საქმე №ას-306-2023 7 აგვისტო, 2024 წელი,
ქ. თბილისი

სამოქალაქო საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:

ეკატერინე გასიტაშვილი (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
მოსამართლეები: ნინო ბაქაქური
მირანდა ერემაძე


საქმის განხილვის ფორმა _ ზეპირი განხილვა

სხდომის მდივანი - ლელა სანიკიძე

I კასატორი – ბ.ქ–ი (მოპასუხე)

წარმომადგენელი - თ.ს–ძე

მოწინააღმდეგე მხარე – შპს „დ–ე..“ (მოსარჩელე)

II კასატორი – შპს „დ–ე..“ დირექტორი ა.გ–ი (მოსარჩელე)

წარმომადგენელი - გ.ს–ძე, დ.დ–ძე

მოწინააღმდეგე მხარე – ბ.ქ–ი (მოპასუხე)

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება – თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 2 თებერვლის გადაწყვეტილება

I კასატორის მოთხოვნა – გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა

II კასატორის მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, სარჩელის სრულად დაკმაყოფილება

დავის საგანი – ზიანის ანაზღაურება, პარტნიორის გარიცხვა

საკითხი, რომელზედაც მიღებულია განჩინება - პირველი საკასაციო საჩივრის უარყოფა და მეორე საკასაციო საჩივრის ნაწილობრივ დაკმაყოფილება


ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:


1. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 16 მაისის გადაწყვეტილებით შპს „დ–ე ..“-ის (შემდეგში: მოსარჩელე საწარმო, მეორე კასატორი) სარჩელი ბ.ქ–ის (შემდეგში: მოპასუხე, პირველი კასატორი) წინააღმდეგ ზიანის ანაზღაურების, პარტნიორის გარიცხვისა და საზოგადოების დირექტორის თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე, დაკმაყოფილდა; მოპასუხეს მოსარჩელე საწარმოს სასარგებლოდ, ზიანის ანაზღაურების მიზნით, 188 584 აშშ დოლარის გადახდა დაეკისრა; მოპასუხე გათავისუფლდა მოსარჩელე საწარმოს დირექტორის თანამდებობიდან; მოპასუხე გაირიცხა მოსარჩელე საწარმოს პარტნიორობიდან (იხ. პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება- ტ.4, ს.ფ.405-417).
2. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 მარტის განჩინებით მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა; გასაჩივრებული გადაწყვეტილება გაუქმდა და საქმე დაუბრუნდა იმავე სასამართლოს ხელახლა განსახილველად.
3. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 მარტის განჩინებაზე მოსარჩელე საწარმოსა და მისი დირექტორის - ა.გ–ის მიერ წარდგენილი საკასაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა; საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 30 ოქტომბრის განჩინებით სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული განჩინება გაუქმდა და საქმე დაუბრუნდა იმავე სასამართლოს ხელახლა განსახილველად (იხ. სუსგ N ას-471-450-2015, ტ.5, ს.ფ. 280-293).
4. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილებით მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა; პირველი ინსტანციის სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის პირველი პუნქტის 1.2 ქვეპუნქტი გაუქმდა; მოსარჩელე საწარმოს სარჩელი დირექტორის თანამდებობიდან მოპასუხის გათავისუფლების შესახებ არ დაკმაყოფილდა; დანარჩენ ნაწილში გასაჩივრებული გადაწყვეტილება დარჩა უცვლელად.
5. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2019 წლის 25 აპრილის განჩინებით (N ას-1203-2018) მოსარჩელე საწარმოს საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; მოპასუხის საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; ნაწილობრივ გაუქმდა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება და საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა სააპელაციო სასამართლოს საწარმოს პარტნიორის -ბ.ქ–ის გარიცხვისა და ამავე საწარმოსთვის ბ.ქ–ის, როგორც საზოგადოების დირექტორის, მიერ მიყენებული ზიანის საკითხების დამატებითი გამოკვლევის მიზნით; თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება უცვლელად დარჩა კომპანიის დირექტორის თანამდებობიდან ბ.ქ–ის გათავისუფლების მოთხოვნის უარყოფის ნაწილში (იხ. სუსგ N ას-1203-2018, ტ.7, ს.ფ. 628-625);
6. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 2 თებერვლის გადაწყვეტილებით მოპასუხის სააპელაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა; ნაწილობრივ გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 16 მაისის გადაწყვეტილება და ბ.ქ–ის საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვის თაობაზე მოთხოვნის ნაწილში მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება; მოსარჩელე საწარმოს უარი ეთქვა ბ.ქ–ის საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე; დანარჩენ ნაწილში თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 16 მაისის გადაწყვეტილება დარჩა უცვლელი (იხ. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, ტ.9, ს.ფ.156-188).
7. სააპელაციო სასამართლომ განიხილა ბ.ქ–ის სააპელაციო საჩივარი, რომლითაც სადავოდაა გამხდარი გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით მისთვის, მოსარჩელე საწარმოს სასარგებლოდ, ზიანის ანაზღაურების დაკისრება და საზოგადოებიდან გარიცხვა. სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ თავდაპირველი სარჩელი წარდგენილი იყო საწარმოს დირექტორის - ბ.ქ–ის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ, თუმცა აღნიშნულ ნაწილში სასარჩელო მოთხოვნა უარყოფილი იქნა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 25 აპრილის განჩინებით და მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2017 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაშია შესული. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ მის მიერ განსახილველი დავის საგანია მოსარჩელე საწარმოს სასარგებლოდ, ბ.ქ–ისთვის ზიანის ანაზღაურების სახით - 188 584 აშშ დოლარის გადახდის დაკისრების დასაბუთებლობისა და, ასევე, ბ.ქ–ის, როგორც პარტნიორის, საწარმოდან გარიცხვის ნაწილში დაუკმაყოფილებელი სარჩელის საფუძვლიანობის შემოწმება.
8. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ ზიანის ანაზღაურების შესახებ სასარჩელო მოთხოვნას მოსარჩელე საწარმო იმ გარემოებებზე მითითებით ასაბუთებდა, რომ სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით დადგენილია ბ.ქ–ის ბრალეულობა საწარმოსთვის ზიანის მიყენების საკითხში. საწარმოს დავალიანების დასაფარად დასჭირდა სესხის აღება, ხოლო სესხის დასაფარად საწარმომ გადაიხადა 188 584 აშშ დოლარი, რაც საწარმოს ზიანს წარმოადგენს (იხ. სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენები - ტ.1, ს.ფ. 22-45).
9. დადგენილია, რომ საწარმო 2000 წელს დაფუძნდა და მისი წესდებით 50% წილის მესაკუთრე ბ.ქ–ია, ხოლო დარჩენილი 50% წილის მესაკუთრე - ა.გ–ი. ამასთან, ბ.ქ–ი საწარმოს დაფუძნების დღიდან მისი დირექტორია.
10. დადგენილია, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2006 წლის 10 მაისის განაჩენით ბ.ქ–ი ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის მეორე ნაწილის ”ა” და ”ბ” ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ბრალეული ქმედების ჩადენისათვის (იხ. სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენები - ტ.1, ს.ფ. 22-45). შესაბამისად, საწარმოსთვის მიყენებულ ზიანს მოსარჩელე უკავშირებს დირექტორის მიერ ფიდუციური ვალდებულებების დარღვევას, რის გამოც ზიანი მიადგა საწარმოს.
11. სადავო პერიოდში მოქმედი „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის (შემდეგში: სპეციალური კანონი) 56.4-ე მუხლის თანახმად, დირექტორებმა კეთილსინდისიერად და გულმოდგინედ უნდა შეასრულონ დაკისრებული ამოცანები. თუ დირექტორი არ შეასრულებს თავის მოვალეობას, იგი ვალდებულია აუნაზღაუროს საზოგადოებას მიყენებული ზარალი. დირექტორები პასუხს აგებენ სოლიდარულად, მთელი თავისი ქონებით, პირდაპირ და უშუალოდ. თუ დადგენილია ზიანის ფაქტი, მაშინ დირექტორებმა უნდა დაადასტურონ, რომ ისინი საქმეს უძღვებოდნენ ამ კანონის 9.6-ე მუხლის შესაბამისად.
12. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ საწარმოს წინაშე დირექტორის პირადი პასუხისმგებლობის სამართლებრივი საფუძველია სპეციალური კანონის მე-9.6 მუხლი, რომლის თანახმად დირექტორები „საზოგადოების საქმეებს უნდა გაუძღვნენ კეთილსინდისიერად, კერძოდ, ზრუნავდნენ ისე, როგორც ზრუნავს ანალოგიურ თანამდებობაზე და ანალოგიურ პირობებში მყოფი ჩვეულებრივი, საღად მოაზროვნე პირი, და მოქმედებდნენ იმ რწმენით, რომ მათი ეს მოქმედება ყველაზე ხელსაყრელია საზოგადოებისათვის. თუ ისინი არ შეასრულებენ ამ მოვალეობას, საზოგადოების წინაშე წარმოშობილი ზიანისთვის პასუხს აგებენ სოლიდარულად, მთელი თავისი ქონებით, პირდაპირ და უშუალოდ“; ასევე, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის (შემდეგში: სსკ) 709-ე „დავალების ხელშეკრულებით რწმუნებული ვალდებულია შეასრულოს მისთვის დავალებული (მინდობილი) ერთი ან რამდენიმე მოქმედება მარწმუნებლის სახელითა და ხარჯზე“, 712-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები „რწმუნებული მოვალეა შეასრულოს მარწმუნებლის მითითებები. რწმუნებულს შეუძლია გადაუხვიოს მარწმუნებლის მითითებებს, თუ, გარემოებებიდან გამომდინარე, მას შეუძლია ივარაუდოს, რომ მარწმუნებელი საქმის ვითარების ცოდნის შემთხვევაში მოიწონებდა ასეთ გადახვევას. რწმუნებული მოვალეა მითითებებისაგან გადახვევამდე შეატყობინოს მარწმუნებელს და დაელოდოს მის გადაწყვეტილებას, თუკი დაყოვნებით მარწმუნებელს არ შეექმნება ზიანის მიყენების საფრთხე“, 394.1-ე „მოვალის მიერ ვალდებულების დარღვევისას კრედიტორს შეუძლია მოითხოვოს ამით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება) და 408.1-ე „იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება)“ მუხლები.
13. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ კორპორაციულ-სამართლებრივ კონტექსტში ხელმძღვანელი (დირექტორი) საწარმოს და არა მისი აქციონერების/პარტნიორების მინდობილი პირი - მისი ფიდუციარია. აქციონერების/პარტნიორების ურთიერთობა კი განპირობებულია სწორედ „საწარმოს საუკეთესო ინტერესით“, ვინაიდან სწორედ აქციონერია /პარტნიორია საწარმოს წარმატების მთავარი მოსურნე და მისი მთავარი მოსარგებლე (ბენეფიციარი) (იხ., ჯუღელი გ., დირექტორთა პასუხისმგებლობა კრედიტორების წინაშე ახალი სასამართლო პრაქტიკის შედარებით სამართლებრივი მიმოხილვა. ჟურ. ქართული ბიზნეს სამართლის მიმოხილვა; აგრეთვე, იხ., Emanuel S., Emanuel L., Corporations, Aspen Publishers Online, New York, 2009, 46-78; Modern Company Law for a Competitive Economy Final Report (London: DTI, 2001), paras. 6.19-6.40, Shareholder Litigation: Common Law, 212-249).
14. ერთ-ერთ საქმეში საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, „საწარმოს ხელმძღვანელობაზე უფლებამოსილი პირის (დირექტორის) მოვალეობები სამ ნაწილად შეიძლება დაიყოს: ა) გულმოდგინება, ბ) ერთგულება და გ) კეთილსინდისიერება. გულმოდგინების მოვალეობა გულისხმობს დირექტორის მიერ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღებას, რომლებსაც მიიღებდა ანალოგიურ თანამდებობაზე და ანალოგიურ პირობებში მყოფი ჩვეულებრივი, საღად მოაზროვნე პირი. ერთგულების მოვალეობა მოიცავს კორპორაციის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე გადაწყვეტილების მიღებას. კეთილსინდისიერება გულისხმობს სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა მოქმედებას პასუხისმგებლობით, და ერთმანეთის უფლებებისადმი პატივისცემით მოპყრობას …“ (იხ. სუსგ Nას-687-658-2016, 6.11.2018 წ; დამატებით იხ. ლ. ჭანტურია, კორპორაციული მართვა და ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობა საკორპორაციო სამართალში, თბ., 2006, გვ. 202-203, 256, 302, 384-386, 405-407; დ. მაისურაძე, სამეწარმეო განსჯის წესი საკორპორაციო სამართალში, საკორპორაციო სამართლის კრებული I, რედ. ი. ბურდული, თბ., 2011, გვ. 113-117. ი. ბურდული, ნ. ზუბიტაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი I, მუხლი 37, ველი 5-6, თბ., 2017)
15. ერთგულების მოვალეობა გამომდინარეობს დავალების ურთიერთობის მარეგულირებელი ნორმებიდან და წარმომადგენლობის არსიდან, რომელიც წარმომადგენელს ავალდებულებს წარმოდგენილი პირის ინტერესებით და არა პირადი ინტერესებით იხელმძღვანელოს. აქედან მომდინარეობს პრობლემაც, რომელსაც „წარმომადგენლობის პრობლემა“ ეწოდება და „ყველაზე ფართო გაგებით, წარმოიშობა, როდესაც ერთი მხარე ანუ „წარმოდგენილი“ დამოკიდებულია მეორე მხარის ანუ „წარმომადგენლის“ ქმედებებზე და ეს ქმედებები აისახება წარმოდგენილის კეთილდღეობაზე. პრობლემაა წარმომადგენლის მოტივაცია, საკუთარი ინტერესების ნაცვლად წარმოდგენილის ინტერესებში იმოქმედოს“ (იხ. რაინერ კრააკმანი, ჯონ არმური და სხვა ავტორები, საკორპორაციო სამართლის ანატომია, შედარებითი და ფუნქციური მიდგომა, მესამე გამოცემა, გერმანიის საერთაშორისო საზოგადოება (GIZ), 2019, გვ. 44).
16. საქართველოს საკასაციო სასამართლომ სპეციალური კანონის მე-9 მუხლის მე-6 ნაწილთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ საწარმოს დირექტორს აკისრია განსაკუთრებული მოვალეობები საწარმოს წინაშე, რომლებსაც ეწოდება ფიდუციური მოვალეობები და რომლებიც, სხვასთან ერთად, მოიცავს დირექტორის მოვალეობებს, საზოგადოების საქმეებს გაუძღვეს კეთილსინდისიერად, კერძოდ, ზრუნავდეს ისე, როგორც ზრუნავს ანალოგიურ თანამდებობასა და ანალოგიურ პირობებში მყოფი ჩვეულებრივი, საღად მოაზროვნე პირი და მოქმედებდეს იმ რწმენით, რომ მისი ეს მოქმედება ყველაზე ხელსაყრელია საზოგადოებისათვის („ზრუნვის მოვალეობა“). ზრუნვის მოვალეობა მოითხოვს დირექტორისაგან მიიღოს ისეთი გადაწყვეტილებები, რომლებიც გამოიწვევს კომპანიის მოგების გაზრდას. აღნიშნული გადაწყვეტილებები შეიძლება იყოს მაღალი რისკის მატარებელიც და მცდარიც, თუმცა „ბიზნეს გადაწყვეტილების მართებულობის“ პრეზუმფციიდან გამომდინარე, თუ ხელმძღვანელი კეთილგონიერების ფარგლებში მოქმედებს იმ რწმენით, რომ მისი გადაწყვეტილება მიღებულია საზოგადოების საუკეთესო ინტერესების დაცვის მიზნით და ამ გადაწყვეტილების მიღებისას იგი ინფორმირებული იყო იმ ზომით, რაც მას, მოცემულ ვითარებაში საკმარისად მიაჩნდა, ამ გადაწყვეტილების შედეგებისათვის საწარმოს დირექტორი დაცულია პირადი პასუხისმგებლობისაგან (იხ. სუსგ-ები: N ას-1307-1245- 2014, 6.5.2016 წ.; N ას-1081-2018, 11.10.2018 წ.).
17. საკასაციო სასამართლოს განმარტებით პრეზუმფცია დირექტორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების მართებულობის შესახებ გამოიყენება მხოლოდ ოთხი კუმულაციური წინაპირობის არსებობისას: 1) დირექტორმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება (უნდა იმოქმედოს). ისეთ შემთხვევაში, როცა დირექტორმა გამოიჩინა უმოქმედობა და არ მიიღო გადაწყვეტილება, იგი ვერ იქნება დაცული სამეწარმეო გადაწყვეტილების თავისუფლების წესით (აღნიშნულში არ იგულისხმება შემთხვევა, როდესაც უმოქმედობა, თავისთავად, მიღებული გადაწყვეტილების შედეგია ანუ მიღებულია გადაწყვეტილება მოქმედებისაგან თავის შეკავების შესახებ); 2) გადაწყვეტილების მიღებამდე დირექტორმა უნდა მიიღოს ინფორმაცია, რომელიც ჩვეულებრივი, საღად მოაზროვნე ადამიანისათვის საკმარისია მოცემულ გარემოებებში, მოცემული გადაწყვეტილების მისაღებად, ანუ გადაწყვეტილების მიღების პროცესი უნდა აკმაყოფილებდეს კეთილგონივრულობის სტანდარტს; 3) გადაწყვეტილება მიღებულ უნდა იქნას კეთილსინდისიერად - ეს მოთხოვნა არ ითვლება დაკმაყოფილებულად თუ, სხვა გარემოებებთან ერთად, დირექტორისთვის ცნობილია, რომ იგი იღებს კანონსაწინააღმდეგო გადაწყვეტილებას; და 4) დირექტორს არ უნდა ჰქონდეს პირადი დაინტერესება. შესაბამისად, თუ საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან იკვეთება გადაწყვეტილების/გარიგების მიმართ დირექტორის პირადი დაინტერესება, მაშინ სახეზეა არა ზრუნვის, არამედ დირექტორის ერთგულების მოვალეობის დარღვევა. ამ გამიჯვნას არსებითი პროცესუალური მნიშვნელობა აქვს, რადგან ერთგულების მოვალეობის დარღვევის გამო დირექტორის პასუხისმგებლობის შესახებ სარჩელის განხილვისას მოსარჩელის მტკიცების ტვირთში, ზიანის ფაქტთან ერთად, შედის მხოლოდ იმ გარემოების დადასტურება, რომ დირექტორს გადაწყვეტილების/გარიგების მიმართ პირადი დაინტერესება ჰქონდა. თუ მოსარჩელე აღნიშნულის დადასტურებას მოახერხებს, მაშინ დირექტორის გადაწყვეტილების დასაცავად სამეწარმეო გადაწყვეტილების თავისუფლების წესის/ბიზნეს გადაწყვეტილების მართებულობის პრეზუმფციის მოქმედება გამორიცხულია, რაც ნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი გადადის მოპასუხე დირექტორზე, რომელმაც უნდა ამტკიცოს, რომ მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ყოველმხრივ სამართლიანი და გონივრული იყო კორპორაციისათვის. აღნიშნული გულისხმობს სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების შემოწმებას, როგორც გადაწყვეტილების მიღების პროცესის, ისე მატერიალური შინაარსის თვალსაზრისით (სუსგ Nას-766-766-2018; 10.06.2019 წ.).
18. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ ზოგადად დირექტორის ქმედებების მიმართ მოქმედებს „ბიზნეს გადაწყვეტილების მართებულობის“ პრეზუმფცია, რაც გულისხმობს იმას, რომ დირექტორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დაცულია გადაწყვეტილების შინაარსობრივი შემოწმებისგან, თუ სახეზეა გადაწყვეტილების მიღების ფორმალური წინაპირობები. შესაბამისად, თავდაპირველად ივარაუდება, რომ დირექტორის ქმედება საზოგადოების ინტერესებშია და მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დაცულია შინაარსობრივი შემოწმებისგან იმ შემთხვევაში, თუ პირი, რომელიც დირექტორისგან მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ითხოვს, ვერ დაადასტურებს, რომ დირექტორის მიერ დარღვეულია გადაწყვეტილების მიღების ფორმალური წინაპირობები, როგორიცაა: 1) დირექტორის მიერ გადაწყვეტილების მიღება; 2) დირექტორის ინფორმირება; 3) კეთილსინდისიერება; 4) დირექტორის პირადი ინტერესის არარსებობა. ამგვარი მიდგომა აიხსნება სამეწარმეო სფეროში არსებული რისკებით და იცავს დირექტორს პირადი პასუხისმგებლობისგან, თუ დირექტორმა წინდახედულების პირობებში ყველა ზომას მიმართა საწარმოსთვის სასარგებლო ქმედებების განხორციელებისთვის, თუმცა ზიანი მაინც დადგა.
19. სააპელაციო სასამართლოს შეფასებით, მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე საწარმო უთითებდა არა ბ.ქ–ის „ბიზნეს გადაწყვეტილებაზე“, რომელმაც საწარმოს მიაყენა ზიანი, არამედ წარმოადგინა სისხლის სამართლის საქმის 2006 წლის 10 მაისის კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი, რომლითაც ბ.ქ–ი ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის მეორე ნაწილის ”ა” და ”ბ” ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ბრალეული ქმედების ჩადენისათვის. სადავო პერიოდში მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, ყალბი საკრედიტო ან საანგარიშსწორებო ბარათის, სხვა საგადასახადო დოკუმენტის ან ქონებრივი უფლებამოსილების დამადასტურებელი ისეთი დოკუმენტის დამზადება გასაღების მიზნით, გასაღება ან გამოყენება, რომელიც არ არის ფასიანი ქაღალდი, – ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ორ წლამდე ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორიდან ოთხ წლამდე. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, იგივე ქმედება, ჩადენილი: ა) ჯგუფურად; ბ) არაერთგზის, – ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ოთხიდან შვიდ წლამდე.
20. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ ყალბი საგადასახადო დოკუმენტების არაერთგზის დამზადება ავტომატურად გამორიცხავს შემთხვევით შეცდომას და გულისხმობს განზრახ ისეთი ქმედების განხორციელებას, რაც არ გამომდინარეობს საწარმოს საუკეთესო ინტერესებიდან. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენა, რომელიც უკავშირდება საწარმოს საქმიანობას, ვერ იქნება დაცული დირექტორის გადაწყვეტილების მართებულობით და მიუთითა მის ზიანის მომტან ქმედებებზე საწარმოს მიმართ. ამასთან, სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ წარმოდგენილი განაჩენი მიიჩნევა ერთ-ერთ მტკიცებულებად, მას არ გააჩნია წინასწარ დადგენილი ძალა და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (შემდეგში: სსსკ) 105-ე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედით, სასამართლო აფასებს საკუთარი შინაგანი რწმენით, რომელიც უნდა ემყარებოდეს მათ ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ განხილვას, რის შედეგადაც მას გამოაქვს დასკვნა საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების არსებობის ან არარსებობის შესახებ.
21. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ წარმოდგენილი განაჩენი წარმოადგენს მტკიცებულებას, რომელიც, მოსარჩელის (საწარმოს) შეფასებით, ადასტურებს კომპანიისთვის ზიანის მიყენების ფაქტს, ხოლო ზიანის მიყენება ერთ-ერთი კომპონენტია ფიდუციური ვალდებულების დარღვევის გამო დირექტორისთვის საწარმოს სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურების დასაკისრებლად. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სამართლწარმოება შეჯიბრებითობის პრინციპის დაცვით მიმდინარეობს, რაც ნიშნავს მხარეთა სრულ თანასწორობას მტკიცებულებების წარმოდგენაში. აპელანტი ბ.ქ–ი მიუთითებდა, რომ მას საწარმოსათვის ზიანი არ მიუყენებია, არც დანაშაული ჩაუდენია, თუმცა საწინააღმდეგო საპირწონე მტკიცებულება, რითაც სისხლის სამართლის საქმეზე 2006 წლის 10 მაისის განაჩენს გააბათილებდა, მას არ წარმოუდგენია.
22. ამდენად, სააპელაციო სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია განაჩენში მითითებული დანაშაული, რაც გამოიხატა საგადასახადო დოკუმენტების გაყალბებაში.
23. დადგენილია, რომ თბილისის საგადასახადო ინსპექციის 2005 წლის 9 დეკემბრის აქტით შპს ”დ–ე ..”-ს (განსახილველი დავის მოსარჩელე საწარმოს) სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ დაეკისრა 282 957 ლარის გადახდა.
24. შემოწმებისას დადგინდა, რომ საწარმოს ჰქონდა დანაკლისი, რომელიც უნდა დაფიქსირებულიყო, როგორც საქონლის რეალიზაცია და საწარმოს სახელმწიფო ბიუჯეტში უნდა გადაეხადა დღგ-ის თანხა. ბ.ქ–მა საწარმოს სახელით აწარმოა უსაქონლო ოპერაციები.
25. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 25 აპრილის განჩინებაში მითითებულია, რომ 2006 წლის 10 მაისის განაჩენი ადასტურებს სახელმწიფოსთვის და არა მოსარჩელისთვის/საწარმოსათვის ზიანის მიყენების ფაქტს. საკასაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სააპელაციო სასამართლომ არ დაადგინა, თუ რა სახისა და მოცულობის ზიანი მიადგა საწარმოს, იყო თუ არა ეს ზიანი უშუალოდ მოპასუხის მოქმედების შედეგი. ბ.ქ–ი საქმის ზეპირი მოსმენისას მიუთითებდა, რომ დღგ არ შეიძლება იყოს ზიანი, ვინაიდან იგი საწარმოს გადასახდელია ბიუჯეტში.
26. სადავო პერიოდში მოქმედი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-12 მუხლის მე-14 ნაწილის მიხედვით, არაპირდაპირი გადასახადი არის გადასახადი (დღგ, აქციზი და სხვა), რომელიც დგინდება მიწოდებული საქონლის ან/და გაწეული მომსახურების ფასზე დანამატის სახით და რომელსაც იხდის მომხმარებელი ამ გადასახადით გაზრდილი ფასით საქონლის ან/და მომსახურების შეძენისას. არაპირდაპირი გადასახადის ბიუჯეტში გადახდის ვალდებულება ეკისრება საქონლის მიმწოდებელს ან/და მომსახურების გამწევს, რომელიც ამ კოდექსის მიზნებისათვის იწოდება გადასახადის გადამხდელად. 26-ე ნაწილის მიხედვით, დანაკლისი არის სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობების ინვენტარიზაციის შედეგად გადასახადის გადამხდელის ბუღალტრულ ჩანაწერებთან შედარებისას გამოვლენილი ნაკლებობა. ისეთი სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობების მიმართ, რომელთა დასაწყობება და, შესაბამისად, ინვენტარიზაცია ფიზიკურად შეუძლებელია (ელექტრო- და თბოენერგია, გაზი და წყალი), დანაკლისად ჩაითვლება სხვაობა შეძენილ (შეძენის დამადასტურებელი დოკუმენტის მიხედვით) და რეალიზებულ (გადასახადის გადამხდელისგან ფაქტობრივად გასულ) სასაქონლო-მატერიალურ ფასეულობათა შორის, თუ ვერ დგინდება დებიტორი (ამნაზღაურებელი) ან/და მიმთვისებელი. ამასთან, თუ უფლებამოსილი ორგანოს მიერ დადგენილია დანაკარგის მაქსიმალური ზღვრული ოდენობა, დანაკლისად ჩაითვლება ამ ოდენობაზე მეტი ნაკლებობა.
27. სადავო პერიოდში მოქმედი საგადასახადო კოდექსის 225-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციებია: ა) ამ კოდექსის 239-ე ან 240-ე მუხლის მიხედვით საქართველოს ტერიტორიაზე განხორციელებული საქონლის/მომსახურების მიწოდება, მათ შორის, უსასყიდლოდ (გარდა, ამ კოდექსით გათავისუფლებული მიწოდებისა). ამავე კოდექსის 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, საქონლის დანაკლისი განიხილება მისი აღმოჩენის მომენტში ნაღდი ანგარიშსწორებით საბაზრო ფასებით განხორციელებულ მიწოდებად და გადასახადებით დაიბეგრება ამ კოდექსით გათვალისწინებული წესით.
28. დასახელებული ნორმების მიხედვით დგინდება, რომ დღგ-ის გადასახადის გადამხდელი იხდის სახელმწიფო ბიუჯეტში დასაბეგრი ოპერაციის შესრულების დროს. საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის ღირებულებას ერიცხება დღგ, რომელიც შედის საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის ღირებულებაში, ვინაიდან იგი არაპირდაპირი გადასახადია, რომელსაც რეალურად იხდის შემძენი, თუმცა სახელმწიფო ბიუჯეტში რიცხავს გადასახადის გადამხდელი. დღგ-ის გადახდის ვალდებულება არ არსებობს, თუ პირმა არ შეასრულა დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაცია.
29. აპელანტი ამტკიცებდა, რომ დღგ ვერ იქნება ზიანი, ვინაიდან იგი კანონით დაწესებული გადასახადია. სააპელაციო სასამართლო არ დაეთანხმა აღნიშნულ მტკიცებას და განმარტა, რომ დღგ, როგორც გადასახადი, არ არის საწარმოს ზიანი იმ პირობებში, როდესაც საწარმო ახორციელებს საქონლის რეალიზაციას ან გასწევს მომსახურებას, საიდანაც იღებს შემოსავალს, ხოლო შემოსავალს ერიცხება დღგ, რომელსაც გადასახადის გადამხდელი იხდის ბიუჯეტში. იმ შემთხვევაში, თუ საწარმო არ ახორციელებს დღგ-ით დასაბეგრ ოპერაციას, არ იღებს შემოსავალს, მაგრამ იხდის მისაღებ ღირებულებაზე დასარიცხ დღგ-ს, ბიუჯეტში გადახდილი თანხა წარმოადგენს საწარმოს მიერ გაწეულ ხარჯს, ზიანს, რომელსაც იგი არ გასწევდა საგადასახადო დოკუმენტების საწარმოს საქმიანობასთან შესაბამისობაში აღმოჩენის შემთხვევაში. საგადასახადო ინსპექციის 2005 წლის 9 დეკემბრის აქტით (იხ. ტ.1, ს.ფ.46-50) საგადასახადო ორგანომ აღმოაჩინა დანაკლისი და ჩათვალა საქონლის საბაზრო ფასით რეალიზაციად. შესაბამისად, საგადასახადო ორგანომ მიიჩნია, რომ საწაროში იყო დანაკლისი, ანუ საწარმომ განახორციელა საქონლის რეალიზაცია, მიიღო შემოსავალი, თუმცა ბუღალტრულ ჩანაწერებთან შედარებისას გამოვლინდა ნაკლებობა, ვინაიდან საქონელი არ იყო სათანადოდ აღრიცხული. ამდენად, საწარმომ გადაიხადა დღგ იმ საქონელზე, რომელიც საწარმოში არ არსებობდა და ვერც მისი რეალიზაციით მიიღებდა შემოსავალს. ამასთან, შემოსავლის მიუღებლობის გარდა, ასევე ვერ მოხდებოდა უკვე გადახდილი დღგ-ის თანხის ჩათვლა საგადასახადო კანონმდებლობის შესაბამისად, ვინაიდან ვერ განხორციელდებოდა საქონლის შემდგომი რეალიზაცია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში გადახდილი თანხა წარმოადგენს საწარმოს ზიანს, რომელიც მას არ მიადგებოდა, რომ არ მომხდარიყო საგადასახადო დოკუმენტების გაყალბება.
30. უზენაესი სასამართლო განჩინებაში მიუთითდა, რომ ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს არ გამოუკვლევია კავშირი განაჩენსა და საგადასახადო შემოწმების აქტს შორის. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ დირექტორის მიერ საგადასახადო ვალდებულების დარღვევის გამო საწარმოს დამატებითი საგადასახადო ვალდებულება წარმოეშვა. რომც ჩაითვალოს, რომ უშუალოდ განაჩენში მითითებული ყალბი საგადასახადო დოკუმენტები არ უდევს საფუძვლად თბილისის საგადასახადო ინსპექციის 2005 წლის 9 დეკემბრის აქტს, მაინც ფაქტია, რომ ბ.ქ–ის დირექტორად ყოფნის პერიოდს უკავშირდება უსაქონლო ოპერაციები, ვინაიდან 2005 წლის 9 დეკემბრის აქტის მიხედვით, შემოწმების პერიოდი მოიცავდა 2004 წლის 1 იანვრიდან 2005 წლის 1 ნოემბრამდე პერიოდს (იხ. ტ.1, ს.ფ.46-50), ხოლო ბ.ქ–ი დააკავეს 2005 წლის 17 ოქტომბერს, შესამოწმებელ პერიოდზე რამდენიმე დღით ადრე. განაჩენის მიხედვით, დანაშაული ჩადენილია არაერთგზის, სხვადასხვა დროის მონაკვეთში.
31. ამდენად, სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ საგადასახადო დარღვევები უკავშირდებოდა იმ პერიოდს, როდესაც ბ.ქ–ი წარმოადგენდა საწარმოს დირექტორს და რის გამოც შპს „დ–ე ..“-ს წარმოეშვა 282 957 ლარის გადახდის ვალდებულება. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მიზეზობრივი კავშირი ბ.ქ–ის ქმედებასა, როგორც მოსარჩელე საწარმოს იმდროინდელ დირექტორსა, და საწარმოსთვის მიყენებულ ზიანს შორის დადასტურებულია.
32. საქმის მასალებით დადგენილია, რომ 2010 წლის 12 ნოემბერს სსიპ შემოსავლების სამსახურსა და შპს ”დ–ე ..”-ს შორის გაფორმდა საგადასახადო შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც საგადასახადო ვალდებულების ჯამური ოდენობა განისაზღვრა 222 0000 ლარით. გადახდის ვადად დადგინდა 30 დღე (იხ. საგადასახადო შეთანხმება და საქართველოს მთავრობის განკარგულება - ტ.1, ს.ფ.51-53). 2010 წლის 2 დეკემბრის პარტნიორთა კრების ოქმით საზოგადოების პარტნიორებმა ბ.ქ–მა და ა.გ–მა ერთობლივად მიიღეს გადაწყვეტილება საბანკო კრედიტის თაობაზე. 2010 წლის 10 დეკემბერს შპს ”დ–ე ..”-სა და სს ”ვ.ბ.ჯ–იას” შორის გაფორმდა საბანკო კრედიტის ხელშეკრულება, რომლის საფუძველზეც, საწარმოს გამოეყო კრედიტი 125 000 აშშ დოლარი (იხ. საბანკო კრედიტის ხელშეკრულება- ტ.1, ს.ფ.54-55). სესხის ხელშეკრულებით დასაბრუნებელი თანხის ოდენობაა 188 584 აშშ დოლარი. ამდენად, საწარმოსთვის მიყენებული ზიანი შეადგენს 188 584 აშშ დოლარს.
33. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა აპელანტის მტკიცება, რომ ზიანის მოთხოვნის ანაზღაურებას გამორიცხავდა საქმეში წარმოდგენილი 2008-2017 წწ. საბანკო ანგარიშის ამონაწერები, რომლის მიხედვითაც, ის კომპანიის სესხს ფარავდა. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ საქმეში წარმოდგენილია თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2022 წლის 30 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე N2/9180-19 (ტ. 9, ს.ფ. 43-57), რომლითაც დგინდება, რომ სასამართლოს წარმოებაშია ბ.ქ–ის სარჩელი შპს „დ–ე ..“-ს მიმართ, 48 876 აშშ დოლარის დაკისრების შესახებ. დავა შეეხება 2010 წლის 10 დეკემბერს შპს ”დ–ე ..”-სა და სს ”ვ.ბ.ჯ–იას” შორის გაფორმებული საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე შპს „დ–ე ..“-ის ვალდებულების შესრულებას, რომელსაც ბ.ქ–ის მტკიცებით, თვითონ ასრულებდა. სარჩელი არ დაკმაყოფილდა, თუმცა გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში შესული არ არის. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ აღნიშნული გარემოება, კერძოდ, ბ.ქ–ის მიერ წარმოდგენილი საბანკო ამონაწერების საფუძველზე იმის დამტკიცება, რომ ის ფარავდა საწარმოს სესხს, ვერ დადასტურდება განსახილველი დავის ფარგლებში, ვინაიდან მასზე დამოუკიდებელი სასარჩელო წარმოება მიმდინარეობს. შესაბამისად, აღნიშნული არგუმენტი და მტკიცებულება, როგორც საწარმოსათვის მიენებული ზიანის სასარჩელო მოთხოვნის გამომრიცხავი გარემოება, მოცემულ დავაში არასაკმარისი ძალის მქონეა.
34. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ გასაჩივრებული სასამართლო გადაწყვეტილება ბ.ქ–ისთვის, როგორც საწარმოს დირექტორისთვის, ფიდუციური ვალდებულებების დარღვევის გამო, შპს „დ–ე ..“-ის სასარგებლოდ, 188 584 აშშ დოლარის გადახდის დაკისრების შესახებ, მართებულია. შესაბამისად, ამ ნაწილში ბ.ქ–ის სააპელაციო საჩივრის დაკმაყოფილების სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს.
35. განსახილველი დავის ფარგლებში ასევე სადავო საკითხს წარმოადგენს ბ.ქ–ის გარიცხვა შპს ”დ–ე ..”-ის პარტნიორობიდან.
36. სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, სამეწარმეო საქმიანობის სუბიექტთა სამართლებრივ ფორმებს, დაფუძნებას, კორპორაციული მართვის სისტემებს, პარტნიორის, დირექტორის უფლება-მოვალეობებს აწესრიგებს სპეციალური კანონი. სამეწარმეო ურთიერთობების თავისებურების და კერძო სამართალში მოქმედი ნების ავტონომიის პრინციპის გათვალისწინებით სპეციალური კანონი ძირითადად აგებულია დისპოზიციურ ნორმებზე. ამდენად, კანონმდებელმა საზოგადოების მართვის შიდა კორპორაციული საკითხები თავად მხარეთა ნებას დაუქვემდებარა. სამეწარმეო სამართალში აღნიშნული ნების ავტონომია გამოიხატება მხარეთა შეთანხმებაში, რომელსაც წესდება ეწოდება და განსაზღვრავს მხარეთა უფლება-მოვალეობებს, რომელთა შესრულების ვალდებულებაც მხარეებს კანონით ეკისრებათ.
37. სპეციალური კანონი ითვალისწინებს პარტნიორის გარიცხვის შესაძლებლობას შენატანის შეუტანლობის გამო, რა დროსაც პარტნიორი კარგავს წილს და ნაწილობრივ შესრულებულ ვალდებულებათა შედეგებსაც, თუ წესდებით სხვა რამ არ არის დადგენილი.
38. პარტნიორის გარიცხვა ასევე დასაშვებია, თუ დადასტურდა პარტნიორის მიერ საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენების ფაქტი, თუმცა ასეთ შემთხვევაში გარიცხვის სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს არა სპეციალური კანონის კონკრეტული ნორმა, არამედ საზოგადოების წესდების, როგორც მხარეთა ნების გამოვლენით დადებული გარიგების, პირობები და სსკ-ის 399-ე მუხლი. სამეწარმეო სუბიექტის წესდება, თავისი არსით, სამოქალაქო სამართლებრივი გარიგებაა, შესაბამისად, მხარეები სახელშეკრულებო თავისუფლების პირობებში განსაზღვრავენ თავიანთ უფლებებსა და მოვალეობებს, რომელთა დარღვევის შემთხვევაში მხარეს უფლება ენიჭება, სსკ-ის 399-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, უარი განაცხადოს საზოგადოებისთვის ზიანის მიმყენებელ პარტნიორთან გრძელვადიან სახელშეკრულებო ურთიერთობაზე.
39. სპეციალური კანონის მე-91 მუხლის მე-6 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში, ამ მუხლის მე-5 პუნქტით განსაზღვრული საკითხების გარდა, კრება იღებს გადაწყვეტილებას შემდეგ საკითხთან დაკავშირებით: იმ დამატებითი უფლებების გამოყენება, რომლებიც საზოგადოებას დაფუძნებიდან ან საზოგადოების მართვიდან გამომდინარე აქვს დირექტორის ან/და პარტნიორის მიმართ, ასევე საზოგადოების წარმომადგენლობა იმ პროცესებში, რომლებსაც იგი დირექტორების წინააღმდეგ წარმართავს.
40. საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის წინაპირობებთან დაკავშირებით საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ თავის ერთ-ერთ განჩინებაში განმარტა შემდეგი: სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის გარიცხვის უფლების წარმოშობის წინაპირობები სსკ-ის 399-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც ითვალისწინებს, მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას, ხანგრძლივი სახელშეკრულებო სამართლებრივი ურთიერთობის მოშლის შესაძლებლობას, გამოიკვლიოს საზოგადოების მიერ ამ უფლების გამოყენების მართლზომიერება. სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის მიერ საზოგადოების წინაშე ნაკისრი ვალდებულების დარღვევა - საზოგადოების მიზნის შელახვა, რის შედეგადაც შეუძლებელი ხდება პარტნიორული ურთიერთობის შენარჩუნება; საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენება; პირველ და მეორე წინაპირობებს შორის მიზეზობრივი კავშირის არსებობა. გარიცხვის შესახებ სასარჩელო წარმოებისას, სასამართლო ამოწმებს, რამდენად კეთილსინდისიერად გამოიყენეს პარტნიორებმა გარიცხვის უფლება, ხომ არ იყო მათი გადაწყვეტილება მოტივირებული პარტნიორთა ცალკეული ჯგუფის პირადი ინტერესებით, პირადი სარგებლის ან ქონებრივი უპირატესობის მოსაპოვებლად (სუსგ N ას-201-201-2018, 08.10.2018წ.).
41. სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა სამეწარმეო საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საკითხზე დამკვიდრებულ პრაქტიკაზე, რომლის შესაბამისად, პარტნიორის საზოგადოებიდან გარიცხვა უკიდურესი ზომაა. შესაბამისად, ასეთი ზომა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ მნიშვნელოვანი საფუძვლების არსებობისას. პარტნიორის გარიცხვის მნიშვნელოვანი საფუძველი სახეზეა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც საზოგადოებამ აღარ უნდა ითმინოს გასარიცხი პარტნიორის კორპორაციულ- სამართლებრივი მონაწილეობა; სახელდობრ, როდესაც მისი ქცევა შეუძლებელს ხდის ან მნიშვნელოვნად ართულებს საზოგადოების მიზნის მიღწევას, რაც აუტანელს გახდიდა მისი საზოგადოების რიგებში დარჩენას. საუბარია პიროვნულ თვისებებსა და ურთიერთობებზე, როგორიცაა, მაგალითად, ნდობის დეფიციტი, ვალდებულებების მძიმე დარღვევა, დანაშაულებრივი საქმიანობა, ნდობის ბოროტად გამოყენება და სხვა პარტნიორებთან დაძაბული ურთიერთობები. საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საფუძველი შეიძლება გახდეს არა ყველა სახის, არამედ იმგვარი ზიანი, რომელიც საწარმოს საქმიანობას უშლის ხელს გრძელვადიან პერსპექტივაში და, მაშასადამე, საფრთხის ქვეშ აყენებს მის არსებობას (შდრ. სუსგ N ას-812-1099-2009, 09.11.2009). ამდენად, საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვა უნდა განხორციელდეს მხოლოდ მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას, როდესაც სახეზეა საწარმოსათვის არსებითი ზიანის მიყენება, რაც არღვევს ნდობას პარტნიორთა შორის და რის გამოც მათი ერთობლივი საქმიანობა შეუძლებელი ხდება (იხ. სუსგ N ას-1203-2018, 25.04.2019).
42. საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საფუძველია აღნიშნულის თაობაზე საზოგადოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება და საზოგადოების სარჩელის საფუძველზე მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილება. გარიცხვა იწვევს გარიცხული პარტნიორის საკუთრების უფლების დაკარგვას წილზე, რის გამოც საკუთრების უფლების ამგვარი შეზღუდვის კონსტიტუციურობა მოითხოვს, რომ პარტნიორი საზოგადოებიდან სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე გაირიცხოს. შესაბამისად, პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების შედეგად წილის ჩამორთმევის ავტომატური სამართლებრივი შედეგი არ დგება და არც საზოგადოების სარეგისტრაციო მონაცემებში ცვლილების საფუძველი არ არის. დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის თანახმადაც, სწორედ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ მიიჩნევა პარტნიორი გარიცხულად საზოგადოებიდან (შდრ. სუსგ-ებს: N ას-1060-1090-2011, 21.07. 2011წ.; N ას-556-939-06, 13.03.2007 წ.; N ას-614-951-07, 12.10. 2007 წ.; სუსგ № 3კ/303-01, 9.03.2001 წ.. ასევე - შდრ. „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის თაობაზე მოსამართლეთა სამუშაო შეხვედრის შედეგად მიღებული რეკომენდაციები და მასალები, თბ. 2009, 33-35).
43. საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის გარიცხვის უფლების წარმოშობის წინაპირობები და სსკ-ის 399-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც ითვალისწინებს, მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას, ხანგრძლივი სახელშეკრულებო სამართლებრივი ურთიერთობის მოშლის შესაძლებლობას, გამოიკვლიოს საზოგადოების მიერ ამ უფლების გამოყენების მართლზომიერება. სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის მიერ საზოგადოების წინაშე ნაკისრი ვალდებულების დარღვევა - საზოგადოების მიზნის შელახვა, რის შედეგადაც შეუძლებელი ხდება პარტნიორული ურთიერთობის შენარჩუნება; საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენება; პირველ და მეორე წინაპირობას შორის მიზეზობრივი კავშირის არსებობა. გარიცხვის შესახებ სასარჩელო წარმოებისას, სასამართლო ამოწმებს, რამდენად კეთილსინდისიერად გამოიყენეს პარტნიორებმა (პარტნიორმა) გარიცხვის უფლება, ხომ არ იყო მათი გადაწყვეტილება მოტივირებული პირადი ინტერესებით, პირადი სარგებლის ან ქონებრივი უპირატესობის მოსაპოვებლად (შეად. სუსგ-ას №ას-201-201-2018, 08.10.2018 წ.; გარიცხვის მატერიალურსამართლებრივი წინაპირობების თაობაზე დაწვრილებით იხილეთ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები: N ას-556-939-06, 13.03.2007 წ.; N ას-812-1099-09, 09.11.2009 წ.; N ას-577-545-2011, 23.06.2011 წ.). ამასთან, საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით, თუ სააპელაციო პალატა გარიცხვის პროცედურულ წინაპირობებს შესრულებულად მიიჩნევდა, მას კრების ოქმში მითითებული გარიცხვის მატერიალურსამართლებრივი წინაპირობების სათანადოობა და საკმარისობა მითითებული წესით უნდა შეემოწმებინა.
44. მოცემულ შემთხვევაში საქმეში წარმოდგენილია შპს „დ–ე ..“-ის წესდება (იხ. ტ.1, ს.ფ.6-19), რომლის 3.4 პუნქტის მიხედვით, პარტნიორები ვალდებული არიან დაიცვან საზოგადოების წესდება; დროულად შეიტანონ შესატანი საწესდებო ფონდში; არ განახორციელონ ქმედება, რომელიც აზარალებს ან საფრთხეს შეუქმნის საზოგადოების ინტერესებს; დაიცვან საზოგადოების კომერციული საიდუმლოება.
45. დადგენილია, რომ 2012 წლის 6 აგვისტოს კომპანიის პარტნიორთა კრებამ, რომელსაც არ დაესწრო მოპასუხე, ეს უკანასკნელი გაათავისუფლა დირექტორის თანამდებობიდან. ის ასევე გაირიცხა საწარმოს პარტნიორობიდან. ამ გადაწყვეტილებას საფუძვლად დაედო მოპასუხის მხრიდან დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა - მოსარჩელე საწარმოს სახელით ყალბი საგადასახადო დოკუმენტაციის გამოწერა, ასევე, ერთგულების მოვალეობის დარღვევა - კომპანიის კომერციული შანსის მითვისება.
46. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ ბ.ქ–ის საზოგადოებიდან გარიცხვის საფუძველი არ არსებობს, ვინაიდან არ არის სახეზე გარიცხვის წინაპირობები. სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ განაჩენი, რომელიც პარტნიორის გარიცხვის ერთ-ერთ საფუძველს წარმოადგენდა, გამოტანილია 2006 წელს, ხოლო პარტნიორის გარიცხვის შესახებ გადაწყვეტილება მიღებულია 2012 წელს. მოსარჩელე საწარმო მიუთითებდა, რომ სასჯელის მოხდის შემდეგ ბ.ქ–ი კვლავ განაგრძობდა საზოგადოებისთვის ზიანის მიმყენებელი ქმედებების განხორციელებას. მოსარჩელის მტკიცებით, ბ.ქ–მა თავისი ინტერესებისთვის გამოიყენა საწარმოს კომერციული შანსი.
47. პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს ოქმში აღნიშნულია, რომ შპს „დ–ე ..“ მშენებლობის პერიოდში სარგებლოდა მიწის ნაკვეთით, რაც მშენებლობის ნორმების მოთხოვნის თანახმად, შემოსაზღვრული იყო ხის ღობით. აღნიშნულ ტერიტორიაზე განთავსებული იყო დროებითი სასაწყობო მეურნეობა. საწარმოს მიერ მის სარგებლობაში არსებულ ნაკვეთზე, შემდგომში შეძენის პერსპექტივის გათვალისწინებით, განთავსდა საწარმოს ბენზინგასამართი სადგურების ავზები და შემოისაზღვრა კაპიტალური კედლით, რომლის წინ განზრახული იყო ავტოსამრეცხაო ფარეხების მოწყობა. აღნიშნული ნაკვეთის საერთო ფართი იყო 419 კვ.მ, საიდანაც 155 კვ.მ ეკავა საწარმოს ბენზინგასამართი სადგურის ავზებს, რომელიც შემოსაზღვრულია კაპიტალური კედლით. საწარმომ გადაწყვიტა აღნიშნული მიწის ნაკვეთის ყიდვა ან იჯარით აღება, შესაბამის სამსახურს ააზომინა და საბოლოოდ პარტნიორები შეთანხმდნენ მის შესყიდვაზე. თბილისის მერიის მიერ გამოცხადებულ აუქციონზე, მოლაპარაკების შესაბამისად, საწარმოს დირექტორს - ბ.ქ–ს უნდა უზრუნველეყო ნაკვეთის შესყიდვა აუქციონზე. ნაცვლად ამისა, ბ.ქ–მა აუქციონზე წაიყვანა თავისი შვილი გ.ქ–ი (შპს „დ–ე ..“-ის სახელით თვითონ არ მიიღო მონაწილეობა) და თვალთმაქცურად შეაძენინა მიწის ნაკვეთი, სადაც განთავსებული იყო საზოგადოების 6 ცალი 30 ტონიანი ავზი თავისი ღობეებით. ოქმში მითითებულია, რომ ბ.ქ–მა იმოქმედა შპს-ის ინტერესების საზიანოდ და გამოიყენა ინფორმაცია პირადი სარგებლობის მიზნით. გ.ქ–მა კარგად იცოდა, რომ ტერიტორიის შეძენით დაინტერესებული იყო შპს „დ–ე ..“ და მასვე ეკუთვნოდა მასზე განთავსებული ინფრასტრუქტურა.
48. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ ბ.ქ–ს, როგორც სადავო გარიგების დადების დროს საწარმოს პარტნიორსა და დირექტორს, საწარმოს მიმართ გააჩნდა ერთგულების, გულმოდგინებისა და ზრუნვის ვალდებულება, ასევე ვალდებულება, რომ საკუთარ ინტერესებზე წინ საწარმოს ინტერესები დაეყენებინა, თუმცა სააპელაციო სასამართლომ პარტნიორის გარიცხვის ოქმში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები გარიცხვის საფუძვლად არ მიიჩნია. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ, ერთი მხრივ, ინტერესებს შორის დაცული უნდა იქნეს სამართლიანი ბალანსი და პირადი ინტერესების დაცვა არ უნდა აჭარბებდეს ინტერესთა საერთო თანაფარდობის ფარგლებს. მეორე მხრივ, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ პარტნიორთა გადაწყვეტილება მიწის ნაკვეთის შეძენა გამოხატული უნდა იყოს ობიექტური მტკიცებულებებით. მოცემულ შემთხვევაში საქმეში წარმოდგენილი არ არის პარტნიორთა გადაწყვეტილება მიწის ნაკვეთის შეძენის შესახებ, რათა მიჩნეულ იქნეს, რომ ბ.ქ–მა საკუთარი ინტერესებისთვის გამოიყენა საწარმოს კომერციული შანსი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ არ არსებობს ბ.ქ–ის საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვის საფუძველი.
49. ამასთან, სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა პარტნიორთა 2012 წლის 6 აგვისტოს კრების ოქმზე, სადაც მითითებულია კრების გადაწყვეტილება, რომ: 1) ბ.ქ–ი გაირიცხოს შპს „დ–ე ..“-ის პარტნიორობიდან; 3) გარიცხული პარტნიორის წილის კომპენსაციის საკითხი გადაწყდეს აუდიტის ჩატარების შემდეგ, წილის შეფასების გათვალისწინებით (იხ. ტ.1. ს.ფ.185-192).
50. მოცემულ შემთხვევაში კრების ოქმით დადგინდა ბ.ქ–ის უფლება წილის კომპენსაციაზე, თუმცა არ განსაზღვრულა მისი ოდენობა. სააპელაციო სასამართლო არ დაეთანხმა სხდომაზე მოსარჩელის წარმომადგენლის მიერ გაკეთებულ განმარტებას, რომ საწარმოს მიერ აღიარებულ იქნა და ბ.ქ–ს განემარტა უფლება კომპენსაციაზე, წილის ღირებულების განსაზღვრა კი არ წარმოადგენს კანონისმიერ ვალდებულებას. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ წილის კომპენსაციის ოდენობის დადგენის გარეშე პარტნიორი ვერ მიიჩნევა გარიცხულად და მიუთითა უზენაესი სასამართლოს განჩინებაზე, სადაც განმარტებულია: „საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის სამართლებრივ შედეგს წილზე საკუთრების უფლების ჩამორთმევა წარმოადგენს, შესაბამისად, პალატის მოსაზრებით, შესაბამისი ფაქტობრივი წინაპირობების შესრულების შემთხვევაში, საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვა არ უნდა განხორციელდეს მისი წილის კომპენსაციის საკითხის გადაუწყვეტლად, რათა არ მოხდეს მისი კონსტიტუციით დაცული საკუთრების უფლების შელახვა“ (სუსგ Nას-1203- 2018, 25.04. 2019 წ.).
51. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ბ.ქ–ის სააპელაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ. ნაწილობრივ უნდა გაუქმდეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 16 მაისის გადაწყვეტილება და საწარმოს სარჩელი ბ.ქ–ის გარიცხვასთან დაკავშირებით არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

