საქმე №ას-167-2021 28 თებერვალი, 2023 წელი,
თბილისი

სამოქალაქო საქმეთა პალატა

მოსამართლეები: გიორგი მიქაუტაძე (თავმჯდო.ე),
თამარ ზამბახიძე (მომხსენებელი),
რევაზ ნადარაია

საქმის განხილვის ფორმა – ზეპირი მოსმენის გარეშე

საკასაციო საჩივრის ავტორები – ე. მ–ძე, ლ. მ–ძე (მოპასუხეები)

მოწინააღმდეგე მხარე – თ. მ–ძე, ს. მ–ძე (მოსარჩელეები)

მესამე პირი დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნის გარეშე – მ.რ–ძე

გასაჩივრებული განჩინება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 27.11.2020 წლის განჩინება

საკასაციო საჩივრის ავტორების მოთხოვნა – გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება, ახალი გადაწყვეტილებით - სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

დავის საგანი – სამკვიდრო მოწმობისა და ხელშეკრულების ბათილად ცნობა, მემკვიდრედ და მესაკუთრედ აღიარება

საკითხი, რომელზეც მიღებულია განჩინება – საკასაციო საჩივრების დაუშვებლად ცნობა

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი და საფუძვლები:

1. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 05.03.2019 წლის გადაწყვეტილებით:
1.1. ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა თ. მ–ძის (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „პირველი მოსარჩელე“) სარჩელი ლ. მ–ძისა (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „პირველი მოპასუხე“) და ე. მ–ძის (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „მეორე მოპასუხე“, პირველ მოპასუხესთან ერთად მოხსენიებული, როგორც „მოპასუხეები“ ან „კასატორები“) მიმართ:
1.1.1. პირველი მოსარჩელე ცნობილ იქნა 24.11.2006 წელს გარდაცვლილი კ. მ–ძის (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „მეორე მამკვიდრებელი“) მემკვიდრედ და აღიარებულ იქნა პირველი მოსარჩელის მიერ მეორე მამკვიდრებლის დანაშთი სამკვიდრო ქონება, მდებარე მისამართზე: თბილისი, ...... (საკადასტრო კოდი: .....) (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „სამკვიდრო ქონება“ ან „სადავო უძრავი ნივთი“), ფაქტობრივი ფლობით მიღებულად. შესაბამის ნაწილში ბათილად იქნა ცნობილი 21.03.2008 წელს პირველი მოპასუხის სახელზე მამკვიდრებელ ა.რ–ძის (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „თავდაპირველი მამკვიდრებელი“) დანაშთ ქონებაზე გაცემული სამკვიდრო მოწმობა;
1.1.2. ბათილად იქნა ცნობილი მოპასუხეებს შორის 05.02.2015 წელს დადებული უძრავი ნივთის ჩუქების ხელშეკრულება ერთ მეოთხედ ნაწილში და აღიარებულ იქნა პირველი მოსარჩელე მეორე მოპასუხის სახელზე რიცხული სადავო უძრავი ნივთის ერთი მეოთხედი ნაწილის მესაკუთრედ;
1.2. ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა ს. მ–ძის (შემდეგში ტექსტში მოხსენიებული, როგორც „მეორე მოსარჩელე“, პირველ მოსარჩელესთან ერთად მოხსენიებული, როგორც „მოსარჩელეები“) სარჩელი მოპასუხეების მიმართ:
1.2.1. ცნობილ იქნა მეორე მოსარჩელე 24.11.2006 წელს გარდაცვლილი მეორე მამკვიდრებლის მემკვიდრედ და აღიარებულ იქნა მეორე მოსარჩელის მიერ მეორე მამკვიდრებლის დანაშთი სამკვიდრო ქონება ფაქტობრივი ფლობით მიღებულად. შესაბამის ნაწილში ბათილად იქნა ცნობილი 21.03.2008 წელს პირველი მოპასუხის სახელზე თავდაპირველი მამკვიდრებლის დანაშთ ქონებაზე გაცემული სამკვიდრო მოწმობა;
1.2.2. ბათილად იქნა ცნობილი მოპასუხეებს შორის 05.02.2015 წელს დადებული უძრავი ნივთის ჩუქების ხელშეკრულება ერთ მეოთხედ ნაწილში და აღიარებულ იქნა მეორე მოსარჩელე მეორე მოპასუხის სახელზე რიცხული სადავო უძრავი ნივთის ერთი მეოთხედი ნაწილის მესაკუთრედ.

2. თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეფუძნება შემდეგს:

2.1. თავდაპირველი მამკვიდრებელი და ბ.რ–ძე 22.11.1946 წლიდან ქორწინებაში იმყოფებოდნენ. პირველი მოპასუხე და მ.რ–ძე თავდაპირველი მამკვიდრებლისა და ბ.რ–ძის შვილები არიან.
2.2. პირველი მოპასუხე და ო. მ–ძე 29.01.1971 წელს დაქორწინდნენ. მათ თანაცხოვრების პერიოდში ორი შვილი შეეძინათ: მეორე მამკვიდრებელი (დაბადებული 14.08.1972 წელს) და მეორე მოპასუხე (დაბადებული 04.03.1979 წელს).
2.3. თავდაპირველმა მამკვიდრებელმა 13.11.1985 წელს შედგენილი ანდერძით მთელი თავისი ქონება, რომელიც მისი გარდაცვალების დღისათვის მის კუთვნილებაში აღმოჩნდებოდა, რა სახითაც არ უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი იგი და სადაც არ უნდა ყოფილიყო განთავსებული, მათ შორის სახლთმფლობელობა, მდებარე თბილისი, ......., უანდერძა შვილიშვილს მეორე მამკვიდრებელს, მცხოვრებს თბილისი, ........ №24-ში. 13.11.1985 წლის ანდერძი ნოტარიუსის თანდასწრებით თავდაპირველი მამკვიდრებელის მიერ ხელმოწერილია. იგი ორ ეგზემპლარად შედგა, აქედან ერთი თბილისის მე-8 სახელმწიფო სანოტარო კანტორის/ბიუროს საქმეში ინახებოდა, მეორე კი მოანდერძეს გადაეცა.
2.4. თავდაპირველი მამკვიდრებელი 07.07.1989 წელს გარდაიცვალა. იგი გარდაცვალების დროისათვის მისამართზე: თბილისი, ....., ცხოვრობდა. ბ.რ–ძე 06.03.1994 წელს გარდაიცვალა.
2.5. მეორე მამკვიდრებელი და ნ.ვ–ძე 16.03.1995 წელს დაქორწინდნენ. თანაცხოვრების პერიოდში ორი შვილი შეეძინათ: 13.09.1994 წელს - პირველი მოსარჩელე და 16.08.1996 წელს - მეორე მოსარჩელე.
2.6. მეორე მამკვიდრებელი 24.11.2006 წელს გარდაიცვალა (თბილისის სამოქალაქო რეესტრის სამსახურის მიერ 24.09.2015 წელს გაცემული გარდაცვალების მოწმობით, გარდაცვალების თარიღად მითითებული იყო 23.11.2006 წელი). ნ.ვ–ძე 24.11.2006 წელს გარდაიცვალა.
2.7. 15.06.2009 წლის რეგიონალური საბჭოს №01020003 გადაწყვეტილების საფუძველზე მოსარჩელეები ჩაერთვნენ საქართველოში „დეინსტიტუციონალიზაციისა და ბავშვთა მიტოვების პრევენციის“ შვილობილობის კომპონენტში ბებიასთან, პირველ მოპასუხესთან. ამავე ოჯახში მეორე მოპასუხე ცხოვრობს, რომელსაც ჩაუტარდა ქვემო კიდურის მაღალი ამპუტაცია, მასვე აღენიშნებოდა ფსიქო-მოტორული მდგომარეობის არასტაბილურობა, რის გამოც მას დედა - პირველი მოპასუხე 19.06.2009 წლის №09/104 გადაწყვეტილების საფუძველზე მზრუნველად დაენიშნა. პირველი მოპასუხის განმარტებით, მან სოციალურ სამსახურთან შეთანხმების გარეშე დატოვა ობლები, მოსარჩელეები, და სამუშაოდ წავიდა იტალიაში, რომ თავისი შვილისთვის (მეორე მოპასუხისთვის) ფეხის პროტეზი შეეძინა. არასრულწლოვნების მოვლა და ზედამხედველობა თავის თავზე ბებიამ - ნ.დ–ძემ აიღო. 01.03.2010 წლიდან შვილობილობის ხელშეკრულება გაფორმდა ნ.დ–ძესთან, რომელიც ჩამოდიოდა ქობულეთიდან, გარკვეული პერიოდით ცხოვრობდა სადავო უძრავ ნივთში, სადაც ბავშვები ცხოვრობდნენ და მათ კეთილსინდისიერად უვლიდა. ამ პერიოდში მოსარჩელეები თბილისის №61 საჯარო სკოლაში სწავლობდნენ. პირველ მოსარჩელესთან ხელშეკრულება შეწყდა 01.10.2012 წლიდან, ხოლო მეორე მოსარჩელესთან - 01.09.2014 წლიდან.
2.8. საჯარო რეესტრის მონაცემებით, 22.02.2008 წლის მდგომარეობით, უძრავ ნივთზე, მდებარე: ......, საკუთრების უფლება რეგისტრირებული არ არის. თბილისის სარეგისტრაციო სამსახურის ტექნიკური აღრიცხვის არქივის მონაცემების შესაბამისად, ........ მდებარე სახლთმფლობელობის ½ ნაწილზე როზა და იულია ჩიმაკაძეების საკუთრების უფლებაა აღრიცხული, ½ ნაწილზე - თავდაპირველი მამკვიდრებლის საკუთრების უფლება. აღნიშნულ მისამართზე აღნიშნულია ასევე ორჯონიკიძის რ-ნის საბინაო მეურნეობის სამმართველო. უფლების დამადასტურებელი საბუთით არსებული ფართი: საერთო ფართით - 159.91 კვ.მ (მ.შ. დამხმარე ნაგებობების ფართი 12 კვ.მ), საცხოვრებელი ფართი - 69.7 კვ.მ და მიწის ნაკვეთის საერთო ფართი - 413 კვ.მ; უფლების დამადასტურებელი საბუთის გარეშე არსებული ფართი: საერთო ფართი - 78.48 კვ.მ (მ.შ. დამხმარე ნაგებობების ფართი 41 კვ.მ) და მიწის ნაკვეთის საერთო ფართი - 554 კვ.მ). საჯარო რეესტრის ტექნიკური აღრიცხვის ბიუროს ჩანაწერებით, თბილისში, .... ქუჩა №24-ში მდებარე ერთი ერთსართულიანი სახლი, სარდაფით, შემდგარი ოთხი საცხოვრებელი ოთახისაგან, ფართით 69.50 კვ.მ, მათ შორის ერთი საცხოვრებელი ოთახი ფართით 16.87 კვ.მ, საბურთალოს რაიონის საბინაო სამმართველოს სახელზე ირიცხება. მხოლოდ სამი საცხოვრებელი ოთახი, ფართით 52.63 კვ.მ, ირიცხება ½ ნაწილი თ.ლ. ასული ჩ–ძისა და ½ ნაწილი - თავდაპირველი მამკვიდრებლის სახელზე.
2.9. 21.03.2008 წელს პირველი მოპასუხის სახელზე სამკვიდრო მოწმობა გაიცა, რომლის მიხედვით, თავდაპირველი მამკვიდრებლის დანაშთი სამკვიდრო ქონება საკუთრებაში მიიღო პირველი რიგის კანონისმიერმა მემკვიდრემ, შვილმა პირველმა მოპასუხემ. სამკვიდრო ქონება არის აგრეთვე სამკვიდრო ქონების საერთო ფართის (ინდივიდუალურ საკუთრებაში არსებული ფართის) შესაბამისი (პროპორციული) იდეალური წილი მიწის ნაკვეთზე, რომელზეც განლაგებულია საცხოვრებელი სახლი. პირველმა მოპასუხემ სადავო უძრავ ნივთზე მემკვიდრეობის საფუძველზე საკუთრების უფლების რეგისტრაციის მოთხოვნით საჯარო რეესტრის სამსახურს 28.03.2014 წელს მიმართა და დარეგისტრირდა სადავო უძრავი ნივთის მესაკუთრედ.
2.10. 05.02.2015 წელს ჩუქების ხელშეკრულების საფუძველზე, პირველმა მოპასუხემ სადავო უძრავი ნივთი საკუთრებაში გადასცა მეორე მოპასუხეს. სადავო უძრავი ნივთი საკუთრების უფლებით აღირიცხა მეორე მოპასუხის სახელზე.
2.11. მოპასუხეები ჩუქების ხელშეკრულების დადებამდე და მას შემდეგაც ცხოვრობდნენ და ამჟამადაც ცხოვრობენ სადავო უძრავი ნივთში. აქვე ცხოვრობდნენ მოსარჩელეები მშობელთა გარდაცვალებამდე და მათი გარდაცვალების დროისათვის, მოპასუხეებთან ერთად. პირველი მოსარჩელე 2012 წლის ივნისიდან, ხოლო მეორე მოსარჩელე იმავე წლის დაახლოებით ნოემბრიდან სადავო უძრავ ნივთში აღარ ცხოვრობს.
2.12. პირველი მოსარჩელე სრულწლოვანი 13.09.2012 წელს გახდა, ხოლო მეორე მოსარჩელე - 16.08.2014 წელს. მოსარჩელეების წარმომადგენელმა 11.11.2015 წელს მიმართა ნოტარიუსს კანონისმიერი მემკვიდრეობის მოწმობის მიღების მოთხოვნით. განმცხადებლებმა მოითხოვეს 24.11.2006 წელს გარდაცვლილი მამის, მეორე მამკვიდრებლის სამკვიდრო მოწმობა იმ ქონებაზე, რომელიც მან მიიღო, მაგრამ ვერ გაიფორმა სიცოცხლეში 07.07.1989 წელს გარდაცვლილი ბებიის, თავდაპირველი მამკვიდრებლის ქონება ანდერძის საფუძველზე (სადავო უძრავი ნივთი).
2.13. მხარეები ვერ შეთანხმდნენ ამჟამად მოქმედი, 26.06.1997 წლის სამოქალაქო კოდექსის (შემდეგში სსკ) საფუძველზე ურთიერთობის მოწესრიგების თაობაზე. დავის საგანს წარმოადგენს 07.07.1989 წელს გარდაცვლილი თავდაპირველი მამკვიდრებლის სამკვიდრო ქონებაზე გაცემული სამკვიდრო მოწმობის ბათილად ცნობა და მამკვიდრებლის დანაშთ სამკვიდრო ქონებაზე მოსარჩელეების მესაკუთრედ აღიარება მემკვიდრეობით-სამართლებრივი საფუძვლით. სამკვიდროს გახსნის დროისათვის მოქმედებდა 1964 წლის სამოქალაქო სამართლის კოდექსი.
