ბს-691-278(2კ-05) 27 ივნისი, 2006წ.
თბილისი


ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის
საქმეთა პალატა

შემადგენლობა:

მაია ვაჩაძე (თავმჯდომარე)
ლალი ლაზარაშვილი (მომხსენებელი), ნუგზარ სხირტლაძე


სხდომის მდივანი _ ლანა ჭანტურია


კასატორი _ სს “... ბანკი”, წარმომადგენელი თ. ღ.-ა (მოპასუხე);

კასატორი _ შპს “თ.-ი”, წარმომადგენლები: მ. ა.-ე, ბ. კ.-ი (მოსარჩელე)

მოწინააღმდეგე მხარე _ საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, წარმომადგენლები: გ. ღ.-ე, გ. ი.-თი (მოპასუხე)

გასაჩივრებული გადაწყვეტილება _ თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 მარტის გადაწყვეტილება

დავის საგანი _ საბანკო ანგარიშზე რიცხული თანხის სახელმწიფოს შიდა ვალში აღებულად ცნობა


ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი :

2000 წლის 28 ივლისს თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონულ სასამართლოს სასარჩელო განცხადებით მიმართა შპს “თ.-მა” მოპასუხეების _ სს “... ბანკისა” და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიმართ. მოსარჩელემ მოითხოვა მის ანგარიშზე რიცხული 193 150 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარის დაბრუნება და აღნიშნული ვალდებულების შეუსრულებლობით მიყენებული ზიანის _ 55 000 აშშ დოლარის ანაზღაურება (ს.ფ. 2-8, ტ. 1).
თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2000 წლის 2 ნოემბრის განჩინებით შპს “თ.-ის” სარჩელი დარჩა განუხილველი მხარეთა გამოუცხადებლობის გამო (ს.ფ. 63, ტ. 1).
2001 წლის 2 მაისს შპს “თ.-მ” თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონულ სასამართლოში კვლავ აღძრა სარჩელი მოპასუხეების _ სს “... ბანკისა” და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიმართ. მოსარჩელემ მოითხოვა მისი კუთვნილი თანხის _ 193 150 აშშ დოლარის სახელმწიფო საშინაო ვალად ცნობა და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსათვის აღნიშნული თანხის დაბრუნების დავალება, ხოლო სს “... ბანკისათვის” არაქონებრივი ზიანის ასანაზღაურებლად 55 000 აშშ დოლარის ეკვივალენტი ლარის გადახდის დაკისრება.
მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძვლები მდგომარეობდა შემდეგში:
1994 წლის მდგომარეობით ასოციაცია “ტ.-ს” საქართველოს ექსპორტ იმპორტის ბანკში ანგარიშზე ერიცხებოდა 193 150 აშშ დოლარი. ასოციაცია “ტ.-ს” უფლებამონაცვლე იყო შპს “თ.-ი”. საქართველოს სახელმწიფო მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების თანახმად, ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული საქართველოს რეზიდენტთა მიმართ ვალდებულებები ჩაითვალა საქართველოს შიდა სახელმწიფო ვალად. ამ ბრძანებულების საფუძველზე “ექსიმბანკში” რიცხული ასოციაცია “ტ.-ს” კუთვნილი თანხა მოექცა სახელმწიფო საშინაო ვალში. საქართველოს ექსპორტ იმპორტის ბანკის 1994 წლის 6 დეკემბრის ცნობით, სს “... ბანკის” 2000 წლის 29 მარტის ¹3-5/1-84-603 და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სახელმწიფო საშინაო ვალის დეპარტამენტის 2000 წლის 6 იანვრის ¹09-09/¹16/67 წერილებით დასტურდებოდა შპს “თ.-ის” ანგარიშზე 193 150 აშშ დოლარის ბლოკირების ფაქტი, რითაც იზღუდებოდა თანხის მესაკუთრის უფლება მის განკარგვაზე. 1994 წლამდე მოსარჩელემ არაერთგზის მიმართა “ექსიმბანკს” კუთვნილი თანხის გაცემის მოთხოვნით, მაგრამ გაურკვეველი მიზეზების გამო თანხის დაბრუნება ფერხდებოდა. მოსარჩელის განმარტებით, ზემოაღნიშნულმა ნეგატიურად იმოქმედა საზოგადოების საქმიანობაზე და წესდებით გათვალისწინებული ამოცანების შესრულებაზე, რადგან მითითებული თანხა წარმოადგენდა შპს-ს ძირითად საბრუნავ საშუალებას. ამას ემატებოდა მიუღებელი შემოსავალიც, რომელსაც საზოგადოება ეკონომიკური საქმიანობის პროცესში თანხის თავისუფალი განკარგვის შესაძლებლობის შემთხვევაში მიიღებდა. მოსარჩელის მოსაზრებით, ვინაიდან მოცემული ურთიერთობა განეკუთვნებოდა სესხის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობას, ამ თვალსაზრისით დარღვეული იყო როგორც ძველი სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 391-ე მუხლის, ასევე ახალი სამოქალაქო კოდექსის 623-ე მუხლის მოთხოვნები.