52. საკასაციო სამართალწარმოების ეტაპი

52.1. სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საკასაციო საჩივრებით გაასაჩივრეს მხარეებმა.
52.2. ბ.ქ–მა (პირველი კასატორი) მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, ზიანის ანაზღაურების ნაწილში შპს „დ–ე..“-ის სარჩელის უარყოფა (იხ. საკასაციო საჩივარი- ტ. 9. ს.ფ. 195-207). კასატორს მიაჩნია, რომ მისი ბრალეულობა საწარმოსათვის ზიანის მიყენებაში არ დასტურდება. კასატორი ვრცლად მსჯელობს საწარმოში ჩატარებულ მატერიალურ ფასეულობათა ინვენტარიზაციაზე, რომლის საფუძველზე 2005 წლის 26 ოქტომბრის აქტით მოსარჩელე საწარმოს დაუფიქსირდა 888162.58 ლარის დანაკლისი (დღგ-ის გარეშე). ეს დანაკლისი, როგორც საქონლის რეალიზაცია, უნდა დაფიქსირებულიყო 2005 წლის ოქტომბერში და დღგ-ის დეკლარაცია უნდა ჩაბარებულიყო 2005 წლის 15 ნოემბრამდე; რაც შეეხება სისხლის სამართლის საქმეზე დადგენილ განაჩენს, მას საერთოდ არ აქვს კავშირი დანაკლისთან, დანაკლისი არც კი არის ნახსენები განაჩენში. მოსარჩელე ვერ ასაბუთებს ზიანის არსებობაში პარტნიორის ბრალეულობას, რაც მისი მტკიცების ტვირთია.
52.3. შპს „დ–ე..“-ის (მეორე კასატორი) დირექტორმა ა.გ–მა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების ნაწილობრივ გაუქმება და, ახალი გადაწყვეტილების მიღებით, ბ.ქ–ის საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვა მოითხოვა (პირველი ინსტანციის სასამართლოს 2015 წლის 16 მაისის გადაწყვეტილების ძალაში დატოვება).
52.4. შპს „დ–ე..“-ის დირექტორმა ა.გ–მა, ასევე, გაასაჩივრა სააპელაციო სასამართლოს 2022 წლის 27 ოქტომბრის განჩინება (იხ. ტ.9, ს.ფ.64-85) მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის თაობაზე. კასატორი მოითხოვს აუდიტის დასკვნის, რომლითაც შეფასებულია საწარმოს 50%-იანი წილის ღირებულება (იხ. ტ.8, ს.ფ.103-125) დასაშვებად ცნობას. კასატორს მიაჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლომ არ შეასრულა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2019 წლის 25 აპრილის N ას-1203-2018 საქმეზე მიღებული განჩინების მითითება საწარმოდან გასარიცხი პარტნიორის წილის კომპენსაციის გადაწყვეტის თაობაზე და დაუშვებლად ცნო აუდიტის დასკვნა, რითაც პრაქტიკულად წინასწარ გამოხატა აზრი, რომ არ აპირებდა პარტნიორის გარიცხვას.
52.5. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 28 მარტის განჩინებით შპს „დ–ე..“-ის დირექტორის ა.გ–ის - საკასაციო საჩივარი, ხოლო 2023 წლის 11 მაისის განჩინებით - ბ.ქ–ის საკასაციო საჩივარი წარმოებაში იქნა მიღებული სსსკ-ის 391-ე მუხლის მიხედვით დასაშვებობის წინაპირობების შესამოწმებლად.
52.6. მხარეთა საკასაციო საჩივრები დასაშვებად იქნა ცნობილი არსებითად განხილვის მიზნით სსსკ-ის 391-ე მუხლის მეხუთე „ე“ ქვეპუნქტის საფუძველზე „სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მატერიალური ან/და საპროცესო სამართლის ნორმების მნიშვნელოვანი დარღვევით, რასაც შეეძლო არსებითად ემოქმედა საქმის განხილვის შედეგზე“.

