საქმე ბს-275(გ-23) 22 ივნისი, 2023წ.
ქ. თბილისი

ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა
შემადგენლობა:

ნუგზარ სხირტლაძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი),
ქეთევან ცინცაძე, გიორგი გოგიაშვილი

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილის, 26-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, ზეპირი მოსმენის გარეშე, განიხილა გ. გ-ას სასარჩელო განცხადებასთან დაკავშირებული დავა განსჯადობის თაობაზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა და სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიებს შორის.

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი

ლ. გ-ამ 28.02.2023წ. სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას მოპასუხე ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის მიმართ უნივერსიტეტის ეთიკის საბჭოს 15.02.2023წ. N7 საოქმო გადაწყვეტილების, ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის 16.02.2023წ. N04/02-62 ბრძანების ბათილად ცნობის და ლ. გ-ასთვის სტუდენტის სტატუსის აღდგენის დავალების მოთხოვნით.
მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ 2019 წელს ჩაირიცხა ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის ბიზნესის ადმინისტრირების საბაკალავრო პროგრამაზე, ...ის განხრით. ლ. გ-ამ წარმატებით დახურა 7 სემესტრი. ...ის ფინალური გამოცდა ტარდებოდა ...წ., თუმცა უნივერსიტეტის ერთ-ერთ საგნის ...ე პრაქტიკის ფარგლებში ...ს ...ზე მოსარჩელის ყოფნის გამო, მას მოუწია გამოცდის გადადება. გამოცდა ჩატარდა ...წ., ამ პერიოდში მოსარჩელეს ჰქონდა პრობლემები პირად ცხოვრებაში, რის გამო დიდი დრო ვერ დაუთმო გამოცდის მომზადებას, ამასთან, საკმაოდ შეზღუდულ დროში უნდა მოესწრო ორი წერითი გამოცდის ჩაბარება, რის გამო გამოიყენა გადაწერის შემდეგი ხერხი: წინასწარ გახსნა პირადი კომპიუტერიდან ერთ-ერთი ელექტრონულად არსებული სავარჯიშო ქვიზი და შეიყვანა ის ინფორმაცია, რაც დაეხმარებოდა გამოცდაზე. შესაბამისად, გამოცდაზე გამოიყენა წინასწარ შეყვანილი ინფორმაცია, რაც მოპასუხემ ჩათვალა თაღლითობად. 15.02.2023წ. გაიმართა უნივერსიტეტის ეთიკის კომისიის სხდომა, სადაც კომისიამ გადაწყვიტა, რომ სტუდენტის ეთიკის კოდექსის დარღვევის გამო მოსარჩელის მიმართ დისციპლინურ სახდელად უნდა გამოყენებულიყო სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტა. ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის რექტორის 16.02.2023წ. ბრძანების საფუძელზე ლ. გ-ას შეუწყდა სტუდენტის სტატუსი მის მიერ სტუდენტის ეთიკის კოდექსის 5.1.1 პუნქტის (აკადემიური თაღლითობა/არაკეთლსინდისიერება) დარღვევის გამო.
მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია უზრუნველყოფს მისი განათლების უფლებას, მათ შორის უმაღლესი განათლების მიღების შესაძლებლობას. კონსტიტუციითა და საერთაშორისო აქტებით გარანტირებული განათლების უფლება სახელმწიფოს აკისრებს პოზიტიურ ვალდებულებას - არ დაუშვას სხვა პირთა მიერ განათლების უფლების შეზღუდვა, ასევე ნეგატიურ ვალდებულებას - თავად არ ხელყოს აღნიშნული უფლების რეალიზება სათანადო გამართლების გარეშე. განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელე სწორედ განათლების დარღვეული უფლების აღდგენას - სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის შესახებ აქტის ბათილად ცნობას ითხოვს. საქართველოში უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების საგანმანათლებლო პროცესს აწესრიგებს „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი, რომლის თანახმად, წესდებას შეიმუშავებს, დაწესებულების შინაგანაწესს, ეთიკისა და დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძვლებსა და წესს ამტკიცებს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება (10.1 მუხ.). კანონის 43-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, სტუდენტის მიმართ დისციპლინური წარმოება უნდა იყოს დისციპლინური გადაცდომის პროპორციული და შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდებითა და შინაგანაწესით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, განსაზღვრული წესით. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება ვალდებულია შეიმუშაოს სტუდენტის ეთიკის კოდექსი, რომელიც შესაძლებელია აწესებდეს შეზღუდვას სტუდენტის ქცევაზე, თუ ეს დაკავშირებულია საგანმანათლებლო პროცესის წარმართვასთან. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება ვალდებულია დეტალურად განსაზღვროს ქცევის წესი, რომელიც იწვევს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას. ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის ეთიკის საბჭოს რეგლამენტის 3.1 პუნქტის მიხედვით, სტუდენტის მიმართ დისციპლინური წარმოება უნდა იყოს დისციპლინური გადაცდომის პროპორციული და შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ სამართლიანი პროცედურის გზით. მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ მოპასუხე ვერ ადასტურებს იმ ქმედების ჩადენას, რომლის გამოც ლ. გ-ას სტუდენტის სტატუსი შეუწყდა.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 02.03.2023წ. განჩინებით ლ. გ-ას სარჩელი განსჯადობით განსახილველად გადაეგზავნა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 04.02.2010 წ. N10/ნ ბრძანების მე-3 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის საფუძველია სტუდენტის სტატუსის შეჩერებიდან 5-წლიანი ვადის გასვლა, გარდა კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევისა, ან დაწესებულების წესდებით განსაზღვრული სხვა საფუძველი, რომელიც შეიძლება უკავშირდებოდეს დაწესებულების საგანმანათლებლო პროგრამით/პროგრამებით გათვალისწინებული სწავლის შედეგების მიღწევის შეუძლებლობას ან სტუდენტის სტატუსთან შეუთავსებელი ქმედების განხორციელებას. სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის შესახებ სამართლებრივი აქტით გათვალისწინებული სამართლებრივი შედეგები დგება ბრძანების გამოცემიდან თორმეტი თვის შემდეგ. დროის ამ მონაკვეთში სტუდენტის სტატუსი ითვლება შეჩერებულად და სტუდენტი უფლებამოსილია ისარგებლოს მობილობის უფლებით, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის საფუძველი შეუთავსებელია მიმღები დაწესებულების წესდებასთან. სასამართლოს მოსაზრებით, ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის მიერ სტუდენტისთვის სტატუსის შეწყვეტა გულისხმობს კონკრეტულ უმაღლეს სასწავლებელთან ხელშეკრულების შეწყვეტას. შესაბამისად განსახილველი შემთხვევა გამომდინარეობს მოსარჩელესა და ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტს შორის დადებული ხელშეკრულებიდან, რაც თავისი შინაარსით უნივერსიტეტსა და სტუდენტს შორის არსებულ კერძო სამართლებრივ ურთიერთობას წარმოადგენს, შესაბამისად იგი ვერ ექცევა ადმინისტრაციული წესით განსახილველ დავათა ფარგლებში. სასამართლომ მიიჩნია, რომ განსახილველ სამართალურთიერთობას არ გააჩნია საჯარო სამართლებრივი ურთიერთობის დამახასიათებელი ძირითადი ელემენტი - დავა არ გამომდინარეობს ადმინისტრაციული (საჯარო) კანონმდებლობიდან, სადავო საკითხი მატერიალური თვალსაზრისით შემოწმებას ექვემდებარება კერძო სამართლებრივ ნორმებთან შესაბამისობის კუთხით, რის გამო არ არსებობს დავის ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განხილვის წინაპირობები, სსკ-ის მე-11 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, დავა განხილულ უნდა იქნეს სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით. განსახილველი დავის საგანი ემყარება სამოქალაქო კოდექსის შესაბამის ნორმებს და იგი ვერ განიხილება სზაკ-ით განსაზღვრულ ინდივიდუალურ-ადმინისტრაციულ სამართლებრივ აქტად, სადავო აქტში გასაჩივრების წესის მითითების მიუხედავად.