2.14. მოპასუხის მითითებით, სადავო უძრავი ნივთი, რომელიც საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს თბილისის სარეგისტრაციო სამსახურის მონაცემებით რეგისტრირებული იყო თავდაპირველი მამკვიდრებლის სახელზე, წარმოადგენდა მეუღლეების, თავდაპირველი მამკვიდრებლისა და ბ.რ–ძის საერთო საკუთრებას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ, მართალია, საქმეში წარმოდგენილი მასალების მიხედვით, სადავო უძრავი ნივთი შეძენილია მათი ქორწინების რეგისტრაციის შემდგომ, თუმცა, თავად მეუღლეებს ქორწინების განმავლობაში ერთმანეთის მიმართ პრეტენზია საოჯახო-სამართლებრივი კუთხით არ დაუყენებიათ. ამავდროულად, ბ.რ–ძეს, რომელიც მეუღლის, თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდგომ აგრძელებდა ცხოვრებას იმავე საცხოვრებელ მისამართზე, თავის სიცოცხლეში, როგორც მეუღლეს არ მოუთხოვია წილი ქონებიდან. ამასთან, იმ პირობებში, როდესაც არცერთი მეუღლე ცოცხალი არ არის, რთულია უტყუარად დადასტურდეს საოჯახო-სამართლებრივი საფუძვლით სადავო უძრავ ნივთზე მეუღლეთა სამართლებრივი პრეტენზიის მართებულობა. შესაბამისად, ივარაუდება, რომ თავდაპირველი მამკვიდრებლის მემკვიდრეს (იქნება ეს კანონისმიერი თუ ანდერძისმიერი) სრულად უნდა გადაეცეს თავდაპირველი მამკვიდრებლის სიკვდილის მომენტისათვის მის სახელზე აღრიცხული ქონება.
2.15. მეორე მამკვიდრებელს, როგორც ანდერძისმიერ მემკვიდრეს, თავდაპირველი მამკვიდრებლის დანაშთ ქონებაზე თავის სიცოცხლეში რაიმე სახის პრეტენზია არ განუცხადებია, მას არ მიუმართავს სანოტარო ორგანოსათვის ბებიის დანაშთ ქონებაზე ანდერძისმიერი სამკვიდრო მოწმობის გაცემის მოთხოვნით. საქმეში წარმოდგენილი მასალების მიხედვით, ანდერძების ერთიანი ელექტრონული რეესტრის მონაცემებზე დაყრდნობით, თავდაპირველი მამკვიდრებლის სახელით დამოწმებული ანდერძის თაობაზე ანდერძების ერთიან ელექტრონულ რეესტრში რეგისტრირებულია ჩანაწერი შემდეგი სახით: 13.11.1985 წელს ნოტარიუს დ. მ–ძის მიერ დამოწმებული ანდერძი თავდაპირველი მამკვიდრებლის სახელით (რეესტრის №10-1286), ანდერძისმიერი მემკვიდრე მეორე მამკვიდრებელი. საქართველოს ნოტარიუსთა პალატა ადასტურებს ნოტარიუს დ. მ–ძის მიერ 13.11.1985 წელს თავდაპირველი მამკვიდრებლის სახელით დამოწმებული ანდერძის ასლის სისწორეს დედანთან. დედანი ინახება საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის სანოტარო არქივში. ნოტარიუს დ. მ–ძის სანოტარო არქივში არ მოიპოვება ინფორმაცია ანდერძის გაუქმების თაობაზე. ამდენად, უდავოა, რომ 13.11.1985 წელს თავდაპირველი მამკვიდრებლის მიერ შედგენილი ანდერძი არ გაუქმებულა, არ შეცვლილა და არ მოუშლია თავდაპირველ მამკვიდრებელს თავის სიცოცხლეში იმ დროს მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.
2.16. მოპასუხე მხარე აპელირებს იმ გარემოებაზე, რომ ვინაიდან მეორე მამკვიდრებელს თავად არ მიუღია ბებიის დანაშთი სამკვიდრო ქონება კანონით დადგენილი წესით, შესაბამისად, მოსარჩელეებს, როგორც მამის, მეორე მამკვიდრებლის მემკვიდრეებს არ აქვთ უფლება იმ ქონებაზე, რაც მათ მამას თავის სიცოცხლეში არ მიუღია.
2.17. როგორც თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების დროისათვის მოქმედი კანონმდებლობით, ისე დღეს მოქმედი სსკ-ის შესაბამისად, თვრამეტი წლის ასაკამდე პირი არასრულწლოვანია და მისი სახელით სამოქალაქო ურთიერთობებში მონაწილეობას იღებს მისი კანონიერი წარმომადგენელი. განსახილველ საქმეზე, დადგენილია, რომ მეორე მამკვიდრებელი თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების დროისათვის იყო არასრულწლოვანი (17 წლამდე ასაკის). როგორც მოწმე დ.დ–ის ჩვენებიდან ირკვევა, მეორე მამკვიდრებლის მშობლები (კანონიერი წარმომადგენლები) პირველი მოპასუხე და ო. მ–ძე თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ მუშაობდნენ და ცხოვრობდნენ ზესტაფონის რაიონში. პირველი მოპასუხე 1982 წლიდან 1991 წლამდე პერიოდში მუშაობდა ზესტაფონში, სამშობიარო სახლში. მოწმე მიუთითებს იმასაც, რომ პირველი მოპასუხის შვილები იმ პერიოდისათვის ცხოვრობდნენ მშობლებთან და სწავლობდნენ იმავე რაიონის სკოლაში. თავად პირველი მოპასუხეც აცხადებს და მოწმე ადასტურებს იმ გარემოებას, რომ პირველი მოპასუხე გარკვეული პერიოდულობით დედის, თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ ჩამოდიოდა თბილისში, მისამართზე: თბილისი, ......, სადაც ცხოვრებას აგრძელებდა პირველი მოპასუხის მამა ბ.რ–ძე, ხოლო 1991 წლიდან კი პირველი მოპასუხის ოჯახი საცხოვრებლად გადმოვიდა თბილისში, ზემოაღნიშნულ მისამართზე. პირველ მოპასუხეს არ შეუწყვეტია დედის სამკვიდრო ქონებაზე ზრუნვა. იგი ამ პერიოდის განმავლობაში ყურადღებას აქცევდა საცხოვრებელ სახლს, სარგებლობდა მისით და პერიოდულად რჩებოდა ამ სახლშიც, ახორციელებდა მის მართვას, ფაქტობრივად პყრობას. როგორც 1964 წლის სამოქალაქო სამართლის კოდექსი, ასევე, მოქმედი 1997 წლის სსკ მსგავსად არეგულირებს სამკვიდროს მიღების საკითხს. 1964 წლის სამოქალაქო კოდექსის 556-ე მუხლის მიხედვით, სამკვიდრო მიღებულად ითვლება, თუ მემკვიდრე ფაქტიურად შეუდგება სამკვიდრო ქონების ფლობას ან მართვას, აგრეთვე, როდესაც იგი შეიტანს სანოტარო მოქმედებათა შემსრულებელ ორგანოში სამკვიდროს გახსნის ადგილას განცხადებას სამკვიდროს მიღების შესახებ. აღნიშნული მოქმედებები შესრულებულ უნდა იქნეს ექვსი თვის განმავლობაში სამკვიდროს გახსნის დღიდან. მიღებული სამკვიდრო ითვლება მემკვიდრის საკუთრებად მემკვიდრეობის გახსნის დღიდან. სასამართლომ დაადგინა, რომ მეორე მამკვიდრებელი, როგორც არასრულწლოვანი, თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდგომ, კანონიერი წარმომადგენლის - პირველი მოპასუხის მიერ განხორციელებული ქმედებების შედეგად სამკვიდროს მისაღებად დადგენილ ვადაში ფაქტობრივად დაეუფლა ბებიის, თავდაპირველი მამკვიდრებლის დანაშთ სამკვიდროს. აშკარაა, რომ მეორე მამკვიდრებლის დედა პირველი მოპასუხე, თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ, დანაშთ სამკვიდრო ქონებას უვლის, პატრონობს, ზრუნავს მასზე და, ამასთან, პერიოდულად რჩება კიდეც აღნიშნულ სახლში. მისი მოქმედებებიდან იკვეთება ის დამოკიდებულება, რაც პირველ მოპასუხეს (მეორე მამკვიდრებლის კანონიერ წარმომადგენელს) ჰქონდა სადავო სამკვიდრო ქონების მიმართ. იგი საცხოვრებელს პატრონობდა და მეთვალყურეობდა ისე, როგორც საკუთარს.
2.18. მეორე მამკვიდრებლის, როგორც ანდერძისმიერი მემკვიდრის მიერ, თავდაპირველი მამკვიდრებლის დანაშთი ქონების ფაქტობრივი ფლობით მიღება კი, იმ დროს მოქმედი სამოქალაქო სამართლის კანონმდებლობით (1964 წლის სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 547-ე მუხლი: სამკვიდროს დამტოვებლის არასრულწლოვან ან არაშრომისუნარიან შვილებს (მათ შორის შვილობილებს), აგრეთვე გარდაცვლილის არაშრომისუნარიან მეუღლეს, მშობლებს (მშვილებლებს) და მის რჩენაზე მყოფ სხვა მემკვიდრეებს, რა შინაარსისაც არ უნდა იყოს ანდერძი, ეკუთვნით სამკვიდრო წილი, რომელიც არ შეიძლება იყოს იმ წილის ორ მესამედზე ნაკლები, რაც თითოეულ მათგანს კანონისმიერი მემკვიდრეობის დროს ერგებოდათ (სავალდებულო წილი)), ანდერძის არსებობის პირობებში, თავდაპირველი მამკვიდრებლის პირველი რიგის მემკვიდრეს, პირველ მოპასუხეს ართმევს უფლებას სავალდებულო წილის მოთხოვნაზე.