53. საკასაციო სასამართლოს სხდომებზე მხარეთა მიერ გამოთქმული პოზიციები

53.1. საკასაციო სასამართლოს მიერ ზეპირი მოსმენით ჩატარდა სხდომები 2024 წლის 8 თებერვალს, 21 მარტს, 4 ივნისს, 4 ივლისს და 23 ივლისს. 2024 წლის 8 თებერვლის სხდომაზე გამოცხადებულ მხარეთაგან, პირველ კასატორს- ბ.ქ–ს, რომელიც ადვოკატის გარეშე გამოცხადდა, განემარტა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის საფუძველზე საკასაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის ფარგლები, რაც წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრების ფარგლებში, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების შემოწმებას გულისხმობს.
53.2. საკასაციო სასამართლოს 2024 წლის 21 მარტის ზეპირი მოსმენით გამართულ სხდომაზე გამოცხადებულმა მეორე კასატორმა- საწარმომ, საკუთარი საკასაციო პრეტენზიის მიხედვით, შემდეგ ძირითად გარემოებებზე გაამახვილა ყურადღება და უპასუხა სასამართლოს შეკითხვებს (მოისმინეთ 2024 წლის 21 მარტის სხდომის ოქმი 13:07:23-დან):
53.2.1. საწარმომ (მეორე კასატორმა) განმარტა, რომ პარტნიორის (მოცემული დავის პირველი კასატორის) მხრიდან დარღვევებს განგრძობადი ხასიათი ჰქონდა, როგორც კრების მიერ მისი გარიცხვის გადაწყვეტილების მიღებამდე, ისე - მას შემდეგაც. პარტნიორის მიერ კომერციული შანსის მითვისებასთან დაკავშირებით საყურადღებოა რამდენიმე გარემოება: ა) მიწის ნაკვეთი კომპანიის სრულფასოვანი საქმიანობითვის იყო სასიცოცხლოდ აუცილებელი, რაც პირველმა კასატორმა იცოდა, როგორც საწარმოს ერთ-ერთმა დამფუძნებელმა პარტნიორმა და დირექტორმა. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს მითითება ფორმალურ მხარეზე, რომ არ ჩატარებულა პარტნიორთა კრება, რომელიც აუქციონში საწარმოს მონაწილეობაზე მიიღებდა გადაწყვეტილებას, არ არის რელევანტური საკითხი, რადგან როგორც პარტნიორის, ისე დირექტორის კანონისმიერი ვალდებულება არის, რომ კომპანიის საქმიანობის ფარგლებში მიღებული ინფორმაცია კომპანიის სასარგებლოდ იქნას გამოყენებული, იმოქმედოს კომპანიის ინტერესების შესაბამისად, არც ისეთი კრება არ არსებობს, რომლითაც პარტნიორები შეთანხმდნენ, რომ არ შეეძინათ კონკრეტული მიწის ნაკვეთი და შეეძინა პირველი კასატორის შვილს. ფორმალიზმის მსხვერპლად არ უნდა იქცეს კანონისმიერი ვალდებულებებით განსაზღვრული შინაარსი, სადაც კომპანიას პრაქტიკულად ჰქონდა მოლოდინი, რომ მისი დირექტორი კომპანიის სასარგებლოდ მიიღებდა გადაწყვეტილებას ამ მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებით. კრების ჩაუტარებლობა მხოლოდ ფორმალური კომპონენტია, რომელზედაც უთითებს სააპელაციო სასამართლო; ბ) ამის შემდეგ იწყება ქმედებების კასკადი ამ მიწის ნაკვეთზე. ეს ნაკვეთი გაცემულია იჯარით საწარმოზე (მეორე კასატორზე), მასზე განთავსებულია ავზები, როდესაც მთავარ მოიჯარესთან - შპს „ვ.პ–თან“ გაფორმდა ხელშეკრულება და უნდა აღინიშნოს, რომ არა ეს საიჯარო საქმიანობა, პრაქტიკულად საწარმო დღეს აღარ იარსებებდა, რაც საწარმოს მეორე პარტნიორის- ა.გ–ის დიდი დამსახურებაა. ამ შემთხვევაში უკვე საიჯარო ურთიერთობა არსებობდა, შემოსავლები შემოდიოდა და საქმეში წარმოდგენილია მტკიცებულებები, რომლებიც სააპელაციო სასამართლომ ყურადღების მიღმა დატოვა, რომლებითაც დასტურდება, რომ საწარმოს პარტნიორის-ბ.ქ–ის ადვოკატის მიერ იყო ინიცირებული ამ საიჯარო ურთიერთობის გაუქმება. საუბარია მიწის ნაკვეთზე, რომელზედაც ავზებია განთავსებული, ამ ავზებთან დაკავშირებული ხელშეკრულების გაუქმების მცდელობა იყო პირდაპირ გამოხატული ნება, წარდგენილია რეესტრში ჩანაწერი. შესაბამისად, კასატორი საწარმო უდიდესი დარტყმის ქვეშ დგებოდა. „ვ.პ–თან“ გაფორმებული იჯარის ხელშეკრულების საფუძველზე სრულიად ცხადია, რომ თუ არ იქნება ავზები, შეუძლებელი იქნება საქმიანობა. ავზები კი იმ მიწის ნაკვეთზეა განთავსებული, რომელიც ბ.ქ–მა თავის შვილს დაასაკუთრებინა. 500 000 აშშ დოლარის ოდენობით ჯარიმას ითვალისწინებს ხელშეკრულება საიჯარო ურთიერთობის შეწყვეტისათვის, შესაბამისად, „ვ.პ–ს“ აქვს ამ საჯარიმო თანხის მოთხოვნის უფლება კასატორი საწარმოსაგან. პირველმა კასატორმა (ბ.ქ–მა) იცოდა, რომ ასეთი მოქმედება პრაქტიკულად ძირითად მოიჯარესთან („ვ.პ–თან“) საიჯარო ურთიერთობის შეწყვეტას გამოიწვევდა და მაინც წარადგინა რეესტრში განცხადება იმ საიჯარო ურთიერთობის შეწყვეტაზე, რომელიც საწარმოს საქმიანობისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობის იყო. შემდეგ ეს მიწა თითქოსდა სხვა პირზე გადაფორმდა, ის პირი არ ცხადდებოდა, რომ საიჯარო თანხა არ მიეღო. ამ საიჯარო თანხის მიუღებლობის გამო საწარმო ცდილობდა, რომ ნოტარიუსთან დეპონირების მექანიზმი გამოეყენებინა და არ დაეშვა პრეცედენტი, რაც სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრულია სამ თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში ქირის გადაუხდელობისთვის, რაც ანალოგიით გამოიყენება იჯარის ურთიერთობის შეწყვეტით. საწარმო დეპონირებით იხდიდა საიჯარო ქირას, რათა არ შეწყვეტილიყო საიჯარო ურთიერთობა ძირითად მოიჯარესთან;
53.2.2. საკასაციო სასამართლოს შეკითხვის (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ; სხდომის ოქმი 13:13:20-დან- კომერციული შანსის მითვისება არის დირექტორის მიერ ერთგულების მოვალეობის დარღვევის ფორმა და ფიდუციური ვალდებულების ნაწილი, რაც გასაგებია დირექტორის პასუხისმგებლობაზე საუბრის შემთხვევაში, თუმცა, პარტნიორის პასუხისმგებლობის შესახებ მსჯელობის დროს, საინტერესოა, საიდან გამომდინარეობს პარტნიორის ერთგულების მოვალეობა და ის მოვალეობა, რომ არ დადოს გარკვეული გარიგება, რომელიც შესაძლოა საწარმოს ინტერესში იყოს. ცხადია, კასატორი ყურადღებას ამახვილებს, რომ მოცემულ შემთხვევაში ბ.ქ–ი საწარმოს 50 %-ის მფლობელი პარტნიორი და იმავდროულად დირექტორია და არ უნდა გაიმიჯნოს ამ მოცემულობით პასუხისმგებლობა დირექტორსა და პარტნიორს შორის, რასაც საკასაციო სასამართლო შეაფასებს. ამ შემთხვევაში საკასაციო სასამართლოს აინტერესებს კასატორის პასუხი, თუ საიდან გამომდინარეობს საწარმოს პარტნიორის პასუხისმგბელობა, რომელი ფაქტობრივი გარემოებიდან და სამართლებრივი საფუძვლიდან) პასუხად, მეორე კასატორმა (საწარმომ) განმარტა: ეს მიწა ყოველთვის წარმოადგენდა საწარმოს ინტერესის საგანს, რომელზედაც უნდა განთავსებულიყო ავზები, რომლის გარეშეც ბენზინგასამართი სადგური ვერ იფუნქციონირებდა და სამეწარმეო (კომერციული) ინტერესი არც ერთ საწარმოს არ ექნებოდა ავზების გარეშე. ამიტომ ეს მიწის ნაკვეთი იყო სწორედ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ობიექტი, რომელზეც ავზების განთავსების შემთხვევაში ობიექტი გამართულად იმუშავებდა. ეს გარემობა თავიდანვე ცნობილი იყო პარტნიორებისათვის და მათ ბიზნესინტერესს წარმოადგენდა და ბიზნესგეგმის ნაწილი იყო ამ მიწის ნაკვეთის შეძენა, შესაბამისად, შესაძლებლობისთანავე - აუქციონში მონაწილეობა. ეს მიწა შეიძინა პარტნიორის (მოცემულ დავაში პირველი კასატორის) შვილმა და საწარმოს მიაქირავა. სწორედ ამ მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებით იყო მოლოდინი, რომ პარტნიორები ურთიერთშეთანხმებით შეიძენდნენ ამ მიწას, უფრო მეტიც, ამ მიწის ნაკვეთის აუქციონზე გამოტანას წინ უძღოდა მთელი რიგი სამუშაოების, ფორმალური თვალსაზრისით, რომელშიც საწარმოს ორივე პარტნიორი იყო ჩართული. პარტნიორები ერთობლივად საქმიანობდნენ, რომ მიწის ნაკვეთი აუქციონზე გამოსულიყო და საწარმოს (მეორე კასატორს) შეეძინა, საწარმოს გაეფართოებინა მისი საკუთრების ფარგლები მიწის ნაკვეთთან მიმართებით და საწარმოს სრულფასოვანი ფუნქციონირება შესძლებოდა.
53.2.3. წინამდებარე განჩინების 53.2.2-ე ქვეპუნქტში საწარმოს წარმომადგენლის მიერ მითითებული გარემოებებიდან გამომდინარე სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, ცნობილი იყო თუ არა საწარმოსთვის აუქციონის გამოცხადება, რომელიც საჯაროდ ცხადდება, მეორე კასატორმა მიუთითა, რომ ე.წ. წინასააუქციონო პერიოდში საწარმოს ორივე პარტნიორი იყო ჩართული, საწარმოს 50 %-იანმა პარტნიორმა ა.გ–მა განმარტა, რომ ის არ იყო დირექტორი; აუქციონზე გამოცხადდნენ, როგორც საწარმოს დირექტორი-ბ.ქ–ი, ისე-მისი შვილიც, სწორედ ამ გარემოებით ისარგებლა ბ.ქ–მა (პირველმა კასატორმა), საწარმოს წინასააუქციონო რეგისტრაცია არ გაუვლია, აზომვებიც კი საკუთარი ხარჯებით ჩაატარა ა.გ–მა, რადგან მეორე პარტნიორი და იმავდროულად დირექტორი აცხადებდა, რომ ვინც დაინტერესებულია, იმან ჩაატაროსო აზომვები. შესაბამისად, ა.გ–ი, როგორც საწარმოს პარტნიორი, ვერ მიიღებდა ამ პროცედურებში მონაწილეობას, ხოლო ბ.ქ–მა, რომელიც პარტნიორი და იმავდროულად დირექტორი იყო, არ გააკეთა ის, რაც საწარმოს ინტერესებში იყო, სამაგიეროდ მისმა შვილმა მიიღო მონაწილეობა და შეიძინა კიდევ ის მიწის ნაკვეთი, რომელიც საწარმოს ფუნქციონირებისთვის იყო მნიშვნელოვანი (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024 წლის სხდომის ოქმი 13:25:44-დან);
53.2.4. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად (კასატორი საწარმოს პრეტენზია ისაა, რომ ბ.ქ–ის, როგორც დირექტორის, ქმედებებით საწარმოს კომერციული შანსი დაიკარგა 419 კვ.მ (მისი შემადგენელია ის 155 კვ.მ მიწის ნაკვეთი, რომელზედაც ავზებია განთავსებული) მიწის ნაკვეთის პირველი კასატორის- ბ.ქ–ის შვილის-გ.ქ–ის მიერ შეძენით. მოპასუხის მტკიცებულებების მიხედვით, საწარმოსათვის კომერციული მნიშვნელობის ტერიტორიაზე, სხვადასხვა პერიოდში, მათ შორის სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენამდე (419 კვ.მ მიწის ნაკვეთის შეძენის ოქმის თარიღია 26.10.2009წ; საწარმოს დირექტორის შვილს იმავე ტერიტორიაზე შეძენილი აქვს კიდევ რამდენიმე მიწის ნაკვეთი აუქციონის გზით, 260 კვ.მ შეიძინა 24.12.2008წ, ხოლო 351 კვ.მ მიწის ნაკვეთი - 7.12.2009წ; იხ. ტ.3, ბ.ქ–ის დაზუსტებულ შესაგებელს ერთვის ს.ფ. 48, 56, 63, 76; ) შესაბამისად, ხომ არ ნიშნავს, რომ მიწის ნაკვეთების საჯარო აუქციონზე გასაყიდად გატანის ფაქტი საწარმოს პროცესუალური მოწინააღმდეგის შვილისთვისაც - გ.ქ–ისთვისაც ცნობილი იყო და ის კანონით დადგენილი გზით იძენდა სხვადასხვა ლოტით გამოცხადებულ მიწის ნაკვეთებს? რამდენად დასტურდება, რომ სწორედ ბ.ქ–ისგან შეიტყო გ.ქ–მა სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენის შესახებ, რაც კომერციული შანსის წართმევად უნდა დაკვალიფიცირდეს?) კასატორმა საწარმომ განმარტა, რომ, ცხადია, გ.ქ–ს შეეძლო შეეძინა ნებისმიერი მიწის ნაკვეთი და სადაც უნდოდა, ის მიწის ნაკვეთი, თუმცა, როდესაც სადავო 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთი გავიდა აუქციონზე, მასზე უკვე განთავსებული იყო ავზები, რაც იცოდნენ როგორც ბ.ქ–მა, ისე - გ.ქ–მა. ამასთან გიორგიმ ეს იცოდა არა მხოლოდ მამისგან, არამედ თვითონაც ხშირად მიდიოდა იმ ტერიტორიაზე. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, კასატორმა საწარმომ დააზუსტა, რომ ავზები ფაქტობრივ მფლობელობაში ჰქონდა საწარმოს, რაც აუცილებელი იყო საწარმოს ფუნქციონირებისთვის, ბ.ქ–მა, როგორც დირექტორმა, ეს იცოდა და ეს მისმა შვილმაც იცოდა მამამისისგან (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი 13: 35:07-დან).
53.2.5. სასამართლოს შეკითხვაზე (რომ კანონი არ ავალდებულებს თუნდაც დირექტორის შვილს, თავი შეიკავოს და არ დადოს ისეთი გარიგება, რომლის მიმართ შესაძლოა იმ საწარმოს ჰქონდეს ინტერესი, რომლის დირექტორიც სავარაუდო შემძენის ოჯახის წევრია და რომელიც კანონიერია. კომერციული შანსის შესაფასებლად, უნდა დგინდებოდეს, რომ კონკრეტული გარიგება არ დაიდებოდა, რომ არა კონკრეტული პირისათვის მიწოდებული ინფორმაცია საწარმოს დირექტორის ან პარტნიორისაგან) კასატორმა საწარმომ განმარტა, რომ შესაძლოა პირველი კასატორის შვილს ადრეც ჰქონდა შეძენილი სხვა მიწის ნაკვეთი და სადავო მიწის ნაკვეთზე კონკრეტულად მამამისისგან არ ჰქონდა ინფორმაცია, მაგრამ პირველი კასატორისაგან მისმა შვილმა იცოდა, თუ რა მნიშვნელობა ჰქონდა სწორედ 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთს, რომელზედაც ავზებია განთავსებული საწარმოს ფუნქციონირებისათვის (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი 13:37:20-დან).
53.2.6. მეორე კასატორის (საწარმოს) მიერ მითითებული გარემოება 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთის აუქციონზე შეძენასთან დაკავშირებით არის თუ არა საწარმოს კომერციული შანსი, კასატორმა განმარტა, რომ სასამართლომ უნდა დაინახოს ის ლოგიკური ჯაჭვი, რომელიც საქმეზე დადგენილი გარემოებებით დასტურდება. გ.ქ–ის ჩართულობა იმით ვლინდება, რომ, როგორც კი ამ უკანასკნელმა 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთი შეიძინა აუქციონზე, მაშინვე მიაქირავა საწარმოს (მეორე კასატორს), ანუ მან თავიდანვე იცოდა, რომ სასარგებლო, სარფიან ფასად მიაქირავებდა იმ საწარმოს, სადაც დირექტორი მამამისი- ბ.ქ–ი იყო. საქმეში წარმოდგენილია მტკიცებულება, რომ ეს საიჯარო ურთიერთობა არსებობდა. ზუსტად ამ კონტექსტში შეიძინა გ.ქ–მა ეს 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთი, რომ შემდეგ შპს „დ–ე ..“-თვის მიექირავებინა, ეს არ იყო საწარმოს ინტერესისგან განცალკევებული კონტექსტი, მაგალითად, სხვა მიწებიც აქვს იმ ტერიტორიაზე შეძენილი, თუმცა, არ გაუქირავებია ეს ქონებები სხვა პირებზე. სწორედ შპს „დ–ე..“-თან დაკავშირებული ინტერესებით მოქმედებდნენ მამა-შვილი, რომელთაც იმავდროულად შექმნეს ქმედითი ბერკეტი საწარმოს პარტნიორის-ა.გ–ის წინააღმდეგ, რადგან ამ მიწის ნაკვეთის გარეშე, როგორც არაერთხელ აღინიშნა, საწარმოს სრულფასოვანი ფუნქციონირება შეუძლებელი იქნებოდა, რომლის ამოქმედება ყოველთვის შეეძლოთ. ამან არც დაახანა, როგორც კი დაიძაბა საწარმოს პარტნიორებს შორის ურთიერთობა, იმწამსვე პირველმა კასატორმა-ბ.ქ–მა თვითონვე მოითხოვა საჯარო რეესტრში საიჯარო ურთიერთობის (ხელშეკრულების) შეწყვეტა, რომელიც თავის შვილთან - გ.ქ–თან ჰქონდა გაფორმებული. რეესტრში ამ განცხადების დაფიქსირებისთანავე, გამოვლინდა მამა-შვილის, როგორც ურთიერთდაკავშირებული პირების საკითხი და საწარმოს საზიანოდ იკვეთებოდა მამა-შვილის მოქმედება. ამის შემდეგ, დაიწყო სხვა პირებზე მიწის ნაკვეთის გადაფორმება. ეს მიწის ნაკვეთი არ წარმოადგენდა გ.ქ–ისთვის დამოუკიდებელი კომერციული ინტერესის საგანს. მან სხვას (ვინმე ფიზიკურ პირს) გადაუფორმა ეს მიწა, რა თანხის საფასურად არ ჩანს, და, არსებულ მოიჯარესთან - „ვ.პ–თან“ რომ პრობლემები არ შექმნილიყო, საწარმომ კეთილსინდისიერად დაიწყო ახალი მეიჯარის (კრედიტორის) მოძიება, რათა არ დამდგარიყო იჯარის თანხის გადაუხდელობის გამო, ხელშეკრულების ცალმხრივად შეწყვეტის სამართლებრივი საფუძველი. უკვე ცხადი იყო ბ.ქ–ისა და მისი შვილის გამიზნული ქმედებები, შეწყვეტილიყო საიჯარო ურთიერთობა, შპს „დ–ე..“ თუ დაკარგავდა იჯარის ობიექტს, მოუწევდა „ვ.პ–ისთვის“ 500 000 აშშ დოლარის გადახდა, რაც ცხადია, საწარმოსთვის საზიანო იყო. ეს იყო საწარმოს წინააღმდეგ მიმართული მოქმედებების მიზანმიმართული კასკადი, რომელსაც ასევე, საბოლოო ჯამში უნდა მოჰყოლოდა პარტნიორის-ა.გ–ის ინტერესების შელახვა. იჯარის თანხის გადასახდელად ნოტარიუსთან დეპონირებას მიმართა საწარმომ, სხვა გზა არ იყო დარჩენილი, საჯარო რეესტრში მოძიებული ქვაზი-მეიჯარის სასარგებლოდ საწარმო იხდიდა თანხას, რათა გამოუსწორებელი შედეგები აეცილებინა თავიდან. ეს ქმედებები თავიდან ბ.ქ–ის (პირველი კასატორის) დირექტორად ყოფნის პერიოდში დაიწყო, შემდეგ კი მეორე პარტნიორის- ა.გ–ის დირექტორობის პერიოდში გააგრძელა პირველმა კასატორმა დამაზიანებელი ქმედებები, სწორედ ამიტომ უთითებს მეორე კასატორი (საწარმო), რომ განგრძობითი ხასიათი აქვს ბ.ქ–ის, ერთი მხრივ, როგორც პარტნიორისა და დირექტორის ქმედებებს, მეორე მხრივ, მისი, როგორც დირექტორის პოზიციიდან გადაყენებულის, პარტნიორის საზიანო ქმედებებს.
53.2.7. მეორე კასატორის (საწარმოს) მიერ ზემოთ მითითებული გარემოებებიდან გამომდინარე, საწარმოს კომერციული შანსის მითვისების კონტექსტში, სასამართლოს შეკითხვაზე (იმ დაშვებით, რომ იკვეთება ბ.ქ–ის, როგორც დირექტორის, მიერ ერთგულების მოვალეობის დარღვევის ფაქტი, არის თუ არა საწარმოს მიერ მითითებული გარემოებები პარტნიორის გარიცხვის საფუძველი? ისეთივე ვალდებულებები აქვს პარტნიორს, როგორც დირექტორს? არის თუ არა პარტნიორის ქმედებები იმ მასშტაბის, რომელიც დირექტორის ერთგულების მოვალეობის მიღმა, პარტნიორის პასუხისმგებლობას იწვევს?) საწარმოს წარმომადგენელმა განმარტა: ეს ფაქტობრივი გარემოებები ცალსახად არის საწარმოსათვის საზიანო, რომელიც ორკესტრირებულია მამა-შვილის ქ–ების მიერ. სადავო ურთიერთობის დროს მოქმედი „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-91 მუხლის მე-6 ნაწილი დირექტორის ერთგულების მოვალეობას ადგენს, რაც შეეხება ზემოხსენებული ქმედებების საფუძველზე პარტნიორის პასუხისმგებლობას, იურიდიული დოქტრინა, სასამართლო პრაქტიკა, ცხადყოფს, რომ სამართლებრივი ჯაჭვი იკვრება, თუ დირექტორი და პარტნიორი ერთი და იგივე პირია, მათი გამიჯვნა შეუძლებელია. გასათვალისწინებელია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 396-ე და 405-ე მუხლების რეგლამენტაცია. იმხანად მოქმედი „მეწარმეთა შესახებ“ კანონი პირდაპირ არ ითვალისწინებდა რეგულაციას, რომ პარტნიორის, რომელიც იმავდროულად დირექტორია, მიერ ერთგულების მოვალეობის დარღვევა, რას იწვევს, თუმცა, არც ის იყო განსაზღვრული, რომ დირექტორის, რომელიც იმავდროულად პარტნიორია, მიერ ერთგულების მოვალეობის დარღვევა გამორიცხავს პარტნიორის პასუხისმგებლობას. ასევე გასათვალისწინებელია, რომ იმხანად მოქმედი სპეციალური კანონის 46-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით დადგენილია, რომ პარტნიორთა უფლება-მოვალეობები და წილების თავდაპირველი განაწილების წესი განისაზღვრება საწარმოს წესდებით. საქმის მასალებში წარმოდგენილია საწარმოს წესდება რომლის 3.4 მუხლი ადგენს, პარტნიორები ვალდებულნი არიან არ განახორციელონ ქმედება, რომელიც აზარალებს ან საფრთხეს შეუქმნის საზოგადოების ინტერესებს. სწორედ ზემოხსენებული სპეციალური კანონის 46.1-ე მუხლის დანაწესს გაჰყვა საწარმო და შექმნა წესდება, სადაც თითქოს პირდაპირ დაურეგულირებელი საკითხი დაარეგულირა წესდებით და, უფრო მეტიც, ამ წესდების 7.9 მუხლით მოწესრიგებულია პარტნიორთა კრების ჩანაწერი: იმ შემთხვევაში, როდესაც პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილება ეხება ერთ ან რამდენიმე პარტნიორს, კერძოდ, საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საკითხის განხილვას, ეს პარტნიორები ან მათი რწმუნებულები, კენჭისყრაში არ იღებენ მონაწილეობას. ასევე, მნიშვნელოვანია წესდების მე-3 მუხლი, რომლის თანახმად, 8.1. პარტნიორთა კრების კომპეტენციას განეკუთვნება და მას მოსდევს 8.1.17 ქვეპუნქტი, რომლის მიხედვით საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვა წარმოადგენს კრების ერთ-ერთ კომპეტენციას. აქედან გამომდინარე, „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის საფუძველზე მხარეებმა სამართლებრივად განსაზღვრეს პარტნიორთა უფლება-მოვალეობები მე-3 მუხლით; წესდების 3.4-ე მუხლში მიუთითეს, რომ პარტნიორები ვალდებულნი არიან არ განახორციელონ ქმედება, რომელიც აზარალებს ან საფრთხეს შეუქმნის საზოგადოების ინტერესებს. წესდებითვე განსაზღვრეს პარტნიორის გარიცხვის შესაძლებლობა, რაც კანონის იმდროინდელი ვიწრო განმარტებით, მოწინააღმდეგის მტკიცებით, თითქოს მხოლოდ პარტნიორის მიერ შესატანის განუხორციელებლობას უკავშირდებოდა მისი გარიცხვა, ამის საწინააღმდეგოს ადასტურებს იმდროინდელი სასამართლო პრაქტიკაც, ამის შემდეგ უკვე სსკ-ის 316-ე მუხლით დადგენილი გულისხმიერების ვალდებულება დგება, 399-ე და 405-ე მუხლებით გათვალისწინებული სამართლებრივი შედეგები. მოცემულ შემთხვევაში ამოსავალი ისაა, რომ პარტნიორი და დირექტორი ერთი და იგივე პირია და მის ქმედებებს, როგორც დირექტორისას (91.6-ე მუხლი), ერთგულების მოვალეობის პრინციპი უდგება, ხოლო შემდეგ, როგორც პარტნიორის ქმედება, ზემოთ მითითებული სამართლებრივი საფუძვლებით, შესაძლებელია გახდეს საზოგადოებიდან მისი გარიცხვის საფუძველი. იურიდიულ ლიტერატურასა და სასამართლო პრაქტიკაშიც დგას საკითხი, რის თაობაზეც სასამართლო სვამს შეკითხვებს, თუ ზიანის მიმყენებლი პარტნიორი, იმავდროულად საზოგადოების დირექტორია და საზოგადოებისათვის არსებითი საფრთხის გასანეიტრალებლად საკმარისია მხოლოდ დირექტორის მმართველობითი პოზიციიდან მისი ჩამოშორება, მაშინ გარიცხვის საკითხი უნდა დადგეს კითხვის ნიშნის ქვეშ, არის თუ არა პროპორციული. ეს ერთ-ერთი ცენტრალური საკითხია. როდესაც ვლინდება ისეთი გარემოება, რომ საწარმოსთან იჯარის ხელშეკრულების შეწყვეტა წარმოშობს საწარმოსათვის 500 000 აშშ დოლარის ოდენობით ჯარიმის გადახდის ვალდებულებას; მიწის ნაკვეთის გ.ქ–ის მიერ შეძენით საწარმოს სხვა გზა არ დარჩა, რაიმე ფორმით უნდა შეენარჩუნებინა ხელშეკრულება „ვ.პ–თან“ (საქმის მასალებშია შესატყვისი მტკიცებულებები: ტ.1, ს.ფ. 234-240- იჯარის ხელშეკრულება (16.08.2010წ.) და მისი დამატება; ტ.9, ს.ფ. 7-10 „dvd დისკი“-ვოდეოჩანაწერი, ამ დროს ბ.ქ–ი პარტნიორია და არა დირექტორი- ადმინისტრაციული წარმოებაა ასახული, სადაც ბ.ქ–ი ითხოვს იჯარის ხელშეკრულების გაუქმებას, მესამე პირია მესაკუთრე). კასატორს (საწარმოს) მიაჩნია, რომ ბ.ქ–ი მოქმედებს სწორედ საწარმოს საზიანოდ, სხვა პირის - მეიჯარის ინტერესებს იცავს და არა საწარმოს. ეს მტკიცებულება არ შეუფასებია სააპელაციო სასამართლოს. ასევე საქმეში წარმოდგენილია (ტ. 6, ს.ფ. 4-27) უზრუნველყოფის განჩინებაზე დართული მტკიცებულებები, რომელთა მიხედვით დასტურდება, რომ პირველმა კასატორმა ჩაიბარა დაუსწრებელი გადაწყვეტილება, როგორც საწარმოს დირექტორმა, თუმცა, მაშინ აღარ იყო საწარმოს დირექტორი, გაუშვა გასაჩივრების ვადა, შემდეგ საწარმოს დიდი ძალისხმევა დასჭირდა ამის დასადგენად. პირველი კასტორი საწარმოს საზიანოდ მოქმედებდა, როგორც დირექტორი იბარებდა სასამართლოს იმ აქტებს, რომლის უფლებამოსილებაც არ ჰქონდა. განგრძობითი ხასიათის დამაზიანებლი ქმედება ადასტურებს ასევე მესამე პირის წინაშე ძველი თარიღით ვალის აღიარებას.
53.2.8. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, კასატორმა (საწარმომ) განმარტა, რომ ეს ერთადერთი ქონებაა, ობიექტია, რაც საწარმოს გააჩნია. სხვა ქონება რომ ჰქონდეს, ის არ იქნებოდა ამდენად დამოკიდებული ამ იჯარის ხელშეკრულებაზე და მისგან გამომდინარე ზიანის საფრთხეზე (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი14:20:48-დან).
53.2.9. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, კასატორმა (საწარმომ) განმარტა, რომ პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილება სადავო 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთის შეძენის თაობაზე არ არსებობს, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ იმხანად მოქმედი „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის თანახმად, ეს არ არის ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც ექცევა კომპანიის ყოველდღიურ საქმიანობაში, შესაბამისად, 9.7 მუხლის ფარგლებში, ამ კატეგორიას არ განეკუთვნებოდა. ამიტომ შეთანხმდნენ პარტნიორები მიწის ნაკვეთის შეძენაზე, რაც არ განხორციელდა. დირექტორს, რომელიც თვითონაც პარტნიორი იყო, ასევე ჰქონდა მეორე პარტნიორის თახმობა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი14:23:28-დან).
53.2.10. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, არის თუ არა საჭირო პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილება უძრავი ქონების აუქციონზე შესაძენად, კასატორმა (საწარმომ) განმარტა, რომ მისი მოსაზრებით, საწარმოს დირექტორს ჰქონდა უფლება, შეეძინა მიწის ნაკვეთი. ასეც რომ არ იყოს, საკასაციო სასამართლომ ყურადღება უნდა გაამახვილოს იმაზე, რომ ბ.ქ–მა საწარმოს „ინსაიდერული“ (შიდა) ინფორმაცია გამოიყენა საწარმოს საზიანოდ. სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, თუ რითი დგინდება, რომ საწარმოს მისთვის საინტერესო მიწის ნაკვეთის შეძენის შესაძლებლობა ჰქონდა, რა მტკიცებულებებით დასტურდება, კასატორმა მიუთითა იჯარის ხელშეკრულებაზე, მისგან შემოსულ თანხაზე, იმაზე, რომ საწარმოს დივიდენდი არ გაუცია; სესხი საწარმომ აიღო 2011 წელს, აუქციონის ჩატარების დროს სესხი არ ჰქონდა, საწარმოს არც ჯარიმები ერიცხება. აღსანიშნავია, რომ იმხანად „მეწარმეთა შესახებ“ კანონი არ ითხოვდა უძრავი ქონების შესაძენად პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილებას, ამ გადაწყვეტილების მიღება შეეძლო დირექტორს, რომლისთვისაც ცნობილი იყო, რა ფინანსური შესაძლებლობა ჰქონდა საწარმოს. 2009 წლის მდგომარეობით „მეწარმეთა შესახებ“ კანონი არ ითვალისწინებდა ისეთ შეზღუდვას, რომელიც შეაფერხებდა საწარმოს სახელით მოქმედ იმდროინდელ დირექტორს - ბ.ქ–ს, აუქციონზე შეეძინა საწარმოსათვის კომერციულად საინტერესო ქონება, თუ რაიმე სადავო გახდებოდა, ეს უკვე შიდაკორპორაციული მოწესრიგებაა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი14:34:04-დან).
53.2.11. კასატორმა ყურადღება გაამახვილა, რომ როგორც კი გ.ქ–მა შეიძინა საწარმოსთვის კომერციულად საინტერესო უძრავი ქონება, საწარმოს იმდროინდელმა დირექტორმა - ბ.ქ–მა მაშინვე გააფორმა იჯარის ხელშეკრულება თავის შვილთან, რაც მიზანმიმართული ქმედება იყო საწარმოს საზიანოდ. მეორე კასატორს (საწარმოს) მიაჩნია, რომ გამოვლენილია მამა-შვილის შეთანხმებული ქმედებები საწარმოს საზიანოდ, რომელსაც განგრძობადი ხასიათი აქვს და მხედველობაშია მისაღები ყველა ის შემდგომი გარემოება, რაზედაც უკვე მიუთითა მხარემ. კასატორს მიაჩნია, რომ ფორმალური მოწესრიგების მსხვერპლი არ უნდა გახდეს საქმეზე დადგენილი გარემოებების სამართლებრივი შეფასება. სცენარის იმგვარად განვითარების შემთხვევაში, რომ დირექტორს (ბ.ქ–ს) მიეღო მონაწილეობა აუქციონში და შეეძინა ის უძრავი ქონება, რომელზეც პარტნიორთა კრება არ ჩატარებულა და არ მიუღია საწარმოს მიერ ამ ქონების შეძენაზე გადაწყვეტილება, ეს ვერ გააბათილებდა აუქციონის შედეგებს, არ გამოიწვევდა ნასყიდობის ხელშეკრულების შეწყვეტას, შესაძლოა მხოლოდ დირექტორთან დავის საფუძველი გამხდარიყო.
53.2.12. საწარმოს წარმომადგენელი უთითებს, რომ 12 წლის მანძილზე პირველ კასატორს - ბ.ქ–ს არასდროს უთქვამს, რომ ა.გ–ი წინააღმდეგი იყო იმ მიწის ნაკვეთის შეძენის, რომელზედაც არ არის მიღებული პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილება და რომელიც პირველი კასატორის შვილმა შეიძინა მამისგან მიღებული „ინსაიდერული“ ინფორმაციის შემდეგ (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი15:16:00 -დან).
53.2.13. კასატორის წარმომადგენელმა ასევე სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა, რომ სააპელაციო სასამართლომ არ დაუშვა მტკიცებულება პარტნიორის წილის აუდიტორული შეფასების თაობაზე, რაც გასაჩივრებული აქვს საწარმოს და ამაზეც უნდა იმსჯელოს საკასაციო სასამართლომ. კასატორმა განმარტა, მის მიერ წარდგენილი პარტნიორის წილის შეფასება არის ე.წ. „დროში დაწევის მცდელობა“ იმ გარემოებასთან, რაც შესაძლოა სასამართლომ მოითხოვოს მხარისაგან, რადგან 2012 წელს არ იყო ის პრაქტიკა, რაც შემდეგ სასამართლომ დაადგინა, ამიტომ შესაფასებელია, რამდენად არის შესაძლებელი, მხარემ წინასწარ ივარაუდოს, თუ რას მოითხოვს მისგან სასამართლო, ან რა დადგინდება სასამართლო პრაქტიკით მომავალში, როდესაც ასეთი კანონისმიერი ვალდებულება იმხანად არ არსებობდა, რომ პარტნიორს წილის საკომპენსაციო ღირებულება მიეღო შემდეგ (იხ. საკასაციო სასამართლოს 21.03.2024წ. სხდომის ოქმი15:18:40 -დან).
53.3. საკასაციო სასამართლოს 2024 წლის 4 ივნისის სხდომაზე გამოცხადებულმა პირველი კასატორის (ბ.ქ–ის) წარმომადგენელმა საკასაციო სასამართლოს განუმარტა საკასაციო საჩივრის საფუძვლები და უპასუხა სასამართლოს კოლეგიური შემადგენლობის შეკითხვებს.
53.3.1. პირველი კასატორის წარმომადგენელმა საკასაციო სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024წ. სხდომის ოქმი 12:17:17-დან), რომ მოცემული საკორპორაციო-სამართლებრივი დავის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანია სარჩელის ფაქტობრივი საფუძველი, რომლის მიხედვითაც მოთხოვნილია საწარმოს დირექტორისათვის იმ თანხის დაკისრება, რომელიც, პარტნიორთა ერთობლივი გადაწყვეტილების საფუძველზე, დირექტორმა, საწარმოს სახელით, საბანკო კრედიტის სახით აიღო და რომელიც მოხმარდა საწარმოს საგადასახადო შეთანხმების შესრულებას, რაც ფაქტობრივ-სამართლებრივი ნონსენსია, რომელიც სასამართლო პრაქტიკაში არ მოიძებნება. მეორე შემთხვევაში, მოთხოვნილია პარტნიორის გარიცხვა საწარმოდან იმ მოვალეობების დარღვევის გამო, რომლებიც, თავისი არსით, არა პარტნიორის, არამედ დირექტორის მოვალეობებს განეკუთვნება. საყურადღებოა სამი გარემოება, რომელიც მითითებულია გარიცხვის შესახებ კრების ოქმში: 1) დეკლარაციის წარუდგენლობის გამო საწარმოსათვის დარიცხული საგადასახადაო ვალდებულება; 2) კომერციული შანსის მითვისება; 3) საწარმოს პარტნიორისათვის მის მიერ მოთხოვნილი დოკუმენტაციის გადაუცემლობა. სამივე დასახელებული გარემოება წარმოადგენს დირექტორის მოვალეობებს და არ შეიძლება საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვას დაედოს საფუძვლად;
53.3.2. კასატორის წარმომადგენელმა საკასაციო სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა დავის აღძვრამდე განვითარებულ მოვლენებზე, რამაც საბოლოოდ საქმე სასამართლომდე მიიყვანა. შპს „დ–ე..“-ის მთელი აქტივი შექმნილია ბ.ქ–ის (პირველი კასატორის) პირადი ძალისხმევით, საწარმოში პირველი კასატორისა და ა.გ–ის თანაბარი წილობრივი მონაწილეობის მიუხედავად, დაფუძნების დღიდან, პირველი კასატორი- ბ.ქ–ი იყო აქტიური პარტნიორი და ფაქტობრივი მმართველი, ხელმძღვანელობაზე უფლებამოსილი პირი, რომელიც თავიდანვე იყო საწარმოს საქმიანობასთან და განვითარებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ინიციატივის ავტორიც და განმახორციელებელიც, როგორც საკუთარი ფიზიკური შრომით, ისე- ფინანსური რესურსებით. რაც შეეხება საწარმოს მეორე, ასევე, 50 %-იანი წილის მფლობელ პარტნიორს -ა.გ–ს, მისი მონაწილეობა საწარმოში იყო ყოველთვის პასიური, შემოიფარგლებოდა წილის ფლობით და მოგების მიღების ინტერესით, რაშიც, ცხადია, არაფერია მართლსაწინააღმდეგო ან ამორალური, თუმცა, ასეთ პირობებში პარტნიორი უნდა აცნობიერებდეს, რომ საწარმოში წილის ფლობა არ უკავშირდება მხოლოდ მოგების მიღების შესაძლებლობას, ის ინვესტირების ვალდებულებასაც ითვალისწინებს და, რიგ შემთხვევებში, სხვა პარტნიორებთან ერთად, პირდაპირ თუ ირიბად იმ დანაკარგებში თანამონაწილეობას და ფინანსური რისკის საკუთარ თავზე აღებას, რასაც, ჩვეულებრივ, ნებისმიერი საწარმოს საქმიანობა უკავშირდება. 2005 წელს, მას შემდეგ, რაც ბ.ქ–მა დაასრულა საწარმოს საკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთზე კვებისა და სავაჭრო ობიექტის მშენებლობა, იგი დააკავეს აბსურდული ბრალდებით, რასაც ის სამართლიანად უკავშირებს იმ პერიოდში მის მიერ პოლიტიკური პარტიის დაფუძნებას. დაკავების პარალელურად საწარმოში ჩატარდა საგადასახადო შემოწმება და გამოვლინდა გარკვეული დარღვევა, რის გამოც საწარმოს დაერიცხა ძირითადი გადასახადი და ჯარიმა-საურავი. მას შემდეგ, რაც ბ.ქ–ი გამოვიდა სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან ის აქტიურად შეუდგა საწარმოს აღორძინებისა და განვითარებისათვის საჭირო მოქმედებების განხორციელებას. პირველ რიგში, საყურადღებოა ის გარემოება, რომ მიუხედავად იმისა, საწარმოს მთელ აქტივს ედო საგადასახადო ყადაღა, ბ.ქ–მა მოახერხა შემოსავლების სამსახურიდან თანხმობის მიღება იმასთან დაკავშირებით, რომ საწარმოს ქონების იჯარით გაცემა მომხდარიყო. ასევე, პირველი კასატორის ძალისხმევით მოხერხდა ის, რომ საწარმოს ძირითადი აქტივი-ბენზინგასამართი სადგური საკმაოდ სარგებლიანი პირობით, გრძელვადიანი იჯარით, გადაეცა საქართველოში ნავთოპროდუქტების რეალიზაციის სფეროში ერთ-ერთ კომპანიას „ვ.პ– ჯ–ას“ და ამ ხელშეკრულებიდან გამომდინარე საიჯარო ქირა დღემდე საწარმოს შემოსავლის ძირითად წყაროს წარმოადგენს. პირველი კასატორის ძალისხმევით, საქართველოს მთავრობის განკარგულებით, მიღწეული იქნა საგადასახადო შეთანხმება და საწარმოს ჩამოეწერა იმ პერიოდში პირადი აღრიცხვის ბარათზე რიცხული გადასახადის დავალიანების მნიშვნელოვანი ნაწილი. ამის შემდეგ პარტნიორებმა უკვე ერთობლივად მიიღეს გადაწყვეტილება საწარმოს საქმიანობის შემდგომი განვითარების მიზნით, გაეფორმებინათ გენერალური საკრედიტო ხელშეკრულება, ზღვრული ლიმიტით 1 000 000 აშშ დოლარით. ამ ხელშეკრულების გაფორმება ემსახურებოდა საწარმოს სახელით სხვა ობიექტების შეძენას და განვითარებას, მაგრამ სანამ ეს მოხდებოდა, გადაწყდა, რომ პირველი ტრანშით დაფარულიყო საგადასახადო შეთანხმებით გათვალისწინებული საწარმოს ვალდებულება. ასევე საყურადღებოა მოვლენათა განვითარების ქრონოლოგია: საწარმოს მიერ სარჩელი აღძრულია, რომლითაც მოთხოვნილია კრედიტის თანხა; კრედიტი აღებულია 2010 წელს და დაიფარა იმავე წელს; სარჩელი ეფუძნება ფაქტობრივ გარემოებას, რომ საწარმოს ზიანი გამომდინარეობს 2005 წელს განხორციელებული საგადასახადო შემოწმების აქტიდან; 2005 წლიდან 2012 წლამდე საწარმოს 50%-იან პარტნიორს-ა.გ–ს მეორე პარტნიორის- ბ.ქ–ის მიმართ რაიმე სახის პრეტენზია საგადასახადო აქტით საწარმოსათვის დარიცხულ თანხასთან დაკავშირებით არ ჰქონია. ერთი შეხედვით, ალოგიკურად გამოიყურება სარჩელის აღძვრა პარტნიორთა გადაწყვეტილების საფუძველზე აღებული კრედიტის თანხის ოდენობის დაკისრების მოთხოვნით, თუკი ზიანი სხვა მოცემულობიდან გამომდინარეობს, თუმცა ამგვარი მანიპულაციის მიზანი ისაა, რომ სარჩელის ხანდაზმულობაზე მითითებით, რა თქმა უნდა, გამოირიცხებოდა მოთხოვნის დაკმაყოფილება, სწორედ ამიტომ გადაწყდა ა.გ–ის გადაწყვეტილებით, რომ საწარმოსათვის ზიანის მიყენების მომენტი დაკავშირებოდა საბანკო კრედიტის აღებას. საბანკო კრედიტის აღება მოხდა პარტნიორთა გადაწყვეტილების საფუძველზე და ამ გადაწყვეტილებით ხელმძღვანელობდა იმ დროს დირექტორი- ბ.ქ–ი. ამით აიხსნება ეს ერთგვარი გაუგებრობა, თუ რატომ არის სასარჩელო მოთხოვნად ზიანის სახით მითითებული კრედიტის თანხა და არა ის თანხა, რომელიც საგადასახადო შემოწმების აქტის საფუძველზე დაერიცხა საწარმოს. სარჩელის აღძვრის რეალური წინაპირობა გახდა ის, რომ მას შემდეგ, რაც პირველმა კასატორმა (ბ.ქ–მა) მოახერხა საწარმოს აღორძინება და აქცია ის მომგებიან, რენტაბელურ ბიზნესად, მეორე პარტნიორს - ა.გ–ს გაუჩნდა ამ კომპანიის ხელში ჩაგდების და პარტნიორის ჩამოცილების სურვილი, რისთვისაც ბ.ქ–ის წინააღმდეგ, საწარმოსათვის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით, მიმართა სასამართლოს და მეტი დამაჯერებლობისთვის 6 წლის წინანდელ განაჩენზე მიუთითა, ასევე, მოითხოვა ბ.ქ–ის დირექტორის პოზიციიდან გათავისუფლება და საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვა. საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვის გადაწყვეტილება ა.გ–მა მიიღო კანონისა და წესდების უხეში დარღვევით მოწვეულ კრებაზე. უკვე 12 წელია პრაქტიკულად ერთპიროვნულად განაგებს ა.გ–ი იმ საწარმოს აქტივს და იღებს შემოსავალს, რომლის დაფუძნებაც, შექმნაც, ფუნქციონირებაც ბ.ქ–ის დამსახურებაა. პირველი კასატორი არავითარ შემოსავალს არ ღებულობს;
53.3.3. პირველი კასატორის წარმომადგენელმა გამოაქვეყნა მისი მარწმუნებლის - ბ.ქ–ის მიერ წერილობით მომზადებული ფაქტობრივი გარემოებები სასამართლოს მითითების ფარგლებში, კერძოდ, დავის საგანთან კავშირში არმყოფი გარემოებების გარეშე (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024წ. სხდომის ოქმი 13:38:28-დან 12:45:57-მდე);
53.3.4. პირველი კასატორის წარმომადგენელმა ყურადღება გაამახვილა საკასაციო პრეტენზიაზე, კერძოდ, საქმეში წარმოდგენილი სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენისა და საგადასახადო აქტის ურთიერთმიმართებაზე. საკასაციო სასამართლოს მიერ სააპელაციო სასამართლოსათვის საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნების ეტაპზეც იყო მითითებული, რომ უნდა დადგენილიყო საწარმოსათვის მიყენებული ზიანი. ამდენად, გასარკვევია საქმეში წარმოდგენილი გამამტყუნებელი განაჩენით დადგენილი ფაქტები და საგადასახადო აქტით საწარმოსათვის დარიცხული ვალდებულება რამდენად არის ურთიერთკავშირში და რა უნდა შეერაცხოს ბ.ქ–ს საწარმოსათვის მიყენებულ ზიანად. საგადასახადო შემოწმების საფუძველზე შედგენილი აქტი (იხ. ტ.1, ს.ფ. 46-50) 2005 წლით თარიღდება და შემოწმება განხორციელდა 24 ნოემბრიდან 9 დეკემბრამდე პერიოდში, რა დროსაც ბ.ქ–ი იმყოფებოდა პატიმრობაში, იგი დაკავებული იქნა 2005 წლის 17 ოქტომბერს. საგადასახადო შემოწმების აქტის თანახმად, ბ.ქ–ისთვის, როგორც საწარმოს დირექტორისთვის, განმარტების ჩამორთმევა ვერ მოხერხდა (იხ. ტ.1, ს.ფ. 46). პირველი კასატორის წარმომადგენელმა მიუთითა საქმის მასალებში მოთავსებული, 2005 წლის 9 დეკემბრით დათარიღებული, საგადასახადო შემოწმების აქტის მონაცემებზე, რომელშიც აღნიშნულია, რომ ფინანსური პოლიციის მიერ ქ. თბილისის ინსპექციისათვის მიწოდებული მატერიალურ ფასეულობათა ინვენტარიზაციის აქტის თანახმად, 2005 წლის 26 ოქტომბრისათვის (ამ დროს საწარმოს დირექტორი- ბ.ქ–ი უკვე დაპატიმრებულია) მოსარჩელე საწარმოს დაუფიქსირდა 888 162, 58 ლარის დანაკლისი (დღგ-ის გარეშე). აღნიშნული დანაკლისი, როგორც საქონლის რეალიზაცია უნდა დაფიქსირებულიყო 2005 წლის ოქტომბრის თვეში და შესაბამისად, დღგ-ის დეკლარაცია უნდა ჩაბარებულიყო 2005 წლის 15 ნოემბრამდე. ჩაბარებულ დეკლარაციაში აღნიშნულმა დანაკლისმა არ ჰპოვა ასახვა, რამაც გამოიწვია შემდეგი: დღგ-ში ბიუჯეტის სასარგებლოდ, საწარმოს დამატებით დაერიცხა: ძირითადი თანხა (საგადასახადო კოდექსის 245- ე მუხლის პუნქტი 1) – 159 869, 26 ლარი; ჯარიმა (საგადასახადო კოდექსის 245- ე მუხლის პუნქტი 4) – 119 901, 94 ლარი; საურავი (საგადასახადო კოდექსის 129- ე მუხლი) - 2 685, 80 ლარი; სულ- 282 457, 00 ლარი- (იხ. ტ.1, ს.ფ. 49; იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024წ. სხდომის ოქმი 12:48:36-დან). პირველი კასატორის წარმომადგენელმა ყურადღება გაამახვილა საგადასახადო შემოწმების აქტში ასახულ გარემოებებზე და განმარტა, რადგან საწარმოს დანაკლისი, როგორც საქონლის რეალიზაცია, უნდა დაფიქსირებულიყო 2005 წლის ოქტომბრის თვეში და დეკლარაცია საწარმოს უნდა წარედგინა 2005 წლის 15 ნოემბრამდე, რაც ჩაბარებულ დეკლარაციაში ვერ აისახა, ჩაითვალა, რომ უნდა განხორციელებულიყო ჯარიმა-საურავის დარიცხვა საწარმოზე. საგადასახდო კოდექსის საფუძველზე დანაკლისი კვალიფიცირდება, როგორც საქონლის მიწოდების სამეურნეო ოპერაცია, მისი წარმოშობის საფუძვლის, მათ შორის, დაუძლეველი ძალის თუ სხვა გარემოებათა მიუხედავად, რაც იბეგრება დღგ-ით. საგულისხმოა ის, რომ საქმეში არ არის წარმოდგენილი 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახადო შემოწმების აქტის საფუძველზე გამოცემული შემოსავლების სამსახურის ბრძანება მოსარჩელე საწარმოსათვის გადასახადის დარიცხვის შესახებ და საგადასახადო მოთხოვნა, რომლის საფუძველზეც შპს „დ–ე ..“-ს უნდა წარმოშობოდა საგადასახადო ვალდებულება შესაბამისი ოდენობით. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ 2018 წლის მდგომარეობით, საგადასახადო შედარების აქტის თანახმად, რომელიც წარმოდგენილია საქმეში (ტ.6, ს.ფ.153) 01.01.2005წ.-დან 18.10.2005წ. მდე პერიოდში საწარმოს ერიცხება ზედმეტობა 68 324.40 ლარი, საიდანავ 180 ლარი საშემოსავლო გადასახდია, 300 ლარი - სოციალური გადასახადია, ხოლო დარჩენილი 68 804.40 ლარი არის სუფთა ზედმეტობის თანხა;
53.3.5. საქმეში წარმოდგენილი სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანლი განაჩენის (იხ. ტ.1, ს.ფ. 22-45) თანახმად, ბ.ქ–ი ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 210-ე მუხლის II ნაწილის „ა“ და „ბ“ პუნქტებით. ამ განაჩენის თანახმად, პირველ კასატორს მსჯავრი დაედო ყალბი საგადასახადო დოკუმენტის ჯგუფურად, არაერთგზის დამზადებასა და გასაღებაში სხვადასხვა კომპანიების მეშვეობით, უსაქონლო ოპერაციების წარმოების გზით, დღგ-ის ჩათვლის მიზნით, რომლითაც სახელმწიფო ბიუჯეტს მიადგა ჯამში 247 234.17 ლარის ზიანი. ამ განაჩენის მიხედვით შპს „დ–ე ..“-ის სახელი ფიგურირებს მხოლოდ ტ.ტ–ძის ეპიზოდში, რომლითაც სახელმწიფოს მიადგა ზიანი 8 183, 90 ლარის ოდენობით (იხ. განაჩენი, ტ.1, ს.ფ. 24). მიუხედავად განაჩენში მითითებული ფაქტობრივი უზუსტობებისა, რაც წინამდებარე სამოქალაქო დავის ფარგლებში არ ფასდება, არ არსებობს რაიმე კავშირი განაჩენში მითითებულ გარემოებებსა და მოცემულ საქმეში პირველი კასატორის- ბ.ქ–ის ქმედებებს შორის, თუნდაც განაჩენში დასახელებული ეპიზოდი (ტ.ტ–ძესთან) არ არის კავშირში წარმოდგენილ სარჩელთან, რადგან ამ ეპიზოდის მიხედვით საერთოდ სხვა საწარმომ - სს „მ–მა“ უკანონოდ ჩაითვალა დღგ, რითაც სახელმწიფოს მიადგა ზიანი და ამას არავითარი შემხებლობა არ აქვს განსახილველ დავაში მოსარჩელე საწარმოსთან - შპს „დ–ე..“-თან. პირველი კასატორის წარმომადგენელმა ყურადღება გაამახვილა, რომ სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენით არ დადგენილა მოსარჩელე საწარმოსათვის ბ.ქ–ის მიერ ზიანის მიყენების ფაქტი, არც ისეთი ფაქტი, რომელიც სახელმწიფოს მხრიდან შეიძლებოდა მოსარჩელე საწარმოსათვის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის საფუძველი გამხდარიყო. აქვე საყურადღებოა, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინებაში პირდაპირ არის მითითებული: „ხსენებული განაჩენით დასტურდება მოპასუხის მხრიდან სახელმწიფოსთვის და არა მოსარჩელისათვის ზიანის მიყენების ფაქტი, რაც ერთმნიშვნელოვნად გამორიცხავს მხოლოდ განაჩენზე დაყრდნობით მოპასუხის მხრიდან კომპანიისთვის ზიანის მიყენებს ფაქტობრივი გარემოების დამტკიცების შესაძლებლობას (იხ. სუსგ ას-1203-2018, 25.04.2019წ; 22.1 ქვეპუნქტი);
53.3.6. საქმეში წარმოდგენილ 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახადო შემოწმების აქტსა და განაჩენით დადგენილ გარემოებებს შორის არავითარი კავშირი არ იკვეთება. შემოწმების აქტში ნახსენებიც კი არ არის ის ეპიზოდები, რომლებიც ბრალად შეერაცხა პირველ კასატორს სისხლის სამართლის საქმეზე მომდევნო წელს - 2006 წელს გამოტანილი განაჩენით, ხოლო საგადასახადო შემოწმების აქტის შედგენის დროს, როგორც უკვე აღინიშნა, ბ.ქ–ი არ ახორციელებდა საწარმოს დირექტორის უფლება-მოვალეობებს, აქედან გამომდინარე, მას რაიმე პასუხისმგებლობა ვერ დაეკისრება;