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 10.03.2023წ. განჩინებით ლ. გ-ას სასარჩელო განცხადება განსჯადობის გადასაწყვეტად გადაეგზავნა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 43-ე მუხლის მე-7 პუნქტი უნივერსიტეტს ავალდებულებს შექმნას სტუდენტის ეთიკის კოდექსი და მასში განსაზღვროს ის ქმედებები, რომლის ჩადენაც სტუდენტის მიერ ჩაითვლება არაეთიკურ ქმედებად. შესაბამისად, როდესაც სტუდენტი არღვევს სტუდენტის ეთიკის კოდექსით განსაზღვრულ წესებს, უნივერსიტეტის ეთიკის საბჭო ვალდებულია განიხილოს სტუდენტის არაეთიკური ქმედება და დისკრეციის ფარგლებში დააწესოს დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა, სტუდენტის მიერ განხორციელებული არაეთიკური ქმედებების პროპორციულად. ამასთანავე, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა საჭიროებს სზაკ-ით დადგენილი მოთხოვნების დაცვას, მათ შორის, სზაკ-ის 96-ე მუხლის შესაბამისად, საქმის გარემოებათა ყოველმხრივ გამოკვლევისა და ამავე კოდექსის 53-ე მუხლის შესაბამისად აქტის დასაბუთების შესახებ მოთხოვნების დაცვას. ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ფორმალური კანონიერება დაკავშირებულია ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის პროცესთან და მოითხოვს, რომ აქტი უფლებამოსილი ორგანოს მიერ, კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული წარმოების სახის დაცვით და შესაბამისი ფორმით იქნეს გამოცემული, ხოლო აქტის მატერიალური კანონიერება უკავშირდება აქტის შინაარსს, კერძოდ, აქტში ასახული კონკრეტული ურთიერთობის მოწესრიგება შესაბამისობაში უნდა იყოს მისი გამოცემის სამართლებრივ და ფაქტობრივ საფუძვლებთან (სუსგ ბს-627(კ-19), 11.06.2019წ.). ამდენად, საქმის მასალებიდან და უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის მიერ დადგენილი პრაქტიკიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ლ. გ-ას სარჩელი მოპასუხე - ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის მიმართ გამომდინარეობს ადმინისტრაციული (საჯარო) კანონმდებლობიდან.
სასამართლომ მიუთითა სასკ-ის მე-2 მუხლის პირველ და მესამე ნაწილებზე და აღნიშნა, რომ სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განიხილება საქმეები იმ სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით, რომლებიც გამომდინარეობს ადმინისტრაციული სამართლის კანონმდებლობიდან. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის ,,ჰ18” ქვეპუნქტის თანახმად, უნივერსიტეტი არის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელიც უმაღლესი აკადემიური განათლების სამივე საფეხურს საგანმანათლებლო პროგრამას ახორციელებს. მოპასუხე უნივერსიტეტი სზაკ-ის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული ადმინისტრაციული ორგანოა, ვინაიდან, იგი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირია. დავაში ადმინისტრაციული ორგანოს მონაწილეობა, თავისთავად არ წყვეტს საგნობრივი განსჯადობის საკითხს, დავის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივად მიჩნევისთვის აუცილებელი პირობაა, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა სამართლებრივად ეფუძნებოდეს საჯარო - ადმინისტრაციული სამართლის შესაბამის ნორმებს, კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობები უნდა გამომდინარეობდეს ადმინისტრაციული სამართლის კანონმდებლობიდან (სუსგ 16.04.2020 წ. საქმე Nბს-497(გ-19)). სასამართლომ დადასტურებულად მიიჩნია, რომ მოპასუხე - ადმინისტრაციული ორგანოა, ხოლო თავად სადავო ბრძანება არის ამ ორგანოს მიერ გამოცემული ინდივიდუალურ სამართლებრივი აქტი, რომლის გასაჩივრება შესაძლებელია სასამართლოში მიღებიდან ერთი თვის ვადაში (იხ. სადავო 16.02.2023 წ. N 15-04/02-62 ბრძანების მე-3 პუნქტი), რაც სასამართლოს მოსაზრებით დავის საჯარო ხასიათს უსვამს ხაზს.