2.19. სსკ-ის 1499-ე მუხლის თანახმად, მემკვიდრეებად მოწვეულ პირებს შეუძლიათ სანოტარო ორგანოსგან მოითხოვონ სამკვიდრო მოწმობა. სსკ-ის 1500-ე მუხლის შესაბამისად, სამკვიდრო მოწმობა ეძლევათ მემკვიდრეებს სამკვიდროს გახსნის დღიდან ექვსი თვის გასვლის შემდეგ ნებისმიერ დროს. ექვს თვეზე ადრე სამკვიდრო მოწმობა გაიცემა იმ შემთხვევებში, თუ სანოტარო ორგანოს მოეპოვება ცნობა, რომ, მოწმობის მთხოვნელ პირთა გარდა, სხვა მემკვიდრეები არ არიან. სადავო სამკვიდრო მოწმობა გაიცა სამკვიდროს მისაღებად დადგენილი ვადის გასვლის შემდეგ, 21.03.2008 წელს. სამოქალაქო კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში, ანდერძისმიერმა მემკვიდრემ მეორე მამკვიდრებელმა განახორციელა თავისი უფლებები და სამკვიდრო ქონებას ფაქტობრივად დაეუფლა თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდგომ, რაც მოწმობს, რომ მან სამკვიდრო მიიღო. აღნიშნული კი წარმოადგენს პირველი მოპასუხის, როგორც კანონისმიერი მემკვიდრის სახელზე გაცემული სადავო სამკვიდრო მოწმობის ბათილად ცნობის საფუძველს.
2.20. უდავოა, რომ მოსარჩელეები წარმოადგენდნენ მეორე მამკვიდრებლის პირველი რიგის მემკვიდრეებს. დადგენილია, რომ მოსარჩელეები იყვნენ არასრულწლოვნები, როდესაც გარდაიცვალა მეორე მამკვიდრებელი. იმავე დღეს, გარდაიცვალა მოსარჩელეთა დედა. საქმეში წარმოდგენილი მასალების მიხედვით, მოსარჩელეების კანონიერ წარმომადგენელს სამკვიდროს მიღებისათვის დადგენილ ვადაში წარმოადგენდა ბებია - პირველი მოპასუხე, რომელიც დანიშნული იყო მათ მზრუნველად. მხარეები სადავოდ არ ხდიან იმ გარემოებას, რომ არასრულწლოვნები მშობლების გარდაცვალების შემდგომ ცხოვრებას აგრძელებდნენ სადავო უძრავ ნივთში და სწავლობდნენ სახლთან ახლოს მდებარე თბილისის №61 საჯარო სკოლაში. მართალია, გარკვეული პერიოდი, ბავშვები დროებით იმყოფებოდნენ მეორე ბებიასთან, ნ.დ–ძესთან ქობულეთში, თუმცა მოპასუხე მხარე სადავოდ არ ხდის იმ გარემოებას, რომ მოსარჩელეები მამის გარდაცვალების შემდგომ უმეტესწილად ფაქტობრივად ცხოვრობდნენ სადავო უძრავ ნივთში. მათი კანონიერი წარმომადგენელი, პირველი მოპასუხე კი მეორე მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდგომ აგრძელებდა სამკვიდრო ქონებაში ცხოვრებას, მართვას და ამ ქონებით სარგებლობას. არასრულწლოვნებს მამკვიდრებლის გარდაცვალების დროისათვის არ ჰქონდათ ობიექტური შესაძლებლობა თავად განეხორციელებინათ სამკვიდროს მისაღებად კანონით დადგენილი მოქმედებანი. ისინი კანონიერი წარმომადგენლის მეშვეობით ფაქტობრივად ფლობდნენ, მართავდნენ და სარგებლობდნენ სამკვიდრო ქონებით.
2.21. მოსარჩელეები მეორე მამკვიდრებლის მშობლებთან, პირველ მოპასუხესთან და ო. მ–ძესთან ერთად წარმოადგენენ პირველი რიგის მემკვიდრეებს და, შესაბამისად, სარგებლობენ სამკვიდრო ქონებიდან თანასწორი წილის მიღების უფლებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეებს აქვთ მამის დანაშთი ქონებიდან ერთი მეოთხედი წილის მოთხოვნის უფლება სხვა იმავე რიგის მემკვიდრეთა ინტერესების გათვალისწინებით.
2.22. მოსარჩელეები მოითხოვენ სადავო სამკვიდრო ქონებაზე, მოპასუხეებს შორის 05.02.2015 წელს დადებული ჩუქების ხელშეკრულების ბათილად ცნობას შესაბამის ნაწილში. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ ჩუქების ხელშეკრულება წარმოადგენს მოჩვენებით გარიგებას (სსკ-ის 56-ე მუხლი), დადებულია მხოლოდ მოსაჩვენებლად და იმ განზრახვის გარეშე, რომ მას რაიმე იურიდიული შედეგი მოჰყვეს. დადგენილია, რომ მოპასუხეები სადავო ჩუქების ხელშეკრულების დადებამდე ცხოვრობდნენ და მას შემდეგაც ერთად აგრძელებენ ცხოვრებას საცხოვრებელ სახლში. მოჩვენებითი გარიგების დადების შემთხვევაში, არ არსებობს ნების გამოვლენის გარეგანი დათქმა. აუცილებელია, რომ ნების გამომვლენი და ნების მიმღები მოქმედებდნენ შეთანხმებით და ორივე აცნობიერებდეს ნების ნაკლს. მოჩვენებითი გარიგების დროს კანონი ადგენს კავშირს ფიქტიურ გარიგებასა და ნების მიმღები ადრესატის თანხმობას შორის. სასამართლო პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ძირითადად მოჩვენებითი გარიგების დადება დაკავშირებულია მესამე პირებთან არსებულ ურთიერთობასთან (მაგალითად, მოჩვენებითი გარიგების დადების ერთ-ერთ მოტივს შეიძლება წარმოადგენდეს მესამე პირის მოტყუება, პასუხისმგებლობისაგან თავის არიდება და ა.შ.). მითითებული გარემოებების დადასტურება ეკისრება პირს, რომელიც ითხოვს ამ საფუძვლით გარიგების ბათილობას, რადგან თუნდაც მოსარჩელე უთითებდეს გარიგების ერთი მხარის არაკეთილსინდისიერებაზე, ივარაუდება, რომ გარიგების მეორე მხარე მოქმედებდა კეთილსინდისიერად, რისი გაქარწყლება ევალება მოსარჩელეს, მაგრამ იმ შემთხვევაში, როდესაც გარიგება იდება ნათესავებს (მაგალითად დედა-შვილს) ან სხვა ოჯახის წევრებს შორის, ივარაუდება, რომ ოჯახის წევრებისათვის ცნობილია არსებული ვალდებულებებისა პასუხისმგებლობისაგან თავის არიდების თაობაზე.
2.23. პირველმა მოპასუხემ სადავო უძრავი ნივთი მთლიანად უსასყიდლოდ გადასცა საკუთრებაში შვილს - მეორე მოპასუხეს. იმ შემთხვევაში, როდესაც გარიგება ახლო ნათესავებს შორის იდება, მით უფრო, როდესაც სახეზეა უსასყიდლო გარიგება, არსებობს პრეზუმფცია, რომ ახლო ნათესავმა (ამ შემთხვევაში კი დასაჩუქრებულმა მეორე მოპასუხემ) იცოდა გარიგების ბათილობის წინაპირობების თაობაზე. ზემოჩამოთვლილი ფაქტობრივი გარემოებების ერთობლივი ანალიზის საფუძველზე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ საფუძვლიანია მოსარჩელე მხარის მითითება, რომ დედა-შვილს შორის 05.02.2015 წელს უძრავი ქონების თაობაზე დადებული უსასყიდლო გარიგება მოჩვენებითია და მოწინააღმდეგე მხარეებმა ვერ დაადასტურეს სადავო ხელშეკრულების დადების ნამდვილი ნება. ამდენად, გარიგების შედეგად გამოიკვეთა ორივე მხარის (ხელშეკრულების მხარეები) კანონსაწინააღმდეგო მიზნის მიღწევა, რაც წარმოადგენს ჩუქების ხელშეკრულების ბათილად ცნობის საფუძველს. ხელშეკრულების მხარეთა მიერ გამოვლენილი ნების მოჩვენებითი ხასიათის გამო, სადავოდ გამხდარი გარიგება ბათილია იმ ნაწილში, რა ნაწილშიც სასამართლომ დაადგინა მემკვიდრეობითი-სამართლებრივი საფუძვლით მოსარჩელეების უფლება სადავო უძრავ ნივთზე.
2.24. სადავო სამკვიდრო მოწმობის ბათილად ცნობის შესახებ მოთხოვნის ხანდაზმულობაზე მოპასუხეების მითითებასთან დაკავშირებით სასამართლომ აღნიშნა, რომ სსკ-ის 1450-ე მუხლი ადგენს კონკრეტულად სამკვიდროს მიღების ან მიღებაზე უარის თქმასთან დაკავშირებულ ხანდაზმულობის ვადას და არა მემკვიდრეობითი უფლების მოწმობის გასაჩივრების ვადას. განსახილველ შემთხვევაში, დადასტურებულია, რომ მოსარჩელეებმა სამკვიდრო ქონება მიიღეს მამკვიდრებლის გარდაცვალებიდან ექვსი თვის ვადაში, ფაქტობრივი დაუფლების წესით. შესაბამისად, აღნიშნულთან მიმართებით მოპასუხეთა პოზიცია უსაფუძვლოა.