53.3.7. სამართლებრივ მოტივაციასთან დაკავშირებით, პირველი კასატორის წარმომადგენელმა განმარტა(იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024წ. სხდომის ოქმი 12:56:24-დან), რომ სააპელაციო სასამართლომ უკვე მეორედ უგულებელჰყო საკასაციო სასამართლოს სავალდებულო სამართლებრივი მითითება იმასთან დაკავშირებით, რომ სააპელაციო სასამართლოს საწარმოს მიერ აღძრული სარჩელი უნდა შეემოწმებინა დავალების ხელშეკრულების ფარგლებში, ვინაიდან საწარმოსა და დირექტორს შორის ურთიერთობა სწორედ ამ ხელშეკრულებას ეფუძნება. სააპელაციო სასამართლომ ასევე არ შეაფასა ის გარემოება, რომ მოსარჩელე მხარემ, მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთის განაწილების წესის თანახმად, ვერ უზრუნველყო საკუთარი მტკიცების ტვირთის მოვალეობის შესრულება და სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებების დადასტურება: 1) მოსარჩელემ ვერ დაამტკიცა, რომ დირექტორის მიერ დავალების ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ვალდებულებების დარღვევის გამო საწარმოს ზიანი მიადგა; მოსარჩელე, მის მიერ აღძრული სარჩელით, მოპასუხისგან მოითხოვს სწორედ იმ თანხის დაკისრებას, რომელიც მან, საწარმოს სახელით, პარტნიორთა გადაწყვეტილების საფუძველზე, საბანკო კრედიტის სახით აიღო (იხ. საბანკო კრედიტის 10.12.2010წ. ხელშეკრულება N 7108138219) და რომელიც მოხმარდა საწარმოს საგადასახადო შეთანხმებით (იხ. 2010 წლის 12 ნოემბრის საგადასახადო შეთანხმება- ტ.1, ს.ფ. 51-53) ნაკისრი ვალდებულების შესრულებას; 2) მოსარჩელეს (მეორე კასატორს) საქმისწარმოების არც ერთ ეტაპზე სადავოდ არ გაუხდია არც პარტნიორთა შეთანხმების ოქმი და არც საგადასახადო შეთანხმება; 3) 2010 წლის საბანკო კრედიტის საფუძველზე აღებული სესხით დაიფარა არა 2005 წლის საგადასახადო შემოწმების აქტით საწარმოსათვის დარიცხული ვალდებულება, არამედ - 2010 წლის 12 ნოემბრის საგადასახადო შეთანხმების აქტით განსაზღვრული გადასახდელი საგადასახდო ვალდებულებების ჯამური ოდენობა - 220 000 ლარი. მოსარჩელემ ვერ დაამტკიცა, რომ 2010 წლის 12 ნოემბრის საგადასახადო შეთანხმება მოიცავდა 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახადო შემოწმების აქტით დარიცხულ თანხას და რა ოდენობით. შეჯამების სახით, მოსარჩელემ ვერ შეძლო მისი მტკიცების საგანში შემავალი და საქმის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების დადასტურება, კერძოდ: 1) საქმეში წარმოდგენილი განაჩენით ბ.ქ–ს შეერაცხა თუ არა ბრალად საწარმოს საგადასახადო შემოწმების აქტით (9.12.2005წ.) დადგენილი დარღვევა; 2) რა ოდენობის ზიანი მიადგა საწარმოს საგადასახადო შემოწმების აქტის საფუძველზე განხორციელებული ძირითადი გადასახადისა და ჯარიმის თანხის დარიცხვის შედეგად; 3) მოიცავდა თუ არა საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 9 ნოემბრის განკარგულებაში N 1412 მითითებული გადამხდელთა პირადი აღრიცხვის ბარათებზე იმ პერიოდში რიცხული 356 844.76 ლარის ოდენობით დავალიანება, საგადასახდო შემოწმების აქტით (9.12.2005წ.) გამოვლენილი დარღვევის გამო, საწარმოსათვის დარიცხულ საგადასახდო ვალდებულებებს; 4) მოიცავდა თუ არა საგადასახადო შეთანხმება (12.11.2010წ.) საწარმოსათვის გადასახდელად განსაზღვრული 222 000 ლარი საგადასახადო შემოწმების აქტით (9.12.2005წ.) გამოვლენილი დარღვევის გამო საწამოსათვის დარიცხულ თანხას - 282 457,00 ლარს. იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელე საწარმო თავის მოთხოვნას აფუძნებს 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახდო შემოწმების აქტს და ითხოვს დირექტორისათვის, საწარმოს სახელით, 2010 წლის 10 დეკემბრის საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებით სესხად აღებული თანხით დაფარული საგადასახადო შეთანხმებით განსაზღვრული თანხის დაკისრებას, სულ მცირე, ის უნდა დაედასტურებინა, რომ საგადასახადო შეთანხმება მოიცავდა იმ თანხებს, რომლებიც საწარმოს დაეკირსა საგადასახადო შემოწმების აქტის საფუძველზე, ანუ დაედასტურებინა, თუ რა ნაწილზე მოხდა საწარმოს მიერ სახელმწიფოსთან შეთანხმება, მოიცავდა ეს დღგ-ს, ძირითად თანხას, ჯარიმას, რაც მან ვერ დაამტკიცა. სარჩელის საფუძვლად მითითებული გარემოებები არ ადასტურებს ზიანის წარმოშობას, ისევე როგორც - ზიანის ოდენობას;
53.3.8. სააპელაციო სასამართლომ არ გაითვალისწინა, რომ არ არსებობს არანაირი მიზეზობრივი კავშირი ბ.ქ–ისათვის განაჩენით ბრალად შერაცხულ გარემოებებსა და მოსარჩელე საწარმოსათვის საგადასახადო ვალდებულების სახით დაკისრებულ თანხას შორის, რაც გამოხატა საგადასახადო დეკლარაციის წარუდგენლობაში, მაშინ, როდესაც დირექტორი დაპატიმრებული იყო და მოკლებული იყო დირექტორის უფლება-მოვალეობების შესრულების შესაძლებლობას (გამოვლენილია სსკ-ის 401-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულების შესრულების შეუძლებლობა, ვინაიდან ვალდებულება ვერ შესრულდა ისეთ გარემოებათა გამო, მისგან დამოუკიდებელი მიზეზით, რაც არ იყო გამოწვეული დირექტორის ბრალით.); ხოლო პარტნიორთა გადაწყვეტილებით, საწარმოს სახელით, კრედიტით აღებული თანხა მოხმარდა საწარმოს საგადასახადო შეთანხმების შესრულებას და არაფერი აქვს საერთო დირექტორის მიმართ წლების წინ სისხლის სამართლის საქმეზე დადგენილ განაჩენთან, ანდა საგადასახადო შემოწმების აქტით გამოვლენილ დარღვევებთან.
53.3.9. საგადასახადო შემოწმების აქტით გამოვლენილი დარღვევა - დანაკლისი, როგორც ასეთი, დარღვევად არ კვალიფიცირდება საგადასახდო ორგანოს მიერ, დანაკლისი განიხილება, როგორც საქონლის მიწოდება და დღგ-ით იბეგრება. დარღვევა მდგომარეობდა იმაში, რომ ეს სამეურნეო ოპერაცია არ აისახა საწარმოს მიერ წარდგენილ დეკლარაციაში. დანაკლისი არის საწარმოში არსებული სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობების შეუსაბამობა საბუღალტრო დოკუმენტაციასთან და იბეგრება დღგ-ით. რაც შეეხება უსაქონლო ოპერაციებს, მისი მიზანია გადასახადის უკანონოდ ჩათვლა, უბრალოდ გაუქმდებოდა ეს ჩათვლა. საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში საწარმოში გამოვლენილი დარღვევებისათვის საგადასახადო ორგანოს „უსაქონლო ოპერაციის“ კვალიფიკაცია არ მიუცია, მხედველობაშია იმხანად მოქმედი საგადასახადო კოდექსის რეგულაციები. იმავე კოდექსის იმ დროს მოქმედი 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, დანაკლისი, მისი აღმოჩენის მომენტში, განიხილება ნაღდი ანგარიშსწორებით საბაზრო ფასით განხორციელებულ მიწოდებად და იბეგრება ამ კოდექსით დადგენილი წესით. ეს აბსოლუტურად სხვა რამ არის და მოსარჩელეს არ აქვს ჩამოყალიბებული, რომელ პოზიციაზე ამყარებს თავის მოთხოვნას, ერთ შემთხვევაში, მოსარჩელე უთითებს, რომ თითქოსდა ბ.ქ–მა (პირველმა კასატორმა) მიითვისა საქონელი და ამან განაპირობა საწარმოში დანაკლისის წარმოშობა, მეორე შემთხვევაში კი იმაზეა ყურადღება გამახვილებული, რომ საწარმოში „უსაქონლო ოპერაციებია“ გამოვლენილი (როდესაც საქონელი ფიზიკურად არ არსებობს, ფიქტიური გარიგებაა და დოკუმენტურად მიწოდებად ფორმდება, რათა გადასახადის უკანონოდ ჩათვლა მოხდეს). ფაქტობრივ გარემოებებშიც კი არ არის ჩამოყალიბებული მოსარჩელე და ვერ უთითებს, თუ რით არის გამოწვეული საწარმოსათვის მიყენებული ზიანი, ორივეს ასახელებს. სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა ისეთი ფაქტობრივი გარემოებები, რომელზედაც თვითონ მოსარჩელსაც კი არ მიუთითებია, რომ ბ.ქ–მა საქონელი მიითვისა. როგორც ჩანს, რაიმე კავშირი რომ დაენახა სააპელაციო სასამართლოს ბ.ქ–ის ქმედებასა და საწარმოსათვის მიყენებულ ზიანს შორის. პირველი კასატორი სააპელაციო სასამართლოს იმ დაშვებაზეც ამახვილებს ყურადღებას, რომ უსაქონლო ოპერაციის არარსებობის პირობებშიც კი, მაინც დგინდება, რომ საწარმომ ზიანი განიცადა, რაც, კასატორს დაუსაბუთებელ მსჯელობად მიაჩნია და უთითებს, რომ სასამართლოს მსჯელობა თვითონ მოსარჩელის მიერ მითითებულ გარემოებებსაც კი სცდება.
53.3.10. მოსარჩელე საწარმოს 50 %-იანი წილის მფლობელი ა.გ–ი თვითონვე აცხადებს ერთ-ერთ სხდომის ოქმში, რომ საწარმოს სასარჩელო მოთხოვნა არ ეფუძნება საქმეში წარდგენილ განაჩენს. პირველი კასატორის მოსაზრებით, რეალურად განაჩენი წარდგენილია სასამართლოში მხოლოდ იმიტომ, რომ წარმოჩენილი იქნეს სარჩელის მოპასუხის (ბ.ქ–ის, პირველი კასატორის) თითქოსდა კრიმინალური წარსული საქმიანობა;
53.3.11. საქმეში არ არის წარმოდგენილი საგადასახადო მოთხოვნა, რომლის საფუძველზეც საწარმოს დაეკისრა ფინანსური ვალდებულება. სარჩელში ფაქტების დონეზეც კი არ არის მითითებული, რამდენი თანხა დაერიცხა საწარმოს. გარდა ამისა, საქმეში წარმოდგენილია საიჯარო ხელშეკრულება, რომელიც გაფორმებულია შპს „ვ.პ–თან“ (იხ. ტ.1, ს.ფ. 234-240), რომელშიც პირდაპირ წერია, რომ მეიჯარე (ამ შემთხვევაში წინამდებარე დავის მოსარჩელე საწარმო) თვითონ შეასრულებს საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის საგადასახადო ინსპექციის 2009 წლის 5 ივნისის N 16-17-7/04-9004 წერილიდან გამომდინარე საგადასახადო ვალდებულებას (იჯარიდან ამონაგები თანხის მთლიანად ბიუჯეტში მიმართვა) და ამ ვალდებულების შესრულებაზე მთლიანად მეიჯარეა პასუხისმგებელი (იხ. ტ.1, ს.ფ. 235). ამდენად, მოსარჩელეს არც ის მიუთითებია სარჩელში, თუ რა თანხა იფარებოდა იჯარის ხელშეკრულებით საგადასახადო ვალდებულების შესასრულებლად. რამდენი თანხა დაერიცხა საწარმოს, რამდენი დაიფარა, საქმეში არ არის წარმოდგენილი, გარდა მთავრობის განკარგულების საფუძველზე არსებული შედარების აქტისა. დირექტორის მიერ საწარმოსათვის ზიანის მიყენების ფაქტი არ დასტურდება. რეალურად საწარმოსათვის თანხის დარიცხვიდან 7 წლის შემდეგ მოხდა საწარმოს მიერ სარჩელის აღძვრა ბ.ქ–ის წინააღმდეგ. იმისთვის, რომ ხანდაზმულობის საკითხისთვის რამენაირად აეარა გვერდი, მოსარჩელე წავიდა რისკზე და პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების საფუძველზე-კრების ოქმით გარიცხა პარტნიორობიდან ბ.ქ–ი. ამასთან, ამ კრების ოქმით დადგენილი საკითხები რამდენად მიემართება პარტნიორის გარიცხვას დასაბუთებული არ არის, ხოლო დირექტორის ქმედებით საწარმოსათვის მიყენებული ზიანი არ არის დასაბუთებული.
53.4. მოსარჩელე საწარმოს (მეორე კასატორის) წარმომადგენელმა საწარმოსათვის ზიანის მიყენების ნაწილში მეორე კასატორის საკასაციო პრეტენზიების პასუხად განმარტა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024 წ. სხდომის ოქმი 13:25:35-დან), რომ საწარმოსათვის დარიცხული თანხების თაობაზე სარჩელი არ არის ხანდაზმული. საქმის მასალებში წარმოდგენილია თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2010 წლის გადაწყვეტილება შემოსავლების სამსახურის აქტთან დაკავშირებით, რომელიც შესულია კანონიერ ძალაში (იხ. ტ.8, ს.ფ. 276-290). საპატიმროდან გამოსვლის შემდეგ ბ.ქ–მა დავა აღძრა შემოსავლების სამსახურის აქტით საწარმოსათვის დარიცხულ თანხებთან დაკავშირებით, თუმცა, სასამართლომ დაადგინა სადავო აქტის კანონიერება და არ დააკმაყოფილა საწარმოს სახელით, იმდროინდელი დირექტორის (პირველი კასატორის) მიერ, აღძრული სარჩელი. დაუსაბუთებელია პირველი კასატორის - ბ.ქ–ის წარმომადგენლის მოსაზრება, რომ საგადასახადო აქტით საწარმოსთვის თანხის დარიცხვიდან საწარმომ 7 წლის თავზე აღძრა სარჩელი. 2010 წლიდან (ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან) 2012 წლამდე (საწარმოს მიერ სარჩელის აღძვრამდე) პერიოდში ორი წელია გასული;
53.4.1. საწარმოს წარმომადგენელმა სადავოდ გახადა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024 წ. სხდომის ოქმი 13:31:25-დან), ბ.ქ–ის წარმომადგენლის განმარტება იმის შესახებ, რომ საგადასახადო კოდექსის საფუძველზე დანაკლისი კვალიფიცირდება, როგორც საქონლის მიწოდების სამეურნეო ოპერაცია, მისი წარმოშობის საფუძვლის, მათ შორის, დაუძლეველი ძალის თუ სხვა გარემოებათა მიუხედავად, რაც იბეგრება დღგ-ით (იხ. წინამდებარე განჩინების 53.3.4 ქვეპუნქტი) და განმარტა, რომ თუ დანაკლისი დგება დაუძლეველი ძალის ზემოქმედებით, დაუძლეველი ძალის ან სხვა სტიქიური მოვლენის შედეგად საქონლის განადგურების შემთხვევაში დგება სათანადო აქტები, შესაბამისი მტკიცებულებების დართვით, შესაბამისად, ასეთი შემთხვევა მიწოდებად (რეალიზაციად) არ განიხილება და საქონელი არ იბეგრება საგადასახადო ორგანოს მიერ. რაც შეეხება საქმეში წარმოდგენილ სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებულ გამამტყუნებელ განაჩენსა და საგადასახადო შემოწმების აქტს შორის კავშირს, ამაზე მოსარჩელე საწარმოს არასდროს მიუთითებია, გარდა იმისა, რომ სისხლის სამართლის საქმეზე დაწყებული გამოძიების ფარგლებში მოხდა საწარმოს შემოწმება და დადგინდა დანაკლისი, მხოლოდ ესაა კავშირი განაჩენთან. საწარმოს სარჩელის მოთხოვნა ზიანის ანაზღაურების ნაწილში ემყარება არა განაჩენს, არამედ ადმინისტრაციულ აქტს - საგადასახადო შემოწმების აქტს, რომლის საფუძველზეც საწარმოს დაეკისრა გადასახადების გადახდა. გადასახადების გადახდა კი იმის გამო დაეკისრა საწარმოს, რომ მისი შემოწმებისას აღმოჩნდა დანაკლისი 888 162 ლარის ოდენობით და ამ დანაკლისზე სწორედ ბ.ქ–ია პასუხისმგებელი, რომელიც იმ დროს იყო დირექტორი და თუ მან „მიითვისა, გაფლანგა, გადაყარა, გაყიდა და ჯიბეში ჩაიდო, თუ რა ქნა“ ამის კვლევაში სასამართლო ვერ შევა, მთავარია, რომ საწარმოში იყო საქონელი მისი დირექტორობის დროს, რომელიც შემდეგ აღარ აღმოჩნდა და არც ისაა დადასტურებული, რომ რაიმე სტიქიური მოვლენების გამო არ აღმოჩნდა საქონელი. ბ.ქ–ის დირექტორობის დროს საწარმოში წარმოიშვა დანაკლისი და საწინააღმდეგო მან უნდა დაამტკიცოს. რაც შეეხება საწარმოსათვის დაკისრებული თანხის ოდენობას, ეს არის დანაკლისზე დარიცხული დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ), ვინაიდან დანაკლისი ჩაითვალა რეალიზაციად, ასე არის დარეგულირებული როგორც ამჟამად, ისე - იმ დროს მოქმედი კანონმდებლობით. საწარმოსთვის დარიცხული დღგ-ის თანხა წარმოადგენს საწარმოს ზიანს, ვინაიდან ეს არ იყო საქონლის რეალიზაციის გამო დარიცხული გადასახადი, ეს დღგ დარიცხულია საქონელზე, რომლის რეალიზაცია არასდროს მომხდარა და არც მომავალში მოხდება, ანუ საწარმო ვერ მიიღებს შემოსავალს საქონლის რეალიზაციით და შემოსავლის საფუძველზე ვერ გადაიხდის დღგ-ს. საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილია, რომ დღგ წარმოადგენს არაპირდაპირ გადასახადს, მას იხდის საქონლის გამყიდველი მყიდველისაგან მიღებული თანხის ნაწილის ოდენობით. იმის გათვალსიწინებით, რომ საწარმოს მიერ რეალურად საქონლის რეალიზაცია არ მომხდარა, შესაბამისად არც მყიდველისაგან მიუღია თანხა მოსარჩელეს, გადასახადი უნდა გადახდილიყო რაიმე სხვა წყაროდან. ასეთი წყაროს სახით საწარმოს 50 %-იანი წილის მფლობელმა პარტნიორმა- ა.გ–მა მოიძია საბანკო კრედიტი, რადგან გადასახადის გადაუხდელობის შემთხვევაში, საწარმოს გაიტანდნენ აუქციონზე და მას გაკოტრება ემუქრებოდა. სწორედ ამიტომ გახდა საბანკო კრედიტის აღება აუცილებელი, ამისთვის კი შედგა პარტნიორთა კრების ოქმი და ორივე 50 %-იანი წილის მფლობელმა პარტნიორმა მიიღო გადაწყვეტილება, საწარმოს მიერ საბანკო კრედიტის აღებაზე. ამ შემთხვევაში პარტნიორის-ა.გ–ის ნება არ იყო თავისუფალი, რადგან პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების (ოქმის) ბანკში წარდგენის გარეშე საწარმო ვერ მიიღებდა კრედიტს და ის გაკოტრების საშიშროების წინაშე დადგებოდა. საწარმოს ერთადერთი ქონებაა ბენზინგასამართი სადგური, რომელიც იჯარით არის გაცემული, აქედან მიღებული თანხა არ იყო საკმარისი საგადასახადო ვალდებულების დასაფარად, შესაბამისად, საწარმოს უნდა აეღო საბანკო კრედიტი, რაც ერთადერთი გამოსავალი იყო ფინანსური ვალდებულების შესასრულებად;
53.4.2. პირველი კასატორის წარმომადგენლის განმარტების პასუხად, საგადასახადო შეთანხმების აქტით განსაზღვრულ 222 000 ლარში შედის თუ არა საგადასახდო შემოწმების აქტით დარიცხული თანხები, მოსარჩელე საწარმოს (მეორე კასატორის) წარმომადგენლმა მიუთითა, რომ 222 000 ლარში შედის საგადასახადო შემოწმების აქტით დარიცხული თანხაც, ამას ადასტურებს თვითონ ბ.ქ–ის მიერ პირველი ინსტანციის სასამართლოში წარდგენილი შესაგებლის მე-3 გვერდის მე-3 ფაქტობრივი გარემოების პასუხად დაფიქსირებული პოზიცია, რომ შემოწმების აქტით დაჯარიმდა საწარმო, გაფორმდა საგადასახადო შეთანხმება, თვითონ მოპასუხე უკავშირებს საგადასახადო შემოწმების აქტს და საგადასახადო შეთანხმებას ერთმანეთს, სწორედ საწარმოს დაჯარიმების შედეგად დარიცხულ თანხაზე მოხდა საგადასახადო შეთანხმების გაფორმება (იხ. შესაგებელი - ტ.1, ს.ფ.156);
53.4.3. პირველი კასატორის წარმომადგენლის განმარტების, რომ შემოწმების აქტს იურიდიული შედეგი არ მოჰყვება, პასუხად, საწარმოს წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ მისთვის გაუგებარია მხარის ეს პოზიცია და აქედან გამომდინარე, არც კი იცის, როგორ უპასუხოს. შემოსავლების სამახურის აქტი ადმინისტრაციული აქტია და მას სამართლებრივი შედეგები მოჰყვება. სარჩელით არ არის მოთხოვნილი საწარმოსათვის ზიანის ანაზღაურება განაჩენის საფუძველზე, განაჩენი ბ.ქ–ის არაკეთილსინდისიერებას ადასტურებს, ხოლო სარჩელის მოთხოვნის საფუძველია საგადასახადო შეთანხმების აქტის საფუძველზე დარიცხული თანხა, როგორც საწარმოს ზიანი. დიახ, საბანკო კრედიტი საგადასახადო შემოწმების აქტით დარიცხულ თანხებს მოხმარდა და ამაში საწარმო ეთანხმება მოპასუხეს;
53.4.4. პირველი კასატორის მტკიცების საწინააღმდეგოდ, რომ ბ.ქ–მა საწარმოს შემოწმების დროს ვერ წარადგინა საკუთარი განმარტება, რადგან ის 2005 წლის 17 ოქტომბერს დააპატიმრეს, არ არის გასაზიარებელი, რადგან მას დაპატიმრებამდე - 2005 წლის 15 ოქტომბერს უნდა წარედგინა საწარმოს სახელით დეკლარაცია, თუ იმ პერიოდამდე რეალიზებული ჰქონდა საქონელი; არც ბუღალტერმა და არც მეორე პარტნიორმა არაფერი იცოდა, სად იყო საქონელი, რადგან რეალურად არ იყო საქონელი. ასეც რომ არ იყოს, პატიმრობიდან გამოსვლის შემდეგაც შეეძლო ბ.ქ–ს წარედგინა დეკლარაციები და მიეთითებინა საქონლის ადგილმდებარეოებაზე, დაედასტურებინა სასამართლოსთვის, რომ შემოწმების აქტი არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს, რაც არც მაშინ და არც შემდეგ გაუკეთებია. დეკლარაციებიც რომ დაეკარგა, ვისაც მიჰყიდა საქონელი, მას მყიდველისგან მაინც შეეძლო მტკიცებულებების მოპოვება, ამიტომაც სწორედ მისი ბრალეულობის შედეგად მიადგა საწარმოს ზიანი (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.06.2024 წ. სხდომის ოქმი 13:43:30-დან).
53.5. საკასაციო სასამართლოს 2024 წლის 4 ივლისის სხდომაზე პირველი კასატორის წარმომადგენელმა ბ.ქ–ის მიერ საწარმოსათვის მიყენებული ზიანის თაობაზე საკასაციო პრეტენზიის ფარგლებში, წინა სხდომებზე გამოხატული მოსაზრებების შეჯამების მიზნით, დამატებით მიუთითა, რომ ბ.ქ–ი, როგორც დირექტორი, მოქმედებდა პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების საფუძველზე, შესაბამისად, მისი ქმედებით საწარმოს არ მისდგომია ზიანი. მისი მოსაზრებით, მოწინააღმდეგე მხარემ მიუთითა ისეთ გარემოებებზე, თანაც ურთიერთგამომრიცხველზე, რომლებზეც სარჩელში არ აქვს ასახული რაიმე პოზიცია და ერთ შემთხვევაში, უსაქონლო ოპერაციების წარმოებაში დებს ბრალს ბ.ქ–ის, მეორე შემთხვევაში - საქონლის მითვისებაზე, თუმცა, ეს ახალი ფაქტობრივი გარემოებების მითითებაა, რაც არ ყოფილა სარჩელში გაცხადებული. მოსარჩელის მიერ საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ კოლეგიაში მიღებულ 2010 წლის გადაწყვეტილებას, მოცემულ საქმეზე ვერ ექნება პრეიუდიციული მნიშვნელობა, რადგან იმ საქმეზე სხვა მხარეები მონაწილეობდნენ, ამასთან მიღებულია ადმინისტრაციული და არა სამოქალაქო სამართალწარმოების ფარგლებში, შესაბამისად, ამ გადაწყვეტილებაში ასახული ფაქტებიც კი ცალკე უნდა მიეთითოს და დამტკიცებას საჭიროებს მიმდინარე სამოქალაქო საქმეზე, რაც მოსარჩელის მტკიცების ტვირთია, რომელიც მან ვერ განახორციელა. ასევე, წინა სხდომაზე საწარმოს წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ პარტნიოტრთა კრების მიერ საბანკო კრედიტის აღების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების დროს 50 %-ის მფლობელ პარტნიორს- ა.გ–ს არ ჰქონდა სხვა გზა, თუ არა დათანხმებოდა პარტნიორს და ერთობლივად მიეღოთ გადაწყვეტილება კრედიტის აღებაზე, რადგან თითქოს საწარმო გამოუვალ მდგომარეობაში იყო, გაკოტრების საფრთხის წინაშე იდგა, რაც დაუსაბუთებელი მსჯელობაა, რადგან საწარმოს სარფიანი იჯარის ხელშეკრულება ჰქონდა გაფორმებული და იღებდა შემოსავალს, ამასთან, საგადასახადო ყადაღის პირობებში ბანკმა საკმარისად ჩათვალა მოვალის (საწარმოს) აქტივი და 1 000 000 აშშ დოლარში გაუხსნა საკრედიტო ხაზი, რასაც გაკოტრების პირას მყოფი საწარმო უბრალოდ ვერ მიიღებდა. თვით მოსარჩელე საწარმოს წარმომადგენლის - გ.ს–ძის მიერ საკასაციო სასამართლოსთვის 4.06.2024 წ. წარმოდგენილ წერილობით მოსაზრებაში მითითებულია, რომ საწარმოს შემოსავლები საკმარისი იყო საბანკო კრედიტის დასაფარად, ამას მოსარჩელე ბ.ქ–ის პასუხად უთითებს, რადგან მოპასუხე საკუთარი სახსრებით ფარავდა საბანკო კრედიტს. ამდენად, არ იკვეთება ის გარემოება, რომ საბანკო კრედიტის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების დროს პარტნიორთაგან ა.გ–ს სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა და თავისუფალი ნების არარსებობის პირობებში, იძულებული გახდა, დათანხმებოდა მეორე პარტნიორს - ბ.ქ–ს (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024 წლის სხდომის ოქმი 12:25:31-დან)
53.6. საწარმოს პარტნიორის გარიცხვასთან დაკავშირებით მოსარჩელე საწარმომ საკუთარი საკასაციო პრეტენზიის ფარგლებში განმარტა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024 წლის სხდომის ოქმი 12:36:50-დან), რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოში წარდგენილ სარჩელს ახლავს საგადასახადო აქტი, სადაც აღწერილია ყველა გარემოება, რამაც საწარმოს საგადასახადო დაჯარიმება განაპირობა და სწორედ საწარმოში წარმოშობილი დანაკლისის არებობა იყო ცენტრალური საკითხი, რამაც ფინანსური პოლიცია და საგადასახადო სამსახური მიიყვანა ამ საგადასახადო წარმოებასთან, შესაბამისად, არასწორია მოწინააღმდეგის მითითება, რომ სააპელაციო სასამართლო შეეხო საწარმოში დანაკლისისა და საქონლის არსებობა-არარსებობის საკითხს იმ პირობებში, როდესაც თითქოს მოსარჩელეს ამაზე არც მიუთითებია. სააპელაციო სასამართლოში საქმისწარმოების დროს საწარმოს არ უხელმძღვანელია ისეთი ფაქტებით, რაც არ იყო საქმეში წარდგენილი და მითითებული სარჩელში, აქ რაიმე საპროცესო დარღვევა არ ვლინდება. ამასთან, სააპელაციო სასამართლოს საწარმომ ყურადღება გაუმახვილა საქმეში მოთავსებულ მტკიცებულებებზე სწორედ საკასაციო სასამართლოს მიერ საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნების შესახებ განჩინების ფარგლებში და მასში მითითებული საკვლევი საკითხების კუთხით. საწარმოს წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ პირველი კასატორის მიერ მითითებული საბანკო კრედიტის ეპიზოდი, თავის მხრივ, ორი კომპონენტისაგან შედგება: 1) თითქოს საბანკო კრედიტის ხელშეკრულებაზე ხელმოწერით მოწონებული იქნა დირექტორის ქმედება და 2) რადგან მილიონი დოლარის ფარგლებში ბანკმა საწარმოს გაუხსნა საკრედიტო ხაზი, ეს ადასტურებს, რომ კომპანია არ იყო რთულ ფინანსურ მდგომარეობაში. ამასთან დაკავშირებით, საწარმომ განმარტა, რომ დირექტორის უკანონო საქმიანობის გამო გამოწვეული უარყოფითი შედეგების აღმოსაფხვრელად აღებული საბანკო კრედიტი (სესხი) არ წარმოადგენს დირექტორის საქმიანობის მოწონებას, პირიქით, დაწუნებულია დირექტორის საქციელი, თუმცა, იმ პერიოდში, საწარმოს საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე, პარტნიორი- 50%-ის მფლობელი ა.გ–ი ცდილობდა, მეორე პარტნიორის - 50 %-ის მფლობელი პარტნიორის ბ.ქ–ის (რომელიც იმავდროულად დირექტორიც იყო და მოქმედებდა საწარმოს საზიანოდ) დაყოლიებას, რათა დამატებითი ზიანი აერიდებინა საწარმოსათვის, შესაბამისად, საკრედიტო ხაზის ფარგლებში საბანკო კრედიტის აღება იყო გამოსავალი შექმნილი ვითარებიდან გამომდინარე. შესაბამისად, სესხის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების ჩათვლა კონკლუდენტურად, დირექტორის ქმედების ირიბად მოწონებად დაუშვებელია. ამავე ეპიზოდთან დაკავშირებით, საიჯარო ურთიერთობის ფარგლებში მიღებული შემოსავლების რაოდენობა და მილიონიანი კრედიტის ხაზი გადახდისუუნარობის კონტექსტში, მნიშვნელოვანია პერიოდულობა და მოქმედებათა ჯაჭვი: პირველ რიგში, ა.გ–ის ჩართულობითა და მისი ძალისხმევით მოხდა საგადასახადო შეთანხმების მიღწევა, სადაც საუბარი იყო განაწილვადებაზე და შემცირებაზე; შემდეგ შპს „ვ.პ–თან“ გაფორმდა ხელშეკრულება. ბ.ქ–ს არ სურდა არც საგადასახადო შეთანხმება, არც შპს „ვ.პ–თან“ იჯარის ხელშეკრულების გაფორმება, არც - საბანკო კრედიტის აღება. სამივე დასახელებული ქმედება ა.გ–ის ინიციატივით, მისი უშუალო ძალისხმევითა და ბ.ქ–ის (მოპასუხის) დარწმუნების გზით განხორციელდა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 12:37:24-დან). დასახელებული გადაწყვეტილებიდან, როგორც საწარმოში შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავლის მოძიება, არც ერთი არ არის საწარმოს იმდროინდელი დიერქტორის- ბ.ქ–ის მიერ მიღებული, ყველა გადაწყვეტილება მიღებულია პარტნიორთა კრებაზე, ა.გ–ის უშუალო ძალისხმევით. ეს ისეთ საკითხთა წრეა, რომელსაც დირექტორის გადაწყვეტილება არ ჰყოფნის, ბუნებრივია, პარტნიორთა კრებაში მონაწილეობას იღებდა ასევე მეორე 50% -იანი წილის მფლობელი პარტნიორიც- ბ.ქ–ი, თუმცა, მას, როგორც დირექტორს, კომპანიის საკეთილდღეოდ არანაირი გადაწყვეტილება არ მიუღია, მას როგორც პარტნიორს, ა.გ–ი უწვევდა კრებას, განუმარტავდა, იმ შემთხვევაში, თუ არ დაეთანხმებოდა ამ კრების გადაწყვეტილებას, მაშინ გამოვიდოდა, რომ ის საწარმოს ინტერესების საზიანოდ იყენებდა თავის 50 %-იანი წილის მფლობელის უფლებას, თუ ერთხელ მაინც არ გამოცხადდებოდა პარტნიორთა კრებაზე და ხშირი იყო ასეთი შემთხვევევბი, მაშინ გადაწყვეტილებაუნარიანი იქნებოდა კრება, მისი მონაწილეობის გარეშე მიიღებდა გადაწყვეტილებას, თუ გამოცხადდებოდა კრებაზე და არ დაეთანხმებოდა გადაწყვეტილებას, მაშინ პარტნიორი გაასაჩივრებდა ამას და დავა დაიწყებოდა პარტნიორებს შორის იგივე საფუძვლით, რომ საწარმოს ზიანი ადგება და მოუწევდა ამაზე პასუხის გაცემა, რაც საწარმოსათვის ჩიხში შემავალი გზა იქნებოდა კორპორაციულ-სამართლებრივად და აი ამ დაყოლიება-მსჯელობა-განსჯის საფუძველზე, ა.გ–ის მიერ ინიცირებული, საწარმოს სახელით, მისი ინტერესებისათვის საჭირო გადაწყვეტილებების გარემოებათა გათვალისწინებით, საბოლოოდ ბატონი ბ.ქ–ი დათანხმდა, მიუხედავად იმისა, რომ დღემდე აცხადებს, რომ ეს არ უნდა გაკეთებულიყო. შესაბამისად, ბ.ქ–ი, როგორც პარტნიორი, მონაწილეობდა ამ გადაწყვეტილებების მიღებაში, თუმცა, მას არავითარი წვლილი არ მიუძღვის როგორც დირექტორს ამ გადაწყვეტილებათა მიღებაში. რაც შეეხება ბ.ქ–ს, როგორც პარტნიორს, მას დღემდე მიაჩნია, რომ საწარმოს არც სესხი უნდა აეღო, არც იჯარის ხელშეკრულება უნდა დაედო, რადგან მიაჩნია, რომ ძალიან იაფად არის გაქირავებული (მიუხედავად მის 30 მდე წარმომადგენელთან შეხვედრისა, რათა შეთახმება მომხდარიყო, თუ სხვა მოიჯარე უფრო მეტ საიჯარო ქირას გადაიხდიდა, ეს ვერ მოხერხდა, რადგან სხვა ფაზაში გადადიოდა ეს ურთიერთობა) და არც საგადასახადო შეთანხმება უნდა გაფორმებულიყო, მას საგადასახადო შეთანხმება გასაჩივრებული ჰქონდა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 12:47:16-დან);
53.6.1. საქმის მასალებშია საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილება, რომელიც ბ.ქ–ის დირექტორად ყოფნის პერიოდში გასაჩივრებულ საგადასახადო შეთანხმების აქტს ეხება და პრაქტიკულად იმას ადასტურებს, რომ პირველ კასატორს მიაჩნდა, რომ საწარმოს უნდა ემოქმედა არა შეთანხმებით, არამედ - სარჩელით; ცხადია, საწარმოს არ აქვს პრეტენზია იმაზე, რომ ადმინისტრაციულ საქმეზე მიღებულ სასამართლო გადაწყვეტილებას პრეიუდიციული ძალა უნდა ჰქონდეს სამოქალაქო დავაზე, თუმცა, ის ერთ-ერთი მტკიცებულებაა წინამდებარე დავაზე, რომელსაც სასამართლო შეაფასებს;
53.6.2. პირველი კასატორის მიერ დაფიქსირებული პოზიციის პასუხად, რომ არ არსებობს სისხლის სამართლის საქმეზე ბ.ქ–ის მიმართ გამოტანილ განაჩენსა და საგადასახადო შემოწმების აქტს შორის კავშირი, საწარმოს წარმომადგენელმა განმარტა, რომ აქ ერთადერთი კავშირია ბ.ქ–ის მიმართ სისხლის სამართლის საქმეზე დაწყებული დევნის გამო მოხდა საწარმოს შემოწმება და დანაკლისის გამოვლენა, სხვა კავშირი არ არსებობს და ეს საწარმოს სასარჩელო მოთხოვნის კუთხით არც არის მნიშვნელოვანი, რადგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ემყარება საგადასახადო შემოწმების აქტს და არა განაჩენს, როგორც ეს წინა სხდომაზეც აღნიშნა მეორე კასატორმა. რაც შეეხება დანაკლისის გამომწვევ მიზეზს, ეს დირექტორის სამტკიცებელია და არა საწარმოსი, რადგან სწორედ დირექტორია ამაზე პასუხისმგებელი, მან უნდა ამტკიცოს, რომ ბრალი არ მიუძღვის იმ დანაკლისში, რომელიც საწარმოში გამოვლინდა (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 12:52:39-დან);
53.6.3. საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვასთან დაკავშირებით, მეორე კასატორის (საწარმოს) წარმომადგენელმა განმარტა, რომ წარმოდგენილია აუდიტის დასკვნა, რომელიც მტკიცებულების სახით არ დაურთო სააპელაციო სასამართლომ, რაც ასევე გასაჩივრებულია. ამ აუდიტორული დასკვნით საწარმოს 50 %-იანი წილი შეფასებულია 159 000 აშშ დოლარად. მეორე კასატორს მიაჩნია, რომ საქმეში არის ისეთი მტკიცებულება, რომლის არსებობა არსებით მატერიალურ-სამართლებრივ მნიშვნელობას მოახდენს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებაზე. სსსკ-ის 407.2-ე მუხლის თანახმად „სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება)“, საწარმოს მიერ წარმოდგენილი საკასაციო საჩივარი, მხარის გადმოსახედიდან, წარმოადგენს დასაშვებ და დასაბუთებულ საკასაციო პრეტენზიას, სსსკ-ის 104.1- მუხლი “სასამართლო არ მიიღებს, არ გამოითხოვს ან საქმიდან ამოიღებს მტკიცებულებებს, რომლებსაც საქმისათვის მნიშვნელობა არა აქვთ”. სსსკ-ის 407.2-ე მუხლის განვრცობითი განმარტებით, რაც კოდექსის კომენტარსა და იურიდიულ ლიტერატურაშია ასახული, ამასთან საკასაციო სამართალწარმოების ეტაპზე ახალი მტკიცებულების მიღებასთან დაკავშირებით არსებული მოწესრიგებისა და სასამართლო პრაქტიკის გათვალისწინებით, საპროცესო ეკონომიის თვალსაზრისით, უზენაესი სასამართლოს ეტაპზევე არის შესაძლებელი საკითხის გადაწყვეტა, რადგან ნორმათა ერთობლივი განმარტება, სწორედ კასაციიის ეტაპს ეძღვნება და გადაწყვეტილების საკასაციო სასამართლოს მიერ მიღების შესაძლებლობას, რათა საკასაციო და სააპელაციო ინსტანციებს შორის არ იყოს ყოველთვის საქმის მოძრაობა. კასატორს მიაჩნია, რომ საკასაციო სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა, თვითონვე შეაფასოს საქმეში არსებული მტკიცებულება რამდენად არის გასათვალისწინებელი. მეორე კასატორს მიაჩნია, რომ წარმოდგენილი აუდიტის დასკვნა საკასაციო სასამართლოს ხელს შეუწყობს სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებაში, მტკიცებულება გამორიცხავს ნებისმიერი სახის ბუნდოვანებას, რადგან იგი შედგენილია კვალიფიციური და პროფესიონალი აუდიტორების მიერ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მხარისთვის ბუნდოვანი დარჩება კომპენსაციის განაწილების შესაძლო გამოანგარიშების წესი, მით უმეტეს, იმის გათვალისწინებით, რომ დღეის მდგომარეობით საქართველოს სასამართლო პრაქტიკა არ გვთავაზობს ფართო განმარტებებს განსახილველ საკითხებთან მიმართებით (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 12:54:26-დან); მეორე კასატორს მიაჩნია, რომ 4.07.2024 წ. სხდომაზე წერილობით წარდგენილ მოსაზრებაში ბ.ქ–ის მიერ დაფიქსირებულია მოსაზრება აუდიტის დასკვნასთან დაკავშირებით, რომ იგი არ ეთანხმება ამ დასკვნას, თუმცა მას არ წარუდგენია საწინააღმდეგო მტკიცებულება, ალტერნატიული აუდიტორული დასკვნა, შესაბამისად, მხარეს საპროცესო უფლება არ დარღვევია, იგი შეედავა საწარმოს მიერ წარდგენილ აუდიტორულ დასკვნას, არ დაეთანხმა წილის შეფასებას. საკასაციო სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, თუ რამდენად აქვს მხარეს პროცესუალურად ვალდებულება ისეთი მტკიცებულების საწინააღმდეგოდ, რომელიც არ არის მიღებული და დართული საქმის მასალებისათვის სასამართლოს საოქმო განჩინებით, მაინც წარადგინოს ალტერნატიული მტკიცებულება, მხარემ განმარტა, რომ ეს მხარის რისკია (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 13:05:22-დან).
53.6.4. საკასაციო სასამართლოს შეკითხვის პასუხად, თუ რაში გამოიხატება 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის ქმედებები, რომელიც საწარმოსათვის საზიანოა და მისი გარიცხვის წინაპრობა არსებობს, მეორე კასატორის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ მხარს უჭერს მის მიერ სასამართლოსათვის 4.06.2024 წ. სხდომაზე წერილობით წარდგენილ პოზიციას, სადაც საწარმოს საკასაციო პრეტენზია და მისი სამართლებრივი საფუძვლებია მითითებული. საწარმოს ინტერესია, რომ კეთილსინდისიერებისა და სამართლიანობის საწყისებზე მოხდეს პარტნიორის გარიცხვა, ცხადია, საუბარია იმაზე, რომ კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა უნდა იყო ლეგიტიმური, კომპენსაციის სანაცვლოდ, რომელიც სწორედ მხარეთა შეჯიბრებითობას და თანასწორობას უნდა დაეფუძნოს. ბუნებრივია, მეორე კასატორს გაცნობიერებული აქვს, რომ პარტნიორის გარიცხვა არის უკიდურესი ღონისძიება და ამ საკითხის გადაწყვეტის „თამასა“ ყველაზე მაღალია კორპორაციულ-სამართლებრივ ურთიერთობებში, რაც მარტივი საკითხი არ არის და სჭირდება მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი წანამძღვრები. საწარმომ აღარ უნდა ითმინოს გასარიცხი პარტნიორის კორპორაციულ-სამართლებრივი მონაწილეობა, სახელდობრ, როდესაც მისი ქცევა შეუძლებელს ხდის, ან მნიშვნელოვნად ართულებს საზოგადოების მიზნის მიღწევას, რაც აუტანელს გახდიდა მისი საზოგადოების რიგებში დარჩენას, საუბარია პიროვნულ თვისებებსა და ურთიერთობებზე, როგორიცაა, მაგალითად, ნდობის დეფიციტი, ვალდებულებების მძიმე დარღვევა, დანაშაულებრივი საქმიანობა, ნდობის ბოროტად გამოყენება და სხვა პარტნიორთან დაძაბული ურთიერთობები. კორპორაცია პრაქტიკულად ოჯახს ჰგავს და თუ ეს პიროვნული ფაქტორები ერთობლივად ასე დახუნძლულია და ახლავს ამ ურთიერთობებს, ბუნებრივია, შეუძლებელია ასეთ რეჟიმში პარტნიორობის გაგრძელება. ცხადია, პარტნიორობიდან გარიცხვის საფუძველი უნდა გახდეს არა ყველა სახის ზიანი, არამედ იმგვარი ზიანი, რომელიც საწარმოს საქმიანობას უშლის ხელს გრძელვადიან პერსპექტივაში და საფრთხის ქვეშ აყენებს მის არსებობას, როგორც ეს ჯერ კიდევ 2009 წელს განმარტა საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ. ამდენად, საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვა უნდა განხრციელდეს მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას, რაც არღვევს ნდობას პარტნიორთა შორის და რის გამოც მათი ერთობლივი საქმიანობა შეუძლებელი ხდება. საკასაციო სასამართლომ პარტნიორის გარიცხვა განმარტა, როგორც პარტნიორთა კრების დისკრეციაში შემავალი საკითხი, რომლის მიზანშეწონილობაზე სასამართლო კონტროლი არ ვრცელდება, ანუ ეს არის პარტნიორებს შორის ურთიერთობიდან გამომდინარე და გადასაწყვეტი საკითხი, გარიცხვა უნდა მოხდეს შესაბამისი პროცედურების დაცვით, თუ ასეთი პროცედურები არსებობს ან კანონში, როდესაც ქმედებას ჰქონდა ადგილი, ან სასამართლო პრაქტიკით, თუ ასეთი პროცედურები არ არსებობს, მაშინ შეიძლება წესდება იყოს მნიშვნელოვანი და თუ წესდებაც არ არეგულირებს ამას, მაშინ უკვე სამოსამართლო სამართლის გადასაწყვეტია. მეორე კასატორს მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში პროცედურები დაცულია და სადავო არ გამხადარა განსახილველი საქმის ფარგლებში. საწარმოს (მეორე კასატორს) მიაჩნია, რომ სახეზეა სსკ-ის 399-ე მუხლის დარღვევა, მნიშვნელოვანი საფუძვლით გრძელვადიანი სახელშეკრულებო ურთიერთობის შეწყვეტასთან დაკავშირებული კონცეფცია უნდა იქნეს გამოყენებული, საზოგადოების მიზნის შელახვაა სახეზე, რის გამოც შეუძლებელი ხდება პარტნიორული ურთიერთობის შენარჩუნება, სახეზეა საწარმოსათვის ზიანის მიყენება და პირველ და მეორე წინაპირობებს შორის დგინდება მიზეზობრივი კავშირი. პარტნიორის გარიცხვის დროს სასარჩელო წარმოების დროს სასამართლომ შეამოწმა, რომ 50 %- იანი წილის მფლობელმა ა.გ–მა კეთილსინისიერად გამოიყენა პარტნიორის გარიცხვის უფლება, მისი გადაწყვეტილება არ იყო მოტივირებული პირადი ინტერესებით, პირადი სარგებლის ან ქონებრივი უპირატესობის მოსაპოვებლად, ეს ციტირებულია უზენაესი სასამართლოს განჩინებაში. არსებობდა საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვის წინაპირობები, რაც მხოლოდ საწარმოსათვის ზიანის მიყენების ფაქტს არ ემყარება, რადგან ბ.ქ–ის გარიცხვა დირექტორის ქმედებების გამო კი არ მოხდა, როგორც ამის წარმოჩენას ცდილობს მოპასუხე (პირველი კასატორი), არამედ პარტნიორზე შერაცხადი ქმედებების გამო, ყველა ის ქმედება, რომელიც პირველ კასატორს შეერაცხება როგორც დირექტორს, ავტომატურად, მისი უნიკალური პოზიციიდან გამომდინარე, რადგან ის კონკრეტული ქმედებების ჩადენის დროს იმავდროულად საწარმოს 50 %-იანი წილის მფლობელი პარტნიორიც იყო, შეერაცხება როგორც პარტნიორსაც; უფრო ვიწრო განმარტებითაც, მას წესდების დაცვის პირობებში კეთილსინდისიერად უნდა ემოქმედა და ზემოთ დასახელებული ქმედებები არ უნდა ჩაედინა. როგორც პარტნიორი და დირექტორი ბ.ქ–ი ერთნაირად მოქმედებდა და მეორე კასტორის მიერ 4.06.2024წ. სხდომაზე წერილობით წარმოდგენილ მოსაზრებებში მხარეს ცალკე აქვს გამოყოფილი დირექტორისა და პარტნიორის სუბიექტური გამიჯვნის თაობაზე სამართლებრივი მოსაზრებები და შეფასებები. შეუძლებელია მსჯელობა, რომ როგორც დირექტორი კეთილსინდისიერია და როგორც პარტნიორი - არა, ან პირიქით. თუ დირექტორი, თავისი ფიდუციური ვალდებულებების ფარგლებში მოქმედებდა საწარმოს საზიანოდ, ის ხომ იგივე პიროვნებაა, როგორც პარტნიორიც და მან იცის, რომ საზიანო ქმედებას მოსდევს საწარმოსათვის ზიანი, რომელიც მას, როგორც პარტნიორსაც უნდა შეერაცხებოდეს და როგორც დირექტორსაც. ის, რაც სასამართლოს მიაჩნია, რომ ფორმალურად არის დირექტორის მიერ ფიდუციური ვალდებულებების (ანგარიშფაქტურების გაყალბება, დანაკლისის არსებობა, საწარმოს გაძღოლასთან დაკავშირებული ნდობის საკითხი) დარღვევა (მხოლოდ დირექტორის ვალდებულებებადაც რომ იქნეს მიჩნეული), რჩება მიწის ნაკვეთთან დაკავშირებული საკითხი, რომელიც საწარმოს კომერციული შანსის მითვისებას უკავშირდება, ასევე, იჯარის ხელშეკრულების განზრახ გაუქმება. დირექტორის პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ფაქტობრივი გარემოებები გვერდზე რომც გადავდოთ, ულტრაფორმალისტური მიდგომით მხოლოდ დირექტორის ფიდუციური ვალდებულებების ნაწილად განვიხილოთ და დავიწყებას მიეცეს, რომ პირველი კასატორი იმავდროულად როგორც პარტნიორიც მოქმედებდა, დასახელებული ორი ეპიზოდიც- კომერციული შანსის მითვისება-დაკარგვა და იჯარის ხელშეკრულების საწარმოს საზიანოდ განზრახ გაუქმება, საკმარისია ბ.ქ–ის, როგორც პარტნიორის, ქმედებების არაკეთილსინდისიერად და საწარმოსათვის დამაზიანებლად შეფასებისთვის. დირექტორის უფლებამოსილებების მასშტაბურობის გათვალისწინებით, შეიძლება ისიც ითქვას, რომ დასახელებული ორი ეპიზოდიც დირექტორის კომპეტენციას განეკუთვნებოდა, მაგრამ მაშინ გამოდის, რომ დირექტორის საფარველს ამოფარებული პარტნიორის წახალისება ხდება და მას უკიდეგანო მოქმედებების საშუალება ეძლევა საიმისოდ, რომ საკუთარი გამორჩენის მიზნებისათვის, საწარმო, როგორც კორპორაციულ-სამართლებრივი ფიქცია, გამოიყენოს და როგორც პარტნიორმა მუდმივად შეინარჩუნოს ადგილი საწარმოში, მუდმივად თავისი განგრძობადი ქმედებებით საწარმოს ზიანი მიაყენოს. საქმეში წარმოდგენილი წესდება არეგულირებს პარტნიორის გარიცხვის საკითხს, როდესაც 1994 წელს მიღებული კანონის საფუძველზე შექმნილი წესდებები ბევრად უფრო მეტ დეტალს ადგენდა და განსაზღვრავდა, ვიდრე ე.წ. წესდების ავტონომიურობის პრინიცპზე გადასვლის შემდეგ შედგენილი წესდებები, მოქმედი კანონმდებლობითაც უკვე მოწესრიგებულია ეს საკითხი და მნიშვნელოვანია სასამართლომ შეაფასოს ამ ფონზეც ეს საკითხი, რომელიც სამოსამართლო სამართლით უნდა შეივსოს, რადგან ახალი კანონის მიღებამდე, წინა კანონიდან მოყოლებული ურთიერთობების შეფასება ამ ჭრილში უნდა მოხდეს (იხ. საკასაციო სასამართლოს 4.07.2024წ. სხდომის ოქმი 13:12:52-დან 13:25:55-მდე).
53.7. საკასაციო სასამართლოს 23.07.2024 წლის სხდომაზე გამოცხადებულმა მხარეებმა თავიანთ საკასაციო საჩივრებს დაუჭირეს მხარი, შესაბამისად, პირველმა კასატორმა (ბ.ქ–მა) მოითხოვა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმება იმ ნაწილში, რომლითაც მას საწარმოსათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება დაეკისრა, ხოლო, მეორე კასატორმა (საწარმომ) მოითხოვა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმება იმ ნაწილში, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა მოპასუხე ბ.ქ–ის საწარმოს პარტნიორობიდან გარიცხვის თაობაზე სასარჩელო მოთხოვნა. მხარეებმა წარმოადგინეს შეჯამებული მოსაზრებები და სამართლებრივი პრეტენზიები, მათ შორის წერილობითი ფორმითაც, თავთავიანთი საკასაციო საჩივრების მიხედვით, რაც დაერთო საქმეს და ერთმანეთს გადასცეს მხარეებმა (იხ. პირველი კასატორის ახსნა განმარტება სამოქალაქო საქმეზე N ას-1203-2018, (42 გვერდი); მეორე კასატორის დამატებითი პოზიცია კომპანიის პარტნიორის კომპანიიდან გარიცხვისას კომპენსაციის საკითხის მოწესრიგების თაობაზე (6 გვერდი) და საკასაციო პრეტენზია (დასაბუთებული შედავება) საქმეში არსებულ აუდიტის დასკვნაზე დაყრდნობით (3 გვერდი)“.



ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:


საკასაციო სასამართლო, საქმის მასალების შესწავლის, მხარეთა მოსაზრებებისა და არგუმენტების ზეპირი განხილვის ფორმით მოსმენის, საკასაციო საჩივრების არგუმენტების დასაბუთებლობის შემოწმების გზით მივიდა დასკვნამდე, რომ პირველი კასატორის - ბ.ქ–ის საკასაციო საჩივარი არ უნდა დაკმაყოფილდეს და მისთვის, საწარმოს სასარგებლოდ, დაკისრებული ზიანის ანაზღაურების ნაწილში სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება უცვლელად უნდა დარჩეს, ხოლო მეორე კასატორის - შპს „დ–ე..“-ის საკასაციო საჩივარი ნაწილობრივ უნდა დაკმაყოფილოდეს და საქმე სააპელაციო სასამართლოს ხელახლა განსახილველად უნდა დაუბრუნდეს, სსსკ-ის 412-ე მუხლის საფუძველზე სავალდებულო სამართლებრივი მითითებებით, საწარმოს პარტნიორის-ბ.ქ–ის საწარმოდან გარიცხვის, კერძოდ, მისი პარტნიორული წილის კომპენსაციის ოდენობის დადგენის ნაწილში. საკასაციო სამართალწარმოების ეტაპზე შეუძლებელია ახალი ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, ხოლო იმის გათვალისწინებით, რომ სააპელაციო სასამართლომ მხარეთა შორის არასწორად გადაანაწილა მტკიცების ტვირთი, საქმეზე გამოკვლეული და დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებები არ არის საკმარისი საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვის საკითხზე, მისი წილის ღირებულების დადგენის გარეშე, შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მისაღებად.
54. სსსკ-ის 404-ე მუხლის პირველი ნაწილით, საკასაციო სასამართლო გადაწყვეტილებას ამოწმებს საკასაციო საჩივრის ფარგლებში, ამავე კოდექსის 407-ე მუხლის პირველი ნაწილით, საკასაციო სასამართლო იმსჯელებს მხარის მხოლოდ იმ ახსნა-განმარტებაზე, რომელიც ასახულია სასამართლო გადაწყვეტილებებში და სხდომის ოქმებში. გარდა ამისა, შეიძლება მხედველობაში იქნეს მიღებული ამ კოდექსის 396-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტში მითითებული ფაქტები; ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა საკასაციო სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის დასაშვები და დასაბუთებული პრეტენზია (შედავება). მოცემულ შემთხვევაში პირველი კასატორის (სარჩელის მოპასუხის) საკასაციო პრეტენზია დაუსაბუთებელია, ხოლო მეორე კასატორის (მოსარჩელე საწარმოს) საკასაციო პრეტენზია ნაწილობრივ დასაბუთებულად არის მიჩნეული, თუმცა, როგორც აღინიშნა, გასარიცხი პარტნიორის წილის ღირებულება საჭიროებს დამატებით გამოკვლევას და დადგენას.
55. საკასაციო სასამართლო არაერთ გადაწყვეტილებაში/განჩინებაში უთითებს, რომ მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძვლის რომელიმე ფაქტობრივი წანამძღვრის (სამართლებრივი წინაპირობის) არარსებობა გამორიცხავს მხარისათვის სასურველი სამართლებრივი შედეგის დადგომას. საქმის განმხილველი სასამართლო შეზღუდულია მხოლოდ მხარის მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებებით, რაც შეეხება სამართლის ნორმების გამოყენებას, სასამართლო, საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებით, ადგენს თუ რა სამართლებრივი ურთიერთობა არსებობს მხარეთა შორის და ამ ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე აკმაყოფილებს ან არ აკმაყოფილებს სარჩელს. მხარეთა შორის არსებული ურთიერთობის შეფასება შედის სასამართლოს კომპეტენციაში, თუმცა საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებულ უნდა იქნეს შეჯიბრებითობის პრინციპის სრულად რეალიზაციის პირობებში; მოთხოვნის საფუძველი სამოქალაქო სამართალში, ზოგადად არის სამართლის ის ნორმა, რომელიც დამოუკიდებლად ან სხვა მოთხოვნის საფუძვლებთან ერთობლიობაში აფუძნებს ამა თუ იმ მოთხოვნას ანუ სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა კონკრეტულ უფლება-მოვალეობებს (იხ. ბოელინგი/ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიღების მეთოდიკა, მეორე გამოცემა, თბ., 2004, 38.) კერძო-სამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელი მატერიალურ-სამართლებრივი ნორმების დანიშნულებაა ურთიერთობაში მონაწილე სუბიექტების უფლებების განსაზღვრა და მათი განხორციელების უზრუნველყოფა. მოთხოვნა უფლების რეალიზაციის კანონით გათვალისწინებული შესაძლებლობაა.
56. მოთხოვნა პირის ნებას დაქვემდებარებული და სხვა პირისაკენ მიმართული უფლებაა, რომელიც მისი პროცესუალური განხორციელებისაგან მკვეთრად იმიჯნება. მოთხოვნა ძირითადად მატერიალურ-სამართლებრივი მნიშვნელობის მატარებელია. მოთხოვნა, საპროცესო-სამართლებრივი გაგებით, ყოველთვის მიმართულია სასამართლო გადაწყვეტილების დადგომისაკენ. მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი არის სამართლის ნორმა, რომლის სამართლებრივი შედეგით გათვალისწინებულია სამართლებრივ ურთიერთობაში მონაწილე პირის მიერ რაიმე მოქმედების განხორციელებისა თუ მოქმედების შესრულებისაგან თავის შეკავების ვალდებულება. თითოეული მოთხოვნის დამფუძნებელი სამართლის ნორმა განსაზღვრავს მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველს, თუმცა მისი განმარტება და ფაქტობრივ გარემოებებზე მისადაგება სასამართლოს უფლებამოსილებაა. მოთხოვნის საფუძველი ორი ნაწილისაგან შედგება: ა) ნორმის შემადგენლობა, რომელიც მოიცავს ცალკეულ წინაპირობას და ბ) სამართლებრივი შედეგი, რომელიც კანონის საფუძველზე დადგება იმ შემთხვევაში, თუ სახეზეა ნორმის შემადგენლობით განსაზღვრული ყველა წინაპირობა.
57. მოთხოვნა და მოთხოვნის საფუძველი სხვადასხვა ცნებებია და მათი აღრევა არიდებული უნდა იქნეს. ამ გამიჯვნას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს იმის გათვალისწინებით, რომ მოთხოვნათა შორის არჩევანის უფლება, მოსარჩელის უფლებამოსილებაა, ხოლო მოსარჩელის მიერ წარდგენილი მოთხოვნის დამფუძნებელი მოთხოვნის სამართლებრივ საფუძველთა შორის ერთ-ერთის მისადაგება სასამართლოს უფლებამოსილება და ვალდებულებაცაა (იხ. ბოელინგი /ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე სასამართლო გადაწყვეტილებათა მიღების მეთოდიკა, მეორე გამოცემა, თბ., 2004, 42.).
58. მოთხოვნის საფუძვლის (საფუძვლების) ძიებისას, სასამართლოსათვის ამოსავალია ის კონკრეტული ფაქტები და გარემოებები, რომლებზედაც მოსარჩელე ამყარებს თავის მოთხოვნას. სწორედ მოსარჩელის მიერ მითითებული ფაქტები და გარემოებები განსაზღვრავენ მისი მოთხოვნის შინაარსს. სასამართლომ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებით, უნდა გაარკვიოს, თუ საიდან გამომდინარეობს მოსარჩელის მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი, კერძოდ, სახელშეკრულებო შეთანხმებებიდან თუ სხვა ვალდებულებითი ურთიერთობებიდან.
59. საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ მოსარჩელის მოთხოვნის შინაარსის განმსაზღვრელია სარჩელში მითითებული ფაქტები და გარემოებები. სარჩელის ინდივიდუალიზაცია სარჩელის ელემენტების მეშვეობითაა შესაძლებელი. სსსკ-ის მე-3, მე-4, 83-ე და 178-ე მუხლების ანალიზით შესაძლებელია, დავასკვნათ, რომ სარჩელი შედგება ორი ელემენტისგან: სარჩელის საგნისა და სარჩელის საფუძვლისგან. სარჩელის საგანია მოსარჩელის მოთხოვნა მოპასუხისადმი (სსსკ-ის 178.1 მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტი), ხოლო სარჩელის საფუძველი – კონკრეტული ფაქტები და გარემოებები, რომლებზედაც მოსარჩელე ამყარებს თავის მოთხოვნას (სსსკ-ის 178.1 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტი). მოსარჩელის სტადიის შემდეგ, სასამართლომ უნდა შეამოწმოს მოპასუხის სტადია, რაც მოსაჩელის მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებების პასუხად შესაგებელში შედავებული გარემოებების კვალიფიციურობაზეა დამოკიდებული. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2017 წლის 2 მარტის დიდი პალატის გადაწყვეტილებაში (საქმეზე N ას-664-635-2016; პუნქტი 201) მითითებულია: „2007 წლის 28 დეკემბერს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში განხორციელებული ცვლილებების მიხედვითთ, მოპასუხის მიერ პასუხის (შესაგებლის) წარდგენა სავალდებულო ხასიათს ატარებს (საქართველოს 28.12.2007წ.-ის კანონი N5669-სსმ), რაც იმაში გამოიხატება, რომ აღნიშნული საპროცესო ვალდებულების შეუსრულებლობა მხარისათვის უარყოფით საპროცესოსამართლებრივ შედეგებს იწვევს. კერძოდ, სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები ითვლება შეუდავებლად და, შესაბამისად, დამტკიცებულად. სსსკ-ის 201-ე მუხლის მე-7 ნაწილით გათვალისწინებული შესაგებლის წარუდგენლობის ფაქტი თავისთავად განსაზღვრავს მტკიცების საგანს, რადგანაც მოსარჩელე თავისუფლდება სარჩელში მითითებული ფაქტების მტკიცებისაგან. აღნიშნული გარემოება დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანის წინაპირობაცაა. საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილია მოპასუხის მიერ კონკრეტული შესაგებლის წარდგენის ვალდებულება, კერძოდ, სსსკ-ის 201-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შინაარსიდან გამომდინარე, დგინდება, რომ მოპასუხე უნდა შეედავოს მოსარჩელის გამართულ, დასაბუთებულ მოთხოვნას ანუ დავის გადაწყვეტისათვის სამართლებრივად მნიშვნელოვან ფაქტობრივ გარემოებებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მოსარჩელის მიერ მითითებული ფაქტები (და არა მისი სამართლებრივი შეხედულებები) დამტკიცებულად ითვლება“.
60. ყოველი კონკრეტული სამოქალაქო საქმის გადაწყვეტა სასამართლოში, დაკავშირებულია გარკვეული ფაქტების დადგენასთან. ფაქტების დადგენის აუცილებლობა განპირობებულია იმით, რომ სასამართლო იხილავს და წყვეტს მხარეთა შორის წარმოშობილ დავებს, რომლებიც სამართლით რეგულირებული ურთიერთობებიდან წარმოიშობიან. სამართლებრივი ურთიერთობა კი, როგორც ეს ცნობილია, შეიძლება აღმოცენდეს, განვითარდეს ან შეწყდეს მხოლოდ იურიდიული ფაქტების საფუძველზე. სწორედ მტკიცების ტვირთსა და მის სწორ განაწილებაზეა დამოკიდებული დასაბუთებული და კანონიერი გადაწყვეტილების მიღება (შეად. სუსგ-ებს: N ას-475-2019, 15.04.2021წ; N ას-1065-2020, 08.04.2021წ; N ას- 338-2019, 22.03.2021წ; N ას-1239-2021, 10.06.2022წ; N ას-34-2022, 21.06.2022წ; N ას-1091-2023, 26.07.20204წ; N ას-655-2024.26.07.2024წ; N ას-662-2024, 26.07.2024წ ; N ას-1133-2018, 26.07.2024წ.).
61. სსსკ-ის მე-3 მუხლის მიხედვით, მხარეები იწყებენ საქმის წარმოებას სასამართლოში, ამ კოდექსში ჩამოყალიბებული წესების შესაბამისად, სარჩელის ან განცხადების შეტანის გზით. ისინი განსაზღვრავენ დავის საგანს და თვითონვე იღებენ გადაწყვეტილებას სარჩელის (განცხადების) შეტანის შესახებ. მხარეებს შეუძლიათ საქმის წარმოება მორიგებით დაამთავრონ. მოსარჩელეს შეუძლია უარი თქვას სარჩელზე, ხოლო მოპასუხეს – ცნოს სარჩელი. ამავე კოდექსის მე-4 მუხლის მიხედვით სამართალწარმოება მიმდინარეობს შეჯიბრებითობის საფუძველზე. მხარეები სარგებლობენ თანაბარი უფლებებითა და შესაძლებლობებით, დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ ან გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული შესაგებლები, მოსაზრებები თუ მტკიცებულებები. მხარეები თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები.
62. მტკიცების ტვირთს აწესრიგებს სსსკ-ის 102-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის მიხედვითაც თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. მოსარჩელემ უნდა ამტკიცოს ის გარემოებები, რომლებზედაც დაფუძნებულია სასარჩელო მოთხოვნა, ხოლო მოპასუხემ გარემოებები, რომლებსაც მისი შესაგებელი ემყარება. მტკიცების ტვირთი არის სამოქალაქო სამართალწარმოებაში საქმის სწორედ გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტების დამტკიცების მოვალეობის დაკისრება მხარეებზე, რომლის შესრულება უზრუნველყოფილია მატერიალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით არახელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანით იმ მხარის მიმართ, რომელმაც ეს მოვალეობა სათანადოდ არ (ვერ) შეასრულა. მხარეთა მტკიცებითი საქმიანობის საბოლოო მიზანი – ესაა სასამართლოს დარწმუნება საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების არსებობაში. სასამართლოს დაურწმუნებლობა კი, მხარისათვის არახელსაყრელ შედეგს იწვევს. მტკიცების ტვირთი დამოკიდებულია არა მხარის როლზე პროცესში, არამედ მოთხოვნის საფუძველზე. ის ვინც ითხოვს ვალდებულების შესრულებას, უნდა დაამტკიცოს მოთხოვნის საფუძვლის არსებობა არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი ითხოვს თავისი მოთხოვნის შესრულებას, ან აღიარებას, არამედ მაშინაც, როდესაც იგი თავს იცავს მოწინააღმდეგე მხარის ნეგატიური აღიარებითი სარჩელისაგან (მოთხოვნისაგან).
63. მტკიცების ტვირთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ფაქტების მითითების ტვირთი, როგორც მხარის ფაკულტატური მოვალეობა. მხარეები სსკ-ის მე-4 მუხლის თანახმად სრულიად თავისუფალნი არიან მიუთითონ ნებისმიერ ფაქტზე. ეს მათი უფლებაა, მაგრამ მათ მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებების სამართლებრივი შეფასება, ე.ი. იმის დადგენა და გარკვევა, თუ რამდენად ასაბუთებენ ეს ფაქტები იურიდიულად მხარეთა მოთხოვნებს და შესაგებელს – ეს უკვე სასამართლოს პრეროგატივაა. ამასთან, საკმარისი არ არის, რომ მხარემ ზოგადად გამოთქვას მოსაზრება საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებაზე, მაგალითად, განაცხადოს, რომ იგი მთლიანად უარყოფს მეორე მხარის მიერ მოხსენებულ საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს. მხარის მიერ წარმოდგენილი მოსაზრებები კონკრეტულად და დეტალურად უნდა ჩამოყალიბდეს და ეხებოდეს საქმის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე ყველა გარემოებას. მხარეთა მიერ წარმოდგენილი ახსნა-განმარტებები უნდა იყოს დასაბუთებული და ეხებოდეს იმ გარემოებებს, რომლებსაც უშუალო კავშირი აქვს დავასთან.
64. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ კრიტერიუმი, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ იმისათვის, რომ სწორად განსაზღვროს მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტებიდან, თუ რომელი ამართლებს სამართლებრივად მხარეთა მოთხოვნებს (შესაგებელს) და რომელი არა, ესაა – სარჩელის საგანი (მოსარჩელის მოთხოვნის შინაარსი), მოპასუხის შესაგებელი და შესაბამისი მატერიალურ სამართლებრივი ნორმა. მტკიცების საგანში შემავალი გარემოებებიდან ერთი ნაწილი უნდა დაამტკიცოს მოსარჩელემ, მეორე ნაწილი კი – მოპასუხემ. ამასთან ერთად, დამტკიცების ტვირთის განაწილების საფუძველზე, მოსარჩელე თავისუფლდება იმ ფაქტების დადგენისაგან, რომელიც მოპასუხემ უნდა დაამტკიცოს და პირიქით, მოპასუხე თავისუფლდება იმ ფაქტების დადგენისაგან, რომელიც მოსარჩელემ უნდა დაამტკიცოს. მტკიცების ტვირთის მხარეთა შორის განაწილების ინსტიტუტი მიუთითებს არა მარტო იმაზე, თუ რომელმა მხარემ რა ფაქტები უნდა დაადგინოს, არამედ იმაზეც, თუ რომელი ფაქტების დადგენის მოვალეობისაგან თავისუფლდება ესა თუ ის მხარე. შესაბამისად, მოსარჩელემ, როგორც წესი, უნდა დაამტკიცოს ყველა გარემოება, რომელიც წარმოადგენს მოთხოვნის წარმოშობის საფუძველს, ხოლო მოპასუხემ კი – ყველა გარემოება, რომელიც წარმოადგენს მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველს (იხ. ჰაინ ბიოლინგი, ლადო ჭანტურია, სამოქალაქო საქმეებზე გადაწყვეტილებათა მიღების მეთოდიკა, თბ., 2003, გვ.64; სხვა მრავალთა შორის იხ. სუსგ-ები: N ას1726-2019, 9.12.2021წ; N ას-1598-2022, 17.02.2023წ; N ას-594-2021, 20.10.2023წ; N ას-239-2024, 16.05.2024წ; N ას-391-2024, 5.07.2024წ; N ას-438-2024, 22.07.2024წ; N ას-1133-2018, 26.07.2024წ.).


