტების ანაზღაურების სისტემების სამეთვალყურეო-სამართლებრივი მოთხოვნების რეგულაცია (იგულისხმება საკრედიტო ინსტიტუტები; InstitutsVergV) რომლის § 18 განსაზღვრავს მნიშვნელოვან ინსტიტუტებში რისკის ამღებთა ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების კრიტერიუმებს. აღნიშნული პარაგრაფის თანახმად, ცვალებადი ანაზღაურება შესაძლებელია სრულად დაბრუნებას დაექვემდებაროს, თუ: 1. დირექტორი მონაწილეობდა იმგვარ ქმედებაში, რომელმაც მიაყენა ინსტიტუტს სერიოზული ზიანი, გამოიწვია მნიშვნელოვანი რეგულატორული სანქცია ან კიდევ მნიშვნელოვანი საზედამხედველო ღონისძიება, ან პასუხისმგებელია ამაზე ან 2. მნიშვნელოვნად დაარღვია სათანადო შიდა ან გარე რეგულაციები შესაბამისობისა და ქცევის კუთხით (იხ. https://www.gesetze-im-internet.de/institutsvergv_2014/__18.html ).
172. ამრიგად, ზოგადად ცვალებადი ანაზღაურების გადავადებისა და შეკავების, ისევე როგორც, კორექტირების შესაძლებლობა, რაშიც იგულისხმება ცვალებადი ანაზღაურების შემცირება და დაბრუნება, აღიარებულია საბანკო და ფინანსურ სფეროში (განსაკუთრებით ღია სააქციო საზოგადოებების მიმართ) როგორც საქართველოში მოქმედი, ისე საერთაშორისო სტანდარტებით, რომლებიც იმპლემენტირებულია მრავალი ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში და ასეთი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მოთხოვნის შესაძლებლობის სამართლებრივ ჩარჩოს ქმნის.
173. თუმცა, იმისათვის, რომ ცვალებადი ანაზღაურების დაბრუნების მოთხოვნა ყოველი კონკრეტული დავის განხილვისას კანონიერად ჩაითვალოს, მნიშვნელოვანია შეფასდეს შესაბამისი სასამსახურო ხელშეკრულებით განსაზღვრული ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების ის კონკრეტული პირობა (კრიტერიუმი), რომელიც გამოყენებულ უნდა იქნას დირექტორთან მიმართებაში, არის თუ არა კანონთან შესაბამისი, და თუ ასეა, სადავო საქმეში ადგილი ჰქონდა თუ არა ამ კრიტერიუმით გათვალისწინებულ გარემობებს.
174. წინამდებარე საქმეში შეიძლება გაზიარებულ იქნას, რომ სასამსახურო ხელშეკრულების პირობები, კერძოდ, კომპენსაციის სისტემის დებულებები, არის სტანდარტული. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაში რელევანტურია ასევე კასატორის მითითება, რომ უკან დაბრუნების მოთხოვნა, როგორც სტანდატრული პირობა, ბათლობის კუთხით უნდა შეფასდეს ასევე სამოქალაქო კოდესის 346-ე მუხლის საფუძველზე [ბათილია ხელშეკრულების სტანდარტული პირობა, მიუხედავად ხელშეკრულებაში მისი ჩართვისა, თუ იგი ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპების საწინააღმდეგოდ საზიანოა ხელშეკრულების მეორე მხარისათვის. ამასთან მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოებები, რომელთა არსებობისას იქნას ეს პირობები ხელშეკრულებაში შეტანილი, მხარეთა ორმხრივი ინტერესები და სხვა].
175. წინამდებარე საქმეში არსებული სასამსახურო ხელშეკრულებით განსაზღვრულია ხელშეკრულების შეწყვეტის დროს დირექტორის მიმართ ცვალებადი ანაზღაურების სახით გაცემული ბონუს აქციების უკან დაბრუნების მოთხოვნის წარმოშობის 3 კონკრეტული პირობა (კრიტერიუმი): ა) ხელშეკრულების ვადის ამოწურვამდე დირექტორის პირადი განცხადებით წასვლა, ბ) „ბედ ლივერით“ ხელშეკრულების შეწყვეტა ან გ) კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევა.
176. შესაბამისად, მოთხოვნის დაკმაყოფილება შესაძლებელია კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლის (ხელშეკრულების 6.5 მუხლთან ერთად) [იმ შემთხვევაში, თუ შრომის ხელშეკრულების ვადის ამოწურვამდე შრომითი ურთიერთობა ჯგუფის ნებისმიერ კომპანიასა და მონაწილეს შორის შეწყდება დასაქმებულის პირადი განცხადებით/გადაწყვეტილებით, ან თუ შეწყვეტა მოხდა „ბედ ლივერით“, მონაწილემ უნდა დააბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც კომპანიაში არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა. თუმცა, გარემოებებიდან გამომდინარე, ანაზღაურების კომიტეტი, თავისი შეხედულებით, უფლებამოსილია, კომპანიის ან ბანკის გენერალური დირექტორის (როგორც ამას გარემოება მოითხოვს) რეკომენდაციის გათვალისწინებით, მიიღოს გადაწყვეტილება და მონაწილეს ნება დართოს, ნაწილობრივ ან მთლიანად შეინარჩუნოს ეს ბონუს აქციები] ან სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლის (კომპენსაციის სისტემის მე-12 მუხლთან ერთად) [1. დირექტორი თანხმობას აცხადებს, რომ არ ითანამშრომლებს საქართველოში მოქმედ სხვა ბანკთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან (პირდაპირ ან არაპირდაპირ) ბანკში მუშაობის შეწყვეტის თარიღიდან 6 თვის განმავლობაში. 2. ხელშეკრულების 8.1 მუხლში აღნიშნული შეზღუდვის დარღვევის შემთხვევაში, დირექტორი ვალდებულია: ა) ბანკს დაუბრუნოს ხელშეკრულების შეწყვეტამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მიღებული ყველა ბონუს აქცია; ბ) ბანკს დაუბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა] საფუძველზე.
177. წინამდებარე საქმეში დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით მოპასუხის პირადი განცხადებით ბანკთან სასამსახურო ხელშეკრულების ვადამდე შეწყვეტა განპირობებული იყო კონკურენტ ბანკში დირექტორის თანამდებობაზე დანიშვნის შეთავაზებით. დადგენილია, რომ მიუხედავად მოსარჩელე ბანკის მხრიდან კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების შესრულების მოთხოვნისა, მოპასუხე დირექტორმა მასთან სასამსახურო ხელშეკრულება ვადამდე შეწყვიტა და კონკურენტი ბანკის დირექტორის პოზიცია დაიკავა.
178. შესაბამისად, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოცემული ფაქტების საფუძველზე მოთხოვნა უპირველესად სწორედ სასამსახურო ხელშეკრულების მე-8 მუხლიდან გამომდინარეობს.
179. ხელშეკრულების 8.1 მუხლის შესაბამისად, დირექტორი თანხმობას აცხადებს, რომ არ ითანამშრომლებს საქართველოში მოქმედ სხვა ბანკთან ან ფინანსურ ინსტიტუტთან (პირდაპირ ან არაპირდაპირ) ბანკში მუშაობის შეწყვეტის თარიღიდან 6 თვის განმავლობაში.
180. საქართველოში კონკურენტ საწარმოსთან თანამშრომლობის აკრძალვის ანალოგიური სახელშეკრულებო პირობა დასაქმებულებთან მიმართებაში ნამდვილად მიიჩნევა როგორც კანონმდებლობით (იხ. შრომის კოდექსის 46.3 მუხლი [შრომითი ხელშეკრულებით შეიძლება დადგინდეს დასაქმებულის ვალდებულება, შრომითი ხელშეკრულების პირობების შესრულებისას მიღებული ცოდნა და კვალიფიკაცია არ გამოიყენოს სხვა, კონკურენტი დამსაქმებლის სასარგებლოდ. ეს შეზღუდვა შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტიდან 6 თვის განმავლობაში, იმ პირობით, რომ ამგვარი შეზღუდვის მოქმედების პერიოდში დამსაქმებელი დასაქმებულს გადაუხდის ანაზღაურებას არანაკლებ შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტისას არსებული ოდენობით]), ისე უზენაესი სასამართლოს მიერ შრომით დავებზე დამკვიდრებული პრაქტიკით (იხ. სუსგ საქმე №ას-827-827-2018, 21 სექტემბერი, 2018 წელი; საქმე №ას-1041-2019, 12 თებერვალი, 2020 წელი; საქმე №ას-646-2020, 29 სექტემბერი, 2020 წელი; საქმე №ას-1112-2020, 18 ნოემბერი, 2021 წელი).