3. გადაწყვეტილება სააპელაციო საჩივრით გაასაჩივრეს მოპასუხეებმა, მოითხოვეს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.

სააპელაციო სასამართლოს განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი და საფუძველი:

4. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 27.11.2020 წლის განჩინებით სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. უცვლელად დარჩა გასაჩივრებული გადაწყვეტილება. სააპელაციო სასამართლო დაეთანხმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, მათ სამართლებრივ შეფასებებს და მიიჩნია, რომ არსებობდა სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველი.

საკასაციო საჩივრის მოთხოვნა:

5. სააპელაციო სასამართლოს განჩინებაზე საკასაციო საჩივრები წარადგინეს მოპასუხეებმა, მოითხოვეს მისი გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილებით - სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.

6. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის განჩინებებით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (შემდეგში სსსკ) 391-ე მუხლის მიხედვით, საკასაციო საჩივრები მიღებულ იქნა დასაშვებობის შესამოწმებლად.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო საჩივრები არ აკმაყოფილებს სსსკ-ის 391-ე მუხლის მოთხოვნებს, რის გამოც ისინი დაუშვებელია:

7. სსსკ-ის 391-ე მუხლის მეხუთე ნაწილის შესაბამისად, საკასაციო საჩივარი ქონებრივ ან არაქონებრივ დავაზე დასაშვებია, თუ კასატორი დაასაბუთებს, რომ: ა) საქმე მოიცავს სამართლებრივ პრობლემას, რომლის გადაწყვეტაც ხელს შეუწყობს სამართლის განვითარებასა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას; ბ) საქართველოს უზენაეს სასამართლოს მანამდე მსგავს სამართლებრივ საკითხზე გადაწყვეტილება არ მიუღია; გ) საკასაციო საჩივრის განხილვის შედეგად მოცემულ საქმეზე სავარაუდოა მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება; დ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან; ე) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო, არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე; ვ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება მსგავს სამართლებრივ საკითხზე ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციასა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს; ზ) გასაჩივრებულია სააპელაციო სასამართლოს მეორე დაუსწრებელი გადაწყვეტილება ან განჩინება დაუსწრებელი გადაწყვეტილების უცვლელად დატოვების თაობაზე. საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრები არ არის დასაშვები სსსკ-ის 391-ე მუხლით გათვალისწინებული არცერთი საფუძვლით.