65. საწარმოსათვის დირექტორის ქმედებებით მიყენებული ზიანის შესახებ

65.1. პირველი კასატორის (საწარმოს მოპასუხის) საკასაციო საჩივარი, რომლითაც მოთხოვნილია დირექტორისათვის, მოსარჩელე საწარმოს სასარგებლოდ, დაკისრებული ზიანის ანაზღაურების უსაფუძვლოდ მიჩნევა და ამ ნაწილში საწარმოს სარჩელის უარყოფა, საკასაციო სასამართლოს მიერ არ დაკმაყოფილდა. საკასაციო სასამართლოს წინამდებარე განჩინებით ამ ნაწილში სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების იურიდიული შედეგი უცვლელად დარჩა, ხოლო სამართლებრივი მოტივაციის თვალსაზრისით (სსსკ-ის 410-ე მუხლი), საკასაციო სასამართლო მიუთითებს საქმის მასალებში მოთავსებულ შემდეგ მტკიცებულებებზე:
65.1.1. ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2010 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილებით, რომელიც, საკასაციო სასამართლოს მიერ სხვა მტკიცებულებებთან ერთად, ერთობლივად შეფასდა სსსკ-ის 105-ე მუხლის საფუძველზე, უდავო ფაქტობრივ გარემოებად არის მიჩნეული, რომ 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახადო შემოწმების აქტით დადგინდა: ქ. თბილისის საგადასახდო ინსპექციის 2005 წლის 22 ნოემბრის N 03/გ/1092 ბრძანების საფუძველზე იმავე ინსპექციის გადამხდელთა აუდიტის სამმართველოს ინსპექტორების მიერ ჩატარდა შპს „დ–ე ..“-ის ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების საკითხების საგადასახადო შემოწმება. თავის მხრივ, საგადასახადო ინსპექციის ბრძანების გამოცემის საფუძველი გახდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის 2005 წლის 3 ნოემბრის ბრძანება და ფინანსური პოლიციის საგამოძიებო დეპარტამენტის თბილისის მთავარი სამმართველოს 2005 წლის 24 ოქტომბრის N 26/418/1/8-2433 წერილი. შემოწმება დაიწყო 2005 წლის 24 ნოემბერს და დამთავრდა 2005 წლის 9 დეკემბერს. შემოწმებამ მოიცვა 2004 წლის 1 იანვრიდან 2005 წლის 1 ნოემბრამდე საანგარიშო პერიოდი, შემოწმება დაეყრდნო ფინანსური პოლიციის ქ. თბილისის მთავარი სამმართველოს მიერ წარდგენილ საბუღალტრო დოკუმენტაციებს და საგადასახდო დეკლარაციებს. შემოწმების აქტში მითითებულია, რომ შემოწმებას ესწრებოდა და ახსნა-განმარტებას იძლეოდა საწარმოს ბუღალტერი ე. დიასამიძე, ხოლო დირექტორს შეფარდებული ჰქონდა სისხლის სამართლის საქმეზე დროებითი აღმკვეთი ღონისძიება, რის გამოც ვერ მოხდა მისგან ახსნა განმარტებების მიღება. საგადასახადო აქტში მითითებულია, რომ ფინანსურმა პოლიციამ შემმოწმებლებს მიაწოდა 2005 წლის 26 ოქტომბრისათვის შპს „დ–ე..“-ში ჩატარებული მატერიალურ ფასეულობათა ინვენტარიზაციის აქტი, რომლის მიხედვითაც 2005 წლის 26 ოქტომბრისათვის საწარმოში აღმოჩნდა 888 162, 58 ლარის დანაკლისი. შემოწმების აქტის მიხედვით, აღნიშნული დანაკლისი, როგორც საქონლის რეალიზაცია, უნდა დაფიქსირებულიყო 2005 წლის ოქტომბრის თვის საგადასახადო დეკლარაციაში და შესაბამისად, დღგ-ის დეკლარაცია უნდა ჩაბარებულიყო 2005 წლის 15 ნოემბრამდე. ვინაიდან ჩაბარებულ დეკლარაციაში აღნიშნული დანაკლისი არ იქნა ასახული, ამის გამო, მოსარჩელე საწარმოს, ბიუჯეტის სასარგებლოდ, დაერიცხა გადასახადი (იხ. ტ.8, ს.ფ.282-283). საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი შეფასებით, ადმინისტრაციულ საქმეზე მიღებული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება სავსებით აბათილებს და გამორიცხავს პირველი კასატორის (საწარმოს სარჩელის მოპასუხის) - ბ.ქ–ის მტკიცებას, რომ რეალურად დირექტორის დაპატიმრების გამო ვერ იქნა მითითებული, თუ სად რა საქონელი იყო შენახული, ხოლო ამ ინფორმაციას ბუღალტერი არ ფლობდა, შესაბამისად, ამ საგადასახადო შემოწმებას არავითარი სამართლებრივი შედეგები არ გამოუწვევია საწარმოსათვის. ადმინისტრაციულ საქმეზე მიღებული კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების 3.1.3 ქვეპუნქტში (იხ. ტ. 8, ს.ფ. 284) მითითებულია, რომ საქმეში წარმოდგენილია შპს -ის დირექტორის - ბ.ქ–ის 2005 წლის 17 ოქტომბრის ხელწერილი, სადაც იგი მიუთითებს, რომ შპს „დ–ე..“-სს არ გააჩნია სასაქონლო-მატერიალური ფასულობები (ნულის ტოლია) და სასაწყობო ბაზა. საქმეში ასევე წარმოდგენილია შპს „დ–ე..“-ში ჩატარებული ინვენტარიზაციის შედეგად გამოვლენილი მატერიალურ ფასეულობათა საბუღალტრო ნაშთებთან შედარების აქტი, რომლის მიხედვით, შპს „დ–ე..“-სს, საბუღალტრო მონაცემების მიხედვით, 2005 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით, ნაშთად ერიცხებოდა სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობები 888 162, 58 ლარის ოდენობით. ვინაიდან საწარმოს ეს სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობები ერიცხებოდა ბუღალტრულად, მაგრამ ფიზიკურად ისინი საწარმოს არ გააჩნდა, ამიტომ ჩაითვალა, რომ შპს „დ–ე ..“სს გააჩნდა საქონლის დანაკლისი 888 162, 58 ლარის ოდენობით.
65.1.2. ადმინისტრაციულ საქმეზე მიღებული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების სამართლებრივი მოტივაციის მიხედვით, არ იქნა გაზიარებული მოსარჩელე მხარის (შპს „დ–ე ..“) მსჯელობა იმის შესახებ, თითქოს საწარმოს დირექტორისა (ბ. ქ–ის, რომელიც წინამდებარე საქმეზე მოპასუხეა) და ბუღალტრისათვის უცნობი იყო როგორც ინვენტარიზაციის ჩატარების, ასევე მისი შედეგების შესახებ, მათ არ გადასცემიათ ინვენტარიზაციის შედეგების შესახებ რაიმე აქტი; აქედან გამომდინარე რომ ბუღალტერი, რომლისთვისაც უცნობი იყო ინვენტარიზაციის შედეგების თაობაზე, ამ შედეგებს საგადასახადო დეკლარაციაში ვერ ასახავდა, რაზედაც, მოსარჩელეს (საწარმოს) ედავება საგადასახადო ორგანო, ასევე არ იქნა გაზიარებული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით. ბუღალტერმა საგადასახადო ორგანოში წარადგინა ნულოვანი საგადასახადო დეკლარაცია. ადმინისტრაციულ საქმეთა სასამართლო კოლეგიამ მიუთითა საქმეში წარმოდგენილ შპს „დ–ე..“- ში ჩატარებული ინვენტარიზაციის შედეგად გამოვლენილი მატერიალურ ფასეულობათა საბუღალტრო ნაშთებთან შედარების აქტზე, საიდანაც დასტურდება დანაკლისის ფაქტი, რომელსაც ხელს აწერს ბუღალტერიც. გარდა ამისა, 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახადო შემოწმების აქტში მითითებულია, რომ საწარმოს შემოწმებას ესწრებოდა და, საჭიროების შემთხვევაში, სათანადო ახსნა-განმარტებებს იძლეოდა ე.დიასამიძე. აქედან გამომდინარე, ბუღალტრისათვის ცნობილი იყო სასაქონლო-მატერიალურ ფასეულობათა დანაკლისის შესახებ, რის გამოც იგი ვალდებული იყო, როგორც დასაბეგრი ბრუნვა, ეჩვენებინა საგადასახადო დეკლარაციაში, რაც მან არ გააკეთა და საგადასახადო ორგანოში წარადგინა მხოლოდ ნულოვანი დეკლარაცია. ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსარჩელე საწარმოს (მოპასუხე ბ.ქ–ის დირექტორად ყოფნის დროს) საგადასახდო კოდექსის მოთხოვნათა დაცვით სწორად დაერიცხა გადასახადები, კერძოდ, ბიუჯეტის სასარგებლოდ დაერიცხა ძირითადი თანხა, საგადასახადო კოდექსის 245-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, 159 869, 94 ლარი - ჯარიმა, საგადასახადო კოდექსის 132-მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად 119 901, 94 ლარი და საურავი, საგადასახადო კოდექსის 129-ე მუხლის შესაბამისად, 2685, 80 ლარი.
65.2. საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ როგორც ეს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილებით არის დადგენილი 2005 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით, საწარმოს უკვე ნაშთად ერიცხებოდა სასაქონლო- მატერიალური ფასეულობები 888 162, 58 ლარის ოდენობით (იხ. ტ.8, ს.ფ. 284), ეს ის სქონელია, რომელიც რეალურად არ არსებობდა საწარმოში, უნდა ასახულიყო იმავე წლის ოქტომბრის თვის დეკლარაციაში (იხ. 65.1.1 ქვეპუნქტი) ამ პერიოდში ბ.ქ–ი მოსარჩელე საწარმოს დირექტორია და ის ჯერ კიდევ არ არის დაკავებული, მისი დაკავება მოხდა 2005 წლის 17 ოქტომბერს. ამის შემდეგ განვითარებული მოვლენების ქრონოლოგია და ფაქტების ურთიერთკავშირი შემდეგია:
65.2.1. ბ. ქ–ისა და სხვა პირთა მიმართ 10.05.2006წ. სისხლის სამართლის საქმეზე გამამტყუნებელი განაჩენი გამოვიდა. მოპასუხე პატიმრობაში იმყოფებოდა 17.10.2005 წლიდან 2009 წლის მაისამდე, როგორც თვითონვე განმარტა (იხ. ტ.8, ს.ფ. 25). სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან გამოსვლის შემდეგ, 2010 წლის 2 ივნისს (იხ. ტ.8, ს.ფ.277) საწარმოს დირექტორმა ბ. ქ–მა ადმინისტრაციული წესით გაასაჩივრა საგადასახადო ინსპექციის 23.12.2005 წ. ბრძანება N 03/5/935 და მის საფუძველზე 27.12.2005წ. გამოცემული საგადასახადო მოთხოვნა და სხვ.; სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. მითითებული სარჩელი, საწარმოს სახელით, აღძრული იყო სსიპ შემოსავლების სამსახურის თბილისის რეგიონალური ცენტრის, სსიპ შემოსავლების სამსახურისა და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს წინააღმდეგ, რომლითაც საწარმომ (ბ. ქ–ის დირექტორად მუშაობის დროს) მოითხოვა ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ- სამართლებრივი აქტების ბათილად ცნობა, კერძოდ, ეს აქტებია ქ. თბილისის საგადასახდო ინსპექციის 23 დეკემბრის N 03/5/35 ბრძანება და მის საფუძველზე გამოცემული 2005 წლის 27 დეკემბრის N 2580 „საგადასახდო მოთხოვნა“ (თავის მხრივ, ადმინისტრაციულ საქმეზე სასამართლოს მიერ დადგენილია, რომ 2005 წლის 9 დეკემბრის საგადასახდო შემოწმების საფუძველზე გამოვლინდა საწარმოში დანაკლისი, რაც საწარმოს ბიუჯეტისათვის გადასარიცხად დაერიცხა);
65.2.2. საწარმოს სარჩელი ზემოხსენებული მოპასუხეების წინააღმდეგ არ დაკმაყოფილდა ადმინისტრაციული სასამართლოს (პირველი ინსტანცია) 2010 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილებით. ამის შემდეგ, დაახლოებით ორ თვეში საწარმოს პარტნიორებმა მიიღეს გადაწყვეტილება და 2010 წლის 16 აგვისტოს სს „ვ.პ–თან“ გააფორმეს იჯარის ხელშეკრულება, რომლის 2.6 ქვეპუნქტით მეიჯარე საწარმომ- შპს „დ–ე..“მა იკისრა ვალდებულება, რომ „პირადად შეასრულებს საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის ქ. თბილისის რეგიონალური ცენტრის (საგადასახადო ინსპექციის) 6.06.2009 წ. N 16-17-7/04-9004 წერილიდან გამომდინარე ვალდებულებას (იჯარიდან ამონაგები თანხის მთლიანად ბიუჯეტში მიმართვა) და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობაზე სრული პასუხისმგებლობა საგადასახადო ან სხვა კომპეტენტური ორგანოს წინაშე ეკისრება მხოლოდ მეიჯარეს. წინამდებარე პუნქტი კარგავს იურიდიულ ძალას მას შემდეგ, რაც ხელშეკრულების 1.1. პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ იჯარით გადაცემულ ქონებას (ეს არის საწარმოს საკუთრებაში არსებული არასასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების 780 კვ.მ მიწის ნაკვეთის ნაწილი- 320 კვ.მ ოდენობით და მასზე განლაგებული ავტოგასამართი სადგური შენობა-ნაგებობებით, რომლის ფართობია 30.63 კვ.მ) მოეხსენება საგადასახადო ორგანოს მიერ დადებული ყადაღა.
65.2.3. საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი შეფასებით, ადმინისტრაციულ საქმეზე სასამართლოს მიერ მიღებული კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადგენილი გარემოებებით დადასტურებულია საწარმოში აღმოჩენილი დანაკლისის სამართლებრივი შედეგები საწარმოზე რიცხული საგადასახადო ვალდებულების სახით, ხოლო ამ გარემოებების იჯარის ხელშეკრულების ზემოხსენებულ სახელშეკრულებო პირობასთან ერთობლივად შეფასებით, დადასტურებულია, რომ ბ.ქ–ის (პირველი კასატორის) დირექტორობის პერიოდში წარმოშობილი საგადასახადო ვალდებულება ჯერ კიდევ შესასრულებელი აქვს საწარმოს და სწორედ ამ საგადასახადო ვალდებულების ფარგლებში საგადასახდო ყადაღაც ადევს საწარმოს. ამასთან, 16.08.2010წ. ხელშეკრულების საფუძველზე მოიჯარისგან საიჯარო ქირის სახით გადახდილი თანხა, უწინარესად, სწორედ ამ საგადასახდო ვალდებულებების შესრულებისკენ არის მიმართული და იჯარის ქირა საწარმომ მანამდე უნდა იხადოს საგადასახდო ვალდებულების შესასრულებლად, სანამ საგადასახადო ყადაღისაგან არ გათავისუფლდება საწარმოს კუთვნილი უძრავი ქონება, რომელიც იჯარის საგანს წარმოადგენს. ამის შემდეგ, საწარმოს პარტნიორებმა მიიღეს გადაწყვეტილება, რომ მიეღწიათ საგადასახადო შეთანხმებისათვის. 9.11.2010წ. საქართველოს მთავრობამ გამოსცა განკარგულება N 1412, რომლის საფუძველზე საწარმოს, 2010 წლის 19 ოქტომბრის მდგომარეობით, გადამხდელთა პირადი აღრიცხვის ბარათებზე ერიცხება საგადასახადო ვალდებულება- სულ 356 844.76 ლარი, საწარმომ მიმართა შემოსავლების სამსახურს საგადასახადო შეთანხმების მიღწევის მიზნით. 12.11.2010წ. გაფორმდა საგადასახადო შეთანხმება ზემოხსენებული განკარგულების საფუძველზე საწარმოსა და შემოსავლების სამსახურს შორის, რომლის მიხედვითაც საწარმოს მიერ გადასახდელი საგადასახადო ვალდებულების ჯამური ოდენობა განისაზღვრა 222 000 ლარით. საგადასახადო შეთანხმების მიღწევიდან ერთ თვეში კი, პარტნიორთა კრებამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ საწარმოს კრედიტი აეღო. შესაბამისად, 10.12.2010წ. საწარმოსა (დირექტორი -ბ. ქ–ი) და სს “ვ. “ ბ–ს შორის დაიდო საკრედიტო ხელშეკრულება იმავე დღეს გაფორმებული გენერალური ხელშეკრულების საფუძველზე. საბანკო კრედიტის ოდენობაა 125 000 აშშ დოლარი, კრედიტის დანიშნულება: ბიუჯეტის მიმართ არსებული დავალიანების დაფარვა. საქმეზე დადგენილია და სადავო არაა, რომ ბიუჯეტის მიმართ დავალიანება წარმოიშვა ბ.ქ–ის დირექტორობის პერიოდში, როდესაც საგადასახადო შემოწმებით გამოვლინდა დანაკლისი და შემდეგ ზემოთ ქრონოლოგიურად აღწერილი გარემოებებით დასტურდება, რომ საწარმოს, ბ.ქ–ის დირექტორად ყოფნის პერიოდში, წარმოეშვა საწარმოს შესასრულებელი ვალდებულება, რომლის გადასახდელად პარტნიორებს არაერთი გადაწყვეტილების მიღება მოუწიათ, მათ შორის - საბანკო კრედიტის აღების სახით, რომელიც საწარმოს მიერ გადასახდელი ვალდებულებაა 188 584 აშშ დოლარის ოდენობით. სწორედ ამ გარემოებების დამატებით გამოკვლევაზე უთითებდა საკასაციო სასამართლო 2019 წლის 25 აპრილის განჩინებაში (საქმე N ას-1203-2018). შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, სხვა მტკიცებულებებთან ერთად, შესწავლილია საგადასახადო შემოწმების აქტი სრულყოფილად, გამოკვლეული და შეფასებულია საგადასახადო დავალიანების წარმოშობის ფაქტობრივი წინაპიროებები და გამოვლენილია საწარმოს იმდროინდელი დირექტორის ბრალეულობა ამ ვალდებულების წარმოშობაში, ისევე, როგორც დადგენილია საწარმოს მიერ გადასახდელი ვალდებულების მოცულობა, რომელიც სწორედ დირექტორის (მოპასუხე ბ.ქ–ის) ბრალეულმა ქმედებებმა განაპირობა. შესაბამისად, გაზიარებულია მეორე კასატორის (საწარმოს) განმარტება, რომ გადასახადის გადაუხდელობის შემთხვევაში, საწარმოს გაიტანდნენ აუქციონზე და მას გაკოტრება ემუქრებოდა. სწორედ ამიტომ გახდა საბანკო კრედიტის აღება აუცილებელი, ამისთვის კი შედგა პარტნიორთა კრების ოქმი და ორივე 50 %-იანი წილის მფლობელმა პარტნიორმა მიიღო გადაწყვეტილება, საწარმოს მიერ საბანკო კრედიტის აღებაზე. ამ შემთხვევაში 50 %-იანი წილის მფლობელ პარტნიორს-ა.გ–ს მხოლოდ მეორე პარტნიორთან - 50% ის მფლობელ ბ.ქ–თან ერთად, პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების (ოქმის) ბანკში წარდგენით, შეეძლო საწარმოს სასარგებლოდ კრედიტის აღება, რათა აერიდებინა მოსალოდნელი გაკოტრების საშიშროება. როგორც არაერთხელ აღნიშნა მეორე კასატორმა, საწარმოს ერთადერთი ქონებაა ბენზინგასამართი სადგური, რომელიც იჯარით არის გაცემული, აქედან მიღებული თანხა არ იყო საკმარისი საგადასახადო ვალდებულების დასაფარად, შესაბამისად, საწარმომ ბიუჯეტის წინაშე შესასრულებელი საგადასახადო ვალდებულების გამო აიღო საბანკო კრედიტი, რაც ერთადერთი გამოსავალი იყო ფინანსური ვალდებულების შესასრულებად. ამ მტკიცების საწინააღმდეგო დასაბუთებული შედავება და არგუმენტაცია მოპასუხეს არ შემოუთავაზებია.
65.2.4. რაც შეეხება ბ.ქ–ის საკასაციო პრეტენზიას, რომ არავითარი კავშირი არ არსებობს სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებულ განაჩენსა და საგადასახდო შემოწმების აქტს შორის და სააპელაციო სასამართლომ არ შეასრულა საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი მითითებები, აღნიშნულის პასუხად, საკასაციო სასამართლოს დასაბუთებულად მიაჩნია საწარმოს წარმომადგენელთა პოზიცია, რომელთაც განმარტეს, რომ განაჩენსა და საგადასახდო შემოწმების აქტს შორის ის კავშირია, რომ საწარმოს იმდროინდელი დირექტორის, ბ.ქ–ის ქმედებების გამო დაიწყო მისი სისხლისსამართლებრივი დევნა, რის გამოც საწარმოს საგადასახდო შემოწმებაც მოხდა და ამ დროს დირექტორის ქმედების გამო გამოვლინდა დანაკლისი, რაც საწარმოს მძიმე ფინანსურ ტვირთად დააწვა. საწარმოს წარმომადგენლებმა განმარტეს, რომ მათ არასოდეს დაუმყარებიათ საწარმოსათვის მიყენებული ზიანის მოთხოვნა სისხლის სამართლის საქმეზე (იხ. ტ.1, სარჩელის აღძვრამდე მისი უზრუნველყოფის შესახებ განცხადება- ს.ფ.1-3; სარჩელი- 73-84; კონკრეტულად მე-2, მე-3 და მე-4 ფაქტობრივი გარემოებები). ამ მიმართებით საკასაციო სასამართლომ, სამართლებრივი შეფასების ფარგლებში, იმასაც მიაქცია ყურადღება, რომ განაჩენი ეხება 2004-2005 წლებში ბ.ქ–ისა და სხვა პირების მიერ ყალბი საგადასახდო დოკუმენტების ჯგუფურად, არაერთგზის დამზადებას და გასაღებას (იხ. ტ.1, ს.ფ.22), ამასთან, საქმის მასალებშია ფინანსთა სამინისტროს საგადასახადო დეპარტამენტის ქ. თბილისის საგადასახადო ინსპექციის 2005 წლის 20 მაისის აქტი (იხ. ტ.6, ს.ფ.210-214), რომლის მიხედვით საწარმო დაექვემდებარა შემოწმებას ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების საკითხებზე და შემოწმებამ მოიცვა 2004 წლის 1 აპრილიდან 2005 წლის 1 აპრილამდე განვლილი პერიოდი. ამ აქტის დასკვნითი ნაწილის მიხედვით დგინდება, რომ საწარმოს შემოწმების შედეგად დამატებით დაერიცხა მოგების გადასახადში სულ 15 379.4 ლარი, ძირითადი - 6550 ლარი, სანქცია- 1637.5 ლარი, საურავი- 641.9 ლარი, მიმდინარე გადასახადი სავადოების მიხედვით - 6 550 ლარი, საკონტროლო სალარო აპარატის გარეშე მუშაობისათვის ჯარიმა- 500 ლარი. საკასაციო სასამართლო 2005 წლის 20 მაისისა და 2005 წლის 9 დეკემბრის აქტებზე ყურადღებას ამახვილებს იმის გამო, რომ მიუხედავად იმისა, 2005 წლის 20 მაისის აქტით 2004 წლის 1 აპრილიდან 2005 წლის 1 აპრილამდე პერიოდში საწარმო დაექვემდებარა საგადასახადო შემოწმებას, ბ.ქ–ის მიმართ აღძრული სისხლის სამართლის საქმის გამო, საწარმოში შემოწმების დასრულებიდან 6 თვის შემდეგ, 2005 წლის 24 ნოემბერს ისევ დაიწყო შემოწმება, რომელმაც მოიცვა 2004 წლის 1 იანვრიდან 2005 წლის 1 ნოემბრამდე საანგარიშო პერიოდი და ამ შემოწმებას ბიძგი სწორედ საწარმოს დირექტორის წინააღმდეგ დაწყებულმა სისხლისსამართლებრივმა დევნამ მისცა. 2005 წლის 24 ნოემბერს დაწყებული და იმავე წლის 9 დეკემბრის დასრულებული საგადასახადო შემოწმების შედეგების თაობაზე კი მითითებულია წინამდებარე განჩინების 65.1.1 ქვეპუნქტში. ამდენად, საკასაციო სასამართლომ შეაფასა განაჩენსა და საგადასახადო შემოწმების აქტს შორის მიზეზშედეგობრივი კავშირი და დაასკვნა, რომ საწარმოსთვის დარიცხული საგადასახადო ვალდებულება წარმოადგენს მოპასუხის ბრალეული ქმედების უშუალო შედეგს. ბ.ქ–ის დირექტორად ყოფნის პერიოდში საწარმოსთვის დაკისრებული საგადასახადო ვალდებულების გამო (იხ. წინამდებარე განჩინების 65.2.3 ქვეპუნქტი) აღებული კრედიტი, რაც ჯამში კრედიტორისათვის დასაბრუნებელ 188 584 აშშ დოლარს შეადგენს, არის სწორედ ის ზიანი, რაც საწარმოს მიადგა მისი დირექტორის ბრალეული ქმედებებით. სწორედ დირექტორის უნარ-ჩვევებსა და კეთილსინდისიერებაზეა დამოკიდებული საწარმოს განვითარება (შეად. სუსგ-ას N ას-23-23-2016, 09.03.2016 წ.).
65.3. საკასაციო სასამართლომ არაერთ საქმეში აღნიშნა, რომ კომპანიის მენეჯმენტის ეფექტურობის შეფასების მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია მათი მხრიდან კომპანიის ოპერაციების ისე დაგეგმვისა და განხორციელების უნარი, რომ მიღწეულ იქნეს მაქსიმალური საგადასახადო ოპტიმიზაცია. საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ ზრუნვის მოვალეობა მოითხოვს დირექტორისაგან მიიღოს ისეთი გადაწყვეტილებები, რომლებიც გამოიწვევს კომპანიის მოგების გაზრდას. აღნიშნული გადაწყვეტილებები შეიძლება იყოს მაღალი რისკის მატარებელიც და მცდარიც, თუმცა, „ბიზნეს გადაწყვეტილების მართებულობის“ პრეზუმფციიდან გამომდინარე, თუ ხელმძღვანელი კეთილგონიერების ფარგლებში მოქმედებს იმ რწმენით, რომ მისი გადაწყვეტილება მიღებულია საზოგადოების საუკეთესო ინტერესების დაცვის მიზნით და ამ გადაწყვეტილების მიღებისას იგი ინფორმირებული იყო იმ ზომით, რაც მას, მოცემულ ვითარებაში საკმარისად მიაჩნდა, ამ გადაწყვეტილების შედეგებისათვის კომპანიის დირექტორი დაცულია პირადი პასუხისმგებლობისაგან (შეად. სუსგ-ებს: N ას-1158-1104-2014, 6.05.2015 წ.; N ას-1307-1245-2014, 6.05.2015წ.; N ას-612-571-2017, 28.07.2017წ.).
65.4. საქმეზე სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებებისა და გამოკვლეული მტკიცებულებების, საკასაციო სასამართლოს მიერ ამ მტკიცებულებათა ერთობლივად შეფასებისა და მტკიცებულებათა შორის სამართლებრივი ურთიერთკავშირის საფუძველზე, გაზიარებულია სააპელაციო სასამართლოს მიერ საწარმოს დირექტორის პასუხისმგებლობის განსაზღვრის მიზნით „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის იმხანად მოქმედი საკანონმდებლო რეგლამენტაციისა და საკასაციო სასამართლოს პრაქტიკის მოხმობა (იხ. წინამდებარე განჩინების 11-18 პუნქტები). ამდენად, ბ.ქ–მა, როგორც სადავო პერიოდში საწარმოს დირექტორმა, თავისი ქმედებებით ზიანი მიაყენა საწარმოს, რაც 188 584 აშშ დოლარს შეადგენს და მართებულად დაეკისრა ეს ვალდებულება სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით, რის გამოც ამ ნაწილში უცვლელად უნდა დარჩეს სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი მოტივაციის საფუძველზე, შესაბამისად, პირველი კასატორის საკასაციო საჩივარი უარყოფილია.

66. საწარმოს 50 %-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის, რომელიც იმავდროულად დირექტორია, მიმართ მოქმედი პრეზუმფცია

66.1. შპს-ის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი მოწყობისა და მისი პარტნიორების მიერ თანაბარი წილების- 50%-50% ფლობის შემთხვევა იმას გულისხმობს, რომ არ არსებობს მაჟორიტარი პარტნიორი და ორივე პარტნიორს თანაბრად ეკისრება პასუხისმგებლობა საწარმოს მართვისა და გამართული ოპერირებისათვის, ამაში თითოეულმა ცალ-ცალკე და ერთად თავისი წვლილი უნდა შეიტანოს. პრაქტიკაში შესაძლოა ზუსტად თანაბრად (თანასწორად) არ იყოს გადანაწილებული პარტნიორთა პასუხისმგებლობები და მოვალეობები, თუმცა, მოსალოდნელ რისკებს ისინი თანაბრად ინაწილებენ. 50%-50% წილობრივი პარტნიორობა ქმნის პრეზუმფციას, რომ თუკი პარტნიორები ვერ შეათანხმებენ საწარმოს ფუნქციონირებისათვის მნიშვნელოვან საკითხებს და კონსენსუსის გზით ვერ მივლენ გადაწყვეტამდე, საკითხი გართულდება. საკასაციო სასამართლო განმარტავს: როდესაც საწარმოს დაფუძნებისას პარტნიორებმა საკუთარი წილი 50%-50%-ით განსაზღვრეს, თავადვე გახდნენ გადაწყვეტილების მიღებაუნარიანობის რისკების მატარებელი და მოგვიანებით წარმოშობილი უთანხმოების გამო, საწარმოს ნაცვლად ავტონომიური გადაწყვეტილების მიღების მოთხოვნით ისინი სასამართლოს ვეღარ მიმართავენ (იხ. სუსგ-ები: №ას-1141-2018, 30.11.2018წ; N ას-285-2019, 29.02.2021წ.). კიდევ უფრო განსხვავებული და მომეტებულია რისკი, როდესაც საწარმოს 50%-50%-იანი წილების მფლობელ პარტნიორთაგან ერთ-ერთი დირექტორია, რომელსაც ერთდროულად ორი ბერკეტი აქვს ხელთ - პარტნიორისა (შიდა კორპორაციულ ურთიერთობებში) და დირექტორის (გარე კორპორაციულ ურთიერთობებში, როდესაც მესამე პირთა წინაშე გამოდის საწარმოს სახელით). საკასაციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე განმარტა, რომ „ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს საწარმოს პარტნიორის უფლება-მოვალეობები და საწარმოს დირექტორის უფლება-მოვალეობები, რადგან ისეთ ვითარებაში, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაშია, მარტოოდენ იმ ფაქტობრივი მოცემულობის გამო, რომ საწარმოს 50%-იანი წილის პარტნიორი, იმავდროულად, საწარმოს დირექტორიცაა, არ განაპირობებს იმას, რომ ერთმანეთში იქნეს აღრეული პარტნიორისა და დირექტორის, რომელიც საწარმოს წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირია, ფუნქციები და სამართლებრივი ვალდებულებები საწარმოს, პარტნიორთა თუ მესამე პირთა წინაშე“ (იხ. სუსგ N ას-612-571-2017, 28.07.2017წ.). თუმცა, ყოველი კონკრეტული საქმის კვლევა უკავშირდება მხარეთა მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებების, განვითარებული მოვლენების და მათ დასადასტურებლად წარდგენილი მტკიცებულებების ანალიზს და შესწავლა-შეჯერება. შესაბამისად, ინდივიდუალური კვლევის საგანია პარტნიორული ურთიერთობები 50%-50%-იანი წილის საფუძველზე, ხოლო როდესაც ერთ-ერთი პარტნიორი იმავდროულად დირექტორია, მოქმედებს პრეზუმფცია, რომ გართულებულია არა მხოლოდ პარტნიორთა მიერ გადაწყვეტილებების მიღება, არამედ იმავდროულად პარტნიორი, რომელიც დირექტორიცაა, ხელთ ფლობს იმ სახის ინფორმაციას და სამართლებრივ ბერკეტებს, რაც საწარმოს ფუნქციონირების პროცესში მას გარკვეულ უპირატესობას ანიჭებს და ასეთ შემთხვევაში შესაძლებელია 50%-იანი წილის მფლობელ მეორე პარტნიორს, რომელიც, იმვდროულად არ არის დირექტორი, ზოგჯერ კომპრომისზე წასვლაც კი უწევდეს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, რათა არიდებული იქნეს საწარმოს საზიანო ქმედებები, ხოლო კიდევ უფრო გართულებულ შემთხვევაში, შესაძლოა სასამართლოსათვის მიმართვაც მოუწიოს დერივატიული სარჩელით;
66.2. მოცემულ შემთხვევაში საწარმოს დირექტორი (50%-იანი) პარტნიორი გათავისუფლებულია დირექტორის პოზიციიდან, შესაბამისად, სარჩელი, საწარმოს სახელით, მისმა მოქმედმა დირექტორმა აღძრა. საწარმოს სარჩელის (შესაბამისად, სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების) ფარგლებში საკასაციო სასამართლომ უნდა იმსჯელოს და შეაფასოს, განაპირობა თუ არა საწარმოს 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის, რომელიც სადავო პერიოდში, დირექტორიც იყო, მიერ საწარმოს „ინსაიდერული“ (შიდა) ინფორმაციის ფლობამ და არაკეთილსინდისიერად გამოყენებამ საწარმოსთვის კორპორაციული შესაძლებლობის (კომერციული შანსის) დაკარგვა. ამ საკითხის შეფასება მნიშვნელოვანია პარტნიორის გარიცხვის ნაწილში შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მისაღებად, რადგან მიემართება როგორც პარტნიორის, ისე დირექტორის (რადგან ამ შემთხვევაში ერთსა და იმავე პირს ეხება საკითხი) პასუხისმგებლობას. საკასაციო სასამართლო იმსჯელებს საწარმოსთვის ხელსაყრელი კორპორაციული შესაძლებლობის პრეზუმფციაზე, დოქტრინაში არსებულ ტესტებზე, რათა გამოიკვეთოს კაუზალური კავშირი პარტნიორის, რომელიც იმავდროულად დირექტორი იყო, ქმედებებსა და საწარმოს საქმიანობიდან გამომდინარე, მისი ოპერირების საკითხს შორის.