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო სასამართლო საქმის მასალების, განსჯადობის თაობაზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიისა და ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსაზრებების გაცნობის შედეგად, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 26-ე მუხლის მე-3 ნაწილით მინიჭებული უფლებამოსილების საფუძველზე, წყვეტს რა დავას სასამართლოთა შორის განსჯადობის თაობაზე, მიიჩნევს, რომ ლ.გ-ას სარჩელი თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის განსჯადია შემდეგ გარემოებათა გამო:
სასკ-ის 2.3 მუხლის მიხედვით, საგნობრივი განსჯადობის საკითხის გარკვევისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს სადავო სამართალურთიერთობის შინაარსს, დავის უშუალო მატერიალურ-სამართლებრივ საფუძველს. საერთო სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განიხილება დავა იმ სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით, რომლებიც ადმინისტრაციული სამართლის კანონმდებლობიდან გამომდინარეობს. ამდენად, უკეთუ ურთიერთობის მარეგულირებელი ნორმა მოცულია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით ან სხვა საჯარო სამართლის წყაროთი, დავა ადმინისტრაციულ კატეგორიას განეკუთვნება. სასკ-ის 2.3 მუხლის დებულება იმის შესახებ, რომ საერთო სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განიხილება ადმინისტრაციული კანონმდებლობიდან გამომდინარე სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებული დავა, ასახავს განსჯადობის გარეგან ნიშანს. სამართალურთიერთობის კუთვნილების გარეგანი ნიშანი ეხება სადავო სამართალურთიერთობის მარეგულირებელი ნორმების ადგილს კანონმდებლობაში. ამასთანავე, დავა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივად მიიჩნევა სადავო სამართალურთიერთობის იმანენტური ბუნების გამო, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სამართალურთიერთობის ხასიათს - განსჯადობის საკითხის გადაწყვეტისას უნდა დადგინდეს იმ სამართლებრივი ურთიერთობის ბუნება, რომლიდანაც წარმოშობილია მოთხოვნა.
„უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება ფუძნდება საჯარო ან კერძო სამართლის იურიდიული პირის ფორმით, მის დაფუძნებაზე უფლებამოსილია როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო სუბიექტი. ამასთანავე, კერძო და სახელმწიფო უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტები არ არიან განსხვავებულ უფლებრივ მდგომარეობაში, ისინი ერთნაირად სარგებლობენ განათლების ხელმისაწვდომობის უფლებით. განათლების უფლების დაცვის გარანტიები თანაბრად გამოიყენება როგორც სახელმწიფოს, ისე კერძო დაწესებულებების მიმართ (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „კატანი და სხვები მოლდოვასა და რუსეთის წინააღმდეგ“ („Catan and others v. Moldova and Russia“), N43370/07,8252/05, 18454/06, 19.10.2012წ., §139,140). ამასთანავე, განსჯადობის გადაწყვეტის მიზნებისათვის არსებითია დავის იმანენტური ბუნება, სადავო უფლების ხასიათი და არა დავის მონაწილე სუბიექტების სამართლებრივი ფორმა. შესაბამისად, მხოლოდ ის გარემოება, რომ ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტი არ არის დაფუძნებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ფორმით, არ გამორიცხავს განსახილველ საქმეს ადმინისტრაციულ დავათა კატეგორიიდან. განსახილველი დავის საგანს შეადგენს იმ აქტის კანონიერება, რომლითაც მოსარჩელეს სტუდენტის სტატუსი შეუწყდა, რითაც შეეზღუდა კონკრეტულ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში სწავლის გაგრძელების შესაძლებლობა. ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის რექტორის სადავო 16.02.2023წ. ბრძანება დაეფუძნა უნივერსიტეტის წესდებისა და სტუდენტის ეთიკის კოდექსის წესებს, რომლებიც მართალია მიღებულია არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ფორმით დაფუძნებული უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნული აქტების მიღების და მათ საფუძველზე სტუდენტის განათლების უფლების ხელმისაწვდომობაში ჩარევის უფლებამოსილება სასწავლო დაწესებულებას მინიჭებული აქვს „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ნორმების საფუძველზე.
