საქმე #330310014469862









საქმე Nბს-976-972(2კ-17) 17 ივლისი, 2018 წელი
ქ. თბილისი
ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემდეგი შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი (თვმჯდომარე, მომხსენებელი),
მაია ვაჩაძე, ნუგზარ სხირტლაძე
საქმის განხილვის ფორმა - ზეპირი მოსმენის გარეშე
კასატორი - საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო (მოპასუხე)
მოწინააღმდეგე მხარე - გ. გ-ი (მოსარჩელე)
გასაჩივრებული გადაწყვეტილება - თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილება
კასატორების მოთხოვნა - გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და ახალი გადაწყვეტილების მიღება
დავის საგანი - ზიანისა და ადვოკატის ხარჯების ანაზღაურება

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :

გ. გ-მა 2014 წლის 2 აპრილს სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას მოპასუხე საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიმართ და მოითხოვა მორალური ზიანის - 500 000 ლარისა და ადვოკატის ხარჯის - 2 000 ლარის ანაზღაურება.
მოსარჩელემ მიუთითა, რომ 1995 წლიდან 2002 წლის 21 ივლისამდე მუშაობდა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ეროვნული გვარდიის საჩხერის ... სამთო სპეციალური დანიშნულების მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის ... ოფიცრის თანამდებობაზე, სამხედრო წოდებით კაპიტანი. 2002 წლის 21 ივლისს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს მოჰყვა ავტოკატასტროფაში და მიიღო მძიმე დაზიანება: კისრის მე-6 მალის მოტეხილობა, ქალა-ტვინის დახურული ტრავმა, სახისა და შუბლის ძვლების მოტეხილობა, ზურგის ტვინის დაჟეჟილობა ც-7 დონეზე, ც-6 მალის ხაზოვანი მოტეხილობა, ზედა პარაპარეზი, ქვედა პარაპლეგია, მენჯის ღრუს ორგანოების ფუნქციის მოშლა, რის შედეგადაც დაკარგა შრომის უნარი 100 %-ით, გახდა პირველი ჯგუფის ინვალიდი უვადოდ და მიეჯაჭვა ეტლს. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ავტოავარიის შედეგად მას მიადგა არამარტო მატერიალური, არამედ მორალური ზიანიც, რაც უნდა ანაზღაურდეს, რადგან არაერთგზის ჩატარებული მკურნალობის მიუხედავად გ. გ-ის ჯანმრთელობის მდგომარეობა არ გაუმჯობესდა, რის გამოც იგი ჩავარდა უმწეო, სასოწარკვეთილ მდგომარეობაში, წაერთვა აქტიური ცხოვრების შესაძლებლობა, შეეცვალა ცხოვრების წესი და რიტმი, დაუქვეითდა ცხოვრების ხალისი, გაუჩნდა არასრულფასოვნების კომპლექსი, მიადგა მძიმე ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ტკივილი, რასაც ამძაფრებდა მკურნალობისათვის საჭირო მატერიალური სახსრების არარსებობა. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ ავარიის შემდგომ მისი ოჯახის ერთადერთი შემოსავალი იყო 2003 წელს დანიშნული პენსია - 94 ლარი, რომელიც 2013 წლის 1 აპრილიდან გახდა 284 ლარი, რაც ვერ უზრუნველყოფს სარეაბილიტაციო და მედიკამენტოზური მკურნალობის ჩატარებას. გ. გ-ი მიიჩნევს, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურების გონივრული და სამართლიანი ოდენობაა 500 000 ლარი, რადგან სიცოცხლე და ჯანმრთელობა პირის აბსოლუტური უფლებებია, ამასთანავე, მიღებული ტრავმების შედეგად მოსარჩელეს დაერღვა ორგანიზმის მნიშვნელოვანი ფუნქციები, რამაც განაპირობა შრომის უნარის სრული დაკარგვა, თვითრეალიზებისა და სრულფასოვანი ცხოვრების შეუძლებლობა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 2 დეკემბრის გადაწყვეტილებით სასარჩელო მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა, გ. გ-ს ხანდაზმულობისა და მიზეზობრივი კავშირის დაუდგენლობის მოტივით უარი ეთქვა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსთვის მის სასარგებლოდ მორალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრებაზე, რაც სააპელაციო წესით გაასაჩივრა გ. გ-მა.
საქმე არაერთგზის იქნა განხილული სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციის სასამართლოების მიერ და ბოლოს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილებით გ. გ-ის სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 2 დეკემბრის გადაწყვეტილება და საქმეზე მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება; გ. გ-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გ. გ-ის სასარგებლოდ დაეკისრა მორალური ზიანის 25 000 (ოცდახუთი ათასი) ლარის ანაზღაურება; საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გ. გ-ის სასარგებლოდ დაეკისრა ადვოკატზე გაწეული ხარჯის 1000 (ათასი) ლარის ანაზღაურება.
სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სააპელაციო საჩივარში მითითებული გარემოებები ასაბუთებდნენ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების კანონშეუსაბამობას; სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებით, პირველი ინსტანციის სასამართლომ სწორი სამართლებრივი შეფასება არ მისცა საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს, რის გამოც არ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს სამართლებრივი დასაბუთება და მიუთითეა საქმეზე დადგენილ შემდეგ ფაქტობრივ გარემოებებზე: გ. გ-ი 1995-2002 წლებში მუშაობდა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ეროვნული გვარდიის, საჩხერის ... სამთო სპეციალური დანიშნულების მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის (ს/ნ ... ...) ოფიცრის თანამდებობაზე, სამხედრო წოდებით - კაპიტანი. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს №... სამხედრო ნაწილის 2003 წლის 8 იანვრის №8 ცნობის თანახმად, გ. გ-ი, 2002 წლის 21 ივლისს, სამხედრო სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს მოყვა ავტოკატასტროფაში, მიიღო ტრავმა: კისრის მე-6 მალის მოტეხილობა, ზედა პარაპარეზი, ქვედა პარაპლეგია, მენჯის ღრუს ორგანოების ფუნქციების მოშლა. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს კადრებისა და მთავარი სამმართველოს უფროსის 2003 წლის 4 მარტის №542 ბრძანებით კადრების განკარგულებაში მყოფი სამხედრო მოსამსახურე გ. გ-ი დათხოვნილი იქნა შეიარაღებული ძალების რიგებიდან და ჩაირიცხა რეზერვში. იგი გათავისუფლდა ზემოაღნიშნული თანამდებობიდან ავადმყოფობის გამო (საფუძველი: „სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“ საქართველოს კანონი). საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჩხერის რაიონის სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის ბიუროს 2003 წლის 16 აპრილის შემოწმების აქტიდან ამონაწერით დგინდება, რომ გ. გ-ი არის პირველი ჯგუფის ინვალიდი. ინვალიდობა დადგენილია უვადოდ, რომელიც გამოწვეულია სამხედრო სამსახურებრივი მოვალეობათა შესრულებისას მიღებული ტრავმებიდან.
სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მითითება მოთხოვნის ხანდაზმულობისა და მოპასუხის ქმედებასა და დამდგარ შედეგს შორის მიზეზობრივი კავშირის არარსებობის თაობაზე. სააპელაციო სასამართლომ საკასაციო სასამართლოს მითითებისა და სატრანსპორტო საშუალების მართვის შედეგად წარმოშობილი ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების წარმოშობის თავისებურების გათვალისწინებით, იმ გარემოების დადგენის მიზნით, ხდებოდა თუ არა მძღოლის მიერ სატრანსპორტო საშუალების საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ნებართვით გამოყენება, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროდან მოითხოვა ყველა იმ დოკუმენტის წარმოდგენა, რაც შესაძლებელს გახდიდა დადგენილიყო, არსებობდა თუ არა ,,ფოლკსვაგენის” მარკის, (სახელმწიფო ნომერი ,,...”) ავტომანქანის ს/ნ ... ბატალიონის მეთაურის, კაპიტან გ. ო. ჩ-ისათვის მართვის უფლებით გადაცემის საფუძველი. სასამართლო დავალების საფუძველზე საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ საქართველოს შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის ჯარების ლოგისტიკის უზრუნველყოფის სარდლობიდან, საქართველოს შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის ადმინისტრაციული დეპარტამენტიდან, საქართველოს შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის ეროვნული გვარდიიდან, პოლკოვნიკ ბესიკ ქუთათელაძის სახელობის საჩხერის სამთო მომზადების სკოლიდან და სახმელეთო ჯარების აღმოსავლეთ სარდლობიდან მოითხოვა სათანადო ინფორმაციის მიწოდება. ზემოაღნიშნული უწყებებიდან ინფორმაცია წარმოდგენილი ვერ იქნა, მოთხოვნილი ინფორმაციის არასებობის მოტივით. სააპელაციო სასამართლომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსზე მითითებით გაითვალისწინა სისხლის სამართლის საქმის N62022013 შეწყვეტის შესახებ დადგენილებისათვის პრეიუდიციული მნიშვნელობის მინიჭების შეუძლებლობა, თუმცა მიიჩნია, რომ არ არსებობს აღნიშნული დოკუმენტის მტკიცებულებებიდან ამორიცხვის საფუძველი და მასზე, როგორც ერთ-ერთ მტკიცებულებაზე დაყრდნობით მიუთითა შემდეგზე: დადგენილებაში აღნიშნულია, რომ 2002 წლის 21 ივლისს, შემთხვევის დროს, ა/მანქანა „ფოლკსვაგენს“ მართავდა გ. ჩ-ე, ა/მანქანა ეკუთვნოდა საჩხერის გვარდიის ს/ნაწილს ..., მანქანას „სისტემატიურად“ მართავდა კაპიტანი გ. ჩ-ე და 2002 წლის 21 ივლისს, შემთხვევის დროსაც, პირადად იჯდა ავტომანქანის საჭესთან. ამავე სისხლის სამართლის საქმის მასალებში დაცულია ს/ნაწილი №..., ჯ-1 გვარდიის მაიორის ი. გ-ის მიერ ქუთაისის რეგიონის სამხედრო პროკურორის სახელზე გაკეთებული განმარტება, რომელშიც აღნიშნულია, რომ 21 ივლისს ბატალიონის მეთაური გვარდიის კაპიტანი გ. ო. ჩ-ე, ლოგისტიკის ოფიცერი გვ. კაპიტანი გ. ვ. გ-ი და სპეც. დანიშნულების რაზმის „ღამის მგლების” ... სპეც ჯგუფის პირველი ათეულის მსროლელი - კ. ბ. შ-ე იმყოფებოდნენ ბანაკში, მორიგ შემოვლაზე და გეგმით დადგენილ ღონისძიებაში მონაწილეობის მისაღებად. ამავე საქმეში დაცულია მტკიცებულებები, რომლითაც დასტურდება, რომ პროექტის „თოროსანი - 2002-ის“ მატერიალური და ფინანსური დახმარება ევალებოდა ეროვნული გვარდიის ... გ. გ-ი სამთო სპეციალური დანიშნულების მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის მეთაურს გ. ჩ-ეს. სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ა/მანქანის საჩხერის გვარდიის ...ს/ნაწილისადმი კუთვნილება, გ. ჩ-ის მხრიდან მისი მართვის სისტემატიურობა და ის გარემოება, რომ გ. ჩ-ე კონკრეტულ შემთხვევაში ასრულებდა სამსახურეობრივ მოვალეობას, ასაბუთებს იმ მოსაზრებას, რომ სატრანსპორტო საშუალების გამოყენება ხდებოდა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ნებართვით. სამოქალაქო კოდექსის 999-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, თუ პირი სატრანსპორტო საშუალებას იყენებს მფლობელის ნებართვის გარეშე, იგი ვალდებულია მფლობელის ნაცვლად აანაზღაუროს ზიანი. ამასთან, მფლობელი ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი, თუ სატრანსპორტო საშუალების გამოყენება შესაძლებელი გახდა მისი ბრალის გამო. ამ ნაწილის პირველი წინადადება არ გამოიყენება, თუ მოსარგებლე მფლობელის მიერ დანიშნულია სატრანსპორტო საშუალების სამართავად, ან თუ ეს სატრანსპორტო საშუალება მას გადაცემული ჰქონდა მფლობელისაგან. სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებით ის გარემოება, რომ საჩხერის გვარდიის კუთვნილ ა/მანქანას სისტემატიურად მართავდა გ. ჩ-ე, იმ გარემოების დაშვების პირობებშიც კი, თუ დადასტურდებოდა, რომ გ. ჩ-ეს არ გააჩნდა ავტოსანტრანსპორტო საშუალების მართვის უფლება, ვერ მოხსნის საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს პასუხისმგებლობის საკითხს, რამდენადაც სატრანსპორტო საშუალების გამოყენება შესაძლებელი გახდა მისი უმოქმედობის გამო, კერძოდ, სამინისტრომ არ აღკვეთა ბატალიონის კუთვნილი ავტომანქანის უკანონო გამოყენების მრავალჯერადი ფაქტი, რაც, იმავე ზემოაღნიშნული მუხლის საფუძველზე, წარმოშობს მფლობელის ვალდებულებას აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი. საქმეში წარმოდგენილი სისხლის სამართლის საქმის N62022013 შეწყვეტის შესახებ დადგენილებიდან დასტურდება, რომ 2002 წლის 21 ივლისს, შემთხვევის დროს, ა/მანქანა „ფოლკსვაგენს“ მართავდა გ. ჩ-ე, რა დროსაც მან ვერ უზრუნველყო მოძრაობის უსაფრთხოების ზომების დაცვა, რამაც გამოიწვია ა/მანქანის გადაბრუნება, გ. შ-ის გარდაცვალება, ხოლო გ. გ-ის სხეულის მძიმე დაზიანება. სისხლის სამართლის საქმით დადგინდა, რომ გ. ჩ-ემ ჩაიდინა დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 276-ე მუხლის მე-5 ნაწილით, თუმცა ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მისაცემი პირის გარდაცვალების გამო სისხლის სამართლის საქმე შეწყდა.
სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ თავდაცვის სამინისტროს თანამშრომლის ბრალეული ქმედების შედეგად მოსარჩელემ მიიღო სხეულის მძიმე დაზიანება, თავდაცვის სამინისტროს თანამშრომლის ქმედებით გამოწვეული მოძრაობის უსაფრთხოების წესების დარღვევას მოჰყვა ის შედეგი, რომ მოსარჩელე გახდა პირველი ჯგუფის ინვალიდი, დაკარგა შრომის უნარი უვადოდ, არის ეტლზე მიჯაჭვული და მოკლებულია დამოუკიდებლად მოძრაობისა და გადაადგილების შესაძლებლობას. სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებით, საქმეზე გამოკვლეული ფაქტობრივი გარემოები ქმნის იმის მტკიცების საკმარის საფუძველს, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში მომუშავე თანამშრომლის ბრალეულ ქმედებას და მოსარჩელის ამჟამინდელ მდგომარეობას შორის არსებობს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი, რაც სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მოთხოვნებიდან გამომდინარე გამორიცხავს საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს პასუხისმგებლობის უარყოფის შესაძლებლობას. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლზე დაყრდნობით სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სხეულის დაზიანება, ჯანმრთელობის მოშლა უდავოდ იწვევს არაქონებრივი (მორალური) ზიანის მიყენებას, რაც მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა და რის გამოც მოთხოვნა მორალური ზიანის ანაზღაურების თაობაზე ექვემდებარება დაკმაყოფილებას.
სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოსაზრება მოთხოვნის ხანდაზმულობის თაობაზე და მიუთითა, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში მორალური ზიანის მიყენების ფაქტი უპირობოდ არ უკავშირდება ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების მომენტს, რადგან გ. გ-ი მკურნალობის სარეაბილიტაციო კურსს გადიოდა უკრაინაში, ბურდენკოს სახელობის სამკურნალო სარეაბილიტაციო ცენტრში. საქმეზე მოწმეთა სახით დაკითხულმა პირებმა დაადასტურეს, რომ მათი შეხვედრა და ნაცნობობა გ. გ-თან 2003, 2006 და 2010 წლებში შედგა უკრაინაში, ბურდენკოს სახელობის სამკურნალო სარეაბილიტაციო ცენტრში. მოწმეთა ახსნა-განმარტებებით დგინდება, რომ ყველა მათგანი, ჯანმრთელობის მდგომარეობის თვალსაზრისით, იმყოფებოდა თითქმის ანალოგიურ სიტუაციაში, თუმცა პროგრესი მათთან მიმართებაში სახეზეა. კლინიკა, მართალია არ იძლევა განკურნების გარანტიას, მაგრამ პაციენტს ეძლევა შესაძლებლობა დაძლიოს მე-3 პირზე მისი სრული დამოკიდებულება, აღიდგინოს მოძრაობები, შესძლოს ეტლის მეშვეობით დამოუკიდებლად გადაადგილება და ყოფითი და ჰიგიენური პრობლემების მე-3 პირის აქტიური ჩარევის გარეშე მოწესრიგება. 2012 წელს მოსარჩელეს, ჯანმრთელობის გაუარესების გამო, ქ. ერევანში ჩაუტარდა ოპერაცია და მარჯვენა ბარძაყის არეში დაუდგინდა მკვეთრი დესტრუქციული პროცესი, მოსარჩელის განმარტებით, აღნიშნულის შემდგომ, რეაბილიტაციის კურსმა დაკარგა აზრი და გახდა ცხადი, რომ პროგრესის მიღწევა ჯანმრთელობის გაუმჯობესების თვალსაზრისით იყო შეუძლებელი. სააპელაციო სასამართლო მორალური ზიანის წარმოშობის ფაქტს უკავშირებს სწორედ იმ მომენტს, როდესაც მოსარჩელემ საბოლოოდ დაკარგა რეაბილიტაციის იმედი და რწმენა იმისი, რომ მკურნალობის რაღაც ეტაპზე არასრულად, მაგრამ შესაძლებელი იყო რეალური შედეგის მიღება. მითითებული გარემოებებიდან გამომდინარე სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ მორალური ზიანის დადგომა არ უკავშირდება ცალსახად ზიანის მიყენების მომენტს და არ ქმნის ხანდაზმულობის მოტივით მოთხოვნის უარყოფის საფუძველს. მორალური ზიანის გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების თაობაზე სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლში გაკეთებული მითითების შესაბამისად, სასამართლო ზიანის ოდენობის განსაზღვრის პროცესში მხედველობაში იღებს ზიანის მიმყენებლის ბრალეულობის ხარისხსა და საქმის ინდივიდუალურ თავისებურებებს. სააპელაციო სასამართლომ განმარტა, რომ მორალური ზიანის ანაზღაურება ვერ უზრუნველყოფს ხელყოფილი უფლების რესტიტუციას, რამდენადაც ჯანმრთელობის მდგომარეობის შეფასება ფულადი ფორმით არის შეუძლებელი. კომპენსაციის მიზანს წარმოადგენს მხოლოდ ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, რომელიც დაეხმარება მოსარჩელეს სულიერი წონასწორობის მიღწევაში. კომპენსაციის განსაზღვრისას სააპელაციო სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს არ ჰქონდა მოსარჩელისთვის ზიანის მიყენების განზრახვა, ასევე დავის განხილვის იმ ეტაპზე გაითვალისწინა მოსარჩელის განცდები, რაც უკავშირდება ხანგრძლივ სასამართლო პროცესებს და მორალური ზიანის ასანაზღაურებელი საკომპენსაციო თანხა განსაზღვრა 25 ათასი ლარის ოდენობით და მისი გადახდა დაეკისრა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს.
რაც შეეხება ადვოკატის მომსახურების ხარჯების ანაზღაურებას, სააპელაციო სასამართლომ მოთხოვნის დაკმაყოფილებული ნაწილისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 53-ე მუხლის პირველი ნაწილის პრინციპების გათვალისწინებით მიიჩნია, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გ. გ-ის სასარგებლოდ უნდა დაკისრებოდა ადვოკატის მომსახურებისათვის გაწეული ხარჯი 1000 ლარის ოდენობით.
თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრეს საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ და გ. გ-მა. საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ მის მიერ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და მოსარჩელისათვის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა მოითხოვა. გ. გ-მა მის მიერ გასაჩივრებულ ნაწილში გადაწყვეტილების გაუქმება და სარჩელის სრულად დაკმაყოფილება მოითხოვა.
კასატორი - საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო მიუთითებს, რომ 2002 წლის 21 ივლისს გ. გ-მა ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად მიიღო სხეულის დაზიანება. აღნიშნულ ფაქტზე დაწყებული სისხლის სამართლის საქმეზე შეწყდა გამოძიება ბრალდებულის გარდაცვალების გამო. სისხლის სამართლის საქმის მასალებით და სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტის შესახებ დადგენილებით ირკვევა, რომ 2002 წლის 21 ივლისს ქ. საჩხერეში ... ქუჩაზე მოძრაობდა ამავე სამხედრო ნაწილის მეთაური კაპიტანი გ. ჩ-ე, რა დროსაც მან ვერ უზრუნველყო მოძრაობის უსაფრთხოების ზომების დაცვა და ავტომანქანა გადაბრუნდა, ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად გარდაიცვალნენ გ. ჩ-ე და გ. შ-ე, ხოლო მეორე მგზავრმა ... ოფიცერმა გ. გ-მა მიიღო სხეულის მძიმე დაზიანება. კასატორი მიუთითებს, რომ ეროვნული გვარდიის დეპარტამენტის მეთაურის - გ. ჩ-ის ბრძანებიდან ირკვევა, რომ ეროვნული გვარდიის სარდლობასთან შეთანხმებით დაკმაყოფილდა ახალგაზრდულ საქმეთა სახელმწიფო დეპარტამენტის ახალგაზრდობის რაიონული განყოფილების თხოვნა - საზაფხულო ბანაკის მოწყობის თაობაზე. … ხეობაში ჯრუჭის მონასტრის მიმდებარე ტერიტორიაზე ნაწილიდან 11 კმ-ის დაშორებით სოფ. ... . ბანაკის სურსათით მომარაგება დაევალა ... ოფიცერს გ. გ-ს. კასატორი აღნიშნავს, რომ საქმეში წარმოდგენილია საზაფხულო ბანაკ ცხომარეთში „თოროსანი -2002 „ დაგეგმილი აქტივობების ცხრილი, საიდანაც დგინდება მათი ღონისძიებები, რომ ბანაკი ღამის 10 სთ-დან 11 სთ-მდე მიდის დასაძინებლად.
კასატორი მიუთითებს, რომ ბანაკი დასაძინებლად უნდა წასულიყო 11 საათზე, რაც ადასტურებს იმას, რომ ამ პერიოდისთვის გეგმით გათვალისიწინებული ღონისძიებები დამთავრებული უნდა ყოფილიყო, ავტოსაგზაო შემთხვევა მოხდა ღამის 2 საათსა და 30 წუთზე, რაც დგინდება საჩხერის საგამოძიებო განყოფილების დადგენილებით სისხლის სამართლის საქმის ქვემდებარეობით გადაგზავნის შესახებ, საგზაო სატრანსპორტო შემთხვევის ადგილის დათვალიერების ოქმით, სადაც მითითებულია, რომ დათვალიერება დაიწყო 3 საათსა და 30 წუთზე, შემთხვევის შესახებ შეტყობინება მიღებული იქნა 2 საათსა და 50 წუთზე. სასამართლოს არ შეუფასებია ის გარემოებანი, რომლებიც ადასტურებს, რომ საზაფხულო ბანაკი მდებარეობდა სამხედრო ნაწილიდან 11 კმ-ის მოშორებით და ბანაკთან კავშირისათვის გამოყოფილი იყო მეკავშირე ავტომანქანა, მძღოლი და საწვავი, მათი უსაფრთხოებისა და მომარაგების მიზნით. სამხედრო ნაწილის მეთაურის მოვალეობას არ წარმოადგენდა გეგმა ღონისძიებაში მონაწილეობა და ბანაკის შემწეობა, ასევე მას არ ჰქონდა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში უფლებამოსილება ემართა „ფოლკსვაგენი“ მარკის მანქანა სახ. ნომრით ..., ვინაიდან ბანაკთან დაკავშირებისა და უსაფრთხოების მიზნით გამოყოფილი იყო სხვა ავტომანქანა.
საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო მიუთითებს, რომ გენერალ-მაიორ რამიშვილის სახელობის ცენტრალური სამხედრო ჰოსპიტალი სამხედრო საექიმო კომისიის მიერ 2003 წლის 30 იანვარს შემოწმებულ იქნა გ. გ-ი და გაიცა ავადმყოფობის მოწმობა №7, საიდანაც ირკვევა, რომ გ. გ-ი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ცენტრალურ კლინიკაში 2002 წლის 21 ივლისიდან 2003 წლის 5 აგვისტომდე გადიოდა მკურნალობას. სამხედრო საექიმო კომისიის დასკვნით, დავადებათა ცხრილის საფუძველზე უვარგისია სამხედრო სამსახურისთვის და 2003 წლის 4 მარტს დათხოვნილი იქნა საქართველოს შეიარაღებული ძალებიდან ავადმყოფობის გამო. კასატორი მიუთითებს, რომ საქართველოს შრომის, ჯამრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჩხერის სამედიცნო-სოციალური ბიუროს 2003 წლის 16 მარტის №30 შემოწმების აქტით გ. გ-ს დაუდგინა პირველი ჯგუფის ინვალიდობა. დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2003 წლის ივნისის გადაწყვეტილებით გ. გ-ს დაენიშნა პენსია „სამხედრო და შინაგან საქმეთა ორგანოების სამსახურიდან თადარიგში დათხოვნილ პირთა და მათი ოჯახის წევრთა საპენსიო უზრუნველყოფის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 16 იანვრის განჩინებით გ. გ-ის საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დაუშვებლად; გ. გ-ის სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ნაწილში უცვლელად დარჩა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილება; საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს საკასაციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დასაშვებად და მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად; საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს საკასაციო საჩივრის განხილვა დაინიშნა ზეპირი მოსმენის გარეშე.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლო საქმის მასალების გაცნობის, მათი შესწავლისა და ანალიზის, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების იურიდიული დასაბუთებულობისა და წარმოდგენილი საკასაციო საჩივრის მოტივების შემოწმების საფუძველზე მიიჩნევს, რომ საქართელოს თავდაცვის სამინისტროს საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს, გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილება და საკასაციო სასამართლოს მიერ მიღებულ უნდა იქნეს ახალი გადაწყვეტილება, რომლითაც გ. გ-ის სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს შემდეგ გარემოებათა გამო:
საქმეზე დადგენილია და დავას არ იწვევს ის გარემოება, რომ გ. გ-ი 1995-2002 წლებში მსახურობდა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ეროვნული გვარდიის, საჩხერის ... სამთო სპეციალური დანიშნულების მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის ... (...) ოფიცრის თანამდებობაზე, სამხედრო წოდებით - კაპიტანი. გ. გ-ი 2002 წლის 21 ივლისს მოყვა ავტოკატასტროფაში, მიიღო ტრამვა: კისრის მე-6 მალის მოტეხილობა, ზედა პარაპარეზი, ქვედა პარაპლეგია, მენჯის ღრუს ორგანოების ფუნქციების მოშლა, თავის და ხერხემლის დახურული ტრავმა. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს კადრებისა და მთავარი სამმართველოს უფროსის 2003 წლის 4 მარტის №542 ბრძანებით კადრების განკარგულებაში მყოფი სამხედრო მოსამსახურე გ. გ-ი დათხოვნილ იქნა შეიარაღებული ძალების რიგებიდან და ჩაირიცხა რეზერვში, ავადმყოფობის გამო. გ. გ-ი არის პირველი ჯგუფის ინვალიდი, უვადოდ. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს ეროვნული გვარდიის საჩხერის ... სამთო სპეციალური დანიშნულების მსუბუქი ქვეითი ბატალიონის (ს/ნ...) ... (...) ოფიცერი გ. გ-ი იღებდა სამხედრო წოდებისათვის სარგოს - 4.53 ლარს, თანამდებობრივ სარგოს - 39.24 ლარს, ნამსახურეობის პროცენტულ დანამატს - 8.75 ლარს, კვების კომპენსაციას - 59 ლარს, სულ 111.52 ლარს, საიდანაც დაენიშნა პენსია - 94.79 ლარი. დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2003 წლის (საქმე №3/3294-03) გადაწყვეტილებით გ. გ-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა, მოპასუხე საქართველოს სოციალური დაზღვევის ერთიან სახელმწიფო ფონდს გ. გ-ის სასარგებლოდ დაეკისრა ყოველთვიურად 9.33 ლარის გადახდა 2003 წლის 1 ივლისიდან, ასევე მიუღებელი საპენსიო დანამატის სხვაობა 2003 წლის აპრილიდან. 2013 წლის 1 აპრილიდან გადაანგარიშების შედეგად გ. გ-ს დანიშნული აქვს კომპენსაცია თვეში 284 ლარის ოდენობით.
საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ მოცემული დავა თავდაცვის სამინისტროსათვის მორალური ზიანის - 500000 ლარის დაკისრების მოთხოვნით 2016 წლის 11 მაისს განიხილა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატამ და გამოიტანა განჩინება, რომლითაც საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსა და გ. გ-ის საკასაციო საჩივრები დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; გაუქმდა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2015 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება და საქმე ხელახალი განხილვისათვის დაუბრუნდა იმავე სასამართლოს. საკასაციო პალატა კვლავ მიუთითებს №ბს-710-702(2კ-15) საქმეზე მის მიერ გამოტანილ განჩინებაში მოყვანილ მსჯელობაზე, რომელის თანახმად, საკასაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ პირს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დაეკისრება, თუ არსებობს ზიანის მიყენებისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პირობები. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. ამავე კოდექსის 207-ე მუხლის თანახმად, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი. სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლი ადგენს დელიქტური პასუხისმგებლობის დაკისრების ზოგად წინაპირობებს, კერძოდ, ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება დგება, თუ სახეზეა ზიანი, ზიანი მიყენებულია მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასა და დამდგარ ზიანს შორის არსებობს მიზეზობრივი კავშირი და ზიანის მიმყენებელს მიუძღვის ბრალი. კანონმდებლობა ზიანის ლეგალურ დეფინიციას არ იცნობს, თუმცა ზიანის ცნებაში მოიაზრება პირის სამართლებრივად დაცულ სიკეთეზე გარკვეული ზემოქმედებით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები. განსახილველ შემთხვევაში საქმის მასალებით, კერძოდ, ტრავმის შესახებ 2003 წლის 8 იანვრის №19 ცნობით (ს.ფ.17), 2003 წლის 5 თებერვალს დამტკიცებული 2003 წლის 30 იანვრის №7 ავადმყოფობის მოწმობით (ს.ფ.18), საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს კადრების მთავარი სამმართველოს უფროსის 2003 წლის 4 მარტის №542 ბრძანებით (ს.ფ. 22), საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს 2003 წლის 16 აპრილის სსებ შემოწმების აქტის ამონაწერით (ს.ფ.35), ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ 2014 წლის 24 თებერვლის ცნობით (ს.ფ. 38), სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტის შესახებ ქუთაისის რეგიონული სამხედრო პროკურორის 2002 წლის 20 ოქტომბრის დადგენილებით (ს.ფ.152) დასტურდება, რომ 2002 წელს მომხდარი ავტოავარიის შედეგად გ. გ-მა მიიღო ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება, რის შედეგადაც გახდა შესაძლებლობის მკვეთრად შეზღუდული სტატუსის მქონე უვადოდ, სამხედრო სამსახურისათვის უვარგისი და განთავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან ავადმყოფობის გამო. განსახილველ შემთხვევაში საქმის მასალებით, უდავოდ დასტურდება, რომ გ. გ-ის ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენება გამოიწვია ... 2002 წლის 21 ივლისს მომხდარმა ავტოსაგზაო შემთხვევამ.
საკასაციო პალატამ №ბს-710-702(2კ-15) საქმეზე 2016 წლის 11 მაისს გამოტანილ განჩინებაში მიუთითა სააპელაციო სასამართლოს მიერ მოცემულ საქმეზე დავის გადაწყვეტისათვის მნიშვნელობის მქონე დასადეგნ ფაქტობრივ გარემოებებზე და აღნიშნა, რომ დელიქტის შედეგად დამდგარი ზიანი შესაძლოა იყოს ქონებრივი (მატერიალური) და არაქონებრივი (მორალური). სამართალდარღვევის მატერიალური შედეგი, რომელსაც აქვს ღირებულებითი ფორმა მიიჩნევა მატერიალურ ზიანად, ხოლო პირის სიცოცხლისთვის, ჯანმრთელობისა და თავისუფლებისთვის მიყენებული ზიანი, რომელიც დაკავშირებულია პირის სულიერ ტანჯვასთან არამატერიალური ზიანია. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება, სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ითვალისწინებს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას სხეულის დაზიანების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შემთხვევებში. მოცემულ საქმეზე უდავოდ დასტურდება, რომ გ. გ-მა მიიღო ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება, რაც ქმნის მორალური ზიანის ანაზღაურების ზოგად საფუძველს, თუმცა მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნაზე ვრცელდება კანონმდებლობით განსაზღვრული ხანდაზმულობის ვადა.