მოსარჩელის განმარტებით, “სახელმწიფო საშინაო ვალის შესახებ” 1998 წლის 5 მარტის კანონის პირველი მუხლის “ა” და “ბ” პუნქტების თანახმად, სახელმწიფოს ვალის აღებასთან დაკავშირებულ ერთ-ერთ პირობას წარმოადგენდა მისი აღება საქართველოს სახელით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსა და მისი გარანტიით საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე. იმისდა მიუხედავად, რომ ზემოაღნიშნული თანხა სახელმწიფო საშინაო ვალად იქნა აღიარებული, არანაირი სახელშეკრულებო ურთიერთობა არ დამყარებულა შპს “თ.-სა” და ფინანსთა სამინისტროს შორის, რაც განსაზღვრავდა ვალის დაბრუნების პირობებს და რაც წინააღმდეგობაში იყო სამოქალაქო კოდექსის 317-ე მუხლთან ვალდებულების წარმოშობის საფუძვლების შესახებ. ამდენად, არ იყო განსაზღვრული ვალის დაბრუნების სამართლებრივი და ფაქტობრივი გარანტიები და ვალის დაბრუნების დრო. “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის 48-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, მოცემული სავალო ვალდებულებების წესი უნდა განსაზღვრულიყო ფინანსთა სამინისტროს მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტში ასიგნებათა გამოყოფის შესაბამისად. ამ მოთხოვნის თანახმად, სახელმწიფო ვალდებული იყო, წლების განმავლობაში ბიუჯეტში ასიგნებათა გამოყოფის გზით დაეფარა მათი თანხა, თუმცა 1997 წლიდან ყოველწლიურ ბიუჯეტში ამ მიზნით გამოყოფილი თანხებიდან შპს “თ.-სათვის” თანხის დაბრუნება არ მომხდარა. მოსარჩელის განმარტებით, იმ დროისათვის მოქმედი სამოქალაქო სამართლის კოდექსის 169-ე მუხლის შესაბამისად, როცა ვალდებულების შესრულების ვადა წინასწარ არ იყო დადგენილი, კრედიტორს უფლება ჰქონდა მოეთხოვა მისი შესრულება როცა მოისურვებდა, ხოლო მოვალე ვალდებული იყო, შეესრულებინა ვალდებულება 7 დღის ვადაში, კრედიტორის მიერ მოთხოვნის წაყენების შემდეგ. ახალი სამოქალაქო კოდექსის 365-ე მუხლის თანახმად, თუკი ვალდებულების შესრულებისათვის არ იყო განსაზღვრული დრო, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეეძლო მოეთხოვა მისი შესრულება. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე სამოქალაქო კოდექსის 394-ე, 411-ე, 413-ე, 414-ე მუხლების საფუძველზე მიიჩნევდა, რომ მისი მოთხოვნა საფუძვლიანი იყო და ექვემდებარებოდა დაკმაყოფილებას (ს.ფ. 3-6, ტ. 2).
მოსარჩელემ შემდგომ არაერთგზის დააზუსტა სასარჩელო მოთხოვნა, საბოლოოდ, რაიონულ სასამართლოში საქმის განხილვისას მოსარჩელემ მოითხოვა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთვის შპს “თ.-ის” ანგარიშზე რიცხული 193 150 აშშ დოლარის დაკისრება და ამ თანხის საშინაო ვალად ცნობა, ხოლო სს “... ბანკისათვის” 55 000 აშშ დოლარის დაკისრების მოთხოვნაზე მოსარჩელემ უარი განაცხადა (ს.ფ. 134, ტ. 2).
თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 18 თებერვლის გადაწყვეტილებით შპს “თ.-ის” სარჩელი საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიმართ დაკმაყოფილდა, აღიარებულ იქნა ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მიერ ბლოკირებული შპს “თ.-ის” კუთვნილი 193150 აშშ დოლარი საშინაო ვალად, რომლის გადახდა უნდა მომხდარიყო “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონით გათვალისწინებული წესით, “სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ” კანონის შესაბამისად; შეწყდა საქმის წარმოება შპს “თ.-ის” სარჩელის მოთხოვნაზე სს “... ბანკის” მიმართ ზიანის ანაზღაურების შესახებ.
რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება დაეფუძნა შემდეგ მოტივებს:
რაიონულმა სასამართლომ უდავოდ დადგენილად მიიჩნია ის გარემოება, რომ შპს “თ.-ი” წარმოადგენდა შპს “ტ.-ს” უფლებამონაცვლეს და რომ მის ანგარიშზე მოხდა 193 150 აშშ დოლარის ბლოკირება. აღნიშნულის დამადასტურებლად სასამართლომ მიუთითა ფინანსთა სამინისტროს 2000 წლის 6 იანვრის ¹09-09/16/07 და 2002 წლის 15 იანვრის ¹12/0140-45/116 წერილებზე და სს “... ბანკის” მიერ ყოველწლიურად ფინანსთა სამინისტროსათვის წარდგენილ ბლოკირებული თანხების სიებზე, რომლებშიც დასახელებული იყო შპს “თ.-ი”. რაც შეეხებოდა მოთხოვნას მოპასუხე სს “... ბანკისათვის” 55 000 ლარის ზიანის დაკისრების თაობაზე, ამ ნაწილში სასამართლომ საქმის წარმოება შეწყვიტა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 272-ე მუხლის “გ” პუნქტის საფუძველზე, მოსარჩელის მიერ სარჩელზე უარის თქმის გამო (ს.ფ.137-143, ტ. 2).