8. სსსკ-ის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება). დასაბუთებული პრეტენზია გულისხმობს მითითებას იმ პროცესუალურ დარღვევებზე, რომლებიც დაშვებული იყო სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის დროს და რამაც განაპირობა ფაქტობრივი გარემოებების არასწორად შეფასება-დადგენა, მატერიალურსამართლებრივი ნორმის არასწორად გამოყენება ან/და განმარტება. კასატორებს, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებთან მიმართებით, არ წარმოუდგენიათ დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება).

9. საკასაციო საჩივრების ფარგლებში სასამართლოს მსჯელობის საგანია სამკვიდრო მოწმობისა და ჩუქების ხელშეკრულების ნაწილობრივ ბათილად ცნობისა და თითოეული მოსარჩელის სადავო უძრავი ნივთის ¼ - ¼ ნაწილის მესაკუთრედ ცნობის კანონიერება.

10. საქმის მასალებით ირკვევა, რომ თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალებით სამკვიდრო გაიხსნა ახალი სამოქალაქო კოდექსის ამოქმედებამდე (25.11.1997 წლამდე), 07.07.1989 წელს. მხარეები დავის ამჟამად მოქმედი სამოქალაქო კანონმდებლობის საფუძველზე დარეგულირების შესახებ არ შეთანხმებულან. ამდენად, სსკ-ის 1507-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად (სამოქალაქო კოდექსის ამოქმედების გამო ძალადაკარგული ნორმატიული აქტების საფუძველზე წარმოშობილი ურთიერთობების მიმართ გამოიყენება ეს ნორმატიული აქტები, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ურთიერთობის მონაწილეებს სურთ ერთმანეთს შორის ურთიერთობა ამ კოდექსით მოაწესრიგონ, ან, თუ სამოქალაქო კოდექსი უძრავი ნივთების შესახებ ახალ წესებს ითვალისწინებს), ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოებმა მოცემული დავის გადასაწყვეტად მართებულად იხელმძღვანელეს სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 1964 წლის რედაქციის შესაბამისი ნორმებით.

11. 1964 წლის რედაქციის სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 539-ე მუხლის მიხედვით, მემკვიდრეობის გადასვლა ხდება კანონით და ანდერძით. მემკვიდრეობის კანონისმიერი წესი მოქმედებს ყოველთვის, თუ ანდერძით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული. იმავე კოდექსის 540-ე მუხლის მიხედვით, სამკვიდროს გახსნის დროდ ითვლება სამკვიდროს დამტოვებლის გარდაცვალების დღე. ამავე კოდექსის 556-ე მუხლის თანახმად, სამკვიდრო მიღებულად ითვლება, თუ მემკვიდრე ფაქტიურად შეუდგება სამკვიდრო ქონების ფლობას ან მართვას, აგრეთვე, როდესაც იგი შეიტანს სანოტარო მოქმედებათა შემსრულებელ ორგანოში სამკვიდროს გახსნის ადგილას განცხადებას სამკვიდროს მიღების შესახებ. აღნიშნული მოქმედებები შესრულებულ უნდა იქნეს ექვსი თვის განმავლობაში სამკვიდროს გახსნის დღიდან. ამავე მუხლის ბოლო აბზაცის თანახმად, მიღებული სამკვიდრო ითვლება მემკვიდრის საკუთრებად მემკვიდრეობის გახსნის დღიდან (556-ე მუხლის იდენტურ მოწესრიგებას გვთავაზობს მოქმედი სსკ-ის 1421-ე, 1424-ე და 1433-ე მუხლები).

12. საკასაციო სასამართლო მემკვიდრეთა მიერ სამკვიდროს ფაქტობრივი ფლობით დაუფლებასთან დაკავშირებით არაერთ გადაწყვეტილებაში (განჩინებაში) უთითებს, რომ: სამკვიდრო ქონების ფაქტობრივად დაუფლების დროს განმსაზღვრელია იურიდიული მნიშვნელობის მქონე კომპონენტები - სამკვიდროს მართვა-დაუფლებისკენ მიმართული ნება და ამგვარი ნების მამკვიდრებლის გარდაცვალებიდან 6 თვეში გამოვლენა. ფაქტობრივი ფლობისკენ მიმართული ნებისმიერი მოქმედებიდან აშკარად უნდა იკვეთებოდეს მემკვიდრის მიერ სამკვიდროს მიღების სურვილი, მემკვიდრის ნება (სამკვიდროს მიღება ცალმხრივი გარიგებაა, რომლისთვისაც, ჩვეულებრივ, აუცილებელია ნების ნამდვილობა). მემკვიდრის ყველა ამგვარი მოქმედების შედეგს უნდა წარმოადგენდეს სამკვიდრო ქონების ფაქტობრივი ფლობა (მაგალითად: მამკვიდრებლის საცხოვრებელ სახლში ცხოვრება, მამკვიდრებლის ნივთების, როგორც საკუთარის მიღება და განკარგვაც, სამკვიდროს ფაქტობრივი მართვა, მოვლა და სხვა) (სუსგ №ას-595-822-08, 04.11.2008წ; №ას-186-175-2017, 02.06.2017წ.).

13. მოცემულ შემთხვევაში, დადგენილია, რომ თავდაპირველმა მამკვიდრებელმა 13.11.1985 წელს შედგენილი ანდერძით მთელი თავისი ქონება, მათ შორის სადავო უძრავი ნივთი, უანდერძა შვილიშვილს - მეორე მამკვიდრებელს. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ კასატორებს დასაშვები და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია არ წარმოუდგენიათ სასამართლოს მიერ დადგენილი იმ ფაქტობრივი გარემოების საწინააღმდეგოდ, რომ მეორე მამკვიდრებელმა, რომელიც თავდაპირველი მამკვიდრებლის სამკვიდროს გახსნისას იყო არასრულწლოვანი, სამკვიდრო მიიღო, რამეთუ მისი კანონიერი წარმომადგენელი (დედა/პირველი მოპასუხე) მეორე მამკვიდრებელთან ერთად დაეუფლა სამკვიდროს (ტ.3, ს.ფ.120). საკასაციო პალატა იზიარებს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოების დასკვნას, რომ საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებით, მათ შორის მოწმე დ.დ–ის ჩვენებით (იხ. 12.02.2019 წლის სხდომაზე მიცემული მოწმის ჩვენება), დასტურდება თავდაპირველი მამკვიდრებლის სამკვიდრო ქონების პირველი მოპასუხის მიერ დაუფლების ფაქტი, რომელიც თავდაპირველი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ, სამკვიდრო ქონებას უვლიდა, პატრონობდა, ზრუნავდა მასზე და, ამასთან, პერიოდულად რჩებოდა კიდეც აღნიშნულ სახლში მეორე მამკვიდრებელთან ერთად (იხ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 05.03.2019 წლის გადაწყვეტილება, ტ.2, ს.ფ.130-131; თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 27.11.2020 წლის განჩინება, ტ.3, ს.ფ.120). ამრიგად, პალატა მიიჩნევს, რომ მეორე მამკვიდრებელი მართლზომიერად იქნა მიჩნეული ბებიის დანაშთი უძრავი ქონების მესაკუთრედ სამკვიდროს გახსნის მომენტიდან.

14. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ მეორე მამკვიდრებლის ზემოაღნიშნული უფლების განხორციელება ხანდაზმულობით არ არის შეზღუდული. კანონით არ არის დადგენილი კონკრეტული ვადა, რომელიც ავალდებულებს მემკვიდრეს სამკვიდრო მოწმობის მიღებას ან აღნიშნული მოწმობის საფუძველზე საკუთრების უფლების რეგისტრაციას (სუსგ №ას-715-685-2016, 13.03.2017წ., პუნ. 84). სამკვიდროში შედის არა კონკრეტული საგნები, არამედ მამკვიდრებლის უფლება ამ საგნებზე. ამასთან, უფლება ნივთზე (საკუთრების, სარგებლობის) იმავე სახით გადადის მემკვიდრეებზე, რა სახითაც ის მამკვიდრებელთან არსებობდა. მიუხედავად ნივთზე უფლების კანონით დადგენილი წესით აღრიცხვის განუხორციელებლობისა, ეს უფლება სამკვიდრო მასაში შედის (სუსგ №ას-851-800-2010, 16.02.2011წ; №ას-715-685-2016, 13.03.2017წ., პუნ. 86). ამრიგად, სადავო უძრავი ნივთი მეორე მამკვიდრებლის სამკვიდრო მასას წარმოადგენს.

15. სადავო არ არის, რომ მოსარჩელეები არიან მეორე მამკვიდრებლის პირველი რიგის მემკვიდრეები, შვილები. დადგენილია, რომ მეორე მამკვიდრებელი 24.11.2006 წელს გარდაიცვალა. ამავე დღეს გარდაიცვალა მოსარჩელეების დედა - ნ.ვ–ძეც. საქმის მასალებით ირკვევა, რომ მშობლების გარდაცვალებისას, მოსარჩელეები იყვნენ არასრულწლოვნები. დადგენილია ისიც, რომ მეორე მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდგომ სადავო უძრავ ნივთში ცხოვრებას აგრძელებდნენ მოსარჩეელები პირველ მოპასუხესთან ერთად. პირველი მოპასუხის საზღვარგარეთ წასვლის შემდეგ კი არასრულწლოვნებს უვლიდა და ზედამხედველობდა მეორე ბებია - ნ.დ–ძე, რომელიც გარკვეული პერიოდი ცხოვრობდა არასრულწლოვნებთან ერთად სადავო უძრავ ნივთში.

16. ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოებმა დაადგინეს და საკასაციო საჩივრებით დასაბუთებული პრეტენზია წარმოდგენილი არ არის, რომ მოსარჩელეები კანონიერ წარმომადგენელთან ერთად ფაქტობრივად ფლობდნენ, მართავდნენ სამკვიდრო ქონებას და სარგებლობდნენ მისით. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ სამოქალაქო სამართალწარმოება აგებულია მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპზე. სსსკ-ის მე-4 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სამართალწარმოება მიმდინარეობს შეჯიბრებითობის საფუძველზე. მხარეები სარგებლობენ თანაბარი უფლებებითა და შესაძლებლობებით, დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ ან გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული მოთხოვნები, მოსაზრებები თუ მტკიცებულებები. მხარეები თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები. ამავე კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილების მიხედვით, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. ამ გარემოებათა დამტკიცება შეიძლება თვით მხარეთა (მესამე პირთა) ახსნა-განმარტებით, მოწმეთა ჩვენებით, ფაქტების კონსტატაციის მასალებით, წერილობითი თუ ნივთიერი მტკიცებულებებითა და ექსპერტთა დასკვნებით. დასახელებული ნორმების თანახმად, სამოქალაქო პროცესში მხარეები ვალდებული არიან, სათანადო მტკიცებულებების წარდგენის გზით დაადასტურონ თავიანთი პოზიციის გასამყარებლად მითითებული გარემოებების არსებობა. კანონით გათვალისწინებული შემთხვევების გარდა, რომელიც ადგენს მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილების სპეციფიკურ წესს, მოსარჩელეს ევალება სასარჩელო განცხადებაში ასახული ფაქტების მტკიცება, ხოლო მოპასუხე მოვალეა, სარჩელისაგან თავდაცვის მიზნით, ქმედითად უარყოს მოსარჩელის არგუმენტები, წარადგინოს იმგვარი მტკიცებულებები, რომლებიც გააქარწყლებს მოსარჩელის მიერ დასახელებულ ფაქტებს. სსსკ-ის 105-ე მუხლი ადგენს სასამართლოს მხრიდან მხარეთა მიერ მითითებული გარემოებების შეფასების პირობებს, კერძოდ, სასამართლოსათვის არავითარ მტკიცებულებას არა აქვს წინასწარ დადგენილი ძალა. სასამართლო აფასებს მტკიცებულებებს თავისი შინაგანი რწმენით, რომელიც უნდა ემყარებოდეს მათ ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ განხილვას, რის შედეგადაც მას გამოაქვს დასკვნა საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების არსებობის ან არარსებობის შესახებ. მოსაზრებები, რომლებიც საფუძვლად უდევს სასამართლოს შინაგან რწმენას, უნდა აისახოს გადაწყვეტილებაში. ამდენად, სადავო გარემოებების დადგენისას, სასამართლო იმსჯელებს საქმეში წარმოდგენილ მხარეთა განმარტებებზე, წერილობით დოკუმენტებსა და სხვა მტკიცებულებებზე ერთობლივად, რომლის ურთიერთშეჯერებით გადაწყვეტს, სარწმუნოდ მიიჩნიოს თუ არა ამა თუ იმ ფაქტის არსებობა (სუსგ №ას-584-543-2017, 06.06.2017წ; №ას-484-2019, 30.10.2020წ.). მოპასუხეებს სასამართლოსთვის არ წარუდგენიათ მოსარჩელეების მიერ მამის სამკვიდროს მიღების ფაქტის გამაბათილებელი რაიმე სახის მტკიცებულება. ამრიგად, სსკ-ის 1336-ე მუხლის შესაბამისად (კანონით მემკვიდრეობის დროს თანასწორი უფლებით მემკვიდრეებად ითვლებიან: პირველ რიგში – გარდაცვლილის შვილები, გარდაცვლილის შვილი, რომელიც მისი სიკვდილის შემდეგ დაიბადა, მეუღლე, მშობლები (მშვილებლები)), მართებულია ქვემდგომი ინსტანციის საამართლოების დასკვნა, რომ მოსარჩელეები მეორე მამკვიდრებლის მშობლებთან, პირველ მოპასუხესთან და ო. მ–ძესთან ერთად, როგორც პირველი რიგის მემკვიდრეები, სარგებლობენ სამკვიდრო ქონებიდან თანასწორი წილის - ¼ წილის - მიღების უფლებით. შესაბამისად, პირველი მოპასუხე არ იყო უფლებამოსილი, მოსარჩელეების ნების გაუთვალისწინებლად მთლიან სამკვიდრო ქონებაზე აეღო სამკვიდრო მოწმობა.