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ განათლების უფლება საქართველოს კონსტიტუციით (27.1 მუხ.) და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლით გარანტირებული ფუნდამენტური უფლებაა. უმაღლესი განათლება არსებითი მნიშვნელობისაა ცოდნის მიღებისა თუ დაუფლების საკითხში და წარმოადგენს ინდივიდისა და საზოგადოებისათვის განსაკუთრებულად მდიდარ კულტურულ და სამეცნიერო შენაძენს (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ლეილა საჰინი თურქეთის წინააღმდეგ“ („Leyla Sahin v. Turkey“), N44774/98, 10.11.2005წ. §136). ის არის კონკრეტული ტიპის საჯარო მომსახურება, რომელიც არა მხოლოდ პირდაპირ ანიჭებს უპირატესობას მათ მიმღებთ, არამედ ემსახურება უფრო ფართო სოციალურ ფუნქციას. დემოკრატიულ საზოგადოებაში განათლების უფლება ადამიანის უფლებების განგრძობადობისათვის არსებითია და ფუნდამენტურ როლს თამაშობს (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 27.05.2014წ. გადაწყვეტილება საქმეზე „ველიო ველევი ბულგარეთის წინააღმდეგ“ („Velyo Velev v. Bulgaria“), N16032/07, § 33). განათლება არის თანამედროვე სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმთავრესი სამსახური, რთულად ორგანიზებადი და მმართველობის თვალსაზრისით ძვირადღირებული საქმიანობა (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „პონომარიოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ“ („Ponomaryovi v. Bulgaria“), N5335/05, 21.06.2011წ., §55). კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლი ეხება უმაღლესი განათლების არსებულ ინსტიტუტებს, უმაღლესი განათლების დაწესებულების, ისევე, როგორც ბაგა-ბაღის, დაწყებით და საშუალო განათლებაზე ხელმისაწვდომობა შედის განათლების უფლებით დაცულ სფეროში (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ლეილა საჰინი თურქეთის წინააღმდეგ“ („Leyla Sahin v. Turkey“), N44774/98, 10.11.2005წ. §137,138,141). ამასთანავე, ამ უფლების მნიშვნელობის მიუხედავად, იგი არ არის აბსოლუტური და შეიძლება გახდეს გარკვეული შეზღუდვების ობიექტი. განათლების ხელმისაწვდომობის უფლება მისი ბუნებიდან გამომდინარე გარდაუვლად ხდება სახელმწიფოს რეგულირების საგანი, რეგულირება შესაძლოა განსხვავდებოდეს დროისა და ადგილის მიხედვით, სახელმწიფოები სარგებლობენ თავისუფლების გარკვეული ფარგლებით ამ სფეროში. ხშირ შემთხვევაში განათლების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებული შეზღუდვები ემსახურება პროფესიონალიზმის მაღალი დონის მიღწევის კანონიერ მიზანს, სასწავლო დაწესებულებაში კარგი პირობების და მინიმალური, ადეკვატური საგანმანათლებლო დონის უზრუნველყოფას, რაც საჯარო ინტერესს წარმოადგენს. სახელმწიფოს აქვს რეგულირების შესაძლებლობა აგრეთვე კერძო უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებებთან მიმართებით, რაც განპირობებულია სტუდენტთა თვითნებური მიღებისა და გარიცხვის პრევენციის მიზნით (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ტარანტინო და სხვები იტალიის წინააღმდეგ“ („Tarantino and others v. Italy“), N25851/09,29284/09,64090/09, 02.04.2013წ., §43,44,48,52). განათლების ხელმისაწვდომობის უფლება პრინციპში არ გამორიცხავს სტუდენტის მიმართ დისციპლინური ღონისძიებების გამოყენებას, საგანმანათლებლო დაწესებულებაში სწავლის შეჩერებისა და გარიცხვის ჩათვლით, სასწავლო დაწესებულების შიდა წესების დამორჩილების მიზნით. ამასთანავე, მართალია ხელმისაწვდომობის უფლება თავისი არსით გარკვეულ რეგულირებას საჭიროებს, თუმცა რთულია შიდა საუნივერსიტეტო წესებთან დაკავშირებული ნორმატიული მოწესრიგების სიზუსტის მაღალი ხარისხით შექმნა, მკაცრი რეგულირება შესაძლოა კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან შეუსაბამო აღმოჩნდეს (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ლეილა საჰინი თურქეთის წინააღმდეგ“ („Leyla Sahin v. Turkey“), N44774/98, 10.11.2005წ. §96,154,156). შესაბამისად, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი სწორედ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებას აკისრებს წესდების შემუშავების, დაწესებულების შინაგანაწესის, ეთიკისა და დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძვლებისა და წესის განსაზღვრის ვალდებულებას (10.1 მუხ. „ბ“ ქვ.პ.). „უმაღლესი განალების შესახებ“ კანონის აღნიშნული დანაწესით სახელმწიფო უარს ამბობს ხისტ მოწესრიგებაზე და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ეფექტიანი, ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში სწავლების სპეციფიკის გათვალისწინებით მიზნის მიღწევაზე ორიენტირებული მოწესრიგების შემუშავების უფლებამოსილებას ანიჭებს როგორც საჯარო, ასევე კერძო სამართლის იურიდიული პირის ფორმით დაფუძნებულ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, თუმცა მოწესრიგების შემუშავებისას სასწავლო დაწესებულებები არ მოქმედებენ ნების სრული ავტონომიის ფარგლებში, მათი თავისუფლება შეზღუდულია კანონით, რის გამო სტუდენტის მიმართ დისციპლინური წარმოების განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდებითა და შინაგანაწესით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და გათვალისწინებული წესით, თუმცა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მხედველობაში მიღებით (43.7 მუხ.).
საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საჯარო კანონმდებლობით - „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონით დადგენილია უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ვალდებულება დეტალურად განსაზღვროს ქცევის წესი, რომელიც სტუდენტის დისციპლინურ პასუხისმგებლობას შეიძლება იწვევდეს, ასევე შეიმუშაოს სტუდენტის ეთიკის კოდექსი, რომელიც შესაძლებელია აწესებდეს შეზღუდვას სტუდენტის საგანმანათლებლო პროცესის წარმართვასთან დაკავშირებულ ქცევაზე (43.7 მუხ.). „უმაღლესი განთლების შესახებ“ კანონით განსაზღვრულია აგრეთვე დისციპლინური წარმოებისას სტუდენტის უფლებები (43.9 მუხ.), დადგენილია დისციპლინური სამართალწარმოების მიმდინარეობისას მტკიცების ტვირთის განაწილების საკითხი (43.10 მუხ.) და სტუდენტისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების ზოგადი წესი (43.8 მუხ., სტუდენტის მიმართ დისციპლინური წარმოების დაწყება არ უნდა ზღუდავდეს სტუდენტის სასწავლო პროცესში მონაწილეობას, სტუდენტს უნდა მიეცეს თავისი საქმის განხილვაზე დასწრების უფლება, სტუდენტის მიმართ დისციპლინური წარმოების საკითხის გადაწყვეტაზე უფლებამოსილი პირი უნდა განსაზღვროს უმაღლესმა საგანმანათლებლო დაწესებულებამ თავისივე წესდებით). უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებისთვის მინიჭებული დისციპლინური გადაცდომებისა და სტუდენტისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძვლების დამდგენი აქტების შემუშავების უფლებამოსილების განხორციელება შეადგენს საჯარო კანონმდებლობით იმპერატიულად დადგენილ, შესასრულებლად სავალდებულო წესს და არა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების თავისუფალ ნებაზე დამოკიდებულ ქმედებას. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონით დადგენილია აგრეთვე ამ უფლებამოსილების განხორციელების ზოგადი მიმართულებები, სტუდენტის უფლებათა ფარგლები, დისციპლინური სახდელის შეფარდების ზოგადი პრინციპები, შესაბამისად, ამ მიმართულებით უნივერსიტეტის ავტონომია შეზღუდულია საჯარო კანონმდებლობით - „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის დებულებებით, რაც დავის ადმინისტრაციულ ხასიათს ადასტურებს. საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს აგრეთვე იმ გარემოებაზე, რომ სტუდენტის მიერ უმაღლესი საგანმანათლებო დაწესებულების წესდებისა და შინაგანაწესის მოთხოვნების დარღვევის შემთხვევაში, იგი ფაქტობრივად არღვევს აგრეთვე „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 44-ე მუხლის დანაწესს, რომლის თანახმად, სტუდენტი ვალდებულია დაიცვას უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდება და შინაგანაწესი.
თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მითითება იმ გარემოებაზე, რომ სადავო ურთიერთობა გამომდინარეობს სტუდენტსა და საგანმანათლებლო დაწესებულებას შორის არსებული კერძო-სამართლებრივი ხელშეკრულებიდან, რაც დავის კერძო-სამართლებრივ ხასიათს განაპირობებს, არ არის დასაბუთებული. მართალია უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებასა და სტუდენტს შორის იდება ხელშეკრულება, თუმცა ეთიკის კოდექსის დებულებების დარღვევის გამო სტუდენტისათვის სტატუსის შეწყვეტა გარიგებით დაწესებული რეგულირების უშუალო შედეგი არ არის. სასამართლოს არ შეუსწავლია ხელშეკრულების შინაარსი, თუმცა ხელშეკრულების პირობებში ეთიკის კოდექსის დარღვევის საფუძვლით სტუდენტისათვის სტატუსის შეწყვეტის შესაძლებლობაზე მითითების შემთხვევაშიც, არ დასტურდება დავის სამოქალაქო-სამართლებრივი ხასიათი, რადგან ადმინისტრაციული ნორმების შინაარსისა თუ დისპოზიციის სამოქალაქო-სამართლებრივ ხელშეკრულებაში გადატანა არ ცვლის მათ ბუნებას. სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის შესახებ მოქმედი წესების სამოქალაქო-სამართლებრივ ხელშეკრულებაში ასახვის შემთხვევაშიც, სტუდენტის მიმართ სამართლებრივ შედეგს იწვევს არა ხელშეკრულება, არამედ უნივერსიტეტის მიერ ცალმხრივად დადგენილი შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის წესი. მხარეთა ნების ავტონომის ფარგლებში არ ექცევა სტუდენტის მიერ ეთიკის კოდექსის წესების დარღვევის სამართლებრივი შედეგების განსაზღვრა. ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის მიერ დამტკიცებული „სტუდენტის ეთიკის კოდექსის“ მიხედვით, კოდექსი ადგენს სტუდენტის ეთიკის საერთო წესებს, რომელთა დაცვა სავალდებულოა უნივერსიტეტის თითოეული სტუდენტისათვის (3.1 მუხ.), სტუდენტი აღიარებს და იცავს უნივერსიტეტის წესდებით, გამოცდების ჩატარების წესით, უნივერსიტეტის სხვა მარეგულირებელი დოკუმენტებითა და ეთიკის კოდექსით დადგენილ წესებსა და პირობებს (2.8 მუხ.). ეთიკის კოდექსის დარღვევის შემთხვევაში, ... უნივერსიტეტის ეთიკის საბჭო იღებს გადაწყვეტილებას სტუდენტის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხთან დაკავშირებით, ხოლო სტუდენტი ვალდებულია შეასრულოს მიღებული გადაწყვეტილება (1.5 მუხ.), სტუდენტის მიმართ დისციპლინური ზომები გამოიყენება კოდექსით დადგენილი ეთიკის საერთო წესებისა და აკადემიურ პროცესთან დაკავშირებული წესების დარღვევის შემთხვევაში (1.7 მუხ.). ამდენად, სტუდენტის ეთიკის კოდექსის დებულებები უნივერსიტეტის მიერ ცალმხრივად არის დადგენილი, შესასრულებლად სავალდებულოა ამ უნივერსიტეტის სტუდენტებისათვის და დარღვევის შემთხვევაში იწვევს შესაბამის სამართლებრივ შედეგს - სტუდენტისათვის სახდელის დაკისრებას. ეთიკის კოდექსის თანახმად, სტუდენტისათვის სტატუსის შეწყვეტა დისციპლინური სახდელის ერთ-ერთ სახეს შეადგენს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველი დავის კერძო-სამართლებრივად მიჩნევა მოკლებულია დასაბუთებას.