რაიონული სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ, რომელმაც მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღებით სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა.
აპელანტის განმარტებით, “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის პირველი მუხლის “ბ” ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს სახელმწიფოს საშინაო ვალი _ ეროვნული ვალუტით გამოსახული საქართველოს სახელმწიფო ვალის შემადგენელი ნაწილი, წარმოადგენდა იმ ძირითადი თანხების ერთობლიობას, რომელიც წარმოიქმნა საქართველოს სახელით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადებული ხელშეკრულებებით. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან სახეზე იყო პირდაპირი ვალდებულება, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის თანახმად, “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის არსიდან გამომდინარე, სახელმწიფოსათვის მნიშვნელობა ჰქონდა კრედიტორის პიროვნებას. ამდენად, აუცილებელი იყო ფინანსთა სამინისტროს თანხმობა ასოციაცია “ტ.-ს” უფლებამონაცვლეობისას, რაც არ განხორციელებულა და რის გამოც ფინანსთა სამინისტრო ვერ გახდებოდა ვალდებული შპს “თ.-ის” მიმართ. გარდა ამისა, აპელანტის მოსაზრებით, რაიონულმა სასამართლომ არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ სასარჩელო მოთხოვნა ხანდაზმული იყო, ვინაიდან 1964 წლის სამოქალაქო სამართლის კოდექსის მე-80 მუხლის მიხედვით, ხანდაზმულობის ვადა იწყებოდა სარჩელზე უფლების წარმოშობის დღიდან. სასარჩელო განცხადებიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს ასეთი უფლება წარმოეშვა 1995 წლიდან, მაშინ როდესაც, მიუხედავად მიმართვისა შესაბამისი ორგანოებისადმი, არ მოხდა თანხის ანაზღაურება. სარჩელი აღიძრა 2001 წლის 25 აპრილს. აპელანტი ასევე მიუთითებდა, რომ მტკიცებულებად წარდგენილ შპს “თ.-ის” ბალანსის აქტივში არ იყო აღნიშნული სადავო 193150 აშშ დოლარი, როგორც სახელმწიფოს ვალი მის მიმართ, რაც იმის დამადასტურებელი იყო, რომ შპს “თ.-სს” ეს თანხა უფლებამონაცვლეობით არ ჰქონია მიღებული (ს.ფ. 145-147, ტ. 2).
თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2003 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ, თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილების შეცვლით მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, შპს “თ.-ის” სარჩელი დაკმაყოფილდა, ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მიერ ბლოკირებული, შპს “თ.-ზე” რიცხული 193150 აშშ დოლარი მიჩნეულ იქნა “სახელმწიფო ვალის შესახებ” საქართველოს კანონის 48-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ბ” ქვეპუნქტით აღიარებულ სავალო ვალდებულებად, რომლის გადახდა უნდა მომხდრიყო “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონით გათვალისწინებული წესით, “საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ” კანონის შესაბამისად, შეწყდა საქმის წარმოება შპს “თ.-ის” სარჩელზე სს “... ბანკის” მიმართ ზიანის ანაზღაურების თაობაზე.
სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება დაემყარა შემდეგ მოტივებს:
სააპელაციო სასამართლომ გაითვალისწინა სს “... ბანკის” 2003 წლის 27 ივნისის ¹6/765 წერილი, რომლის მიხედვით, 1990 წლის 10-წლიანი შენახვის ვადის მქონე ყველა დოკუმენტი, მათ შორის, “ექსიმბანკის” დღიური საბუთები, როგორც ვადაგასული, განადგურებული იყო. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ საქმეში წარმოდგენილი საბანკო დოკუმენტების ქსეროასლების საფუძველზე დადასტურებულად მიიჩნია, რომ ასოციაცია “ტ.-ს” 1994 წლის მდგომარეობით საქართველოს ექსპორტ იმპორტის ბანკში ერიცხებოდა 193 150 აშშ დოლარი. ყოფილ სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის ქ. თბილისის განყოფილებაში შპს “თ.-ის” ¹670817956 სავალუტო ანგარიშზე 193 150 აშშ დოლარის დარიცხვის ფაქტი დადასტურებული იყო ასევე სს “... ბანკის” 2002 წლის 3 იანვრის ¹3-4/4-6 წერილით, რომლის მიხედვითაც ბლოკირებული ანგარიშის დაზუსტებული სია და ნაშთები სს “... ბანკის” მიერ ყოველწლიურად წარედგინებოდა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს. სასამართლომ არ გაიზიარა აპელანტის მოსაზრება, რომ “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის არსიდან გამომდინარე, ასოციაცია “ტ.-ს” უფლებამონაცვლეობისათვის აუცილებელი იყო ფინანსთა სამინისტროს თანხმობა. სასამართლოს მითითებით, შპს “თ.-ი” ასოციაცია “ტ.-ს” უფლებამონაცვლე გახდა ქ. თბილისის საბურთალოს რაიონის გამგეობის 1995 წლის 16 იანვრის ¹14 განკარგულების საფუძველზე, ხოლო “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონი მიღებული იყო აღნიშნულის შემდგომ, 1998 წლის 5 მარტს. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა ფინანსთა სამინისტროს მოსაზრება და სახელმწიფო მეთაურის 1994 წლის ¹284 ბრძანებულებისა და “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის შესაბამისად, შპს “თ.-ის” მოთხოვნა ფინანსთა სამინისტროს მიმართ ბლოკირებულ ანგარიშზე რიცხული თანხების დაბრუნების შესახებ არ ცნო ხანდაზმულად უსაფუძვლობის მოტივით. სასამართლომ ასევე არ გაიზიარა აპელანტის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ ვინაიდან შპს “თ.-ის” ბალანსის აქტივში არ მოიხსენიებოდა 193150 აშშ დოლარი, როგორც სახელმწიფო ვალი, ამიტომ “თ.-ს” აღნიშნული თანხა უფლებამონაცვლეობით არ ჰქონდა მიღებული. შპს “თ.-ის” 2001 წლის 1 იანვრის ბალანსში, ¹270 აქტივში გათვალისწინებული 388251 ლარი სასამართლომ სწორედ სადავო თანხად მიიჩნია, რაც აღიარებული იყო ფინანსთა სამინისტროს სახელმწიფო საშინაო ვალის დეპარტამენტის 06.01.2000 წლის ¹09-09/16/67 და ფინანსთა მინისტრის მოადგილის 2002 წლის 15 იანვრის ¹12/0140-45/116 წერილებით. “სახელმწიფო ვალის შესახებ” და “საბიუჯეტო სისტემისა და საბიუჯეტო უფლებამოსილებათა შესახებ” კანონების საფუძველზე სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ შპს ,,თ.-ის” სარჩელი საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიმართ საფუძვლიანი იყო და უნდა დაკმაყოფილებულიყო, ამასთან, სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ შპს ,,თ.-ის” სარჩელის დაკმაყოფილებით არ ხდებოდა სადავო თანხის სახელმწიფო საშინაო ვალად აღიარება, რაც კანონის პრეროგატივას წარმოადგენდა, არამედ ხდებოდა იმ ფაქტის კონსტატაცია, რომ იგი ასეთად უკვე მიჩნეული იყო ,,სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის 48-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ბ” ქვეპუნქტით (ს.ფ. 299-315, ტ. 2).
სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრა საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ, რომელმაც მოითხოვა გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღება სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ შემდეგი საფუძვლებით:
კასატორის მითითებით, სასამართლომ დავის განხილვისას არ გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ 1991-92 წლების მოვლენების შედეგად სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ურთიერთობების ბანკის თბილისის რეგიონალური განყოფილების შენობა და დოკუმენტაცია სრულად განადგურდა, ამიტომ დაუზუსტებელი იყო იმ იურიდიულ პირთა სია, ვის წინაშეც სახელმწიფოს გააჩნდა შიდა ვალად აღიარებული დავალიანება. ამ იურიდიულ პირთა და მათ ანგარიშზე რიცხული ფულადი ნაშთის დადგენის მიზნით, მიმდინარეობდა მუშაობა საქართველოს ეროვნულ ბანკთან ერთად. მოსარჩელის მიერ ვერ იქნა წარმოდგენილი საშინაო ვალის კატეგორიას მიკუთვნებული დავალიანების არსებობის უტყუარი მტკიცებულებები, ამასთან, არც მისი მომსახურე ბანკის აქტივში მოიხსენიებოდა აღნიშნული თანხა, რაც იმის დამადასტურებელი იყო, რომ მოსარჩელე შპს “თ.-ს” სადავო თანხა უფლებამონაცვლეობით არ ჰქონია მიღებული (ს.ფ. 323-324, ტ. 2).
საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2004 წლის 13 მაისის განჩინებით ფინანსთა სამინისტროს საკასაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ, გაუქმდა თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2003 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება და საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნდა იმავე სასამართლოს.
საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, სააპელაციო სასამართლომ სს ,,... ბანკის”, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სახელმწიფო საშინაო ვალის დეპარტამენტის 2000 წლის 6 იანვრის ¹09-09/16/67 და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მოადგილის 2002 წლის 15 იანვრის ¹12/0140-45/116 წერილების საფუძველზე დასაბუთებულად ცნო ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის ქ. თბილისის განყოფილებაში შპს ,,თ.-ის” ¹670817956 სავალუტო ანგარიშზე 193 150 აშშ დოლარის ბლოკირების ფაქტი, რასაც საკასაციო სასამართლო არ იზიარებდა. საქმეში წარმოდგენილი საბანკო დოკუმენტაციით (მემორიალური ორდერი) ირკვეოდა, რომ 1990 წლის 7 სექტემბერს სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის ქ. თბილისის განყოფილებაში გახსნილი ასოციაცია ,,ტ.-ს" ¹670801308 ანგარიშიდან ავსტრიის ბანკ “დ.-ში” გადაირიცხა 193 150 აშშ დოლარი, მაგრამ აღნიშნული გადარიცხვა გაუქმდა სსრ კავშირის საგარეო ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მითითებით და 1994 წლის 28 ოქტომბერს ავსტრიის ბანკში გადარიცხული თანხა _ 193 150 აშშ დოლარი დაბრუნდა (ჩაირიცხა) ასოციაცია ,,ტ.-ს" ბლოკირებულ ¹670801308 ანგარიშზე. ამდენად, საქმეში წარმოდგენილი საბანკო დოკუმენტაციის ქსეროასლების თანახმად, სადავო 193 150 აშშ დოლარის ავსტრიაში გადარიცხვა და უკან დაბრუნება მოხდა ასოციაცია ,,ტ.-ს” ¹670801308 ანგარიშიდან. მოსარჩელე შპს ,,თ.-ი”, როგორც ასოციაცია ,,ტ.-ს” უფლებამონაცვლე, ითხოვდა ¹670817956 ანგარიშზე ბლოკირებული 193 150 აშშ დოლარის ანაზღაურებას, რაც დაკმაყოფილდა სააპელაციო სასამართლოს მიერ. საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით, სააპელაციო სასამართლოს დამატებით უნდა გამოეკვლია ¹670801308 და ¹670817956 საბანკო ანგარიშების საკითხი, დაედგინა, მოხდა თუ არა ასოციაცია ,,ტ.-ს" ¹670801308 ანგარიშიდან გადარიცხული და დაბრუნებული 193 150 აშშ დოლარის ასახვა ¹670817956 ანგარიშზე და თუ ასეთი ასახვა განხორციელდა, უნდა გაერკვია, რის საფუძველზე. საკასაციო სასამართლომ ასევე მიუთითა იმ გარემოებაზე, რომ 1992 წლის 15 მარტიდან ბანკის განყოფილებებს აეკრძალათ საბანკო ოპერაციების წარმოება და იმჟამად მოქმედი ბანკის ინსტრუქციების მიხედვით, იურიდიულ პირს შეეძლო ჰქონოდა ერთი საბანკო ანგარიში. დავის სპეციფიკურობიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ საბანკო დოკუმენტაცია წარდგენილი უნდა ყოფილიყო დედნების სახით. საკასაციო სასამართლომ ასევე ყურადღება გაამახვილა შპს “თ.-ის” ბალანსში სადავო თანხის ასახვის მდგომარეობის გამორკვევის საჭიროებაზე (ს.ფ. 346-353, ტ. 2).
თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 მარტის გადაწყვეტილებით ფინანსთა სამინისტროს სააპელაციო საჩივარი დაკმაყოფილდა, გაუქმდა თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 18 თებერვლის გადაწყვეტილება გასაჩივრებულ ნაწილში და მიღებულ იქნა ახალი გადაწყვეტილება, შპს “თ.-ის” სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.
სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მოტივები მდგომარეობს შემდეგში:
სააპელაციო სასამართლომ დადგენილად მიიჩნია, რომ 1994 წლის 28 ოქტომბერს ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ბანკის მიერ თბილისის განყოფილების საკორესპონდენტო ანგარიშზე, ასოციაცია “ტ.-ს” სასარგებლოდ ჩაირიცხა 193 150 აშშ დოლარი, რაც დასტურდებოდა როგორც ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ბანკის 1994 წლის 28 ოქტომბრის ¹160000 შეტყობინებით, ასევე საქართველოს ექსპორტ-იმპორტ ბანკის 1994 წლის 1 დეკემბრის მემორიალური ორდერით და ბანკის მიერ აღნიშნულთან დაკავშირებული ოპერაციით. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოსაზრება ¹160000 შეტყობინების სიყალბის თაობაზე, რადგან შეტყობინების ნამდვილობა დგინდებოდა ბანკის მიერ მასზე შემდგომში განხორციელებული ოპერაციის შედეგად არსებული დოკუმენტაციით. სააპელაციო სასამართლომ ასევე დადასტურებულად მიიჩნია ის გარემოება, რომ ასოციაცია “ტ.-ს” ¹670801308 სავალუტო ანგარიშიდან, მისი რეორგანიზაციის გამო, შპს “თ.-ის” 1995 წლის 17 იანვრის ¹ბ-01-95 წერილის საფუძველზე 193150 აშშ დოლარი გადატანილ იქნა შპს “თ.