17. დადგენილია, რომ 05.02.2015 წელს ჩუქების ხელშეკრულების საფუძველზე, პირველმა მოპასუხემ სადავო უძრავი ნივთი საკუთრებაში გადასცა მეორე მოპასუხეს. სასამართლოს მიერ დადგენილია და საკასაციო საჩივრებით დასაბუთებულად შედავებული არ არის, რომ 05.02.2015 წლის ჩუქების ხელშეკრულება დაიდო მხოლოდ მოსაჩვენებლად (სსკ-ის 56-ე მუხლის პირველი ნაწილით, ბათილია გარიგება, რომელიც დადებულია მხოლოდ მოსაჩვენებლად, იმ განზრახვის გარეშე, რომ მას შესაბამისი იურიდიული შედეგები მოჰყვეს (მოჩვენებითი გარიგება)). საკასაციო სასამართლოს არაერთი განჩინებით განიმარტა, რომ მოჩვენებითად ჩაითვლება გარიგება, თუკი ნების გამომვლენი და ნების მიმღები თანხმდებიან იმაზე, რომ მათ მიერ გამოვლენილ ნებას არ მიეცეს მსვლელობა, ე.ი. გარიგების მონაწილე მხარეები უნდა აცნობიერებდნენ, რომ მათ შორის დადებულ გარიგებას სამართლებრივი შედეგები არ მოჰყვება და იგი დადებულია მხოლოდ მოსაჩვენებლად (შდრ. სუსგ №ას-976-908-2017, 22.01.2018წ). მყარად დადგენილი სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, მოჩვენებითი გარიგების დადება უკავშირდება მესამე პირებთან არსებულ ურთიერთობას (მაგალითად, მოჩვენებითი გარიგების დადების ერთ-ერთ მოტივს შეიძლება, წარმოადგენდეს მესამე პირის მოტყუება, პასუხისმგებლობისაგან თავის არიდება და ა.შ). ასეთ შემთხვევაში მეტად დიდი მნიშვნელობა გააჩნია პრეზუმფციებისა და მტკიცების ტვირთის სწორად განსაზღვრას. მითითებული გარემოებების დადასტურება ეკისრება პირს, რომელიც ითხოვს ამ საფუძვლით გარიგების ბათილობას, რადგან, თუნდაც მოსარჩელე უთითებდეს გარიგების ერთი მხარის არაკეთილსინდისიერებაზე, ივარაუდება, რომ გარიგების მეორე მხარე მოქმედებდა კეთილსინდისიერად, რისი გაქარწყლებაც, ევალება მოსარჩელეს. მაგრამ იმ შემთხვევაში, როდესაც გარიგება იდება ნათესავებს (მაგალითად, მამა-შვილს) ან სხვა ოჯახის წევრებს შორის, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ოჯახის წევრებისათვის ცნობილია არსებული ვალდებულებების თაობაზე (სუსგ-ებები: №ას-1029-2019, 30.10.2019წ; №ას-1348-2019, 22.01.2020წ; სუსგ №ას-3-2020, 16.06.2020წ.). განსახილველ შემთხვევაში, გარიგება დადებულია დედა-შვილს შორის, შესაბამისად, პრეზუმირებულია, რომ დასაჩუქრებულისთვის ცნობილი იყო სადავო უძრავი ნივთის ნაწილზე მოსარჩელეთა საკუთრების უფლების შესახებ, რაც გამორიცხავს მასზე დასაჩუქრებულის საკუთრების უფლების კანონიერებას. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მართებულია სასამართლოს დასკვნა სამკვიდრო მოწმობისა და ჩუქების ხელშეკრულების შესაბამის ნაწილში ბათილად ცნობისა და სადავო უძრავი ნივთის ¼-¼ ნაწილის მესაკუთრეებად მოსარჩელეების ცნობის თაობაზე.

18. საკასაციო პალატა ვერ გაიზიარებს კასატორების პრეტენზიას, რომ მოსარჩელეებმა გაუშვეს სსკ-ის 1450-ე მუხლით დადგენილი სამკვიდრო მოწმობის გასაჩივრების ორთვიანი ვადა. აღნიშნული ნორმით დადგენილია, რომ სამკვიდროს მიღება ან მიღებაზე უარის თქმა შეიძლება სადავო გახდეს ორი თვის განმავლობაში იმ დღიდან, როცა დაინტერესებულმა პირმა შეიტყო, რომ ამისათვის არსებობს სათანადო საფუძველი. სამკვიდროს მიღება ან მასზე უარის თქმა ცალმხრივი გარიგებაა, რომლითაც გამოხატულია მემკვიდრის ნება სამკვიდროს მიღებასთან დაკავშირებით. სამკვიდროს მიღებისა და მიღებაზე უარის თქმის წესი დადგენილია სსკ-ის 1421-1451-ე მუხლებით. თუკი სამკვიდროს მიღების შემდეგ მემკვიდრე არ მიიღებს ზომებს უფლების დამადასტურებელი დოკუმენტის – სამკვიდრო მოწმობის მისაღებად, ეს არანაირ გავლენას არ მოახდენს სამკვიდროს მიღებაზე. სამკვიდრო მოწმობა ადასტურებს მასში მითითებული პირის მიერ სამკვიდროს მიღების ფაქტს. ამდენად, სამკვიდროს მიღება ყოველთვის წინ უსწრებს სამკვიდრო მოწმობის გაცემას. შესაბამისად, სსკ-ის 1450-ე მუხლი ადგენს კონკრეტულად სამკვიდროს მიღების ან მიღებაზე უარის თქმასთან დაკავშირებულ ხანდაზმულობის ვადას და არა სამემკვიდრეო მოწმობის გასაჩივრების ვადას (სუსგ №ას-111-104-2015, 30.10.2015წ; №ას-72-68-2013, 08.04.2013წ; №ას-43-43-2016, 23.03.2016წ.). შესაბამისად, არ არსებობს ორთვიანი ხანდაზმულობის ვადის გამოყენების საფუძველი.

19. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პარაგრაფი ავალდებულებს სასამართლოს, დაასაბუთოს თავისი გადაწყვეტილება, რაც არ უნდა იქნეს გაგებული თითოეულ არგუმენტზე დეტალური პასუხის გაცემად (იხ. ჯღარკავა საქართველოს წინააღმდეგ, # 7932/03; Van de Hurk v. Netherlands, par.61, Garcia Ruiz v. Spain [GC] par.26; Jahnke and Lenoble v France (dec.); Perez v France [GC], par. 81).

20. კასატორებმა ვერ შეძლეს დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზიის წარმოდგენა, რითაც ვერ დაძლიეს გასაჩივრებული განჩინების ფაქტობრივ-სამართლებრივი დასაბუთება და ვერ შეძლეს მისი გაბათილება სარწმუნო მტკიცებულებებით. საკასაციო საჩივრები არ არის დასაშვები სააპელაციო სასამართლოს განჩინების საკასაციო სასამართლოს სტაბილური პრაქტიკისაგან განსხვავების არსებობის საფუძვლით. ასეთ საფუძველზე ვერც კასატორები მიუთითებენ. საკასაციო საჩივრების განხილვისა და საკასაციო სასამართლოს ახალი გადაწყვეტილების მიღების საჭიროება არ არსებობს არც სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების აუცილებლობის თვალსაზრისით. გასაჩივრებული განჩინება კანონიერია, ხოლო საკასაციო საჩივრების დასაშვებობის წინაპირობები არ არსებობს, რაც მათი არსებითად განსახილველად დაუშვებლად ცნობის სამართლებრივი საფუძველია.

21. პირველი მოპასუხე სსსკ-ის 47.1 მუხლის საფუძველზე, ხოლო მეორე მოპასუხე სახელმწიფო ბაჟის შესახებ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „მ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე გათავისუფლებულია სახელმწიფო ბაჟის გადახდისგან.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა სსსკ-ის 391-ე, 401-ე, 284-ე, 285-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :

1. ე. მ–ძისა და ლ. მ–ძის საკასაციო საჩივრები, როგორც დაუშვებელი, დარჩეს განუხილველად.
2. განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


თავმჯდო.ე: გიორგი მიქაუტაძე




მოსამართლეები: თამარ ზამბახიძე



რევაზ ნადარაია