საკასაციო პალატამ აღნიშნა, რომ სასამართლოსათვის ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის გაადვილების, ვალდებულების შესრულებაზე კონტროლის, მოვალის დაცვის და ბრუნვის მონაწილეთა აქტიურობის სტიმულირების მიზნით კანონმდებლობა ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ინსტიტუტს. ხანდაზმულობა არის ვადა, რომლის განმავლობაში უფლებადარღვეულ პირს ეძლევა შესაძლებლობა მოითხოვოს თავისი უფლების იძულებით განხორციელება ან დაცვა.
სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლის თანახმად, დელიქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების ხანდაზმულობის ვადა სამ წელს შეადგენს. ცალკეულ, საგამონაკლისო შემთხვევაში არ არის გამორიცხული მორალური და მატერიალური ზიანის განსხვავებულ მომენტებში დადგომის შესაძლებლობა, თუმცა აღნიშნული არ უარყოფს მორალური ზიანის მოთხოვნის მიმართ ხანდაზმულობის ვადის მოქმედებას. განსახილველ შემთხვევაში 2002 წლის 21 ივლისს მიღებული დაზიანებების (კისრის მე-6 მალის მოტეხილობა, ქალა-ტვინის დახურული ტრავმა, სახისა და შუბლის ძვლების მოტეხილობა, ზურგის ტვინის დაჟეჟილობა ც-7 დონეზე, ზედა პარაპრეზი, ქვედა პარაპლეგია, მენჯის ღრუს ორგანოების ფუნქციის მოშლა) შედეგად გ. გ-მა 100%-ით დაკარგა შრომის უნარი და გახდა პირველი ჯგუფის ინვალიდი უვადოდ, რაც არ ტოვებდა სრულად გამოჯანმრთელების, შემდგომში სამხედრო სამსახურის გაგრძელების პერსპექტივას, შესაბამისად, არ დასტურდება მატერიალური ზიანისა და მორალური ზიანის დადგომის მომენტებს შორის სხვაობა, მორალური ზიანის სხვა, უფრო გვიანდელი პერიოდიდან ათვლის შესაძლებლობა. „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ 2001 წლის 7 დეკემბრის კანონის თანახმად, სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის წამყვან პოზიციად ითვლება პირის სამედიცინო და სოციალური სტატუსის დარღვევის ან მისი დაკარგვის ხარისხის განსაზღვრა, კომპენსაციურ-ადაპტაციური შესაძლებლობები (4.3, 52.2 მუხ.), პირის შესაძლებლობის სტატუსის განსაზღვრას, სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის საკითხების გადაწყვეტას საფუძველად უდევს კლინიკურ-ფუნქციონალური, სოციალურ-საყოფაცხოვრებო, პროფესიულ-შრომითი და ფსიქოლოგიური მონაცემების კომპლექსური შეფასება (მე-5 მუხ.), სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზა ტარდება შესაბამისი სადიაგნოსტიკო-სამკურნალო და სარეაბილიტაციო ღონისძიებების განხორციელების შემდეგ (მე-6 მუხ.). საქმეში დაცული საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის საჩხერის ბიუროს 2003 წლის 16 აპრილის შემოწმების აქტის ამონაწერის (ს.ფ. 35) თანახმად, გ. გ-ს დაუდგინდა ინვალიდობის პირველი ჯგუფი. სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის ბიუროს 2003 წლის 16 აპრილის შემოწმების აქტის ამონაწერით ირკვევა, რომ სამხედრო სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიღებული ტრავმით გ. გ-ს ინვალიდობა დაუდგინდა უვადოდ. ამდენად, შესაძლებლობის მკვეთრად შეზღუდული ხარისხი, დასახიჩრების შეუქცევადი შედეგი, ჯანმრთელობის მოშლა ორგანიზმის ფუნქციის მყარი და მკვეთრი დარღვევით, აღნიშნულის შედეგად აქტიური ცხოვრების შეუძლებლობა, ცხოვრების წესის და რიტმის შეცვლა, ნერვიული განცდები ტრავმის მიღებისთანავე იყო ცხადი. ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ 2014 წლის 24 თებერვლის ცნობის მიხედვით გ. გ-ი არის შესაძლებლობის მკვეთრად შეზღუდული სტატუსის მქონე. გ. გ-ისათვის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსის მინიჭების დროს მკვეთრად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის უვადოდ დადგენის საფუძვლებს ადგენდა საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2003 წლის 13 იანვრის N1/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია „შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის განსაზღვრის წესის შესახებ“ (მე-9 მუხ.). ამავე პერიოდში მოქმედი „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ კანონის 22-ე მუხლის მიხედვით, პირს იმ შემთხვევაში უდგინდებოდა შრომისუნარიანობის 100%-ით დაკარგვა, თუ დაზარალებულს ჰქონდა ორგანიზმის ფუნქციის გამოხატული დარღვევა, რაც შეუძლებელს ხდიდა ან აბრკოლებდა ნებისმიერი შრომის შესრულებას, მათ შორის სპეციალურად შექმნილ პირობებშიც კი. საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის №48 ბრძანებულებით დამტკიცებული „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის“ 34-ე მუხლის საფუძველზე მუშაკისათვის ტრავმით და პროფესიული დაავადების შედეგად მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურება ხდება სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესით. აღნიშნული წესი მორალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით არ ითვალისწინებდა რაიმე სპეციალურ რეგულირებას. საკასაციო პალატა აღნიშნავდა, რომ სასარჩელო ხანდაზმულობის სპეციალური ვადები მხოლოდ ნორმატიულად შეიძლება განისაზღვროს. განსახილველ შემთხვევაში მოსამსახურის მოვალეობის შესრულებისას მოსამსახურის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად დამდგარი მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნასთან დაკავშირებით ხანდაზულობის სპეციალური ვადა გათვალისწინებული არ არის, შესაბამისად, მასზე უნდა გავრცელდეს სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლით განსაზღვრული სამწლიანი ხანდაზმულობის ვადა.