-ის” ¹670817956 სავალუტო ანგარიშზე 1995 წლის 24 იანვრის მემორიალური ორდერით. საქართველოს ექსპორტ-იმპორტის სააქციო სახელმწიფო კომერციული ბანკის “ექსპორტ იმპორტის შესახებ” სახელმწიფო მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების მე-5 პუნქტის მიხედვით, ყოფილი სსრ კავშირის საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული საქართველოს რეზიდენტების მიმართ ვალდებულებები ჩაითვალა საქართველოს რესპუბლიკის შიდა სახელმწიფო ვალად, ხოლო “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის 48-ე მუხლის პირველი ნაწილის “ბ” ქვეპუნქტის თანახმად, სახელმწიფო საშინაო სავალო ვალდებულებად აღიარებულ იქნა ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მიერ ბლოკირებული, ამავე ბანკის თბილისის განყოფილების ანგარიშზე რიცხული საქართველოს ფიზიკური და იურიდიული პირების კუთვნილი სახსრების აუნაზღაურებლობით წარმოქმნილი დავალიანება. ბანკის დასახელებული ¹16 ბრძანების 2.1 პუნქტი ცალსახად მიუთითებდა, რომ საბანკო დაწესებულებებს 1992 წლის 15 მარტიდან უნდა შეეწყვიტათ საბანკო ოპერაციების წარმოება, გარდა საბანკო ოპერაციებისა დაუმთავრებელ ანგარიშსწორებებთან, კლიენტთა მიერ საბანკო კრედიტების დაფარვასა და სხვა დაწყებულ და დაუმთავრებელ ოპერაციებთან დაკავშირებით. თანხის დაბრუნება ასოციაცია “ტ.-სათვის” მოხდა 1994 წელს, ანუ იმ პერიოდში, როდესაც ბანკის დასახელებული ბრძანებით აკრძალული იყო საბანკო ოპერაციების წარმოება და თანხა დაჯდა ასოციაცია “ტ.-ს” ანგარიშზე, როდესაც იმ დროისათვის უკვე არსებობდა ზემოდასახელებული აქტები და მომხდარი იყო სახელმწიფო კომერციული ბანკის “ექსიმბანკის” სააქციო საზოგადოებად გარდაქმნა. 1995 წლის 18 იანვარს შპს “თ.-მა” განცხადებით მიმართა საქართველოს “ექსიმბანკის” პრეზიდენტს და მოითხოვა საანგარიშსწორებო ანგარიშის გახსნა და სავალუტო ანგარიშიდან ნაშთის ჩარიცხვა. საქართველოს ექსპორტ იმპორტის ბანკის 1994 წლის 24 იანვრის მემორიალური ორდერით ასოციაცია “ტ.-ს” ანგარიშიდან მოხდა 193150 აშშ დოლარის შპს “თ.-ის” ანგარიშზე გადატანა. საქართველოს ეროვნული ბანკის გამგეობის 1993 წლის 26 თებერვლის ¹1 დადგენილებით დამტკიცებული ¹5 ინსტრუქციის შესაბამისად, ახალი საანგარიშსწორებო ანგარიშის გახსნა მთელ რიგ პროცედურებთან, მათ შორის, ხელშეკრულების დადებასთან იყო დაკავშირებული, რაც კლიენტსა და ბანკს შორის რიგ უფლება-მოვალეობებს განსაზღვრავდა. ამასთან, საგულისხმო იყო ისიც, რომ იმ დროისათვის მხოლოდ ერთი საანგარიშსწორებო ანგარიშის გახსნა იყო შესაძლებელი. აქედან გამომდინარე, სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებით, მოცემულ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა არა თანხის გადატანას, არამედ ანგარიშის დახურვას, ვინაიდან ასოციაცია “ტ.-ა” უკვე აღარ არსებობდა. თუკი ადგილი ექნებოდა ბლოკირებულ ანგარიშებზე თანხის არსებობას, აღნიშნული ანგარიში ხელშეუხებელი იყო, ვინაიდან საბანკო ოპერაციების შეწყვეტის პირობებში ბანკს ეკრძალებოდა ყოველგვარი ოპერაციების წარმოება ბლოკირებულ ანგარიშებზე, ხოლო ახალი ანგარიშის გახსნა და თანხის გადატანა წარმოადგენდა სწორედ საბანკო ოპერაციას, რაც საფუძველს აცლიდა თანხის ბლოკირებას. სახელმწიფო მეთაურის ¹284 ბრძანებულებით საშინაო ვალად აღიარებულ იქნა თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული საქართველოს რეზიდენტთა ვალდებულებები, რაც იმ პერიოდისათვის არსებულ ვალდებულებებს წარმოადგენდა და იგი არ შეიძლებოდა გავრცელებულიყო ახლად გახსნილ ანგარიშზე. სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება მიაქცია იმ გარემოებას, რომ საქმის სასამართლოში წარმოების მთელ ეტაპზე სს “... ბანკი” ადასტურებდა იმ ფაქტს, რომ 193150 აშშ დოლარი შპს “თ.-სს” ერიცხებოდა ¹670817956 ანგარიშზე, როგორც ბლოკირებულ ანგარიშზე, მაშინ როდესაც თანხების ბლოკირების პროცესში ეს ანგარიში არ არსებობდა. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოწინააღმდეგე მხარის მტკიცება სადავო თანხის სახელმწიფო საშინაო ვალად აღიარების დამამტკიცებელ გარემოებად ფინანსთა სამინისტროს 2000 წლის 16 იანვრის ¹09-09/16/67 და 2002 წლის 15 იანვრის ¹12/0140-45/116 წერილების არსებობაზე, რადგან აღნიშნულ წერილებში ფინანსთა სამინისტრო სს “... ბანკის” წერილზე დაყრდნობით მხოლოდ კონსტატირებას უკეთებდა ფაქტს და არ ადასტურებდა ვალის არსებობას (ს.ფ. 460-467, ტ. 2).
სააპელაციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება საკასაციო წესით გაასაჩივრეს სს “... ბანკმა” და შპს “თ.-მა”, რომელთაც მოითხოვეს გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და საქმეზე ახალი გადაწყვეტილების მიღება სარჩელის დაკმაყოფილების შესახებ.
კასატორების მითითებით, სააპელაციო სასამართლომ არასწორად მიიჩნია უკანონოდ ბანკის მიერ ასოციაცია “ტ.-ს” სავალუტო ანგარიშიდან მისი რეორგანიზაციის გამო შპს “თ.-ის” ანგარიშზე სადავო თანხის გადატანა. სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის 1992 წლის 11 მარტის ¹16 ბრძანების 2.1 პუნქტის შესაბამისად, საბანკო დაწესებულებებს 1992 წლის 15 მარტიდან უნდა შეეწყვიტათ საბანკო ოპერაციების წარმოება, გარდა იმ საბანკო ოპერაციებისა, რომლებიც დაკავშირებული იყო დაუმთავრებელ ანგარიშსწორებებთან, საბანკო კრედიტის დაფარვასთან და სხვა ადრე დაწყებულ და დაუმთავრებელ ოპერაციებთან. შპს “ტ.-ს” მიერ 1990 წლის სექტემბერში ავსტრიაში განხორციელებული გადარიცხვა თანხით 193 150 აშშ დოლარი წარმოადგენდა სწორედ დაუმთავრებელ ოპერაციას, ვინაიდან ადრესატს ანუ მიმღებს თანხა ანგარიშზე არ ჩარიცხვია. შესაბამისად, როდესაც საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მიერ 1994 წლის 28 ოქტომბრის ¹160000 შეტყობინებით ზემოაღნიშნული თანხა უკან იქნა დაბრუნებული ასოციაცია “ტ.-ს” ანგარიშზე, ამ შეტყობინებაში მითითებული საკორესპოდენტო ანგარიში (ანგარიში ¹07362221), წარმოადგენდა ბლოკირებულს, ანუ აღნიშნული თანხა მიმღებ ბანკს უნდა დაესვა კლიენტის, ამ შემთხვევაში ასოციაცია “ტ.-ს” ანგარიშზე, როგორც ბლოკირებული თანხა. კასატორები უსაფუძვლოდ მიიჩნევენ სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებას, რომ ბანკის მიერ ასოციაცია “ტ.-ს” ¹670801308 სავალუტო ანგარიშიდან მისი რეორგანიზაციის გამო შპს “თ.-ის” ¹670817956 სავალუტო ანგარიშზე ნაშთის გადატანა წარმოადგენდა საბანკო ოპერაციას, ვინაიდან ამ თანხას, როგორც ბლოკირებულს, არ ჰქონია გამაგრება ნაღდი ფულით. მათი მოსაზრებით, ადგილი არ ჰქონია ორი საანგარიშსწორებო ანგარიშის არსებობას, არამედ “ტ.-ს” რეორგანიზაციასთან დაკავშირებით დახურულ იქნა მისი საანგარიშსწორებო ანგარიში და საქართველოს რესპუბლიკის ეროვნული ბანკის გამგეობის 1993 წლის 26 თებერვლის ¹1 დადგენილებით დამტკიცებული ¹5 ინსტრუქციის მოთხოვნების სრული დაცვით გაიხსნა შპს “თ.-ის” საანგარიშსწორებო ანგარიში, რომელზეც დაფიქსირდა “ტ.-ს” ნაშთი (ს.ფ. 471-473, 474-476, ტ. 2).

ს ა მ ო ტ ი ვ ა ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლო საქმის შესწავლის, მხარეთა ახსნა-განმარტებების მოსმენის, საკასაციო საჩივრების საფუძვლების გამოკვლევის შედეგად მიიჩნევს, რომ სს “... ბანკისა” და შპს “თ.-ის” საკასაციო საჩივრები არ უნდა დაკმაყოფილდეს, უცვლელად დარჩეს თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 მარტის გადაწყვეტილება, შემდეგ გარემოებათა გამო:
საქმეზე დადგენილია: 1990 წლის 7 სექტემბერს სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის ქ. თბილისის განყოფილებაში გახსნილი ასოციაცია ,,ტ.-ს" ¹670801308 ანგარიშიდან ავსტრიის ბანკ “დ.-ში” გადაირიცხა 193 150 აშშ დოლარი; აღნიშნული თანხა 1994 წლის 28 ოქტომბერს უკანვე დაბრუნდა (ჩაირიცხა) ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ბანკის მიერ ასოციაცია ,,ტ.-ს" თბილისის განყოფილების საკორესპონდენტო ანგარიშზე.