67. კორპორაციული შესაძლებლობის დოქტრინა სამეწარმეო სამართალში

67.1. სამართლებრივი დოქტრინების მიზანია, განსაზღვროს კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც უნდა აიხსნას (შეფასდეს) კონკრეტული ქმედებები, რომელთაც სამართლებრივი შედეგები მოსდევს და ეს შედეგები კანონითაა დადგენილი. ზოგადად კომერციული შანსის დოქტრინა დირექტორის ფიდუციურ ვალდებულებას მიემართება (იხ. Liability of Directors and Other Officers for Usurpation of Corporate Opportunities, 26 Fordham L. Rev. 528; ხელმისაწვდომია: https://ir.lawnet.fordham.edu/flr/vol26/iss3/7). კორპორაციული/კომერციული შესაძლებლობის/შანსის დოქტრინის არსის გაანალიზება მნიშვნელოვანია ზოგადად, ხოლო განსახილველ საქმეზე სწორედ იმ მოცემულობის შესაფასებლად, რაც საწარმოს 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის, რომელიც იმავდროულად დირექტორია, კორპორაციულ-სამართლებრივ პასუხისმგებლობას უკავშირდება, იმ რისკის რეალურად განსაზღვრისთვის, რა პრეზუმფციასაც ქმნის საწარმოს დირექტორისა და იმავდროულად 50 % -იანი წილის მფლობელი პარტნიორის ქმედებები.
67.2. აშშ-ის მაგალითზე, Lagarde v. Aniston Lime & Stone Company (1900წ.; Aronson v. Lewis, 473 A.2d 805, 812 (Del. 1984); Corporate Opportunities in a Comarative Perspective; ხელმისაწვდმია: ) ერთ-ერთი პირველი საქმეა ალაბამადან, სადაც დოქტრინალურად იქნა გაანალიზებული კორპორაციული შესაძლებლობების შესახებ მოთხოვნა და მასში აქცენტირებულია დირექტორის პასუხისმგებლობა კორპორაციის უფლებამოსილების ფარგლებში - საწესდებო მიზნით განპირობებული (the ultra vires doctrine). Lagarde-ს საქმეში Aniston-ის კომპანია დაინტერესებული იყო მიწის ნაკვეთის შეძენით, რომელზეც მდებარეობდა ფასეული კარიერი. ადრე კომპანიას შეძენილი ჰქონდა მისთვის საინტერესო მიწის ნაკვეთის ერთი მესამედი, შემდეგ Aniston-ს სახელშეკრულებო ვალდებულება ჰქონდა, იჯარით აეღო და შეეძინა მიწის მეორე ნაწილი, რისთვისაც ხანგრძლივ მოლაპარაკებას აწარმოებდა. Aniston-ის კორპორაციას ჰყავდა სამი დირექტორი, რომელთაგან ორი: ჯ. და ლ. ლ–ები იყვნენ. მიუხედავად კორპორაცია Aniston-ის მოლაპარაკებებისა და გეგემებისა, მისმა დირექტორებმა პირადად შეიძინებს კორპორაციისთვის სასურველი მიწის ნაკვეთიდან ორი მნიშვნელოვანი ნაწილი. დირექტორების ფიდუციური ვალდებულების თაობაზე მსჯელობისას ალაბამას სასამართლომ განმარტა, რომ ასეთი კომერციული (კორპორაციული) შესაძლებლობა (შანსი) იმ შემთხვევაში ეკუთვნის კომპანიას, თუ: ა) მას საამისოდ არსებითი/მნიშვნელოვანი ინტერესი აქვს; ბ) ან არსებული ინტერესიდან გამომდინარეობს მზარდი/მნიშვნელოვანი ინტერესი; გ) ან თუკი ფიდუციართა ქმედებები ხელს შეუშლის კორპორაციას მისი შექმნის მიზნის მიღწევაში. თუკი არც ერთი დასახელებული შემთხვევა არ ვლინდება, მაშინ არც ფიდუციური ვალდებულება არსებობს. ამ გადაწყვეტილებაში ალაბამას სასამართლომ დაადგინა ინტერესის ან მოლოდინის (interest or expectancy test) ტესტი, რომელიც იმის განსაზღვრას გულისხმობს, აქვს თუ არა ზოგადად ასეთი შესაძლებლობა კორპორაციას. ამგვარი მიდგომის დროს კორპორაციის ინტერესი მოიცავს მის გეგმებს ან საქმიანობის სახეებს. ზუსტად ასეთივეა მიდგომა კომპანიის მოლოდინის მიმართ, მისი გეგმებიდან და საქმიანობის სფეროებიდან გამომდინარე, რომელიც ჯერ არ რეალიზებულა. ამ შემთხვევებისთვის საყურადღებოა კომპანიის ხელშეკრულებები მის მუდმივ კლიენტებთან. საგულისხმოა კომპანიის მიმდინარე ან ადრე განხორციელებული საქმიანობა და არა - მისი სამომავლო საქმიანობა ან პერსპექტივა;
67.3. Meinhard v. Salmon-ის საქმეში (1928წ; Meinhard v. Salmon 164 N.E. 545, 545-547(N.Y.1928); ხელმისაწვდმია: ) უფრო ზოგადი ხასიათი ერთგულების მოვალეობა (duty of loyalty) განისაზღვრა. ამ საქმის მიხედვით, Salmon-მა ხელი მოაწერა 20-წლიან საიჯარო ხელშეკრულებას Gerry-ს ოჯახთან, რომლის თანახმად, სასტუმრო უნდა გადაკეთებეულიყო მაღაზიებად და ოფისებად. Salmon-მა ვერ შეძლო ამ პროექტის დაფინანსება, რის გამოც ხელშეკრულება გააფორმა Meinhard-თან. ამ უკანასკნელს უნდა მოეზიდა საინვესტიციო კაპიტალი, ხოლო Salmon-ს უნდა ეხელმძღვანელა პროექტისთვის. შეთანხმების მიხედვით, სარგებელი შუაზე გაიყოფოდა, ხოლო ამ ერთობლივი საქმიანობის რისკები- თითქმის თანაბრად. როდესაც 20-წლიანი კონტრაქტი დასასრულს მიუახლოვდა და ერთობლივი საქმიანობაც უნდა დასრულებულიყო, Gerry-ს ოჯახმა მიმართა Salmon-ს და შესთავაზა ამ უძრავი ქონების უფრო დიდ ნაწილზე იჯარის აღება, რაც არსებულ ნივთზე უფრო მასშტაბურ რეკონსტრუქციას უკავშირდებოდა. Salmon-მა მიიღო წინადადება და იჯარით გასცა Gerry-ს ოჯახზე ქონება, თუმცა არ მიუწოდებია ინფორმაცია Meinhard-თვის. ამ უკანასკნელმა უჩივლა Salmon-ს იმ საფუძვლით, რომ იჯარის ხელშეკრულებაზე ვადის გაგრძელების უფლება ჰქონდა არა Salmon-ს ერთპიროვნულად, არამედ - პარტნიორებს ერთობლივად. ნიუ-იორკის სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ Salmon და Meinhard ექცეოდნენ ფიდუციური პასუხისმგებლობის ქვეშ, მათი პარტნიორული ურთიერთობიდან გამომდინარე და „თანამგზავრები“ იყვნენ. როდესაც Salmon-მა ერთპიროვნულად გააგრძელა კონტრაქტი, Meinhard-ის ინფორმირებისა და მონაწილეობის გარეშე, ამით გამორიცხა პარტნიორის შესაძლებლობა (შანსი), ნებისმიერი ფორმით მიეღო სარგებელი, რომლის მიღების უფლებამოსილება ჰქონდა. ამ საქმეზე მოსამართლე Cardozo-მ მიუთითა, ერთობლივი საქმიანობა თანაპარტნიორებს ერთმანეთის მიმართ ავალდებულებს მანამ, სანამ ეს საქმიანობა არსებობს და გრძელდება, დააკმაყოფილონ ერთგულების მოვალეობის ზოგადი სტანდარტი. ამ შეთხვევაში მოსამართლემ იმაზეც გაამახვილა ყურადღება, რომ ხელშეკრულების საგანი იყო წინა იჯარის ობიექტის გაფართოება, რაც მნიშვნელოვანი იყო საქმის გადასაწყვეტად.
67.4. ზემოთ განხილული ორი საქმის მაგალითზე, აშშ-ში მეოცე საკუნის გარიჟრაჟზე ჩამოყალიბდა კორპორაციული შესაძლებლობის (შანსის) შეფასების ორი ძირითადი მიმართულება: 1) ინტერესის ან მოლოდინის ტესტი (interest or expectancy test) და 2) უფრო ზოგადი ერთგულების მოვალეობა (more general duty of loyalty).
67.5. Guth v. Loft-ის საქმე მიჩნეულია კორპორაციული შესაძლებლობის (შანსის) თანამედროვე დოქტრინის ფუძემდებლურ საქმედ (J. Ying, ‘Guth v. Loft: The Story of Pepsi-Cola and the Corporate Opportunity Doctrine’ (May 8, 2009); ხელმისაწვდომია: https://ssrn.com/abstract=1414478). Loft იყო ტკბილეულის, სიროფების, სასმელებისა და კვების პროდუქტების მწარმოებელი და გამყიდველი საწარმო. ის არ აწარმოებდა „კოლას“ სიროფს, თუმცა თავის სავაჭრო ობიექტებში ჰყიდდა კოკა-კოლას. Charles Gut იყო Loft-ის დირექტორი. იმ პერიოდში Pepsi-Cola-ს (Pepsi) საწარმოს რთული პერიოდი ჰქონდა. Charles Guth-მა (დირექტორმა) იყიდა Pepsi-ს აქციები, რითაც მოიპოვა კონტროლი ამ საწარმოზე. Gut-მა (დირექტორმა) მალულად გამოიყენა Loft-ის (საწარმოს) ფონდები, მისი საშუალებები და თანამშრომლები, რათა „გაყინული წერტილიდან“ დაეძრა Pepsi. მოგვიანებით Loft-მა (საწარმომ) უჩივლა თავის დირექტორს - Charles Guth-ს იმ საფუძვლით, რომ Pepsi-ს შეძენის შესაძლებლობა იყო Loft-ის კორპორაციული შანსი. სხვა სიტყვებით, რომ ითქვას, Guth-ს (დირექტორს) ჰქონდა ვალდებულება, ეცნობებინა Loft-ისთვის (საწარმოსთვის), რათა მას არ წართმეოდა გაცნობიერებული შესაძლებლობა/შანსი, შეეძინა Pepsi-ის აქციები, სანამ ამას თვითონ დირექტორი - Guth გააკეთებდა. სასამართლომ დაადგინა, თუკი კორპორაციის პასუხისმგებელ პირს ან დირექტორს საქმიანი შეთავაზება აქვს, რომლის ფინანსურად განხორციელების შესაძლებლობა გააჩნია კორპორაციას, რაც, თავისი არსით, კორპორაციის საქმიანობის შესატყვისი და მისთვის პრაქტიკული სარგებლის მომტანია, მაშინ ეს წარმოადგენს ინტერესს ან გონივრულ მოლოდინს, ხოლო პასუხისმგებელი პირის ან დირექტორის პირადი დაინტერესება, გამოიყენოს ეს შანსი კონფლიქტში მოდის კორპორაციის ინტერესთან. შესაბამისად, კანონმა არ უნდა დაუშვას, რომ პასუხისმგებელმა პირმა ან დირექტორმა ისარგებლოს ამ შესაძლებლობით. ამ საქმეში სასამართლოსეული მსჯელობის უმეტესი ნაწილი იმას ეთმობა, რასაც ამჟამად ”the line of business test“ (ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტი) ეწოდება. ამ ტესტის მიხედვით ფასდება კომერციული შესაძლებლობა რამდენად მჭიდროდ არის დაკავშირებული ან რამდენად განუყოფელია საწარმოს მომავალი საქმიანობისაგან;
67.5.1. სასამართლომ დაადგინა, რომ Pepsi (საწარმო) Loft-ის ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტში პირდაპირ თავსდებოდა, რამდენადაც ეს უკანასკნელი იყო როგორც მწარმოებელი, ისე უალკოჰოლო სასმელების შემძენი. მიუხედავად იმისა, რომ Loft არ აწარმოებდა „კოლას“ სიროფს, სასამართლომ დაადგინა, რომ ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტის მიხედვით, მხედველობაში უნდა ყოფილიყო მიღებული საწარმოს საქმიანობის შემდგომი განვითარება და გაფართოება. აქედან გამომდინარე, „კოლას“ სიროფის წარმოება Loft-ის ბიზნეს საქმიანობის გონივრულ მოლოდინთან სავსებით თავსებადი იყო, მას მუდმივად ექნებოდა მოთხოვნა „კოლას“ სიროფზე, რადგან სავაჭრო ობიექტებზე ჰყიდდა კიდეც სასმელს. “კოლას“ გემოს სიროფები იმხანად ძირითად არაალკოჰოლურ სასმელს წარმოადგენდა. Charles Guth-მა, როგორც Loft-ის დირექტორმა, შეწყვიტა კონტრაქტი Coca-Cola-თან, რამაც Loft-ის სავაჭრო ობიექტებზე, „კოლას“ სიროფზე არსებული მოთხოვნიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად გაამწვავა ვითარება. უფრო მეტიც, Loft-ს ჰქონდა შესაბამისი ცოდნა, გამოცდილება და სათანადო რესურსები, რომელსაც გამოიყენებდა Pepsi-ის შესაძლებლობების განსავითარებლად. სასამართლოს შეფასებით, მოთხოვნისა და შესაძლებლობის თავსებადობა განაპირობებს იმას, რომ Pepsi გახდეს Loft-ის ბიზნეს საქმიანობის შემადგენელი ნაწილი. ამ საქმის მაგალითზე მნიშვნელოვანია Loft-ის მტკიცება, რომელიც განმარტავდა, მიუხედავად იმისა, რომ იურიდიულად არასოდეს ფლობდა Pepsi-ს, ის აწარმოებდა „კოლას“ და ამ გზით ფლობდა მას, მან (Loft-მა) დააფინანსა Pepsi Guth-ის დირექტორად ყოფნის პერიოდში. Loft-ის მტკიცებით Guth-ს Pepsi-ს შეძენის შესაძლებლობა გაუჩნდა Loft-ის დირექტორად ყოფნის პერიოდში და ეს საწარმოს ფინანსებით მოხდა, რადგან ამ გზით გახდა შესაძლებელი აქციების ყიდვა, გარდა ამისა, სწორედ Loft-ის სავაჭრო ობიექტებზე გაყიდვების მეშვეობით გახდა Pepsi-ს საწარმო წარმატებული. Guth-ს ფინანსურად არ ხელეწიფოდა ამ აქციების შეძენა. თავის მხრივ, Guth ამტკიცებდა, რომ მას ამ შესაძლებლობით შეეძელო ესარგებლა, რაც არა პირადი, არამედ Loft-ის ინტერესებით იყო განპირობებული;
67.5.2. საქმის დელავერის უზენაეს სასამართლოში განხილვის დროისათვის, კორპორაციული შანსის გამოყენების დოქტრინა ორ ძირითად ტესტს ეფუნებოდა: 1) ინტერესის ან მოლოდინის ტესტი (interest or expectancy test) და 2) უფრო ზოგადი ერთგულების მოვალეობა (more general duty of loyalty)-(იხ. წინამდებარე განჩინების 67.2-67.4 ქვეპუნქტები). დელავერის უზენაესმა სასამართლომ შეაჯამა კორპორაციული/კომერციული შესაძლებლობის (შანსის) დოქტრინა, როგორც ზოგადი წესის გამოვლენა, რომლითაც პასუხისმგებელ პირს ან დირექტორს მოეთხოვება, იმოქმედოს და გამოიჩინოს მაქსიმალური კეთილსინდისიერება კორპორაციასთან (საწარმოსთან) ურთიერთობაში, რომელსაც თვითონ წარმოადგენს. დელავერის უზენაესი სასამართლოს შეფასებით, არსებითი მნიშვნელობის საკითხია, რომ Pepsi-ს საქმიანობა იმდენად მჭიდროდ უკავშირდება/ასოცირდება Loft-ის ბიზნეს საქმიანობასთან და იმდენად მნიშვნელოვანია მისთვის, რომ როდესაც მას კორპორაციის წარმომადგენელი ყიდულობს, ამ უკანასკნელს კონკურენტად აქცევს თავისივე საწარმოსთან. ფაქტობრივად Guth v. Loft-ის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილებით მკაფიოდ გამოიკვეთა, Lagarde v. Aniston Lime & Stone Company საქმისგან განსხვავებით, სადაც ინტერესის ან მოლოდინის ტესტია გამოყენებული (იხ. წინამდებარე განჩინების 67.2 ქვეპუნქტი), რომ მნიშვნელოვანია ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტი, რადგან კომერციული შესაძლებლობის/შანსის შემოწმება უნდა მოხდეს კომპანიის საქმიანობის გონივრული სტანდარტით, ასევე, ამ შემოწმებამ უნდა მოიცვას კორპორაციის/საწარმოს საქმიანობის მომავალში გაფართოების შესაძლებლობა, რადგან ამის გარეშე „უარყოფილი იქნება ინდუსტრიული განვითარების ისტორია“. დელავერის უზენაესმა სასამართლომ დაასკვნა, რამდენადაც Pepsi იყო „კოლას“ სიროფის მწარმოებელი ბიზნესი, ხოლო ამ სიროფის წარმოება მნიშვნელოვანი იყო Loft-ის სავაჭრო ობიექტებისთვის, ამ ორ საწარმოს შორის დამაკავშირებელი რგოლი მეტად მჭიდრო და თვალსაჩინო იყო.
67.5.3. დელავერის უზენაესი სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებით დამკვიდრდა ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტი, რაც მიჩნეულია უფრო ვიწრო განმარტებებისაგან თავის დაღწევად. იურიდიული დოქტრინა აღნიშნავს, რომ ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტის დანერგვამ უფრო მოქნილი სტანდარტი შექმნა კორპორაციულ სამართალში, რომლის საფუძველზე შესაძლებელია ბიზნესის მზარდი მოთხოვნებისა და ინტერესების შეფასება და გათვალისწინება (იხ. V. Brudney & R. Clark, ‘A New Look at Corporate Opportunities’ (1988) 94 Harv. L. Rev. 998, 998; ხელმისაწვდომია: ) .
67.6. მასაჩუსეტის უზენაესმა სასამართლომ Durfee v. Durfee & Canning, Inc. -ის საქმეში კეთილსინდისირების ტესტი (the fairness test) დაადგინა, რაც იმას ნიშნავს, რომ კორპორაციული შესაძლებლობის (კომერციული შანსის) დოქტრინის ძირითადი საფუძველი ემყარება საწარმოს წარმომადგენელი/პასუხისმგებელი პირის ან მისი დირექტორის კეთილსინდისიერებას. თუ ასეთი პირი არაკეთილსინდისიერად იყენებს კორპორაციულ შესაძლებლობას, საწარმოს ინტერესები დაცული უნდა იქნეს. ასეთ დროს სასამართლომ უნდა გამოიყენოს ეთიკური სტანდარტები, შეაფასოს როგორი ქმედებაა სამართლიანი და ეთიკური. ამ გადაწყვეტილებით არ არის განსაზღვრული ეთიკური სტანდარტის რაიმე კრიტერიუმი (იხ. Durfee v. Durfee & Canning 80 N.E.2d 522, 529 (Mass. 1948); ხელმისაწვდომია < https://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=143817>).
67.7. იურიდიულ დოქტრინაში აღიარებულია, რომ ერთგულების განუყოფელი ვალდებულება მაინცდამაინც კარგად არ არის ადაპტირებული კორპორაციების შემთხვევაში. Thorpe v. CERBCO109 -ის და In Re Digex110-ის საქმეების მაგალითზე, აქცენტირება მოხდა იმ პრობლემებზე, რომელიც ინოვაციურ კორპორაციულ სტრუქტურებს მიესადაგება. ორივე საქმეში კორპორაციული შესაძლებლობის მითვისების საკითხი იმას ეფუძნებოდა, რომ „დედა-კომპანიამ“ კორპორაციული შანსის უზურპაციის გზით შეიძინა ის, რაც „შვილობილს“ სურდა. სასამართლომ ორივე საქმეზე დაადგინა, რომ არ მომხდარა კორპორაციული შანსის მითვისება, რადგან „დედა-კომპანიას“ გააჩნდა შესაბამისი სამართლებრივი ბერკეტი, რათა გამოეყენებინა თავისი ხმა „ვეტოს“ დასადებად ნებისმიერ წინადადებაზე. თუმცა, ორივე საქმეში წარმოჩენილია პრობლემა, რომ უნდა არსებობდეს გარკვეული ფასეულობა, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს თითოეულ მხარეს, წარმართონ წინასწარი მოლაპარაკებები და გადაინაწილონ უფლება საკუთრებაზე და კორპორაციული შესაძლებლობები. ამასთან, ასეთ ვითარებაში პრობლემურია დუბლირებული უფლებები, მმართველი ორგანოები და/ან განშტოებები (იხ. Thorpe v. CERBCO 676 A.2d 436 (Del. 1996); In Re Digex 789 A.2d 1176 (Del. Ch. 2000); ხელმისაწვდომია < https://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=143817>.
67.8. Northeast Harbor Golf Club, Inc. v. Harris-ის საქმე ასევე საყურადღებოა კორპორაციული შესაძლებლობის შეფასების მიზნებისთვის. ნ.ჰ–ი (Nancy Harris) იყო კლუბის პრეზიდენტი 1971 წლიდან 1990 წლამდე, სანამ მას არ მოუწოდეს, წასულიყო კლუბიდან. გოლფის კლუბს ასევე ჰყავდა დირექტორთა საბჭო, რომელიც პასუხისმგებელი იყო საწარმოსათვის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებაზე. კლუბის ერთადერთი მსხვილი აქტივი იყო გოლფის მოედანი Mount Desert-ში. ჰ–ის თანამდებობაზე ყოფნის პერიოდში, დირექტორთა საბჭო პერიოდულად მსჯელობდა კლუბის ქონების შესაძლო განვითარებაზე, თუმცა, ჰ–ი „გაურბოდა“ რაიმე კონკრეტულ ქმედებას ამ მიმართებით (კლუბის სასარგებლოდ). 1979 წელს უძრავი ქონების ბროკერმა Robert Suminsby-მ ჰ–ს მიაწოდა ინფორმაცია სამი ერთმანეთთან არამომიჯნავე მიწის ნაკვეთის (Gilpin) გაყიდვის თაობაზე. ეს უძრავი ქონება მოიცავდა გამოუყენებელ ნაკვეთსაც, სადაც განლაგებული იყო გოლფ-კლუბის საპარკინგე ადგილი და შენობა, ამასთან ეს ნაკვეთი სერვიტუტით იყო დატვირთული კლუბის სასარგებლოდ, სადაც ქვეითებს შეეძლოთ გადაადგილება. ბროკერმა მიიჩნია, რომ კლუბის პრეზიდენტი დაინტერესებული იქნებოდა ქონების შეძენით. ნ.ჰ–ი მყისიერად დაეთანხმა ბროკერის წინადადებას და 45 000 აშშ დოლარად შეიძინა უძრავი ქონება და საკუთრებად აღრიცხა, თუმცა, თავისი გეგმების შესახებ არ გაუმხელია კლუბის დირექტორთა საბჭოს წევრებისთვის. მოგვიანებით, ყოველწლიურ საერთო კრებაზე კლუბის პრეზიდენტმა დირექტორთა საბჭოს აცნობა, რომ მან შეიძინა უძრავი ქონება და თავის საკუთრებად რეგისტრაცია გადაწყვიტა, რათა ასე უფრო დაცული ყოფილიყო კლუბის ინტერესები. ამ საკითხზე რაიმე რეაგირება არ ჰქონია დირექტორთა საბჭოს, თავის მხრივ, ჰ–მა სასამართლოში დაადასტურა, რომ მას რაიმე კონკრეტული გეგმა ქონების შეძენის დროისათვის არ ჰქონია და არც 1988 წლამდე შეუმუშავებია ასეთი. 1984 წელს ნ.ჰ–მა შეიტყო, რომ S-ის ოჯახი ჰყიდდა მიწის ნაკვეთს, რომელსაც სამი მხრიდან ესაზღვრებოდა გოლფის მოედანი, ხოლო მეოთხე მხარეს - ნაკვეთი, რომელზედაც სახლი მდებარეობდა. ამ მიწის ნაკვეთს არ ჰქონდა კავშირი საჯარო გზასთან. ჰ–მა გადაწყვიტა S-ის კუთვნილი უძრავი ქონების შეძენა, რისთვისაც შესაბამისი განკარგულება მისცა თავის ადვოკატს. კლუბის პრეზიდენტმა დირექტორთა საბჭოს რამდენიმე წევრს პირად საუბარში უთხრა, რომ აპირებდა მიწის ნაკვეთის შეძენას, ხოლო 1985 წელს დირექტორთა საბჭოს სხდომას ოფიციალურად აცნობა, რომ შეიძინა ზემოხსენებული მიწა. არც ამ შემთხვევაში ყოფილა რაიმე რეაგირება დირექტორთა საბჭოს მხრიდან. საბოლოოდ, ნ.ჰ–მა 60 000 დოლარი გადაუხადა S-ის ათეულობით მემკვიდრეს, ხოლო მოგვიანებით, 1990 წელს 275 000 აშშ დოლარი დახარჯა იმისთვის, რომ შეძენილ მიწის ნაკვეთს ჰქონოდა დამოუკიდებელი მისასვლელი და კავშირი საჯარო გზასთან, რაც ამის გარეშე, მანამდე ამ ქონებას არ ჰქონდა.
67.8.1. ამ საქმეზე სასამართლომ დაადგინა, რომ გოლფ-კლუბს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, ფინანსური პრობლემებიდან გამომდინარე, რომ შეეძინა ზემოხსენებული მიწის ნაკვეთები. კლუბი ყოველწლიურად დეფიციტზე გადიოდა, დამოკიდებული იყო დირექტორთა შენატანებზე თავისი დანახარჯების გასასტუმრებლად. მეორე მხრივ, არსებობდა მტკიცებულებები, რომ კლუბი წარმატებით ახორციელებდა ფინანსების შეგროვებას, მათ შორის, ნ.ჰ–ის მიერ მიწის ნაკვეთის (Gilpin) პირველად შეძენიდან მალევე, ორი წლის განმავლობაში ზედიზედ, კლუბმა მოაგროვა 115 000 აშშ დოლარი. კლუბის პრეზიდენტის მიერ S-ის უძრავი ქონების შეძენის დროს კი, კლუბს ჰქონდა 90 000 აშშ დოლარი. საბოლოოდ ისე მოხდა, რომ ნ.ჰ–მა მის მიერ შეძენილი მიწის ნაკვეთები დაჰყო 41 ნაწილად - აქედან 14 მიწის ნაკვეთი S-ის უძრავი ქონების საფუძველზე, ხოლო 27 მიწის ნაკვეთი Gilpin-ის საფუძველზე გამოიყო. ამ საქმეზე კლუბის სარჩელის განხილვის დროს ქონების ნაწილი პირადად ნ.ჰ–ის, ხოლო ნაწილი მისი შვილების საკუთრებად იყო აღრიცხული. სასამართლო განხილვის დროისათვის ჰ–მა მთელი ქონების ღირებულება 550 000 აშშ დოლარად შეაფასა;
67.8.2. ამ საქმეზე განიმარტა, რომ კორპორაციულ ფიდუციარებს Maine -ის შტატში თავიანთი ვალდებულებების კეთილსინდისიერად შესრულება ეკისრებათ საწარმოს ინტერესების ხელშეწყობის მიზნით. მათ ხელმისაწვდომი უნდა გახადონ და არ დამალონ ის ინფორმაცია, რომელიც ნებისმიერ პოტენციურ ინტერესთა კონფლიქტს წარმოშობს საწარმოსთან, ასევე, თავი უნდა შეიკავონ კორპორაციასთან დაკავშირებით თავიანთი მდგომარეობის, ცოდნის ან გავლენის გამოყენებისაგან პირადი მიზნებისათვის. საბოლოოდ, კლუბის პრეზიდენტის მიერ მიწის ნაკვეთების შეძენით საწარმოს კორპორაციული შესაძლებლობის მითვისება მოხდა, რადგან გოლფ-კლუბის შემდგომი განვითარება ფაქტობრივად შეუძლებელი ხდებოდა (Melvin Aron Eisenberg -Corporations and Other Business Organizations /Cases and Materials; Foundation Press; Ninth-edition-Unebrid Ged).
67.9. ამერიკისგან განსხვავებით გერმანიაში კორპორაციული (კომერციული) შესაძლებლობის (შანსის) დოქტრინა გვიან ჩამოყალიბდა. ეს დოქტრინა არ არის კანონით გაწერილი და სასამართლო პრაქტიკას ეფუძნება. გერმანიის ფედერალური უზენაესი სასამართლო კორპორაციული შესაძლებლობის დოქტრინას აფუძნებს ძირითადად ინტერესთა კონფლიქტის დაუშვებლობაზე (დირექტორი ყოველთვის კომპანიის ინტერესებიდან გამომდინარე უნდა მოქმედებდეს)- (იხ. Fleischer, Handbuch des Vorstandsrecht, (2006) §9 Treuepflicht des Vorstandsmitglieder, no. 23, 24.; ხელმისაწვდომია < https://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=143817>. თუმცა, დოქტრინის განვითარების კვალდაკვალ, საწარმოს კომერციული შესაძლებლობის ხელყოფად იქნა მიჩნეული სხვადასხვა შემთხვევა, მაგალითად, როდესაც საწარმომ, პირველმა, დაამყარა კონტაქტი სასურველი ტრანზაქციის მისაღებად, თუმცა, შემდეგ სხვაგვარად გასხვისდა მისი ინტერესის საგანი (German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 8 May 1989 – II ZR 229/88, NJW 1989, 2687); საწარმომ მიიღო გარკვეული ზომები გარიგების დასადებად, თუმცა, გარიგება არ დაიდო ფიდუციარის ქმედების გამო (German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 24 November 1975 – II ZR 104/73, NJW 1976, 797.); სხვა საქმეზე კომერციული შანსის შეფასება დაემყარა საწარმოს საქმიანობის სახეს ან მისი საქმიანობის აუცილებლობას (German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 8 May 1989 – II ZR 229/88, NJW 1989, 2687; German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 23 September 1985 – II ZR 257/84, NJW 1986, 584.); კომერციულ შესაძლებლობად მიიჩნევა ისეთი შემთხვევაც, როდესაც შანსი ემყარება დანაკარგების ეფექტურობას და საწარმოს შეუძლია კონკურენტული გახდეს ამ შესაძლებლობის მოპოვებით German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 23 September 1985 – II ZR 246/84, NJW 1986, 585. See also Lars Lawall, ‘Verdeckte Gewinnausschüttungen unde Geschäftschancenlehre im GmbH-Recht’ (1997) NJW 1742, 1745).
67.9.1. გერმანიის ფედერალურმა უზენაესმა სასამართლომ 1986 წელს უარყო მტკიცება, რომ არასაკმარისი ფინანსების გამო საწარმო ვერ გამოიყენებდ ა კომერციულ შანსს. ამ საქმეზე სასამართლომ დაადგინა, რომ მმართველი ორგანოს წევრს არ ჰქონდა უფლება, თვითონ ესარგებლა კომერციული შესაძლებლობით. იმისათვის, რომ საწარმომ გამოიყენოს კომერციული შესაძლებლობა, მისმა წარმომადგენელმა კომპანიის სახელითა და მისი ინტერესებით უნდა იმოქმედოს, გამოძებნოს შესაბამისი გადაწყვეტილება, მაგალითად, კრედიტორების მოზიდვის ან კაპიტალის გაზრდის გზით. საწარმოს მმართველი ორგანოს წარმომადგენლის მტკიცება იმის თაობაზე, რომ საწარმოდან წასვლამდე, არ გამოუყენებია კომერციული შანსი, არ იქნა გაზიარებული სასამართლოს მიერ. სასამართლომ განმარტა: ზოგადად, მიღებულია, რომ დირექტორთა საბჭოს წვერს ევალება, შეინარჩუნოს ერთგულების მოვალეობა, თუნდაც მისი უფლებამოსილების ამოწურვის შემდეგ, როგორც ერთგულების განგრძობადი მოვალეობა (Fleischer, Handbuch des Vorstandsrecht, (2006) §9 Treuepflicht des Vorstandsmitglieder, rn. 38.) უფრო მეტიც, ფედერალურმა უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მმართველი ორგანოს წევრის ვალდებულება, დაიცვას და აირიდოს კომპანიისთვის ზიანი იმას კი არ ეფუძნება, რომ საწარმოს კომერციული შანსის შესახებ მისთვის ცნობილი გახდა მმართველი საბჭოს წევრობიდან გამომდინარე, ან ამისგან დამოუკიდებლად, როგორც კერძო პირმა, შეიტყო, არამედ მას აწევს ზრუნვისა და ერთგულების განუყოფელი ვალდებულება საწარმოსადმი (German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 23 September 1985 – II ZR 246/84, NJW 1986, 585, 586);
67.9.2. გერმანიის სასამართლომ არაერთ საქმეში განმარტა, რომ კორპორაციული შესაძლებლობის დოქტრინა გამოყენებული უნდა იქნეს ასევე offene Handelsgesellschaft-ის ფორმით ჩამოყალიბებული პარტნიორული ურთიერთობების მიმართ. ერთ-ერთ საქმეზე გერმანიის ფედერალურმა უზენაესმა სასამართლომ, 1989 წლის 8 მაისის გადაწყვეტილებაში, იმსჯელა de facto მმართველ პარტნიორზე, რომელიც შპს-ის სახელით მრავალწლიან მოლაპარაკებას აწარმობდა მიწის ნაკვეთის შესაძენად და საბოლოოდ თვითონ იყიდა უძრავი ქონება. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ პარტნიორს არ აქვს უფლება, ისარგებლოს რაიმე შესაძლებლობით, რომელიც კომპანიას ეკუთვნის კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინებით. ამ საქმეზე დადგენილი გარემოებების მიხედვით, პარტნიორის მიერ კომპანიის სახელით წარმოებული მოლაპარაკებები თავისთავად მიჩნეული იქნა კორპორაციულ შანსად, რომელიც უკვე ეკუთვნოდა კომპანიას (German Supreme Court (Bundesgerichtshof) 8 May 1989 – II ZR 229, 88, NJW 1989, 2687.);
67.9.3. შეჯამების სახით უნდა ითქვას, რომ კორპორაციული (კომერციული) შესაძლებლობის (შანსის) დოქტრინა აღიარებულია გერმანიის სასამართლო პრაქტიკით. კორპორაციული შესაძლებლობის შემოწმება ემყარება ფორმალურ ან მატერიალურ კავშირს კომპანიასთან. ფორმალური კავშირი არსებობს მაშინ, როდესაც კომპანიის აქციონერების/პარტნიორების კრებამ (არაპირდაპირ) გადაწყვიტა გამოიყენოს კომერციული შანსი, საწარმომ რაიმე ფორმით გამოავლინა ინტერესი ამ შესაძლებლობისადმი და საწარმომ უკვე მიიღო ზომები ამ შანსის გამოსაყენებლად. კომპანიის მატერიალური კავშირი კორპორაციულ (კომერციულ) შესაძლებლობასთან არსებობს მაშინ, როდესაც კომპანიის საქმიანობასთან თავსებადი კომერციული შესაძლებლობა, აუცილებელია მისი საქმიანობისათვის; ამ შესაძლებლობას აქვს ეკონომიის ეფექტი (accost-saving effect) და კომპანია მიიღებს კონკურენტულ უპირატესობას.

68. წინამდებარე საქმეზე საწარმოს კორპორაციული (კომერციული) შესაძლებლობის მითვისების შესახებ