181. დასაქმებულების მიმართ ამგვარი აკრძალვის კანონიერების გათვალისწინებით არ არსებობს საფუძველი იგი ბათილად იქნეს მიჩნეული კომერციული ბანკის დირექტორთან მიმართებაში, რომლის კონკურენტ საწარმოში გადასვლამაც შეიძლება გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანი და მასშტაბური ზიანი მიაყენოს ბანკს, ვიდრე ეს დასაქმებულის შემთხვევაში იქნებოდა. სწორედ ამიტომ საწარმოს ხელმძღვანელ პირების მხრიდან კონკურენციის აკრძალვის პირობის დარღვევა საკორპორაციო სამართალში დირექტორთა ფიდუციური მოვალეობების (კერძოდ, ერთგულების მოვალეობის) დარღვევის სახედ ითვლება (იხ. Melvin Aron Eisenberg, Corporations and Other Business Organizations (cases and matherials), 9th edition, 2005 by Foundation Press, გვ. 647-678; აგრეთვე, წინამდებარე განჩინების 139-144 პუნქტები). მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონის ამჟამად მოქმედი რედაქციის 53-ე მუხლით, შრომის კოდექსის 46-ე მუხლისაგან განსხვავებით, საწარმოს დირექტორებისათვის კონკურენციის აკრძალვის ვადა შესაძლებელია 3 წლამდეც განისაზღვროს (იხ. მეწარმეთა შესახებ კანონის 53.1 მუხლი [ხელმძღვანელ პირს არ აქვს უფლება, სამეწარმეო საზოგადოების თანხმობის გარეშე განახორციელოს იგივე საქმიანობა, რომელსაც ახორციელებს სამეწარმეო საზოგადოება, ან იყოს იმავე სფეროში მოქმედი სამეწარმეო საზოგადოების ხელმძღვანელი პირი. ხელმძღვანელ პირთან დადებული სასამსახურო ხელშეკრულებით აღნიშნული ვალდებულება შეიძლება ძალაში დარჩეს მისი თანამდებობიდან გათავისუფლების შემდეგაც, მაგრამ არაუმეტეს 3 წლის ვადით]).
182. ერთგულების მოვალეობა, გარდა იმისა, რომ მეწარმეთა შესახებ კანონის სადავო ურთიერთობების წარმოშობის დროს მოქმედი რედაქციის 9.6 მუხლით [ამ მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული პირები და სამეთვალყურეო საბჭოს წევრები საზოგადოების საქმეებს უნდა გაუძღვნენ კეთილსინდისიერად; კერძოდ, ზრუნავდნენ ისე, როგორც ზრუნავს ანალოგიურ თანამდებობაზე და ანალოგიურ პირობებში მყოფი ჩვეულებრივი, საღად მოაზროვნე პირი, და მოქმედებდნენ იმ რწმენით, რომ მათი ეს მოქმედება ყველაზე ხელსაყრელია საზოგადოებისათვის] იყო გათვალისწინებული, მოცემულ შემთხვევაში გათვალისწინებულია სადავო სასამსახურო ხელშეკრულების 2.5. მუხლითაც [დირექტორი ადასტურებს და თანხმობას აცხადებს, რომ მას აქვს ლოიალურობისა და დაკისრებული მოვალეობების ერთგულად შესრულების ფიდუციური მოვალეობა, რომ მუდმივად იმოქმედოს ბანკისა და მთლიანად ჯგუფის ინტერესების შესაბამისად და არ ჩაიდინოს შეგნებულად რაიმე ქმედება, რომელიც პირდაპირ თუ არაპირდაპირ ზიანს მიაყენებს მათ საქმიან ინტერესებსა თუ რეპუტაციას](იხ. ტ. 1, ს.ფ. 23-30).
183. კითხვაზე პასუხის გასაცემად, დირექტორისაგან ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების მოთხოვნა არის თუ არა კონკურენციის აკრძალვის დარღვევის თანაზომიერი, ანუ შეიძლება თუ არა კონკურენციის აკრძალვის დარღვევა ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების კრიტერიუმი იყოს, უნდა აღინიშნოს, რომ კონკურენციის აკრძალვის პირობის დარღვევა სამეწარმეო სფეროში წარმოადგენს ფიდუციური მოვალეობების განსაკუთრებით მძიმე დარღვევას, როგორც წესი, უხეში გაუფრთხილებლობით ან განზრახ ჩადენილ ქმედებას. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევა შესაძლებელია განხილულ იქნას ასევე კორპორაციული მართვის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-15 პუნქტის „დ.გ“ ქვეპუნქტითა და ევროდირექტივის 94.1 მუხლის „n” ქვეპუნქტის მესამე აბზაცით გათვალისწინებული იმ ქმედებების კატეგორიაში, „რომლებიც არ აკმაყოფილებს შესაბამისობისა (fitness) და წესიერების (ქცევისა და/ან მორალის საყოველთაოდ აღიარებულ სტანდარტებთან შესაბამისობის) (propriety) სათანადო სტანდარტს“. ამასთან სრულიად ეჭვგარეშეა, რომ სწორედ საკრედიტო ინსტიტუტებში კონკურენტ კომპანიაში დაუბრკოლებელი გადასვლა ბევრი შიდა სტრუქტურული და ორგანიზაციული ცოდნის „გადატანას“ ნიშნავს. ამას ამძიმებს ის გარემოებაც, რომ მსგავსი სახის ვალდებულებების დარღვევისას ზიანის მტკიცების სირთულის გამო ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა მხოლოდ შეზღუდულად არის წამოყენებადი. ხშირად ამ მოთხოვნის დასაბუთება ურთულესია როგორც კომერციული საიდუმლოს გამჟღავნების, ისე კონკრეტული ზიანის მიყენების მხრივ (იხ. წინამდებარე განჩინების 139-144-ე პუნქტები). ამასთან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ბანკის დამატებითი უფლებაა, რომელიც არ არის ცვალებადი კომპენსაციის სახით გადაცემული ბონუს აქციების უკან დაბრუნების მოთხოვნის გამომრიცხველი ან ამ მოთხოვნის დაყენების აუცილებელი წინაპირობა (აღნიშნულის მაგალითია, მეწარმეთა შესახებ კანონის 53-ე მუხლი, რომლის თანახმად კონკურენციის არგაწევის ვალდებულების დარღვევისთვის შესაძლებელია გათვალისწინებულ იქნეს კომპენსაცია. მისი ოდენობა და გადახდის წესი განისაზღვრება სასამსახურო ხელშეკრულებით ან მხარეთა დამატებითი შეთანხმებით. კონკურენციის აკრძალვის წესის დარღვევის შემთხვევაში სამეწარმეო საზოგადოებას შეუძლია დამრღვევს სამეწარმეო საზოგადოებისთვის მიყენებული ზიანისთვის კომპენსაციასთან ერთად შეთანხმებული პირგასამტეხლოს გადახდაც მოსთხოვოს. სამეწარმეო საზოგადოებას შეუძლია დამრღვევს კომპენსაციის ნაცვლად ასევე მოსთხოვოს საკუთარი ან მესამე პირის სახელით დადებული გარიგებიდან დამრღვევის მიერ მიღებული სარგებლის სამეწარმეო საზოგადოებისთვის გადაცემა ან ამგვარი სარგებლის მიღების უფლების დათმობა. ამ უფლების გამოყენების უფლება აქვს ხელმძღვანელ ორგანოს, სამეთვალყურეო საბჭოს, ხოლო კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში − კომპანიის პარტნიორებსაც; შედ. იხ., ასევე Melvin Aron Eisenberg, Corporations and Other Business Organizations (cases and matherials), 9th edition, 2005 by Foundation Press, გვ. 647-678).
184. ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების კრიტერიუმად კონკურენციის აკრძალვის დარღვევის განსაზღვრა შეესაბამება ბანკის ლეგიტიმურ ინტერესს - უმაღლეს მენეჯმენტთან მიმართებაში შეიმუშავოს არაპირდაპირი კონტროლის ისეთი მექანიზმი, რომელიც შესაძლებლობას იძლევა კომპანია ეფექტურად იქნას წაყვანილი გრძელვადიანი წარმატებისკენ და უზრუნველყოფილ იქნას აქციონერთა ინტერესების დაკმაყოფილება, რაც ხელს უწყობს ჯანსაღ კორპორაციულ მართვასა და რისკების მართვის წამახალისებელ ქცევას და ბანკის ძლიერი საოპერაციო და რისკის კულტურის ჩამოყალიბებას, როგორც ბანკის, ისე მისი აქციონერების, ინვესტორების, სხვა დაინტერესებული მხარეებისა და საზოგადოების გრძელვადიანი ინტერესებიდან გამომდინარე.
185. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სასამსახურო ხელშეკრულების 8.2 მუხლის პირობა, რომლის თანახმად, ხელშეკრულების 8.1 მუხლით გათვალისწინებული შეზღუდვის დარღვევის შემთხვევაში, დირექტორი ვალდებულია: ა) ბანკს დაუბრუნოს ხელშეკრულების შეწყვეტამდე ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მიღებული ყველა ბონუს აქცია; ბ) ბანკს დაუბრუნოს ყველა ბონუს აქცია, რომლის მიმართაც არ შესრულებულა განგრძობადი თანამშრომლობის პირობა - არის ცალსახა, ნდობისა და კეთილსინდისირების პრინციპის საწინააღმდეგოდ საზიანო არ არის მეორე მხარისთვის, არ არის დისპროპორციული და გადაჭარბებული, არ ეწინააღმდეგება კანონმდებლობას, საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს და, შესაბამისად, არ წარმოადგენს ბათილ პირობას.


186. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იგი სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით სასარჩელო მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად მართებულად იქნა გამოყენებული.
187. გამომდინარე იქიდან, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების ერთი საფუძველი სახეზეა, საკასაციო სასამართლო წინამდებარე საქმეში საჭიროდ აღარ მიიჩნევს ცვალებადი ანაზღაურების უკან დაბრუნების კომპენსაციის სისტემის 6.2 მუხლით გათვალისწინებულ ისეთ საფუძვლზე მსჯელობას, როგორიცაა „შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტა დასაქმებულის პირადი გადაწყვეტილებით/განცხადებით“, მით უფრო, რომ მოცემულ შემთხვევაში სასამსახურო ხელშეკრულების შეწყვეტა დირექტორის პირადი განცხადების საფუძველზე კონკურენტ ბანკში იმავე თანამდებობაზე მისი გადასვლით იყო განპირობებული.



საკასაციო პრეტენზიები საპროცესო სამართლის ნორმების დარღვევასთან დაკავშირებით


188. საკასაციო პალატა კასატორის იმ პრეტენზიებთან მიმართებაში, რომლებიც მოცემულია წინამდებარე განჩინების 40.10, 40.11, 40.12, 40.13, 40.14, 40.15 და 40.43 ქვეპუნქტებში, აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407.1 მუხლის შესაბამისად, საკასაციო სასამართლოს მჯელობის საგანი შეიძლება იყოს მხარის მხოლოდ ის ახსნა-განმარტებები, რომლებიც ასახულია სასამართლოთა გადაწყვეტილებებში ან სხდომათა ოქმებში, გარდა ამ კოდექსის 396-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტში მითითებული ფაქტებისა, რომლებიც შესაძლებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული.
189. საქმის მასალებით დასტურდება, რომ კასატორს შესაგებლით და დაზუსტებული შესაგებლით აღნიშნულ ქვეპუნქტებში მითითებული პრეტენზიები ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოში არ წარუდგენია, ისინი მითითებული არ არის არც 2019 წლის 04 აპრილის შუამდგომლობაში დამატებითი ფაქტებისა და მტკიცებულებების წარდგენის შესახებ (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 170-174), კასატორს აღნიშნული პრეტენზიები არ გაუჟღერებია არც მოსამზადებელ ეტაპზე, რომელიც პირველი ინსტნაციის სასამართლოში სარჩელის შეტანიდან 2 წლისა და 5 თვის განმავლობაში (2019 წლის 4 ივნისამდე) გრძელდებოდა, არც 2019 წლის 04 ივნისის მთავარ სხდომაზე (იხ. მოპასუხის წერილობითი ახსნა-განმარტება 2019 წლის 4 ივნისის მთავარ სხდომაზე, ტ. 2, ს.ფ. 202). კასატორს/მოპასუხეს ზემოაღნიშნული პრეტენზიები არც მოსარჩელის სააპელაციო საჩივრის საპასუხოდ წარდგენილ სააპელაციო შესაგებელში გამოუთქვამს (იხ. სააპელაციო შესაგებელი ტ. 3, ს.ფ. 26-44, 56-58). ამიტომ სსსკ-ის 407.1 მუხლის შესაბამისად, ისინი საკასაციო სასამართლოს მჯელობის საგანი ვერ გახდება.
190. მიუხედავად აღნიშნულისა, საკასაციო სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია განმარტება გააკეთოს წინამდებარე განჩნების 40.15 ქვეპუნქტში გამოთქმული საკასაციო პრეტენზიის იმ ნაწილზე, რომელიც დავის გადასაწყვეტად საქართველოს სამართლის გამოყენებას ეხება.
191. აღნიშნული პრეტენზიის თანახმად სააპელაციო სასამართლომ საერთოდ არ იმსჯელა დავის გადასაწყვეტად გამოსაყენებელი სამართლის საკითხზე, რომელიც პირდაპირ იყო განსაზღვრული კომპენსაციის სისტემის მიხედვით; მხარეებმა განსაზღვრეს მათ შორის დადებული ხელშეკრულების კონკრეტული დებულებების განმარტება საგამონაკლისოდ, ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობის შესაბამისად; სასამართლოს უნდა დაესაბუთებინა სულ მცირე ის, რატომ წყვეტდა საკითხს კომპენსაციის სისტემის საფუძველზე, თუმცა ქართული სამართლით.
192. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ თანამედროვე დოქტრინითა და სასამართლო პრაქტიკით საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში ბატონობს მხარეთა ნების ავტონომიის პრინციპი. აღნიშნული პრინციპის მიხედვით, ხელშეკრულების მხარეებს თავად შეუძლიათ აირჩიონ ხელშეკრულებაში გამოსაყენებელი სამართალი. ამ პრინციპმა საკანონმდებლო განმტკიცება ჰპოვა საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლში, რომლის შესაბამისად, სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან გამომდინარე უფლება-მოვალეობების განსაზღვრა, კერძოდ, ხელშეკრულებათა განმარტება, შესრულება, შეწყვეტა, აგრეთვე ბათილობის შედეგები, ვალდებულებათა დარღვევა, წინასახელშეკრულებო და ხელშეკრულების შემდგომი ვალდებულებების დარღვევის ჩათვლით, წესრიგდება მხარეების მიერ არჩეული ქვეყნის სამართლით.
193. ძირითადი მოთხოვნა, რითაც მხარეები ხელშეკრულებაში გამოსაყენებელი სამართლის არჩევისას უნდა ხელმძღვანელობდნენ, არის ის, რომ სამართლის არჩევა წარმოდგენილი უნდა იყოს ნათლად გამოხატული ფორმით (იხ. ზ. გაბისონია, ქართული საერთაშორისო კერძო სამართალი, თბილისი, 2016, გვ. 226-227).
194. საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში მხარეთა მიერ სამართლის არჩევის თავისუფლება იმდენად ფართოა, რომ ხელშემკვრელ მხარეებს შეუძლიათ კონტრაქტის ესა თუ ის მუხლები სხვადასხვა სამართალს დაუქვემდებარონ. შესაძლოა კონტრაჰენტებმა ხელშეკრულების მოსაწესრიგებლად ერთზე მეტი სამართლებრივი სისტემა აირჩიონ. ისინი შეიძლება შეთანხმდნენ იმაზე, რომ ხელშეკრულების ძირითადი ნაწილის მოსაწესრიგებლად გამოყენებულ იქნეს „ა“ ქვეყნის სამართალი, ხოლო დანარჩენი ნაწილის მოსაწესრიგებლად კი გამოყენებული იქნეს „ბ“ ქვეყნის სამართლის ნორმები. მხარეებს შეუძლიათ ხელშეკრულების ნაწილის მიმართ აირჩიონ მოსაწესრიგებელი სამართალი, ხოლო გარიგების დანარჩენი ნაწილის მიმართ კი გამოყენებული იქნება ის სამართალი, რომელიც მთელი ხელშეკრულების მიმართ იმოქმედებდა - მხარეთა არჩევანს ადგილი რომ არ ჰქონოდა. კონტრაჰენტებს შეუძლიათ აგრეთვე აირჩიონ ორი ან მეტი ქვეყნის სამართალი ხელშეკრულების ცალკეული ნაწილების მოსაწესრიგებლად (იხ. ალ. იოსელიანი, მოქნილი მეთოდის უპირატესობა ხისტ მეთოდთან შედარებით სახელშეკრულებო საკოლიზიო სამართალში, სადისერტაციო ნაშრომი, წარდგენილი სამართლის დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი, 2010, გვ. 40-41).