საკასაციო პალატის მითითებით, ხანდაზმულობის ვადის წარმოშობის საფუძველია უფლების დარღვევა, თუმცა ხანდაზმულობის ვადის დენის დაწყება უკავშირდება სუბიექტურ ფაქტორს, ანუ იმ მომენტს, როდესაც დაზარალებულმა შეიტყო ან უნდა შეეტყო თავისი უფლებების დარღვევის - ზიანის დადგომის და ზიანის მიმყენებლის შესახებ. სუბიექტურ ფაქტორს ყურადღება ექცევა იმ შემთხვევაში უკეთუ ხანდაზმულობის წარმოშობის მომენტის დადგენა ობიექტურად შეუძლებელია. საერთო წესის თანახმად, ივარაუდება, რომ დაზარალებულმა უფლების დარღვევისთანავე შეიტყო დამდგარი ზიანის შესახებ. საწინააღმდეგოს მტკიცების ტვირთი მოსარჩელეს აწევს, რადგან თითოეულმა მხარემ უნდა ამტკიცოს გარემოებანი, რომელზედაც ამყარებს თავის მოთხოვნას (სსკ-ის 102-ე მუხ.). ზიანის დადგომის შესახებ მოსარჩელისათვის ცნობილი იყო ავტოავარიის შედეგად დასახიჩრების მიღების, ორგანიზმის მნიშვნელოვანი ფუნქციების დარღვევის, შრომის უნარის დაკარგვისთანავე. გ. გ-ს პირველი ჯგუფის ინვალიდობა დაუდგინდა ტრავმის მიღებიდან მოკლე პერიოდში. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჩხერის რაიონული სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის ბიუროს 2003 წლის 16 აპრილის შემოწმების აქტი ადასტურებს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას ტრავმის მიღებას და არა კანონით განსაზღვრულ ხანდაზმულობის ვადაში სარჩელის აღძვრას. საქმის მასალების მიხედვით, სარჩელი მორალური ზიანის ანაზღაურების შესახებ აღძრულია 2014 წლის 2 აპრილს შესაბამისად არ დასტურდება მოსარჩელის მიერ არათუ სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლით გათვალისწინებული სამწლიანი, არამედ აგრეთვე სამოქალაქო კოდექსის 128-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ხანდაზმულობის საერთო ათწლიანი ვადის დაცვა. ამასთანავე, საკასაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ სააპელაციო პალატა არ უთითებდა ხანდაზმულობის ვადის ათვლის სხვა მომენტს. ამასთან, ყურადღება იქნა გამახვილებული იმ გარემოებაზე, რომ უკვე 2003 წელს გ. გ-მა სარჩელით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა მატერიალური ზიანის - საპენსიო დანამატის სხვაობის ანაზღაურება, ქ. თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2003 წლის ივნისის №3/3294-03 გადაწყვეტილებით, „სამხედრო და შინაგან საქმეთა ორგანოების სამსახურიდან თადარიგში დათხოვნილ პირთა და მათი ოჯახის წევრთა საპენსიო უზრუნველყოფის შესახებ“ კანონის 22-ე მუხლის საფუძველზე მისი მოთხოვნა დაკმაყოფილდა. ამდენად, მოსარჩელისათვის დამდგარი ზიანის და ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელი პირის შესახებ ინფორმაცია ზიანის დადგომისთანავე იყო ცნობილი, გ. გ-ს ჰქონდა სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობა, თუმცა არ იკვეთება ხანდაზმულობის ვადის განმავლობაში მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად სასამართლოსადმი მიმართვის, ხანდაზმულობის ვადის დინების შეჩერების, შეწყვეტის, მატერიალურ ზიანთან ერთად მორალური ზიანის ხანდაზმულობის ვადის ათვლის გამომრიცხავი გარემოება.
საკასაციო პალატამ ასევე განმარტა, რომ მოსარჩელის მიერ წარუშლელი დასახიჩრების მიღება არ გამორიცხავს მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის დაცულობას, ხანდაზმულობის ვადა არ ვრცელდება კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებზე (პირადი არაქონებრივი უფლებები, მეანაბრეთა მოთხოვნები ანაბრების გამო (სკ-ის 128.2 მუხ.)), რასაც მოცემულ შემთხვევაში ადგილი არ აქვს. საკასაციო პალატის მითითებით, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ხანდაზულობის ვადის ათვლის მომენტი უნდა განისაზღვროს საქმის კონკრეტული გარემოებების შეფასების შედეგად. განსახილველ საქმეში არ დასტურდება მატერიალური ზიანის დადგომის მომენტისაგან განსხვავებულად მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ხანდაზმულობის ათვლის შესაძლებლობა.
საკასაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ხანდაზმულობის ვადის გასვლით ისპობა სასამართლოს ან სხვა ორგანოს მეშვეობით პირის მოთხოვნის იძულებით განხორციელების შესაძლებლობა, მაგრამ არა სასამართლოსათვის ან სხვა ორგანოსათვის მიმართვის უფლება. მიმართვის უფლება რაიმე დროით შეზღუდული არ არის, ხანდაზმულობის ვადის გასვლა (სარჩელის კანონით დადგენილ ვადაში წარდგენის აუცილებლობისაგან განსხვავებით) არ აბრკოლებს სასამართლოსადმი ან სხვა ორგანოსადმი მიმართვის უფლებას. ხანდაზმულობის ვადის გასვლა სპობს უფლების იძულებითი განხორციელების შესაძლებლობას მატერიალური და არა პროცესუალური თვალსაზრისით. ხანდაზმულობის ვადის გასვლის მიუხედავად მოთხოვნა განხილული უნდა იქნეს და თუ გამოირკვევა, რომ არ არსებობს ხანდაზმულობის ვადის შეჩერების (სკ-ის 132-ე, 134-ე მუხ.) ან შეწყვეტის (სკ-ის 137-ე, 138-ე, 139-ე მუხ.) საფუძვლები, მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდება. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო პალატამ მიიჩნია, რომ გ. გ-ის საკასაციო საჩივარში დასმული მორალური ზიანის ოდენობის საკითხზე მსჯელობა შესაძლებელი იქნებოდა ხანდაზმულობის საკითხის გადაწყვეტის შემდეგ. დაზარალებულის ცხოვრების პირობებს (საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური), სუბიექტურ დამოკიდებულებას, ნეგატიური ფსიქოლოგიური განცდების ინტენსივობას მნიშვნელობა აქვს მორალური ზიანის ანაზღაურების ოდენობის განსაზღვრისათვის, ხოლო უკანასკნელს თავის მხრივ შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის დაცვის პირობებში.