68.1. საწარმოს საკასაციო საჩივრის ფარგლებში, საქმეზე გამოკვლეული ფაქტობრივი გარემოებები, არ ქმნის საკასაციო სასამართლოს მხრიდან სააპელაციო სასამართლოს განჩინების იმ ნაწილის გაზიარების ფაქტობრივ-სამართლებრივ საფუძველს, რომ ბ.ქ–ს არ მიუთვისებია საწარმოს კომერციული შანსი, როდესაც საწარმოს საქმიანობისათვის მნიშვნელოვანი მიწის ნაკვეთი მისმა შვილმა- გ.ქ–მა შეიძინა აუციონზე. მოცემულ საქმეზე წარმოდგენილ პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს ოქმში აღნიშნულია, რომ შპს „დ–ე ..“ მშენებლობის პერიოდში სარგებლოდა მიწის ნაკვეთით, რაც მშენებლობის ნორმების მოთხოვნის თანახმად, შემოსაზღვრული იყო ხის ღობით. აღნიშნულ ტერიტორიაზე განთავსებული იყო დროებითი სასაწყობო მეურნეობა. საწარმოს მიერ მის სარგებლობაში არსებულ ნაკვეთზე, შემდგომში შეძენის პერსპექტივის გათვალისწინებით, განთავსდა საწარმოს ბენზინგასამართი სადგურების ავზები და შემოისაზღვრა კაპიტალური კედლით, რომლის წინ განზრახული იყო ავტოსამრეცხაო ფარეხების მოწყობა. აღნიშნული ნაკვეთის საერთო ფართი იყო 419 კვ.მ, საიდანაც 155 კვ.მ ეკავა საწარმოს ბენზინგასამართი სადგურის ავზებს, რომელიც შემოსაზღვრულია კაპიტალური კედლით. საწარმომ გადაწყვიტა აღნიშნული მიწის ნაკვეთის ყიდვა ან იჯარით აღება, შესაბამის სამსახურს ააზომინა და საბოლოოდ პარტნიორები შეთანხმდნენ მის შესყიდვაზე. თბილისის მერიის მიერ გამოცხადებულ აუქციონზე, მოლაპარაკების შესაბამისად, საწარმოს დირექტორს - ბ.ქ–ს უნდა უზრუნველეყო ნაკვეთის შესყიდვა აუქციონზე. ნაცვლად ამისა, ბ.ქ–მა აუქციონზე წაიყვანა თავისი შვილი გ.ქ–ი (შპს „დ–ე ..“-ის სახელით თვითონ არ მიიღო მონაწილეობა) და თვალთმაქცურად შეაძენინა მიწის ნაკვეთი, სადაც განთავსებული იყო საზოგადოების 6 ცალი 30 ტონიანი ავზი თავისი ღობეებით. ოქმში მითითებულია, რომ ბ.ქ–მა იმოქმედა შპს-ის ინტერესების საზიანოდ და გამოიყენა ინფორმაცია პირადი სარგებლობის მიზნით. გ.ქ–მა კარგად იცოდა, რომ ტერიტორიის შეძენით დაინტერესებული იყო შპს „დ–ე ..“ და მასვე ეკუთვნოდა მასზე განთავსებული ინფრასტრუქტურა (იხ. პარტნიორთა კრების ოქმი- ტ.1, ს.ფ.189-191)
68.1.1. სააპელაციო სასამართლომ იმსჯელა ზემოხსენებულ ოქმზე და განმარტა, რომ ბ.ქ–ს, როგორც სადავო გარიგების დადების დროს საწარმოს პარტნიორსა და დირექტორს, საწარმოს მიმართ გააჩნდა ერთგულების, გულმოდგინებისა და ზრუნვის ვალდებულება, ასევე ვალდებულება, რომ საკუთარ ინტერესებზე წინ საწარმოს ინტერესები დაეყენებინა, თუმცა სააპელაციო სასამართლომ პარტნიორის გარიცხვის ოქმში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები გარიცხვის საფუძვლად არ მიიჩნია. საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სააპელაციო სასამართლომ არასწორად გაანაწილა მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთი და საწარმოს, მიუხედავად მის მიერ მითითებული ფაქტობრივი გარემოებებისა და საქმეზე წარდგენილი მტკიცებულებებისა, იმაზე მეტი მტკიცების ტვირთი დააკისრა, ვიდრე ეს ობიექტურად მოეთხოვებოდა, ხოლო მოპასუხე საერთოდ გაათავისუფლა მტკიცების ტვირთისგან, რადგან სააპელაციო სასამართლოს დასაბუთება ამ საკითხზე მხოლოდ იმით შემოიფარგლება, რომ „მოცემულ შემთხვევაში საქმეში წარმოდგენილი არ არის პარტნიორთა გადაწყვეტილება მიწის ნაკვეთის შეძენის შესახებ, რათა მიჩნეულ იქნეს, რომ ბ.ქ–მა საკუთარი ინტერესებისთვის გამოიყენა საწარმოს კომერციული შანსი“.
68.2. საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი შეფასებით 50 %-იანი წილის მფლობელი პარტნიორისა და სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენის დროისათვის იმავდრულად საწარმოს დირექტორის ბ.ქ–ის შვილის- გ.ქ–ის მიერ სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენა კასატორი საწარმოს კორპორაციული (კომერციული) შესაძლებლობის მითვისებას წარმოადგენს. საკასაციო სასამართლოს დასკვნა დამყარებულია იმ უდავო ფაქტობრივ გარემოებაზე, რომ სადავო 419 კვ.მ მიწის ნაკვეთი, რომელიც საწარმოს საქმიანობის სფეროს გათვალისწინებით, მისი ბიზნესის სფეროდან გამომდინარე შემდგომი განვითარებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ქონება და პოტენციური აქტივი იყო, აუქციონზე გატანის დროს მოიცავდა სწორედ იმ 155 კვ.მ ფართობს, რომელზედაც უკვე განთავსებული იყო საწარმოს საქმიანობისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურა. მხარეთა შორის სადავო არაა, რომ მითითებული 155 კვ.მ მიწის ნაკვეთი, მასზე განთავსებული ინფრასტრუქტურით, სადავო მიწის ნაკვეთის აუქციონის გზით გასხვისებამდე, უკვე ფაქტობრივ მფლობელობასა და სარგებლობაში ჰქონდა მოსარჩელე საწარმოს და ამის გარეშე საქმიანობას ვერ გააგრძელებდა. სადავო არ არის, რომ მოპასუხის (საწარმოს 50%-იანი წილის მფლობელისა და იმხანად დირექტორის) შვილის - გ.ქ–ის მიერ სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენის შემდეგ, საწარმომ, რომელსაც წარმოადგენდა მოპასუხე ბ.ქ–ი, იჯარის ხელშეკრულება გააფორმა დირექტორის შვილთან. საქმის მასალების მიხედვით, მთლიანი 419 კვ. მეტრიდან 155 კვ.მ მიწის ნაკვეთი და ზედ განთავსებული სარეზერვუარო პარკი იმყოფება შპს დ–ე ..-ის (მეიჯარის) კანონიერ სარგებლობაში მეიჯარესა და ფიზიკურ პირს-გ.ქ–ს შორის 2010 წლის 21 ივლისს გაფორმებული იჯარის ხელშეკრულების საფუძველზე (იხ. ტ. 1, ს.ფ. 234). საქმეზე დადგენილი, მათ შორის, მხარეთა შორის უდავო გარემოებების საფუძველზე, საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი შეფასებით, „ბიზნეს საქმიანობის სფეროს ტესტისა“ და კეთილსინდისიერების სტანდარტით, რომელიც არა მხოლოდ იურიდიული დოქტრინის კონტექსტშია საყურადღებო (იხ. წინამდებარე განჩინების 67.6 ქვეპუნქტი), არამედ სამოქალაქო ბრუნვის ღერძს წარმოადგენს (სსკ-ის 8.3 მუხლი), სადავო მიწის ნაკვეთის მოპასუხის შვილის მიერ შეძენის გზით მოხდა საწარმოს კომერციული შესაძლებლობის ხელყოფა, რადგან მკაფიო და უდავოა საწარმოს მატერიალური კავშირი ხელყოფილ კომერციულ შესაძლებლობასთან (იხ. წინამდებარე განჩინების 67.9.3 ქვეპუნქტი).
68.3. ზოგადად, ყველა მართლწესრიგი სამართლის სუბიექტთა ქცევის წესს კეთილსინდისიერების პრინციპზე აფუძნებს და ამ პრინციპს ნორმატიულ კონცეფციად განიხილავს. საბაზრო ეკონომიკაზე მორგებული კერძო სამართლის ჩამოყალიბების პროცესში განსაკუთრებით გამოიკვეთა ,,კეთილსინდისიერების” მნიშვნელობა. განვითარებული ქვეყნების სამართალში იგი წარმოადგენს მთელი სამოქალაქო ბრუნვის ქვაკუთხედს. ქართულ სამოქალაქო სამართალშიც იმავე მიზანს ემსახურება კეთილსინდისიერების, როგორც სამართლებრივი ფასეულობის შემოღება. სამოქალაქო ბრუნვის სიმყარე და სტაბილურობა მისი მონაწილის კეთილსინდისიერებაზეა დამოკიდებული. „კეთილსინდისიერების პრინციპის ძირითადი ფუნქცია სამართლიანი შედეგების დადგომა და ამავე დროს, აშკარად უსამართლო შედეგის თავიდან აცილებაა, რითაც მიღწეულ უნდა იქნეს სამოქალაქო ურთიერთობის სტაბილურობა და სიმყარე“ (იხ. სუსგ N ას-23-18-2011, 24.05.2011წ.). საკასაციო სასამართლოს პრაქტიკით განმარტებულია, რომ კეთილსინდისიერად ქცევის ვალდებულება ემყარება სამართალში საზოგადოდ მოქმედ კეთილსინდისიერების ვარაუდს. ეს ვარაუდი განსაზღვრავს სამართლებრივი ურთიერთობის საერთო მიმართულებასაც. არა ურთიერთობის მონაწილეთა ინტერესების დაპირისპირება, არამედ მათი სოლიდარობაა ნორმალური სამოქალაქო ბრუნვის საფუძველი. კეთილსინდისიერება არა მარტო უფლების არსებობის, არამედ მოვალეობის შესრულების ვარაუდიცაა. არაკეთილსინდისიერი ქცევის დადგენა კონკრეტული ფაქტის შეფასების საკითხია და მოსამართლის მიერ უნდა გადაწყდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით. მოსამართლის მიერ წარმოებული შეფასების ეს პროცესი საკმაოდ კომპლექსურია და დიდ დაკვირვებას მოითხოვს, რადგან კეთილსინდისიერების მოთხოვნას არ გააჩნია აბსოლუტური უპირატესობა სახელშეკრულებო თავისუფლების მიმართ და დაუშვებელია ყოველი გადაწყვეტილების დასაბუთება აბსტრაქტული პრინციპების საფუძველზე. აუცილებელია ყოველი კონკრეტული შემთხვევის სპეციფიკურობის გათვალისწინება. კეთილსინდისიერების პრინციპი, როგორც სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა ზოგადსახელმძღვანელო პრინციპი, მოცემულია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის არაერთ მუხლში. ამიტომაც, კეთილსინდისიერების პრინციპის შესაბამისად მოქმედების ვალდებულება არ შემოიფარგლება მხოლოდ სახელშეკრულებო სამართლით, არამედ იგი ამოსავალი და ფუნდამენტური ქცევის პრინციპია ზოგადად კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, მართლსაწინააღმდეგოდ ითვლება უფლების განხორციელება, რომელიც ზიანს აყენებს სხვა პირს და არ ისახავს უფლების განხორციელების აუცილებლობით ნაკარნახევი ინტერესის დაცვას (იხ. განმარტებები საქართველოს კანონზე „მეწარმეთა შესახებ“, (2022 წლის თებერვლის მდგომარეობით), თბილისი 2022, გ. გიგუაშვილი, გ. ჯუღელი, გვ. 225; შეად. სუსგ-ებს: N 3კ-1152-02, 8.11.2002წ; N ას-1101-1037-2015, 27.09.2016წ; N ას-839-805-2016, 6.03.2017წ;N ას-1548-2019, 20.11.2019წ; N ას-441-2022, 14.12.2022წ; N ას-1123-2023, 27.12. 2023წ.).
68.4. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, მოპასუხის მტკიცება მხოლოდ იმით შემოიფარგლა, რომ მის შვილს, სადავო მიწის ნაკვეთის გარდა, იმავე ტერიტორიაზე სხვა მიწის ნაკვეთებიც აქვს შეძენილი. მოსარჩელის არგუმენტებისა და მტკიცებულებების გასაბათილებლად, მოპასუხეს არ შემოუთავაზებია დამაჯერებელი და სარწმუნო შედავება (არათუ მტკიცებულება), თუნდაც იმგვარი მსჯელობა, რომ შესაძლოა რაღაც ეტაპზე დაინტერესებული იყო საწარმო სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენით, თუმცა, შემდეგ შეიცვალა ვითარება და ასეთი ინტერესი აღარ გააჩნდა; ან საწარმოს სადავო მიწის ნაკვეთის შეძენა რეალურად მისი საქმიანობის განსავითარებლად არ სჭირდებოდა, რადგან მას სხვა რესურსებიც ჰქონდა; ან მოპასუხემ იმის გამო შეიძინა სადავო მიწის ნაკვეთი, რომ სხვა პირზე არ გასხვისებულიყო და ამ გზით არათუ პირადი ინტერესიდან გამომდინარე დაეუფლა საწარმოს კომერციულ შესაძლებლობას, არამედ „დაარეზერვა“ საწარმოს საქმიანობისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ქონება. თუმცა, როგორც ყველა მოხმობილი, ისე ამ ბოლო ვერსიის დაშვების შემთხვევაშიც, მოპასუხე მარტივად ვერ გათავისუფლდებოდა მტკიცების ტყვირთისგან, რადგან თითოეული ასეთი გარემოების სასამართლოსთვის შეთავაზების დროს, ისევ მოპასუხის მტკიცების ტვირთს წარმოადგენს, თუ რა გზას მიმართა, როგორც 50%-იანი წილის პარტნიორმა და იმავდროულად დირექტორმა (სადავო პერიოდში), რომ საწარმოს ბიზნეს საქმიანობისთვის ყველა შესაძლო ღონისძიება გამოეყენებინა, რამდენად კეთილსინდისიერად იმოქმედა, რათა სხვას არ მოეპოვებინა საწარმოსთვის კორპორაციული შესაძლებლობის თვალსაზრისით მნიშვნელოვან ქონებაზე უფლება.
68.5. საკასაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოპასუხის მიერ, როგორც 50%-იანის წილის მფლობელი პარტნიორისა და იმავდროულად დირექტორის, ხელთ არსებული ინფორმაცია ბიზნესსაქმიანობის ზოგადი ეთიკური წესების, გრძელვადიან პარტნიორულ ურთიერთობაზე დამყარებული ნდობისა და კეთლსინდისიერი ქცევისა და მოლოდინის პრინციპების საწინააღმდეგოდ იქნა გამოყენებული. საკასაციო სასამართლო განმარატავს, რომ ბიზნესსაქმიანობის ეთიკურ პრინციპებზე დიდად არის დამოკიდებული კორპორაციის წარმატებული თუ წარუმატებელი საქმიანობა. ბიზნეს ეთიკა მოიცავს კორპორაციის მმართველი ორგანოების მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესებსა და სტანდარტებს, თუმცა, ეს მხოლო შიდაკორპორაციულ ურთიერთობებზე როდი ახდენს გავლენას, ასევე მნიშვნელოვანია კორპორაციის გარე ურთიერთობებში მისი საქმიანი რეპუტაცია და ბიზნესის განხორციელების ეთიკური სტანდარტები. საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს იმ გარემოებაზეც, რომ პრეზუმირებულია ოჯახის წევრებს შორის გარკვეული ინფორმაციის ფლობა. კომერციული შესაძლებლობის მითვისების კუთხით ასევე საყურადღებოა, რომ საწარმოს მტკიცებას, პარტნიორთა მოლაპარაკების თანახმად, საწარმოსათვის კომერციულად საინტერესო მიწის ნაკვეთის შესაბამისი სამსახურების მიერ აზომვისა და საბოლოოდ მისი შეძენის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების ფაქტობრივ გარემოებებს (იხ. ტ. 1, ს.ფ.179) მოპასუხე შეედავა და მიუთითა, რომ „სწორედ გ.ქ–ი ხელმძღვანელობდა 2008 წლის აპრილ-მაისში დამატებით სარემონტო სამუშაობს შპს „დ–ე..“-ის ავზების ტერიტორიაზე“ (იხ. ტ.3, ს.ფ. 6), რაც, როგორც მხარის განმარტება, საკასაციო სასამართლოს შეფასებით, სწორედ იმას ადასტურებს, რომ მოპასუხე მხარემ, ასევე მისმა შვილმა, იცოდნენ კონკრეტული მიწის ნაკვეთის მოსარჩელე საწარმოს საქმიანობისათვის საჭიროებისა და მნიშვნელობის შესახებ, მოპასუხემ შეგნებულად დაუშვა ინტერესთა კონფლიქტი და კეთილსინდისიერების პრინციპის საწინააღმდეგოდ, იმოქმედა პირადი და არა საწარმოს ინტერესით. საკასაციო სასამართლო სრულად იზიარებს კასატორი საწარმოს პოზიციას, რომ საწარმოს ფუნქციონირებისათვის არსებითად მნიშვნელოვანი მიწის ნაკვეთი საწარმოს იმდროინდელი დირექტორის (იმავდროულად 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის) შვილმა შეიძინა აუქციონზე, რითაც საწარმოს კორპორაციული შესაძლებლობის მითვისების გზით, მოპასუხემ შექმნა ისეთი ბერკეტი, რომელიც საწარმოს ოპერირებას უქადდა საფრთხეს და მოქნილი მექანიზმია საამისოდ.
68.6. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საწარმოს კორპორაციული შესაძლებლობის (შანსის) ხელყოფის შესაფასებლად სამართლებრივად უმნიშვნელოა საწარმოს პარტნიორთა კრების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების არარსებობა, რადგან კორპორაციული შესაძლებლობის გამოყენების დოქტრინის განვითარება ცხადყოფს, რომ ზედმეტად ფორმალურად არ უნდა შეფასდეს კორპორაციისთვის კონკრეტული კომერციული შანსი, მეტიც, ბიზნეს საქმიანობის სფეროსთან თავსებადობისა და მისი შემდგომი გაფართოების სტანდარტი სავსებით საკმარისია, რომ დადგინდეს საწარმოს კომერციული (კორპორაციული) შესაძლებლობის ხელყოფა.
68.7. საკასაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოპასუხის ხელშეწყობით საწარმოს კომერციული შანსის მითვისების საკითხი გამოვლენილია, რაც პარტნიორის გარიცხვის ერთ-ერთი ფაქტობრივი საფუძველია საქმეში წარმოდგენილი საწარმოს პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს ოქმის მიხედვით (იხ. ტ.1, ს.ფ. 185-192). აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 27 სექტემბრის განჩინებით (საქმე N ას-502-2020) უცვლელად დარჩა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2020 30 იანვრის განჩინება, რომლითაც განუხილველად დარჩა ბ.ქ–ის სასარჩელო მოთხოვნა შპს „დ–ე ..“-ის პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს კრების ოქმის ბათილად ცნობის შესახებ, ნამდვილი იურიდიული ინტერესის არარსებობის მოტივით. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, კეთილსინდისიერად მოქმედების ტესტი, რომელიც მიემართება საწარმოს წარმომადგენლობითი და ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების მქონე დირექტორს, ვერ იქნება გამიჯნული ისეთ შემთხვევაში, როდესაც დირექტორი იმავდროულად 50 %-იანი წილის მფლობელი პარტნიორია. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საწარმოში თანაბარი წილის მფლობელობით პარტნიორობა უცილობლად ნიშნავს პარტნიორულ „თანამგზავრობას“ ყველა იმ გადაწყვეტილებასა და საქმიანობაში, რომელიც საწარმოს ფუნქციონირებას და ჯეროვან ოპერირებას ეხება, რადგან პარტნიორთა თანაბარი წილობრივი მონაწილეობა განაპირობებს გადაწყვეტილებათა მიღებას კონსენსუსის გზით, ხოლო როდესაც ეს შეუძლებელია, ამასთან, 50%-იანი წილის მფლობელ პარტნიორთაგან ერთი იმავდროულად დირექტორია, მოქმედებს მომეტებული რისკის პრეზუმფცია საწარმოსათვის საზიანო ქმედებების თვალსაზრისით. ამ პრეზუმფციას თავისთავად აფუძნებს ერთპიროვნულად თავმოყრილი და კონცენტრირებული ძალაუფლება, როდესაც რეალურად ერთსა და იმავე პირს აქვს შესაძლებლობა, საწარმოს ფუნქციონირებისათვის, მისი ოპერირებისათვის გამოიყენოს კორპორაციულ-სამართლებრივი გადაწყვეტილებების მიღების ბერკეტი ერთდროულად როგორც პარტნიორმა და დირექტორმა. ასეთ ფაქტობრივ-სამართლებრივად გართულებულ შემთხვევაში საწარმოს 50%-იანი წილის პარტნიორისა და იმავდროულად დირექტორისადმი მოთხოვნილი კეთილსინდისიერების სტანდარტი იმით კი არ უნდა დაკნინდეს, რომ ყველა შემთხვევაში და ყოველთვის უნდა გაიმიჯნოს ერთი და იმავე პირის როლების მიხედვით ფუნქციები, არამედ, სწორედ ის უნდა შეფასდეს, რომ ერთსა და იმავე პირთან თავმოყრილი სამეწარმეო-სამართლებრივი ბერკეტებიდან გამომდინარეობს ფაქტების ცოდნა, ინფორმაციის ფლობა და შედავების შემთხვევაში, არაკეთილსინდისიერად მოქმედება პრეზუმირებულია. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საწარმოსათვის საზიანო ქმედებების პრეზუმფცია ვერ იქნება შემსუბუქებული მხოლოდ ფორმალური დანაწესით, რომ პარტნიორის და დირექტორის უფლება-მოვალეობები გამიჯნულია. საწარმოსთან ინტერესთა კონფლიქტში შესული 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორის, როდესაც იგი იმავდროულად დირექტორია, კეთილსინდისიერ ქმედებაზე პასუხისმგებლობის შესუსტება, მისი უფლება-მოვალეობების ფორმალური განკერძოების გზით არ ხდება.
68.8. საკასაციო სასამართლოს სამართლებრივი შეფასებით, საქმეში არსებული, და პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს ოქმში ასახული, ფაქტობრივი გარემოებები (მათ დამადასტურებელ მტკიცებულებებთან ერთად) (იხ. ტ.1, ს.ფ.185-192), ერთობლივად ქმნის 50%-იანი წილის მფლობელი პარტნიორისა და, იმავდროულად, სადავო პერიოდში დირექტორის, მიერ საწარმოსთვის ხელსაყრელი კორპორაციული შესაძლებლობის არაკეთილსინდისიერად მითვისების შესახებ სამართლებრივი დასკვნის გამოტანის საფუძველს, ასევე - მოპასუხის მხრიდან საწარმოსათვის საზიანო განგრძობადი ხასიათის ქმედებების პრეზუმფციას, რამაც საწარმოს 50 %-იანი მფლობელი მიიყვანა მეორე 50%-იანი მფლობელი პარტნიორის გარიცხვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებამდე. ზემოხსენებულ ოქმში ასახულია ისიც, რომ საწარმოს კუთვნილი ბენზინგასამართი სადგური (თავისი რეზერვუარის ავზებით) 2008 წლის მაისიდან 2009 წლის მარტამდე იჯარით ჰქონდა აღებული შპს „ა....-ს“, რომლის მფლობელია სწორედ გ.ქ–ი. მამა-შვილი საწარმოს წინააღმდეგ მოქმდებდა (იხ. ტ.1, ს.ფ.190-191).
68.9. საკასაციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე, 50%-50%-იანი წილობრივი გადანაწილებისა და პარტნიორთა ურთიერთდამოკიდებულების პირობებში გარდაუვალად მიიჩნია პარტნიორთა საერთო კრების პარალიზება და განმარტა, რომ საერთო კრება ვერ იქნება გადაწყვეტილებაუნარიანი, რაც ავტომატურად წარმოშობს დაბრკოლებებს საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებისას. შესაბამისად, სამოქალაქო სამართალურთიერთობაში მოქმედი კეთილსინდისიერების პრინციპის მხედველობაში მიღებით, სასამართლომ დაასკვნა, რომ საკითხი უნდა გადაწყვეტილიყო საწარმოსა და კეთილსინდისიერი პარტნიორის სასარგებლოდ, რის გამოც, მართებულად იქნა მიჩნეული საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის მნიშვნელოვანი წინაპირობები (იხ. სუსგ N ას-441-2022, 14.12.2022წ.).
68.10. პარტნიორის გარიცხვის სამართლებრივი რეგულირების კუთხით, საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს მისსავე 2019 წლის 25 აპრილის განჩინებაზე (საქმე N ას-1203-2018), როდესაც საქმე ერთხელ უკვე დაუბრუნდა სააპელაციო სასამართლოს დამატებითი გარემოებების გამოსაკვლევად, რომელშიც მითითებულია, რომ პარტნიორის გარიცხვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება წარმოადგენს კომპანიის პარტნიორთა კრების დისკრეციაში შემავალ საკითხს, რომლის მიზანშეწონილობაზეც სასამართლო კონტროლი არ ვრცელდება. სასამართლო შემოწმების უფლებამოსილება ვრცელდება მხოლოდ პარტნიორის გარიცხვასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების ნამდვილობაზე, სახელდობრ, რამდენადაა დაცული კანონითა და კომპანიის წესდებით განსაზღვრული პროცედურები სადავო გადაწყვეტილების მიღებისას (24.3 ქვეპუნქტი).
68.11. ამ თვალსაზრისით საკასაციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს საქმის მასალებში მოთავსებული წესდების 3.4 ქვეპუნქტით დადგენილ ვალდებულებათაგან შემდეგზე: პარტნიორები ვალდებულნი არიან არ განახორციელონ ქმედება, რომელიც აზარალებს ან საფრთხეს შეუქმნის საზოგადოების ინტერესებს (იხ. ტ.1, ს.ფ.87), ასევე, ამავე წესდების მე-7 ნაწილზე, რომელიც პარტნიორთა კრების კომპეტენციას განსაზღვრავს და ადგენს, რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილება უშუალოდ ეხება ერთ ან რამდენიმე პარტნიორს, კერძოდ, საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საკითხის განხილვას, ეს პარტნიორები ან მათი რწმუნებულები კენჭისყრაში არ მონაწილეობენ (იხ. ტ. 1, ს.ფ.92-92). საკასაციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ სამოქალაქო სამართლის მიზნებისათვის, პარტნიორთა გადაწყვეტილება/წესდება ორმხრივი/მრავალმხრივი გარიგებაა (სსკ-ის 50-ე მუხლი), რომელიც სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრული გარიგების ნამდვილობის ყველა ელემენტს უნდა აკმაყოფილებდეს (იხ. სუსგ-ები: N ას-1128-2019, 17.02.2021წ.). სამეწარმეო სუბიექტის წესდება, თავისი არსით, სამოქალაქო სამართლებრივი გარიგებაა, შესაბამისად, მხარეები სახელშეკრულებო თავისუფლების პირობებში განსაზღვრავენ თავიანთ უფლებებსა და მოვალეობებს. სსკ-ის 50-ე მუხლის თანახმად, სამართლებრივი შედეგის დადგომა შეიძლება გამოიწვიოს როგორც ცალმხრივმა, ისე ორმხრივმა ამ მრავალმხრივმა ნების გამოვლენამ. მრავალმხრივი გარიგების გავრცელებული ფორმაა გადაწყვეტილება, რომელიც მიიღება არა გამოვლენილ ნებათა კონსესუსის საფუძველზე, არამედ გამოვლენილ ნებათა უმრავლესობის მიერ. გადაწყვეტილების მიღების პირობები და პროცედურა ჩვეულებრივ კანონით განისაზღვრება. მაგალითად, პარტნიორების საერთო კრების მიერ გადაწყვეტილებების მიღება ხდება “მეწარმეთა შესახებ” კანონის საფუძველზე. ასეთი ტიპის გადაწყვეტილებების, როგორც მრავალმხრივი გარიგებების, თავისებურება იმაშიც გამოიხატება, რომ მას მბოჭავი და სავალდებულო ძალა აქვთ იმ პირთათვისაც, რომლებიც წინააღმდეგი იყვნენ ამ გადაწყვეტილების მიღების, მაგალითად, კენჭისყრაში მონაწილეთა უმცირესობა (შეად. ლადო ჭანტურია, სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი I, მუხლი 50, ველი 14, თბილისი, 2017, გვ.290-291; სუსგ N ას-324-2021, 29.06.2021წ.). მოქმედი კანონისაგან (მუხ.143) განსხვავებით, სადავო პერიოდში იურიდიული ძალის მქონე ”მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონი არ არეგულირებდა შპს-დან პარტნიორის გარიცხვის საკითხს, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ შპს-ის იმდროინდელი მარეგლამენტირებელი ნორმები (მუხლები 44-47; მხედველობაშია 31/10/2014 წელს 2764-Iს განხორციელებულ ცვლილებებამდე საკანონმდებლო მოწესრიგება), თავისი შემადგენლობით, ძირითადად დისპოზიციურია, ხოლო იმხანად მოქმედი 47-ე მუხლის თანახმად „საწარმოს პარტნიორები საწარმოს მმართველობით უფლებამოსილებას ახორციელებენ პარტნიორთა საერთო კრების მეშვეობით, შესაბამისად, თუ წესდებით სხვა რამ არ არის დადგენილი“. აქედან გამომდინარე, უპირატესი იურიდიული ძალა უნდა მიენიჭოს საწარმოს წესდებას, როგორც მრავალმხრივ გარიგებას, რომელიც ნამდვილია და მისი ხელშემკვრელი მხარეებისათვის შესაბამის სამართლებრივ შედეგებს წარმოშობს, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება თავისი შინაარსით კანონის იმპერატიულ ნორმებს. იურიდიული დოქტრინის მიხედვით, საზოგადოების წესდებით შესაძლებელია სხვა რამ იქნას გათვალისწინებული, მათ შორის, სხვაგვარი როგორც ვალდებულებით-სამართლებრივი ისე კორპორაციულ-სამართლებრივი შედეგი. („შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება საქართველოში: არსებული რეალობა და რეგულატორული დეფიციტი“. ავტორები – ირაკლი ბურდული, გიორგი მახარობლიშვილი, გვანცა მაღრაძე გვ. 166 თბილისი - 2019; სუსგ N ას-324-2021, 29.06.2021წ.). ქართული საკორპორაციო სამართალი ერთმანეთისაგან განასხვავებს კაპიტალური საზოგადოების ორ უმთავრეს ფორმას: სააქციო საზოგადოებასა და შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებას (იხ. ლადო ჭანტურია, კორპორაციული მართვა და ხელმძღვანელთა პასუხისმგებლობა საკორპორაციო სამართალში, თბილისი, 2006, გვ. 103). ნებისმიერი კომპანიის წარმატებით ფუნქციონირების წინაპირობა თავად ამ საზოგადოებაში პარტნიორთა უფლებებისა და საწარმოს ინტერესების პატივისცემაა. ამ მოვალეობათა პატივისცემისა და დაცვის სამართლებრივ საფუძველს პარტნიორთა შორის დადებული გარიგება (წესდება) წარმოადგენს, რომლითაც ისინი საზოგადოების დაფუძნებაზე თანხმდებიან. საწარმოს ეფექტური საქმიანობის საფუძველი ის არის, რომ მაქსიმალურად იქნეს დაცული შეთანხმებების კეთილსინდისიერად შესრულების, მათი განუხრელი დაცვისა და ურთიერთპატივისცემის პრინციპი (იხ. ირაკლი ბურდული, სააქციო სამართლის საფუძვლები, II ტომი, თბილისი, 2013, გვ.157; სუსგ N ას-324-2021, 29.06.2021წ.).
68.12. საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ პარტნიორის გარიცხვის მნიშვნელოვანი საფუძველი სახეზეა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც საზოგადოებამ აღარ უნდა ითმინოს გასარიცხი პარტნიორის კორპორაციულსამართლებრივი მონაწილეობა. კერძოდ, როდესაც, მისი ქცევა შეუძლებელს ხდის ან მნიშვნელოვნად ართულებს საზოგადოების მიზნის მიღწევას, რაც აუტანელს გახდიდა მისი საზოგადოების რიგებში დარჩენას. საუბარია პიროვნულ თვისებებსა და ურთიერთობებზე, როგორიცაა, მაგალითად, ნდობის დეფიციტი, ვალდებულებების მძიმე დარღვევა, დანაშაულებრივი საქმიანობა, ნდობის ბოროტად გამოყენება და სხვა პარტნიორებთან დაძაბული ურთიერთობები. საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საფუძველი შეიძლება გახდეს არა ყველა სახის, არამედ იმგვარი ზიანი, რომელიც საწარმოს საქმიანობას უშლის ხელს გრძელვადიან პერსპექტივაში და მაშასადამე მის არსებობას საფრთხის ქვეშ აყენებს (იხ. სუსგ-ები: Nას-812-1099-2009, 09.11.2009წ; Nას-1203-2018, 25.04.2019წ; Nას-441-2022,14.12.2022წ.). ამდენად, საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვა უნდა განხორციელდეს მხოლოდ მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას, როდესაც სახეზეა კომპანიისათვის არსებითი ზიანის მიყენება, რაც არღვევს ნდობას პარტნიორთა შორის და რის გამოც მათი ერთობლივი საქმიანობა შეუძლებელი ხდება (იხ. სუსგ-ები: N ას-ას-1203-2018, 25.04.2019წ; N ას-441-2022,14.12.2022წ.). შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის სამართლებრივ შედეგს წილზე საკუთრების უფლების ჩამორთმევა წარმოადგენს. საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვა დაუშვებელია განხორციელდეს მისი წილის კომპენსაციის საკითხის გადაწყვეტის გარეშე, რათა არ მოხდეს მისი კონსტიტუციით დაცული საკუთრების უფლების შელახვა. აღნიშნული კი, თავის მხრივ, დამოკიდებულია კომპანიაში თავისუფალი სახსრების არსებობაზე (იხ. სუსგ-ები: N ას-1203-2018, 25.04.2019წ; N ას-441-2022,14.12.2022წ.). საკუთრების უფლების ამგვარი შეზღუდვის კონსტიტუციურობა მოითხოვს, რომ პარტნიორი საზოგადოებიდან სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე გაირიცხოს. შესაბამისად, პარტნიორთა კრების გადაწყვეტილების შედეგად წილის ჩამორთმევის ავტომატური სამართლებრივი შედეგი არ დგება და არც საზოგადოების სარეგისტრაციო მონაცემებში ცვლილების საფუძველი არ არის. სწორედ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ მიიჩნევა პარტნიორი გარიცხულად საზოგადოებიდან (შეად სუსგ-ებს: N 3კ/303-01, 9.03.2001 წ; N ას-614-951-07, 12.10. 2007წ; N ას-556-939-06, 13.03.2007 წ; N ას-1060-1090-2011, 21.07.2011წ; N ას-1203-2018, 25.04.2019წ; N ას-441-2022,14.12.2022წ; ასევე, იხ. „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის თაობაზე მოსამართლეთა სამუშაო შეხვედრის შედეგად მიღებული რეკომენდაციები და მასალები, თბილისი, 2009, 33-35).
68.13. პარტნიორის გარიცხვის მოთხოვნით აღძრული სარჩელის განხილვისას, სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის გარიცხვის უფლების წარმოშობის წინაპირობები და სსკ-ის 399-ე მუხლის საფუძველზე (ხელშეკრულების ნებისმიერ მხარეს შეუძლია, პატივსადები საფუძვლიდან გამომდინარე, უარი თქვას გრძელვადიან ვალდებულებით ურთიერთობაზე ხელშეკრულების მოშლისათვის დაწესებული ვადის დაუცველად. პატივსადებია საფუძველი, როცა ხელშეკრულების მომშლელ მხარეს კონკრეტული ვითარების, მათ შორის, დაუძლეველი ძალისა და ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით, არ შეიძლება მოეთხოვოს სახელშეკრულებო ურთიერთობის გაგრძელება შეთანხმებული ვადის ან ხელშეკრულების მოშლისათვის დაწესებული ვადის გასვლამდე........) უნდა გამოიკვლიოს საზოგადოების მიერ ამ უფლების გამოყენების მართლზომიერება. სასამართლომ უნდა დაადგინოს პარტნიორის მიერ საზოგადოების წინაშე ნაკისრი ვალდებულების დარღვევა - საზოგადოების მიზნის შელახვა, რის შედეგადაც შეუძლებელი ხდება პარტნიორული ურთიერთობის შენარჩუნება; საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენება; პირველ და მეორე წინაპირობას შორის მიზეზობრივი კავშირის არსებობა. გარიცხვის შესახებ სასარჩელო წარმოებისას, სასამართლო ამოწმებს, რამდენად კეთილსინდისიერად გამოიყენეს პარტნიორებმა (პარტნიორმა) გარიცხვის უფლება, ხომ არ იყო მათი გადაწყვეტილება მოტივირებული პირადი ინტერესებით, პირადი სარგებლის ან ქონებრივი უპირატესობის მოსაპოვებლად (შეად. სუსგ-ებს: N ას-1203-2018, 25.04.2019წ; N ას-201-201-2018, 08.10.2018წ; N ას-441-2022,14.12.2022წ.).
68.14. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ზემოაღნიშნულმა პრაქტიკამ და განმარტებებმა ასახვა ჰპოვა „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის ამჟამად მოქმედი რედაქციის 143-ე მუხლში [მუხლი 143. პარტნიორის გარიცხვა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებიდან: 1. მნიშვნელოვანი საფუძვლის არსებობისას სასამართლოს შეუძლია პარტნიორთა გადაწყვეტილების შესაბამისად წარდგენილი შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების სარჩელის საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება პარტნიორის შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებიდან გარიცხვის შესახებ. 2. მნიშვნელოვანი საფუძველი არსებობს, როდესაც პარტნიორის ქმედება მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების ინტერესებს ან მისი პარტნიორად დარჩენა საზიანოა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების შემდგომი საქმიანობისთვის, თუ პარტნიორი შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებამ წერილობით უშედეგოდ გააფრთხილა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების ინტერესების დამაზიანებელი ქმედების შეწყვეტისა და შესაძლო გარიცხვის შესახებ… 8. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებიდან გარიცხულ პარტნიორს უნდა მიეცეს წილის სამართლიანი ფასი…]. ამდენად, „მეწარმეთა შესახებ“ კანონის როგორც დავის წარმოშობის დროს, ისე ამჟამად მოქმედი რედაქციიდან და უზენაესი სასამართლოს განმარტებებიდან გამომდინარეობს, რომ საზოგადოებიდან პარტნიორის გარიცხვის საფუძველია აღნიშნულის თაობაზე საზოგადოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, რაც კომპანიის პარტნიორთა კრების დისკრეციაში შემავალ საკითხს წარმოადგენს და საზოგადოების სარჩელის საფუძველზე მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილება, რა დროსაც სასამართლო გარიცხვასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების ნამდვილობაზე ახორციელებს კონტროლს, სახელდობრ, რამდენადაა დაცული კანონითა და კომპანიის წესდებით განსაზღვრული პროცედურები სადავო გადაწყვეტილების მიღებისას; ამასთან, საზოგადოებისთვის ზიანის მიყენების საფუძვლით პარტნიორის გარიცხვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას, შეფასების საგანია პარტნიორის ქმედება და ამ ქმედების შედეგად კომპანიისათვის ზიანის მიყენების ფაქტი. საკასაციო სასამართლო აქვე გაამახვილებს ყურადღებას, რომ პარტნიორის გარიცხვის მიზნით, საზოგადოების ინტერესებისათვის საზიანო ქმედებების შეფასებისას, ზიანის მატერიალიზაცია (დადგომა) არ არის აუცილებელი. ხშირად, თავად ზიანის დადგომის ფაქტი არ არის რელევანტური, თუკი პარტნიორის ქმედება თავისთავად (მისი უარყოფითი ფინანსური შედეგის დადგომის გარეშეც) საზოგადოების ინტერესების წინააღმდეგაა მიმართული და პარტნიორებს შორის არსებულ ნდობას, როგორც საწარმოს არსებობის განმსაზღვრელ ელემენტს, გამოუსწორებლად ანგრევს. თუკი აშკარაა რომ პარტნიორის მოქმედებების მთავარი მამოძრავებელი მოტივი სამეწარმეო საზოგადოების ინტერსებისადმი გაუფრთხილებელი დამოკიდებულებაა, საკანონმდებლო წესებთან ფორმალური შესაბამისობაც კი არ აქცევს მათ კანონიერად. გარეგნულად კანონშესაბამისი ქმედებები, სამოქალაქო-სამართლებრივი შეფასებით, უფლების ბოროტად გამოყენებაა (სსკ-ის 115-ე მუხლი), რაც, როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, ასევე ზოგადი კეთილსინდისიერების პრინციპის (სსკ-ის 8.3-ე მუხლი) გამოხატულება და დაკონკრეტებაა. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, მართლსაწინააღმდეგოდ ითვლება უფლების განხორციელება, რომელიც ზიანს აყენებს სხვა პირს და არ ისახავს უფლების განხორციელების აუცილებლობით ნაკარნახევი ინტერესის დაცვას (იხ. განმარტებები საქართველოს კანონზე „მეწარმეთა შესახებ“, (2022 წლის თებერვლის მდგომარეობით), თბილისი 2022, გ. გიგუაშვილი, გ. ჯუღელი, გვ. 225; შეად. სუსგ-ას N ას-441-2022,14.12.2022წ.).
68.15. საკასაციო სასამართლო, მოხმობილი იურიდიული დოქტრინისა და სასამართლო პრაქტიკის გათვალისწინებით, განმარტავს, რომ გამოვლენილია საწარმოს კომერციული შესაძლებლობის მითვისება მოპასუხის მხრიდან (მისი ქმედებებით), რაც პარტნიორთა შორის ნდობის დეფიციტის (ამავე კონტექსტში სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებულ განაჩენით დადგენილ გარემოებებსაც ენიჭება მნიშვნელობა), კეთილსიდისიერად მოქმედების ვალდებულების დარღვევის სიმძიმის, პარტნიორულ ურთიერთობებში დამკვიდრებული ნდობის გონივრული და სამართლიანი მოლოდინის ბოროტად გამოყენებისა და საზოგადოებისათვის ზიანის მიყენების ფაქტობრივი გარემოებებით დასტუდება, რასაც უნდა მოჰყვეს კონკრეტული სამართლებრივი შედეგი. საკასაციო სასამართლოს შეფასებით, განხორციელებულია პარტნიორის გარიცხვის ფაქტობრივ-სამართლებრივი წინაპირობები, რის გამოც უნდა დადგინდეს პარტნიორული წილის ღირებულება. საკასაციო სასამართლოს პრაქტიკით აღიარებულია, რომ საწარმოში წილის ფლობა წარმოადგენს არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს (სსკ-ის 147-ე და 152-ე მუხლები). ევროკონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი, ასევე, მოიცავს საწარმოს წილებზე საკუთრების უფლებას. კერძოდ, აღნიშნული საკითხი განიხილა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ 1982 წელს საქმეში: Bramelidand Malmström v. Sweden (განაცხადის N. 8588/79, 1982). ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ თავდაპირველად განიხილა ის საკითხი, წარმოადგენდა თუ არა „აქციები“ მფლობელობას - კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის ფარგლებში. მათ ასევე განსაზღვრეს ის რთული და კომპლექსური საკითხი, რომელიც „წილს“ უკავშირდებოდა. კერძოდ, სერტიფიკატი, რომელიც მისი მფლობელის საწარმოს წილზე საკუთრების უფლებას განამტკიცებს და ასევე, მასთან დაკავშირებულ უფლებებს (განსაკუთრებით, ხმის მიცემის უფლებას). ამასთან, სერტიფიკატი მოიცავს საწარმოს წილებზე არაპირდაპირი მოთხოვნის უფლებას. საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, ეჭვს არ იწვევდა ის ფაქტი, რომ წილებს საწარმოში გარკვეული ეკონომიკური და ქონებრივი ღირებულება გააჩნდა. შესაბამისად, ევროკომისიამ დაასკვნა, რომ წილები წარმოადგენს „მფლობელობას“ კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის ფარგლებში. ხსენებული საქმე მნიშვნელოვანია არა მარტო იმის გამო, რომ იგი აღიარებს წილის საკუთრების უფლების კონვენციით გარანტირებული საკუთრების უფლების ფარგლებში მოქცევას, არამედ იმიტომაც, რომ ნათლად აჩვენებს აღნიშნული მუხლის გამოყენების შესაძლებლობას კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტებს შორის. შესაბამისად, გაზიარებულია საწარმოს საკასაციო პრეტენზია, რომ საქმეზე წილის საკომპენსაციო ღირებულების შეფასების მიზნით წარდგენილი აუდიტორული დასკვნის დართვაზე სააპელაციო სასამართლოს უარი დაუსაბუთებელია. საკასაციო სასამართლომ ჯერ კიდევ 2019 წლის 15 აპრილის განჩინებაში განმარტა (საქმე N ას-1203-2018), რომ პარტნიორის გარიცხვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება წარმოადგენს კომპანიის პარტნიორთა კრების დისკრეციაში შემავალ საკითხს, რომლის მიზანშეწონილობაზეც სასამართლო კონტროლი არ ვრცელდება. სასამართლო შემოწმების უფლებამოსილება ვრცელდება მხოლოდ პარტნიორის გარიცხვასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების ნამდვილობაზე, სახელდობრ, რამდენადაა დაცული კანონითა და კომპანიის წესდებით განსაზღვრული პროცედურები სადავო გადაწყვეტილების მიღებისას. ამ მიმართებით საყურადღებოა, რომ საწარმოს პარტნიორთა კრების 2012 წლის 6 აგვისტოს ოქმში პროცედურული კუთხით ნამსჯელი და გადაწყვეტილია „გარიცხული პარტნიორის წილის კომპენსაციის საკითხი გადაწყდეს აუდიტის ჩატარების შემდეგ, წილის შეფასების გათვალისწინებით“ (იხ. ტ.1, ს.ფ.191), შესაბამისად, უნდა გაუქმდეს სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული საოქმო განჩინება (27.10.2022წ.) აუდიტორული დასკვნის საქმეზე დართვაზე უარის თქმის ნაწილში და აუდიტორული დასკვნა უნდა დაერთოს საქმის მასალებს. იმის გათვალისწინებით, რომ პარტნიორის საწარმოდან გარიცხვა უკავშირდება საკუთრების უფლებას, ამ საკითხის გადაწყვეტა პარტნიორის წილის კომპენსაციის უფლების დაცვით უნდა მოხდეს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოპასუხე- ბ.ქ–ს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა მხარეთა თანასწორობის საფუძველზე, სურვილისამებრ, წარადგინოს სხვა აუდიტორული დასკვნა, რადგან მოპასუხეს ამგვარი საპროცესო აქტიურობა არ მოეთხოვებოდა იმ ეტაპზე და იმ პირობებში, როდესაც საქმეზე მოსარჩელის მიერ წარდგენილი დასკვნის დართვა უარყოფილი იქნა სასამართლოს განჩინებით.
68.16. სსსკ-ის 412-ე მუხლის თანახმად, საკასაციო სასამართლო ნაწილობრივ აუქმებს სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად აბრუნებს სააპელაციო სასამართლოში საწარმოდან პარტნიორის გარიცხვის საკომპენსაციო წილის ღირებულების დასადგენად, რადგან ამ ეტაპზე შეუძლებელია საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება.
68.17. სსსკ-ის 53-ე მუხლის მე-4 ნაწილის საფუძველზე, თუ საკასაციო სასამართლო დააბრუნებს საქმეს ხელახლა განსახილველად, მთელი სასამართლო ხარჯები, რაც გაწეულია ამ საქმის განხილვასთან დაკავშირებით, სარჩელის აღძვრიდან დაწყებული, უნდა შეჯამდეს და შემდეგ განაწილდეს მხარეთა შორის ამ მუხლის მიხედვით.


ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :


საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-8, 399-ე, 372-ე, 412-ე, 257.3-ე, 264.3-ე მუხლებით და


დ ა ა დ გ ი ნ ა:


1. ბ.ქ–ის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს;
2. შპს „დ–ე..“-ის საკასაციო საჩივარი ნაწილობრივ დაკმაყოფილდეს;
3. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 2 თებერვლის გადაწყვეტილება იმ ნაწილში, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა შპს „დ–ე..“-ის სასარჩელო მოთხოვნა საწარმოდან პარტნიორის ბ.ქ–ის გარიცხვის თაობაზე და ამ ნაწილში საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდეს იმავე სასამართლოს;
4. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2022 წლის 27 ოქტომბრის საოქმო განჩინება შპს „დ–ე..“-ის მიერ შუამდგომლობით წარდგენილი აუდიტორული დასკვნის დართვაზე უარის თქმის ნაწილში და ამ ნაწილში ხელახლა იმსჯელოს იმავე სასამართლომ;
5. დანარჩენ ნაწილში უცვლელად დარჩეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 2 თებერვლის გადაწყვეტილება;
6. ბ.ქ–ს სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ დაეკისროს, საკასაციო სასამართლოს 2023 წლის 11 მაისის განჩინებით, გადავადებული სახელმწიფო ბაჟის - 6 000 ლარის გადახდა;
7. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.




თავმჯდომარე ე. გასიტაშვილი




მოსამართლეები: ნ. ბაქაქური




მ. ერემაძე