195. საქართველოს საერთაშორისო კერძო სამართლის კანონში ასეთი შესაძლებლობა პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული. მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ კანონის 35-ე მუხლი მხარეთა ნების ავტონომიის პრინციპიდან გამომდინარე, თავის თავში მოიცავს მხარეთა შესაძლებლობასაც, რომ ხელშეკრულების ცალკეული ნაწილების მოსაწესრიგებლად მათ სხვადასხვა ქვეყნის სამართალი აირჩიონ.
196. ამავე დროს, სასურველი სულაც არ არის, რომ კონტრაჰენტებმა ერთზე მეტი მართლწესრიგი აირჩიონ, ვინაიდან ეს იწვევს ხელშეკრულების „დანაწევრებას“. ეს სამართლებრივი კონსტრუქცია საერთაშორისო კერძო სამართალში ცნობილია ფრანგული ტერმინით „Dépeçage”. იგი გამოყენებულ უნდა იქნეს მხოლოდ გამონაკლისის სახით. “სახელშეკრულებო ვალდებულებებისადმი გამოსაყენებელი სამართლის შესახებ“ კონვენციასთან (შემდგომში „რომის 1980 წლის კონვენცია“) დაკავშირებული ანგარიშის ავტორები აცხადებენ, რომ ხელშეკრულების „დანაწევრების“ მეთოდს სასამართლომ, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, იშვიათად უნდა მიმართოს (რომის 1980 წლის კონვენცია შეიქმნა იმ შეუსაბამობების აღმოსაფხვრელად, რომლებიც არსებობდა სახელშეკრულებო სამართლის სფეროში სამართლის ნორმათა კონფლიქტის სხვადასხვა წესების გამო; იხ. REPORT on the Convention on the law applicable to contractual obligations by Mario Giuliano, Professor, University of Milan and Paul Lagarde, Professor, University of Paris I, Official Journal of the European Communities No C 282/1, October 1980, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:31980Y1031(01)&from=EN). მათ ნათლად ჩამოაყალიბეს მოთხოვნები, რომლებიც უნდა დაკმაყოფილდეს ამ სამართლებრივი კონსტრუქციის გამოყენებამდე. ისინი ასკვნიან, რომ იგივე მოთხოვნები უნდა დაკმაყოფილდეს იმავე მოცულობითა და ზუსტად ისეთივე სიმკაცრით „დანაწევრების“ ორივე (ობიექტური და სუბიექტური) გამოვლინების მიმართ, კერძოდ ხელშეკრულების ნაწილები, რომლებიც უნდა გაიყოს, სამართლებრივად და ეკონომიკურად საკმარისი ხარისხით დამოუკიდებლი უნდა იყოს. ეს შესაძლებელს უნდა ხდიდეს მათ გაყოფას და მოითხოვდეს დამოუკიდებლად დარეგულირებას. ამასთან ერთად, უნდა იყოს თანმიმდევრულობა, ანუ „დანაწევრება“ უნდა მიემართებოდეს კონტრაქტის ელემენტებს, რომლებიც შეიძლება იმართებოდეს სხვადასხვა კანონებით წინააღმდეგობის წარმოშობის გარეშე.
197. უნდა აღნიშნოს, რომ „დანაწევრება“ არის სამართლებრივი გამონაკლისი, რამდენადაც იგი პირდაპირ ეწინააღმდეგება ხელშეკრულების ერთიანობის პრინციპს, და მხოლოდ ზემოაღნიშნული მოთხოვნების მკაცრად დაცვით შეიძლება განხორციელდეს. ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლომ გაიზიარა რომის 1980 წლის კონვენციის კომენტატორების მოსაზრება, როდესაც პასუხს სცემდა ხელშეკრულების ობიექტური „დანაწევრების“ შესაძლებლობასთან დაკავშირებულ კითხვას (იხ. Intercontainer Interfrigo SC (ICF) v. Balkenende Oosthuizen BV, MIC Operations BV, JUDGMENT OF 6. 10. 2009 - CASE C-133/08 at https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:62008CJ0133&from=EN).
198. ამჟამად საერთაშორისო სამეცნიერო ლიტერატურაში გაბატონებული შეხედულების მიხედვით, „სამართლის ნაწილობრივ არჩევა დასაშვები და შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სადავო საკითხი შეიძლება გაიყოს და კონტრაქტის ორი დამოუკიდებელი და თვითმყოფადი ნაწილი აღმოცენდება დაყოფის შედეგად. ამრიგად, სამართლის ნაწილობრივი არჩევის საგანი შეიძლება იყოს ხელშეკრულების ნაწილი, რომელიც არ არის განუყოფელ კავშირში კონტრაქტის ნებისმიერ სხვა ნაწილთან. სამართლის ნაწილობრვი არჩევის საგანს უნდა ჰქონდეს საკმარისი არსობრივი დამოუკიდებლობა, რათა შეძლოს დამოუკიდებელი არსებობა. თუ მხარეები თანხმდებიან სხვადასხვა სამართალზე კონტრაქტის სხვადასხვა ნაწილში, მაგრამ კონტრაქტი ობიექტურად განუყოფელია, ასეთი შეთანხმება სამართლის ნაწილობრივ არჩევაზე ბათილია“ (იხ. Christian Von Bar, Internationales Privatrecht Bd. II: Besonderer Teil, Volume II, II Edition 2019, p.37f).
199. თუმცა, სამართლის ნაწილობრივ არჩევაზე ან, ზოგადად, სამართლის არჩევაზე შეთანხმების ბათილად ცნობა არ იწვევს თავად ხელშეკრულების ან მისი იმ ნაწილის ბათილად ცნობას, რომელსაც აღნიშნული შეთანხმება მიემართებოდა. ამ შემთხვევაში ხელშეკრულების განმარტებისას სასამართლო ხელმძღვანელობს იმ ქვეყნის სამართლით, რომელსაც მხარეებმა ძირითადი ხელშეკრულება დაუქვემდებარეს ან ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელ სამართალს განსაზღვრავს იმ ზოგადი პრინციპით, რომელიც გათვალისწინებულია ვითარებისთვის, როდესაც მხარეებს არ აურჩევიათ რომელიმე ქვეყნის სამართალი, კერძოდ, ხელშეკრულება დაექვემდებარება მასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალს (იხ. საერთაშორისო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 36.1 მუხლი [თუ მხარეებს არ აურჩევიათ რომელიმე ქვეყნის სამართალი, ხელშეკრულება დაექვემდებარება მასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალს. ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება ყველაზე მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ ქვეყანასთან, სადაც მხარეს, რომელსაც დამახასიათებელი სახელშეკრულებო ვალდებულება უნდა შეესრულებინა, ხელშეკრულების დადებისას ჰქონდა ჩვეულებრივი ადგილსამყოფელი ან ადმინისტრაციის რეზიდენცია])