ზემოაღნიშნული დასაბუთებით საქმის ხელახალი განხილვისას სასამართლოს სრულყოფილად უნდა გამოეკვლია საქმის ფაქტობრივი გარემოებები და სწორი სამართლებრივი შეფასება მიეცა შეკრებილი მტკიცებულებებისთვის. საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სააპელაციო სასამართლომ არასწორი სამართლებრივი შეფასება მისცა მის მიერ საქმეზე დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, რაც სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 394-ე მუხლის „ე“ და „ე1“ ქვეპუნქტების საფუძვლზე გადაწყვეტილების გაუქმების აბსოლუტურ საფუძველს წარმოადგენს. რამდენადაც, სააპელაციო სასამართლომ მორალური ზიანის მიყენების ფაქტი დაუკავშირა 2012 წელს მოსარჩელის ჯანმრთელობის გაუარესების გამო, ქ. ერევანში ჩატარებულ ოპერაციას, რომლის შედეგად გ. გ-ს მარჯვენა ბარძაყის არეში დაუდგინდა მკვეთრი დესტრუქციული პროცესი და შესაბამისად, ზიანის წარმოშობის ფაქტი სააპელაციო პალატის მოსაზრებით სწორედ იმ მომენტს უკავშირდება, როდესაც მოსარჩელემ საბოლოოდ დაკარგა რეაბილიტაციის იმედი და რწმენა იმისი, რომ მკურნალობის რაღაც ეტაპზე არასრულად, მაგრამ შესაძლებელი იყო რეალური შედეგის მიღება. საკასაციო პალატა მიუთითებს, რომ სააპელაციო სასამართლო აღნიშნულ მსჯელობას აფუძნებს მოსარჩელის ახსნა-განმარტებას და მოწმეთა ჩვენებების საფუძველზე დადასტურებულად მიიჩნევს გ. გ-ის მიერ 2003, 2006 და 2010 წლებში უკრაინაში, ბურდენკოს სახელობის სამკურნალო სარეაბილიტაციო ცენტრში სამკურნალო სარეაბილიტაციო კურსის გავლას, ხოლო გადიოდა თუ არა ნამდვილად მოსარჩელე აღნიშნულ დაწესებულებაში სამკურნალო სარეაბილიტაციო კურსს და რა შედეგის მისაღწევად ხორციელდებოდა მისი ვიზიტი აღნიშნულ დაწესებულებაში არ დასტურდება რაიმე სახის წერილობითი მტკიცებულებით (სსსკ. 102.3 მუხლი). შესაბამისად, სასამართლოს დასკვნა ემყარება მოსარჩელის სუბიექტურ დამოკიდებულებას მისი ფიზიკური და სამართლებრივი მდგომარეობის მიმართ, რაც სასამართლოსათვის არ ქმნის ობიეტური გარემოებების უგულებელყოფის საფუძველს. საკასაციო სასამართლო კიდევ ერთხელ გაამახვილებს ყურადღებას იმ გარემოებაზე, რომ სუბიექტურ ფაქტორს ყურადღება ექცევა იმ შემთხვევაში უკეთუ ხანდაზმულობის წარმოშობის მომენტის დადგენა ობიექტურად შეუძლებელია. მოცემულ შემთხვევაში ზიანს წარმოადგენს ავტოავარიის შედეგად ხილული ჯანმრთელობის დაზიანება: დასახიჩრება, ორგანიზმის მნიშვნელოვანი ფუნქციების დარღვევა, შრომის უნარის დაკარგვა, რაც იმთავითვე იყო ცნობილი მოსარჩელისათვის. ამასთან, გ. გ-ს 100%-ით შრომის უნარის დაკარგვის გამო პირველი ჯგუფის ინვალიდობა უვადოდ დაუდგინდა ტრავმის მიღებიდან მოკლე პერიოდში. შესაბამისად, ობიექტური შეფასებით მოსარჩელის მორალური განცდები უკავშირდება სწორედ იმ დროს, როდესაც საავარიო შემთხვევის შედეგად მიიღო ჯანმრთელობის იმგვარი დაზიანებები, რომლებიც არ იძლეოდა ცხოვრების ჩვეულებრივი წესით გაგრძელების შესაძლებლობას. ამასთან, ხანდაზმულობის ვადის აღდგენის საფუძველს არ ქმნის ზიანის ფაქტის დადგომიდან ხანგრძლივი დროის გასვლის შემდეგ მკურნალობისა და ქირურგიული მანიპულაციების შედეგად ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება, რამდენადაც აღნიშნული პირდაპირ კავშირშია 2002 წლის 21 ივლისს მიღებულ ტრამვასთან და გ. გ-ის იმ დროინდელი დიაგნოზი (კისრის მე-6 მალის მოტეხილობა, ქალა-ტვინის დახურული ტრავმა, სახისა და შუბლის ძვლების მოტეხილობა, ზურგის ტვინის დაჟეჟილობა ც-7 დონეზე, ზედა პარაპრეზი, ქვედა პარაპლეგია, მენჯის ღრუს ორგანოების ფუნქციის მოშლა) იძლეოდა სამომავლოდ დღეს არსებული გართულებების განვითარების პროგნოზირების საშუალებას და წარმოადგენდა სამოქალაქო კოდექსის 1008-ე მუხლით გათვალისწინებული დელიქტით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლების ხანდაზმულობის სამ წლიანი ვადის 2002 წლიდან ათვლის საფუძველს. ამდენად, საკასაციო სასამართლომ არასწორი სამართლებრივი შეფასება მისცა საქმეზე დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, გამოიყენა კანონი, რომელიც უნდა გამოეყენებინა, მაგრამ არასწორად განმარტა იგი რაც სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 393-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძველს წარმოადგენს. ამავე კოდექსის 411-ე მუხლის თანახმად კი, საკასაციო სასამართლო თვითონ მიიღებს გადაწყვეტილებას საქმეზე, თუ არ არსებობს ამ კოდექსის 412-ე მუხლით გათვალისწინებული გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად დაბრუნების საფუძვლები.
ამდენად, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საკასაციო საჩივარი უნდა დაკმაყოფილდეს, გაუქმდეს გასაჩივრებული გადაწყვეტილება და გ. გ-ის სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.
ამასთანავე, მოპასუხე ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია აანაზღაუროს მოსარჩელის მიერ გაწეული ხარჯი სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 53-ე მუხლის თანახმად მხარის მიერ გაღებული ხარჯების გადახდა ეკისრება მეორე მხარეს, თუ მის სასარგებლოდ იქნა გამოტანილი გადაწყვეტილება. ვინაიდან არ დასტურდება სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილების საფუძვლები, დაუსაბუთებელია აგრეთვე მოპასუხისათვის საადვოკატო ხარჯის დაკისრება. შესაბამისად სააპელაციო პალატის გადაწყვეტილება უნდა გაუქმდეს აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსათვის გ. გ-ის სასარგებლოდ ადვოკატზე გაწეული ხარჯის - 1000 (ათასი) ლარის ანაზღაურების დაკისრების ნაწილშიც.
ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 411-ე მუხლით და

გ ა დ ა წ ყ ვ ი ტ ა:

1. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდეს;
2. გაუქმდეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 12 ივლისის გადაწყვეტილება იმ ნაწილში, რომლითაც დაკმაყოფილდა გ. გ-ის სარჩელი და ამ ნაწილში საკასაციო სასამართლოს მიერ მიღებულ იქნას ახალი გადაწყვეტილება;
3. გ. გ-ის სარჩელი არ დაკმაყოფილდეს;
4. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


თავმჯდომარე ვ. როინიშვილი



მოსამართლეები: მ. ვაჩაძე



ნ. სხირტლაძე