“სსრკ ყოფილი რესპუბლიკების ტერიტორიებზე სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ბანკის დაწესებულებების ოპერაციების შეწყვეტისა და შემდგომი ლიკვიდაციის შესახებ” ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის 1992 წლის 11 მარტის ¹16 ბრძანებით დაიწყო აღნიშნული ბანკის ფილიალების, მათ შორის, თბილისის ფილიალის ლიკვიდაცია; აღნიშნულ ფილიალებს 1992 წლის 15 მარტიდან აეკრძალათ საბანკო ოპერაციების წარმოება, გარდა ოპერაციებისა დაუმთავრებელ ანგარიშსწორებებთან დაკავშირებით; ანგარიშსწორებების შემოწმება და დაწესებულებების ბალანსების დახურვა დადგინდა მაქსიმალურად ხანმოკლე ვადებში (ბრძანების 1, 2.1, 2.3, 9 პუნქტები).
“საქართველოს ექსპორტ-იმპორტის სააქციო სახელმწიფო კომერციული ბანკის _ “ექსიმბანკის” შესახებ” საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების მე-5 პუნქტის თანახმად, ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული საქართველოს რეზიდენტთა მიმართ ვალდებულებები ჩაითვალა საქართველოს რესპუბლიკის შიდა სახელმწიფო ვალად.
მოცემულ შემთხვევაში სადავოა თანხა, რომელიც საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების გამოცემის შემდეგ _ 1994 წლის 28 ოქტომბერს ჩაირიცხა ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური ბანკის მიერ თბილისის განყოფილების საკორესპონდენტო ანგარიშზე. აღნიშნული თანხა საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების გამოცემის მდგომარეობით ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული ვერ იქნებოდა.
საკასაციო სასამართლო იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს დასკვნას, რომ სახელმწიფოს მეთაურის ¹284 ბრძანებულებით საშინაო ვალად აღიარებულ იქნა თბილისის განყოფილების ბალანსზე რიცხული საქართველოს რეზიდენტთა მიმართ ვალდებულებები, რაც იმ პერიოდისათვის არსებულ ვალდებულებებს წარმოადგენდა.
საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების მე-5 პუნქტის მოთხოვნიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ შიდა ვალად ჩაითვალა ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე ამ ბრძანებულების გამოცემის მდგომარეობით რიცხული საქართველოს რეზიდენტთა მიმართ ვალდებულებები.
საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ “სახელმწიფო ვალის შესახებ” საქართველოს კანონმა მოახდინა სახელმწიფოს მიერ სხვადასხვა დროს შიდა ვალში აღებული ვალდებულებების სისტემატიზაცია, მათ შორის, ზემოაღნიშნული კანონის 48-ე მუხლის “ბ” ქვეპუნქტმა დაადასტურა ამ კანონის ამოქმედებამდე საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულებით გათვალისწინებული თანხების შიდა ვალში აღება. ამდენად, “სახელმწიფო ვალის შესახებ” კანონის 48-ე მუხლის “ბ” ქვეპუნქტით სახელმწიფოს შიდა ვალში აღებულია ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის მიერ ბლოკირებული, ამავე ბანკის თბილისის განყოფილების ანგარიშზე რიცხული, საქართველოს ფიზიკური და იურიდიული პირების კუთვნილი სახსრების აუნაზღაურებლობით წარმოქმნილი დავალიანება, რომელიც საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების მე-5 პუნქტის მოთხოვნიდან გამომდინარე, საქართველოს რესპუბლიკის შიდა სახელმწიფო ვალად ჩაითვალა ამ ბრძანებულების გამოცემის მდგომარეობით.
მოცემულ შემთხვევაში კასატორები ვერ ადასტურებენ, რომ 1994 წლის 28 ოქტომბერს ავსტრიის ბანკიდან გადმორიცხული თანხა _ 193 150 აშშ დოლარი საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 1 სექტემბრის ¹284 ბრძანებულების გამოცემის მდგომარეობით ირიცხებოდა ყოფილი სსრკ საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის თბილისის განყოფილების ბალანსზე.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლოს მიერ სადავო საკითხზე გამოტანილია არსებითად სწორი გადაწყვეტილება, კასატორები ვერ ასაბუთებენ მათი მოთხოვნების არსებით საფუძვლიანობას, რის გამოც საკასაციო სასამართლო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე მუხლის საფუძველზე უცვლელად ტოვებს გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებას.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი :

საკასაციო სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილით, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 257-ე, 410-ე მუხლებით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა :

1. სს “... ბანკისა” და შპს “თ.-ის” საკასაციო საჩივრები არ დაკმაყოფილდეს;
2. უცვლელად დარჩეს თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატის 2005 წლის 25 მარტის გადაწყვეტილება;
3. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ საჩივრდება.