200. ამავე დროს, კონტრაჰენტებმა ხელშეკრულებით ერთხელ უკვე არჩეული სამართალი შესაძლებელია ხელშეკრულების დადების შემდეგ შეცვალონ სხვა ქვეყნის სამართლით. ეს ვითარება უმეტესად მაშინ წარმოიშობა, როდესაც სასამართლოში დავის განხილვის დროს მხარეები თანხმდებიან lex fori-ს გამოყენებაზე. კონტინენტური ევროპის სამართლებრივი სისტემის უმეტესი ქვეყნები ცნობენ მხარეთა უფლებას აირჩიონ lex fori მას შემდეგ, რაც მათ უკვე გაკეთებული აქვთ არჩევანი სხვა ქვეყნის სამართლის სასარგებლოდ (იხ. ალ. იოსელიანი, მოქნილი მეთოდის უპირატესობა ხისტ მეთოდთან შედარებით სახელშეკრულებო საკოლიზიო სამართალში, სადისერტაციო ნაშრომი, წარდგენილი სამართლის დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი, 2010, გვ. 41-42).
201. ხელშეკრულების დადების შემდეგ მხარეთა შეთანხმებით ერთხელ უკვე არჩეული სამართლის სხვა ქვეყნის სამართლით შეცვლის შესაძლებლობას იძლევა საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტიც, რომლის თანახმად, არჩეული ქვეყნის სამართალი მხარეთა შეთანხებით შეიძლება სხვა ქვეყნის სამართლით შეიცვალოს ხელშეკრულების დადების შემდეგაც.
202. ამრიგად, თანამედროვე ეროვნული კანონმდებლობით და საერთაშორისო სამართლის ნორმებითაც კონტრაჰენტებს შეუძლიათ ხელშეკრულების დადების შემდეგ, ნებისმიერ დროს, თვით საქმის სასამართლოს მთავარ სხდომაზე განხილვის სტადიაზეც, აირჩიონ სხვა ქვეყნის სამართალი (იხ. ალ. იოსელიანი, მოქნილი მეთოდის უპირატესობა ხისტ მეთოდთან შედარებით სახელშეკრულებო საკოლიზიო სამართალში, სადისერტაციო ნაშრომი, წარდგენილი სამართლის დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი, 2010, გვ. 48).
203. წინამდებარე საქმეში, სასამსახურო ხელშეკრულების 9.1 მუხლის თანახმად, იგი რეგულირდება და განიმარტება საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად. ხელშეკრულება დანართი 1-ის სახით შეიცავს 2015 წლის 17 ივნისს მოსარჩელე ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ დამტკიცებულ დოკუმენტს - „2015-2018 წლისთვის უმაღლესი მენეჯმენტის კომპენსაციის სისტემა“, რომელიც მის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. კომპენსაციის სისტემის 24.1 მუხლში მითითებულია, რომ ამ დოკუმენტის დებულებები და მის შესაბამისად გაცემული ყველა ბონუსი და კომპენსაცია რეგულირდება და განიმარტება ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობის შესაბამისად.
204. მოცემულ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ბანკის უმაღლესი მენეჯმენტის წევრთან დადებულ სასამსახურო ხელშეკრულებასთან, სადაც კოპენსაცია, როგორც დირექტორის ანაზღაურების ფორმა კონტრაქტის არსებითი პირობაა. კომპენსაციის სისტემის მრავალი დებულება ასახულია უშუალოდ ძირითადი ხელშეკრულების მუხლებშიც, მათ შორის, პირველ (განმარტებები), მე-4 (კომპენსაცია), მე-6 (ხელშეკრულების შეწყვეტა), მე-8 (კონკურენციის არგაწევა) მუხლებში, რომლებიც ეხება დირექტორის ფიქსირებული და ცვალებადი ანაზღაურების საკითხთან დაკავშირებით მხარეთა უფლება-მოვალეობებს და კომპენსაციის სისტემის შესაბამისი დებულებების მსგავსია.
205. ამრიგად, კომპენსაციის სისტემა წარმოადგენს ხელშეკრულების ერთ-ერთი არსებითი პირობის - დირექტორის ანაზღაურების და ამ ანაზღაურებასთან დაკავშირებით მხარეთა უფლება-მოვალეობების დეტალურ მოწესრიგებას და აქედან გამომდინარე, მჭიდროდ არის დაკავშირებული თვითონ სასამსახურო ხელშეკრულებასთან. თავად სასამსახურო ხელშეკრულების არსიდან გამომდინარე, ეს ხელშეკრულება კომპენსაციის სისტემასთან ერთად განიხილება ერთიან დოკუმენტად.
206. ამავე დროს მნიშვნელოვანია იმ გარემოებების გათვალისწინება, რომ ხელშეკრულება დადებულია საქართველოში რეგისტრირებულ კომერციულ ბანკსა და საქართველოს მოქალაქეს შორის და მისი საგანია საქართველოში ბანკის დირექტორის პოზიციაზე საქმიანობის განხორციელება. შესაბამისად, საქართველოს კანონმდებლობა, გარდა იმისა, რომ ხელშეკრულების 9.1 მუხლის თანახმად, არჩეულია მხარეთა მიერ, წარმოადგენს მასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალს.
207. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ წინამდებარე საქმეში როგორც მოსარჩელე ბანკი, ისე მოპასუხე საქმის განხილვის ყველა სტადიაზე (სარჩელსა და შესაგებელში, საქმის მომზადების ეტაპზე, პირველ და სააპელაციო ინსტანციებში დავის განხილვისას და ა.შ.) დავის გადაწყვეტას საქართველოს სამართლის გამოყენებით მოითხოვდა. არცერთ მხარეს, დავის სასამართლო განხილვის რომელიმე სტადიაზე (გარდა საკასაციო საჩივრით გასაჩივრების სტადიისა) სხვადასხვა ქვეყნის სამართლის ნორმებით ხელშეკრულების მოწესრიგებაზე არ მიუთითებია; მით უფრო, არ წარუდგენია აღნიშნული ქვეყნის სამართლის ნორმები, დოქტრინა და სასამართლო პრაქტიკა.
208. ერთ-ერთ საქმეში საკასაციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, „იმ შემთხვევაში, თუ დავის საგანთან დაკავშირებული რომელიმე საკითხი უნდა გადაწყდეს უცხო ქვეყნის კანონმდებლობის მიხედვით, აღნიშნული ქვეყნის სამართლის ნორმების, დოქტრინისა და სასამართლო პრაქტიკის მითითება და დამტკიცება (მტკიცების ტვირთი) ეკისრება იმ მხარეს, რომელიც მიუთითებს ამ ქვეყნის კანონმდებლობის გამოყენებაზე“ (იხ. სუსგ საქმე №ას-209-196-2015, 30 ივლისი, 2015 წელი).
209. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლოს მიერ დავის გადასაწყვეტად გამოსაყენებელი სამართლის სახით საქართველოს სამართალი მართებულად იქნა განსაზღვრული.