სასკ-ის 2.3 მუხლის მიხედვით სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განიხილება საქმეები იმ სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით, რომლებიც ადმინისტრაციული სამართლის კანონმდებლობიდან გამომდინარეობს. საკასაციო პალატა თვლის, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი სწორედ ასეთ კანონმდებლობად უნდა იქნეს მიჩნეული. ამდენად, მოცემულ სამართალურთიერთობას აქვს საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობისთვის დამახასიათებელი ელემენტი - დავა გამომდინარეობს ადმინისტრაციული კანონმდებლობიდან, რის გამოც, სახეზეა დავის ადმინისტრაციულ კატეგორიად მიჩნევისათვის ადმინისტრაციული საპროცესი კოდექსით განსაზღვრული პირობები. გასათვალისწინებელია აგრეთვე, რომ დავა ეხება სტუდენტისათვის სტატუსის შეწყვეტის მართლზომიერებას, რაც უშუალო გავლენას ახდენს საქართველოს კონსტიტუციითა და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმით განსაზღვრულ განათლების ხელმისაწვდომობის უფლების რეალიზებაზე. გასათვალისწინებელია აგრეთვე, რომ ადმინისტრაციულ საქმეთა საკასაციო პალატას არაერთგზის უმსჯელია სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის მართლზომიერების საკითხზე (იხ. სუსგ 11.06.2019წ. Nბს-627(კ-19), 10.05.2022წ. Nბს-1023(კ-21), 29.06.2020წ. Nბს-289(კ-20), 12.07.2016წ. Nბს-421-416(კ-16)), რაც დამატებით ასაბუთებს დავის ადმინისტრაციული წესით განხილვას. ამასთანავე, სასამართლოს საგნობრივ განსჯადობას არ ცვლის ის გარემოება, რომ მითითებული დავების უმეტესობა ეხებოდა სახელმწიფოს მიერ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ფორმით დაარსებული უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების სტუდენტებისათვის სტატუსის შეწყვეტის მართლზომიერებას, რადგან კერძო და სახელმწიფო უმაღლეს სასწავლებლებში განათლების მიმღები სტუდენტები არსებითად თანასწორი პირები არიან, შესაბამისად დაუშვებელია სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტის სტატუსის შეწყვეტის კანონიერება განხილულ იქნეს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით, ხოლო კერძო უნივერსიტეტების სტუდენტთა სტატუსის შეწყვეტა - სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით, რადგან აღნიშნულ სამართალწარმოებათა მახასიათებლებმა, განსაკუთრებით სასამართლოს აქტივობის ფარგლების არსებითმა სხვაობამ, შესაძლოა სტუდენტთა გაუმართლებელი დიფერენცირება და შედეგად მათი უფლებების განსხვავებულად დაცვა გამოიწვიოს. მხედველობაშია მისაღები აგრეთვე, რომ ორგანიზაციული ფორმის მიუხედავად, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტის უფლება უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ მის მიმართ მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრებასთან დაკავშირებით უშუალოდ ეფუძნება ადმინისტრაციულ კანონმდებლობას - „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 43-ე მუხლის მე-11 პუნქტს.
საკასაციო პალატა ყურადღებას ამახვილებს აგრეთვე იმ გარემოებაზე, რომ განსჯადობის ზემოაღნიშნული წესი არ ვრცელდება უნივერსიტეტის საქმიანობის ყველა მიმართულებაზე. ორგანიზაციის ყველა ფუნქცია მის ძირითად ფუნქციას არ შეადგენს, შესაბამისად, უნივერსიტეტის ყველა ქმედება უშუალოდ არ უკავშირდება მის მიერ განათლების ძირითადი უფლების ხელმისაწვდომობის რეალიზებას, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონით დადგენილ ვალდებულებათა შესრულებას. ამასთანავე, გარკვეული პირობები, როგორიცაა მაგალითად, სტუდენტის მიერ სწავლის საფასურის გადახდის ვალდებულება, შესაძლოა დადგინდეს არა ადმინისტრაციული კანონმდებლობის საფუძველზე, არამედ ჰორიზონტალური ურთიერთობის ფარგლებში, უშუალოდ სასწავლო დაწესებულებასა და სტუდენტს შორის დადებული ხელშეკრულებით („უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 81.5 მუხ.). აღნიშნული გარემოებები გათვალისწინებულ უნდა იქნეს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მიმართ ან მის მიერ აღძრული სარჩელების განსჯადობის საკითხის გადაწყვეტისას.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:


საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, მე-2 მუხლით, 26-ე მუხლის მე-3 ნაწილით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 285-ე, 399-ე მუხლებით, და


დ ა ა დ გ ი ნ ა:

1. ლ. გ-ას სარჩელი მოპასუხე ა(ა)იპ ... უნივერსიტეტის მიმართ განსჯადობით განსახილველად დაექვემდებაროს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას;
2. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.


თავმჯდომარე: ნ.სხირტლაძე


მოსამართლეები: ქ. ცინცაძე


გ. გოგიაშვილი