საკასაციო პრეტენზიები სააპელაციო სასამართლოს საოქმო განჩინებებთან დაკავშირებით


210. კასატორი ითხოვს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2020 წლის 06 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 იანვრის საოქმო განჩინებების გაუქმებას, რომლითაც მას უარი ეთქვა სააპელაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობის თაობაზე შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე.
211. კასატორი დავობს, რომ ბანკს სააპელაციო საჩივარი კანონით დადგენილ ვადაში არ წარუდგენია, რის გამოც სახეზე იყო მისი განუხილველად დატოვების საფუძველი. კერძოდ, თავდაპირველი, დაუსაბუთებელი სააპელაციო საჩივარი წარადგინა არაუფლებამოსილმა პირმა, ხოლო დასაბუთებული სააპელაციო საჩივრის წარდგენის დროისათვის უკვე გასული იყო გადაწყვეტილების გასაჩივრების კანონით დადგენილი ვადა.
212. საკასაციო სასამართლო არ იზიარებს კასატორის ზემოაღნიშნულ პრეტენზიას და მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 2591-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის თანახმად, თუ გადაწყვეტილების გამოცხადებას ესწრება გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლების მქონე პირი, ან თუ ასეთი პირისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ცნობილი იყო გადაწყვეტილების გამოცხადების თარიღი, გადაწყვეტილების გასაჩივრების მსურველი მხარე (მისი წარმომადგენელი) ვალდებულია გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებიდან არა უადრეს 20 და არა უგვიანეს 30 დღისა გამოცხადდეს სასამართლოში და ჩაიბაროს გადაწყვეტილების ასლი; წინააღმდეგ შემთხვევაში გასაჩივრების ვადის ათვლა დაიწყება გადაწყვეტილების გამოცხადებიდან 30-ე დღეს. ამ ვადის გაგრძელება და აღდგენა დაუშვებელია.
213. ამდენად, ზემოაღნიშნული სამართლებრივი ნორმით გათვალისწინებული წესით გადაწყვეტილების ჩაბარებისათვის და, შესაბამისად, გასაჩივრების ვადის ათვლის დაწყებისათვის, სახეზე უნდა იყოს შემდეგი წინაპირობები: გადაწყვეტილების გამოცხადებას უნდა ესწრებოდეს გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლების მქონე პირი, ან ასეთი პირისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ცნობილი უნდა იყო გადაწყვეტილების გამოცხადების თარიღი.
214. მოცემულ შემთხვევაში თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2020 წლის 18 თებერვლის საოქმო განჩინებით წინამდებარე საქმეზე გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადების თარიღად განისაზღვრა 2020 წლის 10 მარტი 10:55 სთ. სადავო არ არის, რომ აღნიშნულის თაობაზე დადგენილი წესით ეცნობათ მხარეებს, ორივე მხარის უფლებამოსილი წარმომადგენელი ესწრებოდა სასამართლოს სხდომას (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 221-227); თუმცა, საქმეში არსებული სასამართლოს სხდომის მდივნის მიერ შედგენილი 09.03.2020წ. აქტიდან ირკვევა, რომ გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადება გადაიდო 2020 წლის 12 მარტს 10:50 სთ.-ზე, რის თაობაზეც იმავე დღეს ეცნობათ მხარეთა წარმომადგენლებს (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 229-231); კერძოდ, ტელეფონით სასამართლოში დაბარების შესახებ სასამართლოს 09.03.2020წ. აქტის თანახმად, აღნიშნულის თაობაზე ეცნობა ბანკის წარმომადგენელს, ი.ა–ს (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 230), თუმცა თავად კასატორიც ადასტურებს, რომ ამ დროისათვის გასული იყო ბანკის მიერ ი.ა–ის მიმართ გაცემული მინდობილობის მოქმედების ვადა. კერძოდ, მინდობილობის მოქმედების ვადა ამოიწურა 2020 წლის 22 თებერვალს (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 144). შესაბამისად, ვინაიდან მინდობილობის ვადის გასვლის გამო, ი.ა–ი 2020 წლის 09 მარტისთვის ბანკის უფლებამოსილ წარმომადგენელს აღარ წარმოადგენდა, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ბანკისთვის გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადების თარიღი კანონით დადგენილი წესით შეტყობინებული არ ყოფილა. აღნიშნულს ვერ გააბათილებს ის გარემოება, რომ ი.ა–ი 2020 წლის 09 მარტამდე და შემდგომაც ბანკის უფლებამოსილი წარმომადგენელი იყო. ამასთან, საქმის მასალებით არ დასტურდება ის გარემოება, რომ მან ბანკს აცნობა გადაწყვეტილების გამოცხადების თარიღი. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებას სწორედ ი.ა–ი ესწრებოდა.
215. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან ბანკისთვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ცნობილი არ ყოფილა გადაწყვეტილების გამოცხადების თარიღი და არც მისი უფლებამოსილი წარმომადგენელი დასწრებია მის გამოცხადებას, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ წინამდებარე შემთხვევაზე ვერ გავრცელდება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 2591-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესი.
216. ამდენად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადის ათვლა მისი გამოცხადებიდან 30-ე დღეს არ დაწყებულა, არამედ ასეთ შემთხვევაში, ეს ვადა მხარისათვის მისი კანონით დადგენილი წესით ჩაბარებიდან აითვლება. მოცემულ შემთხვევაში პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება 2020 წლის 27 მაისს კვლავ არაუფლებამოსილ პირს, ი.ა–ს ჩაბარდა (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 263), რის გამოც ბანკის მიერ 2020 წლის 12 ივნისს წარდგენილი სააპელაციო საჩივარი დადგენილ ვადაში წარდგენილად ითვლება.
217. თუმცა, იმ დაშვებითაც, რომ ბანკს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ჩაბარდა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 2591-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული წესით, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ არსებობდა სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების წინაპირობა.
218. სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით განსაზღვრულია დასაშვებობის ის ფორმალური წინაპირობები, რომლებსაც სააპელაციო საჩივარი უნდა აკმაყოფილებდეს და რომელსაც სააპელაციო სასამართლო ამოწმებს სააპელაციო საჩივრის შეტანიდან 10 დღის განმავლობაში [სსსკ-ის 374.1 მუხლი]. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 368-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სააპელაციო საჩივარი უნდა შეიცავდეს: ა) იმ სასამართლოს დასახელებას, რომლის სახელზედაც არის შედგენილი საჩივარი; ბ) იმ პირის დასახელებასა და მისამართს, რომელსაც შეაქვს საჩივარი; გ) გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ზუსტ დასახელებასა და მითითებას ამ გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოზე; დ) მითითებას იმის თაობაზე, თუ გადაწყვეტილების რა ნაწილია გასაჩივრებული; ე) მითითებას, თუ რაში მდგომარეობს გადაწყვეტილების უსწორობა და კონკრეტულად რას მოითხოვს სააპელაციო საჩივრის შემტანი პირი; ვ) მითითებას გარემოებებზე, რომლებიც ასაბუთებენ სააპელაციო საჩივარს, და მტკიცებულებებზე, რომლებიც ადასტურებენ ამ გარემოებებს; ზ) სააპელაციო საჩივარზე დართული წერილობითი მასალების ნუსხას;თ) მითითებას, ხომ არ სურს სააპელაციო საჩივრის წარმდგენს საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა; ი) მითითებას, ხომ არ სურს სააპელაციო საჩივრის წარმდგენს დავის სასამართლო მედიაციის გზით განხილვა. იმავე მუხლის მე-3 და მე-4 ნაწილების მიხედვით, სააპელაციო საჩივარს ხელს აწერს მისი შემტანი პირი ან წარმომადგენელი; თუ უფლებამოსილების დამადასტურებელი საბუთი საქმეში არ არის, წარმომადგენლის მიერ შეტანილ სააპელაციო საჩივარს უნდა დაერთოს სააპელაციო საჩივრის შეტანაზე მისი უფლებამოსილების დამადასტურებელი მინდობილობა.
219. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 368-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, თუ სააპელაციო საჩივარი არ უპასუხებს აღნიშნულ ნორმაში მითითებულ მოთხოვნებს, ან სახელმწიფო ბაჟი არ არის გადახდილი, სასამართლო ავალებს საჩივრის შემტან პირს შეავსოს ხარვეზი, რისთვისაც მას ვადას უნიშნავს. თუ ამ ვადაში ხარვეზი არ იქნება შევსებული, სააპელაციო საჩივარი აღარ მიიღება და იმავე კოდექსის 374-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად [სააპელაციო საჩივრის შემოსვლიდან 10 დღის განმავლობაში სააპელაციო სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, დასაშვებია თუ არა სააპელაციო საჩივარი. თუ შემოწმების შედეგად აღმოჩნდება, რომ სააპელაციო საჩივარი დასაშვებია, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება სააპელაციო საჩივრის განსახილველად მიღების შესახებ. თუ სააპელაციო საჩივრის დასაშვებობის ესა თუ ის პირობა არ არსებობს, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების შესახებ, რომელზედაც შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა], დარჩება განუხილველი დაუშვებლობის გამო.
220. ამდენად, თუკი სააპელაციო საჩივარი ხარვეზიანია, მათ შორის, თუკი ის არ შეიცავს შესაბამის დასაბუთებას ან/და არ ერთვის წარმომადგენლის უფლებამოსილების დამადასტურებელი დოკუმენტი (როდესაც სააპელაციო საჩივარს ხელს წარმომადგენელი აწერს), სასამართლო საჩივრის ავტორს განუსაზღვრავს ვადას და იმ საპროცესო მოქმედებებს, რომლებიც აღნიშნული ხარვეზის გამოსწორებისათვის უნდა შესრულდეს. სასამართლოს მიერ დანიშნულ ვადაში ხარვეზის გამოუსწორებლობა კი სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების საფუძველია.
221. განსახილველ შემთხვევაში პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი გამოცხადდა 2020 წლის 12 მარტს. 2020 წლის 22 აპრილს, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 2591-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ვადაში, ბანკის სახელით ი.ა–მა წარადგინა დაუსაბუთებელი/ფორმალური სააპელაციო საჩივარი, თუმცა მას არ ერთვოდა და იმ დროისათვის არც საქმეში მოიპოვებოდა ბანკის მიერ ი.ა–ის მიმართ გაცემული მოქმედი მინდობილობა, რაც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 368-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, სააპელაციო საჩივარზე ხარვეზის დადგენის საფუძველს წარმოადგენდა, თუმცა სააპელაციო საჩივრისა და მთლიანად საქმის საკასაციო სასამართლოში გადაგზავნამდე, 2020 წლის 12 ივნისს ბანკმა წარადგინა დაზუსტებული, დასაბუთებული სააპელაციო საჩივარი, რომელსაც დაურთო 2020 წლის 04 ივნისს ბანკის მიერ ი.ა–ის მიმართ გაცემული მოქმედი მინდობილობა (მოქმედების ვადა 31.12.2021წ.), რითაც ხარვეზი წინსწრებით იქნა აღმოფხვრილი. შესაბამისად, არც ამ შემთხვევაში იყო სახეზე დაუშვებლობის მოტივით სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების წინაპირობა.
222. კასატორი სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების საფუძვლად ასევე იმ გარემოებაზე მიუთითებდა, რომ მოსარჩელემ სააპელაციო საჩივრით შეცვალა სასარჩელო მოთხოვნა, თუმცა საკასაციო სასამართლო ვერც ამ პრეტენზიას გაიზიარებს.
223. მოცემულ შემთხვევაში როგორც ფორმალური, ისე დასაბუთებული სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნა ფორმულირებული იყო შემდეგნაირად: „გაუქმდეს ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე №2/514-17 და საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სრულად დაკმაყოფილდეს [მოსარჩელე] ბანკის სარჩელი და [მოსარჩელე] ბანკის კაპიტალში არსებული 63 809 აქცია აღირიცხოს [მოსარჩელე] ბანკის სახელზე“ (იხ. ტ. 2, ს.ფ. 254-286). ამგვარად ფორმულირებული სააპელაციო მოთხოვნა საკმარისი იყო იმისათვის, რომ სააპელაციო სასამართლოს განეხილა ბანკის სააპელაციო საჩივარი, ვინაიდან სააპელაციო საჩივრიდან ნათელი იყო აპელანტის მოთხოვნა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმებისა და სარჩელის სრულად დაკმაყოფილების შესახებ. ამასთან, სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით სარჩელი დაკმაყოფილდა და მოპასუხეს დაევალა ბანკისათვის ამ უკანასკნელის მიერ გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის უკან დაბრუნება, როგორც ეს სარჩელში იყო მითითებული. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლო არ გასცდენია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებს. აგრეთვე, იმის გამო, რომ სააპელაციო საჩივრით შეიცვალა მოთხოვნის შემდგომი ფორმულირება, სააპელაციო სასამართლოს არ ჰქონდა სააპელაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების უფლება.
224. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლოს 2020 წლის 06 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 იანვრის საოქმო განჩინებები სწორია და არ არსებობს მათი გაუქმების საფუძვლები.
225. კასატორის მტკიცებით, სახეზეა სარჩელის განუხილველად დატოვების საფუძველი, ვინაიდან მოსარჩელის მიერ წარდგენილია აღიარებითი სარჩელი, თუმცა მას არ მიუთითებია და არ დაუსაბუთებია აღიარებითი სარჩელის იურიდიული ინტერესი; ამასთან, მოთხოვნა არ არის საკმარისად განსაზღვრული და აღსრულებადი.
226. საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის ზემოაღნიშნულ მოსაზრებას და განმარტავს, რომ მოსარჩელის მოთხოვნათა მიხედვით შესაძლებელია სარჩელის შემდეგი კლასიფიკაცია: 1. მიკუთვნებითი, ანუ აღსრულებითი სარჩელი - მოთხოვნა გულისხმობს მოპასუხისათვის გარკვეული მოქმედების შესრულების დაკისრებას მოსარჩელის სასარგებლოდ. მაგალითად, ფულადი ვალდებულების შესრულების დაკისრება; ზიანის ანაზღაურება, სარჩოს დაკისრება; 2. აღიარებითი სარჩელი - რომელიც აღძრულია უფლებისა თუ სამართლებრივი ურთიერთობის არსებობა-არარსებობის დადგენის, დოკუმენტის ნამდვილობის აღიარების ან დოკუმენტის სიყალბის დადგენის შესახებ, თუ მოსარჩელეს აქვს ამის იურიდიული ინტერესი. მაგალითად, მამობის დადგენა, ქორწინების ბათილად ცნობა; 3. გარდაქმნითი სარჩელი - მოთხოვნა მიმართულია სამართლებრივი ურთიერთობის შეცვლა-შეწყვეტისაკენ, მაგალითად, განქორწინება. ამასთან, აღიარებითი სარჩელის საფუძვლიანობის განხილვისას მნიშვნელოვანია გაირკვეს ხომ არ არსებობს მიკუთვნებითი სარჩელის აღძვრის წინაპირობები, რადგან ამგვარი წინაპირობების არსებობისას, მოსარჩელე ვერ შეძლებს თავისი ნამდვილი მიზნის (უფლების დაცვის) აღიარებითი სარჩელით მიღწევას, რაც აღიარებით მოთხოვნას საფუძველს აცლის. შესაბამისად, თუკი მიკუთვნებითი სარჩელის აღძვრა შესაძლებელია, მაშინ დაუშვებელია აღიარებითი მოთხოვნის წაყენება, რადგანაც პროცესის ეკონომიის პრინციპიდან გამომდინარე, დარღვეული უფლების აღდგენასა და სამართლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებას პირმა ერთი და არა რამდენიმე სარჩელის აღძვრის გზით უნდა მიაღწიოს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აღიარებითი სარჩელის დაკმაყოფილებას მოსარჩელისათვის მისთვის სასარგებლო შედეგი უნდა მოჰქონდეს და მიკუთვნებითი სარჩელის აღძვრის საჭიროება აღარ უნდა არსებობდეს (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის განჩინება საქმეზე №ას-121-117-2016, 17 მარტი, 2016 წელი; სუსგ საქმე №ას-838-802-2014, 19 მარტი, 2015 წელი; №ას-932-872-2017, 17 ოქტომბერი, 2017 წელი). სარჩელის სახეებად დაყოფა პრაქტიკული მნიშვნელობისაა და უზრუნველყოფს პირის კანონით დაცული უფლებისა და ინტერესების სასამართლო წესით დაცვას.
227. მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელის მოთხოვნას წარმოადგენდა ბანკისთვის დირექტორისათვის გადაცემული 63 809 ბონუს აქციის უკან დაბრუნება. შესაბამისად, ზემოაღნიშნული განმარტებებიდან გამომდინარე, მოსარჩელის მიერ აღძრულია არა აღიარებითი, არამედ მიკუთვნებითი სარჩელი. ამავე დროს, მოთხოვნა გამომდინარეობს სასამსახურო ხელშეკრულებიდან, არის ნათლად განსაზღვრული და აღსრულებადი.


საკასაციო პრეტენზია გადაწყვეტილების დასაბუთებასთან დაკავშირებით


228. საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის პრეტენზიას სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმების სსსკ-ის 394-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლის („გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმარისად დასაბუთებული“) არსებობასთან დაკავშირებით (იხ. წინამდებარე განჩინების 40.1 ქვეპუნქტი); ასევე მიიჩნევს, რომ არ არსებობს გადაწყვეტილების გაუქმების სხვა აბსოლუტური საფუძვლები.
229. საქმის მასალებით დგინდება, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო სამართლის პალატამ წინამდებარე საქმეზე გადაწყვეტილება მიიღო 2021 წლის 02 აპრილს. გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილს ხელს აწერენ მოსამართლეები: რევაზ ნადარაია (თავმჯდომარე, მომხსენებელი), გენადი მაკარიძე და ლაშა ქოჩიაშვილი (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 152-153). აღნიშნული მოსამართლეები აწერენ ხელს ასევე სასამართლოს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 154-186). საქმის მასალებით დგინდება, რომ მოსამართლეები, რომლებიც ხელს აწერენ დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას, არიან თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატაში აღნიშნული საქმის განმხილველი და გადაწყვეტილების მიმღები მოსამართლეები (იხ. 2021 წლის 26 იანვრის სხდომის ოქმი, 2021 წლის 09 მარტის სხდომის ოქმი, 2021 წლის 02 აპრილის სხდომის ოქმი, ტ. 3, ს.ფ. 108 -151).
230. სსსკ-ის 244-ე მუხლის შესაბამისად, გადაწყვეტილების გამოტანისას სასამართლო აფასებს მტკიცებულებებს, განსაზღვრავს, თუ საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე რომელი გარემოებებია დადგენილი და რომელი დაუდგენელი, რომელი კანონი უნდა იქნეს გამოყენებული ამ საქმეზე და დაკმაყოფილებული უნდა იქნეს თუ არა სარჩელი (მოცემულ შემთხვევაში, სააპელაციო საჩივარი).
231. სადავო არ არის, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატაში წინამდებარე საქმის განხილვისა და გადაწყვეტილების გამოტანის დროს, 2021 წლის 02 აპრილის მდგომარეობით, საქმის კოლეგიურ განხილვაში მონაწილე ყველა მოსამართლე თავის სამოსამართლო უფლებამოსილებას კანონიერად ახორციელებდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი მონაწილეობდნენ ამ საქმეზე მტკიცებულებათა გამოკვლევაში, განსაზღვრეს საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე რომელი გარემოებები იყო დადგნილი და რომელი დაუდგენელი, რომელი კანონი უნდა ყოფილიყო გამოყენებული ამ საქმეზე და უნდა მომხდარიყო თუ არა სააპელაციო საჩივრის დაკმაყოფილება; მათ მოამზადეს, ხელი მოაწერეს და სასამართლოს 2021 წლის 02 აპრილის სხდომაზე გამოაცხადეს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი.
232. სსსკ-ის 243-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, თუ გადაწყვეტილება გამოაქვს კოლეგიურ სასამართლოს, გადაწყვეტილებას აყალიბებს ამ სასამართლოს თავმჯდომარე ან ერთ-ერთი მოსამართლე, ხოლო ხელს აწერს ყველა მოსამართლე, რომლებიც მის დადგენაში მონაწილეობდნენ.

233. სსსკ-ის 257-ე მუხლის თანახმად, საქმის ზეპირი განხილვის შემდეგ ცხადდება გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი. ამ მუხლის შესაბამისად, სასამართლო ვალდებული არ არის გამოცხადებამდე წინასწარ ჰქონდეს მომზადებული დასაბუთებული გადაწყვეტილება. იგი უფლებამოსილია დასაბუთებული გადაწყვეტილება მხარეთათვის გადასაცემად გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის გამოცხადებიდან გარკვეული პერიოდის გასვლის შემდეგ (14 დღის ვადაში) მოამზადოს.
234. სსსკ-ის 249-ე მუხლის თანახმად, დასაბუთებულ გადაწყვეტილებაში დოკუმენტურად აისახება გადაწყვეტილების გამოტანის სსსკ-ის 244-ე მუხლით გათვალისწინებული პროცესის შედეგები. შესაბამისად, ვერ იქნება გაზიარებული მოსაზრება, რომ 2021 წლის 12 ივლისიდან უზენაეს სასამართლოში მოსამართლედ განწესების შედეგად სააპელაციო სასამართლოში სამოსამართლო უფლებამოსილების შეწყვეტის გამო, იმ მოსამართლეებს, რომლებიც მონაწილეობდნენ 2021 წლის 02 აპრილის გადაწყვეტილების მიღებაში და ხელს აწერენ მის სარეზოლუციო ნაწილს, აღარ ჰქონდათ ამ გადაწყვეტილების დასაბუთებული ნაწილის ხელმოწერის უფლებამოსილება.
235. 2021 წლის 05 აპრილს კასატორის წარმომადგენელმა ჩაიბარა გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 187). 2021 წლის 22 აპრილს მან მოითხოვა დასაბუთებული გადაწყვეტილება, რომელიც არ ჩაბარებია (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 190); 2021 წლის 27 აპრილს იგი გაეცნო საქმეს და გადაიღო ასლები, ასევე წარადგინა საკასაციო საჩივარი, სადაც მითითებულია, რომ არ გადასცემია დასაბუთებული გადაწყვეტილება (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 191, 192-198).
236. საქმის მასალებში მოიპოვება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2021 წლის 06 სექტემბრის აქტი, სადაც მითითებულია, რომ დასაბუთებული გადაწყვეტილება მომზადდა ვადის დარღვით (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 223). საქმის მასალებით დასტურდება, რომ კასატორმა 2021 წლის 07 სექტემბერს სასამართლოში ჩაიბარა დასაბუთებული გადაწყვეტილება (იხ. ტ. 3, ს.ფ. 224).
237. ამრიგად, საქმის მასალებით დასტურდება, რომ დასაბუთებული გადაწყვეტილება მომზადდა 14-დღიანი საპროცესო ვადის დარღვევით, თუმცა აღნიშნული არ წარმოადგენს სსსკ-ის 394-ე მუხლის შესაბამისად, მისი გაუქმების აბსოლუტურ საფუძველს.
238. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლის შესაბამისად, საკასაციო სასამართლო არ დააკმაყოფილებს საკასაციო საჩივარს, თუ: ა) კანონის მითითებულ დარღვევას არა აქვს ადგილი; ბ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას საფუძვლად არ უდევს კანონის დარღვევა; გ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არსებითად სწორია, მიუხედავად იმისა, რომ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი არ შეიცავს შესაბამის დასაბუთებას.

239. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკასაციო საჩივარში მითითებული მრავალრიცხოვანი პრეტენზიებიდან (იხ. საკასაციო საჩივარი, განცხადებები, შუამდგომლობები, პოზიცია საკასაციო შესაგებლის არგუმენტებზე, ტ. 4, ს.ფ. 3-77; 138-140; 211-215; 230-231; 233-246; 248-257; 571-583; 592-595; ტ. 5, ს.ფ. 12-18) მან უპასუხა ყველა იმ პრეტენზიაზე, რომლებიც სასამართლოს აზრით, მოცემული დავის გადასაწყვეტად სამართლებრივად მნიშვნელოვანია.
240. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოცემულ საქმეში არ არსებობს საკასაციო საჩივრის დაკმაყოფილების საფუძვლები. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და მის მიერ მიღებული საოქმო განჩინებები უნდა დარჩეს ძალაში.

ხარჯები

241. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 53-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, იმ მხარის მიერ გაღებული ხარჯების გადახდა, რომლის სასარგებლოდაც იქნა გამოტანილი გადაწყვეტილება, ეკისრება მეორე მხარეს, თუნდაც ეს მხარე განთავისუფლებული იყოს სახელმწიფო ბიუჯეტში სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან. იმავე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, ამ მუხლში აღნიშნული წესები შეეხება აგრეთვე სასამართლო ხარჯების განაწილებას, რომლებიც გასწიეს მხარეებმა საქმის სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციებში წარმოებისას.
242. ამდენად, ვინაიდან მოცემულ შემთხვევაში საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა, არ არსებობს კასატორის მიერ გაღებული ხარჯის მხარეთა შორის განაწილების წინაპირობები. შესაბამისად, აღნიშნული ხარჯი უნდა დარჩეს სახელმწიფო ბიუჯეტში.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა

1. დ.წ–ის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;
2. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2021 წლის 02 აპრილის გადაწყვეტილება და იმავე სასამართლოს 2020 წლის 06 ნოემბრისა და 2021 წლის 26 იანვრის საოქმო განჩინებები დარჩეს უცვლელი;
3. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.



თავმჯდომარე ნ. ბაქაქური




მოსამართლეები: ზ. ძლიერიშვილი




ე. გასიტაშვილი